UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił wydania interpretacji w sprawie z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w G., dotyczącego wyjaśnienia, czy pojęcie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem” obejmuje wyłącznie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy” w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1242, ze zm.; dalej jako ustawa wypadkowa), natomiast nie obejmuje wypadków, o których mowa w art. 3 ust. 2 wyżej powołanej ustawy, tj. wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy w zakresie uprawnień do świadczeń.

Spółka (...) w odwołaniu wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez potwierdzenie prawidłowości stanowiska odwołującej się co do interpretacji przepisów prawa na tle opisanego we wniosku stanu faktycznego, ewentualnie poprzez nakazanie organowi rentowemu wydania wnioskowanej interpretacji, w której organ rentowy potwierdzi prawidłowość stanowiska Spółki co do interpretacji przepisów prawa na tle opisanego we wniosku stanu faktycznego. Ponadto odwołująca się wniosła o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania, według norm przepisanych.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do wydania indywidualnej interpretacji na skutek wniosku (...) Spółki Akcyjnej w G. z dnia 25 sierpnia 2015 roku.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

(...) S. A. w G. jest przedsiębiorcą oraz płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Pismem z dnia 13 listopada 2014 r. wnioskodawczyni skierowała do organu rentowego wniosek o wydanie indywidualnej, pisemnej interpretacji w trybie art. 10 ustawy o działalności gospodarczej w przedmiocie kwalifikowania w dokumencie ZUS IWA zawierającym informacje o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe – poszkodowanych w wypadkach przy pracy, a w konsekwencji – w zakresie sposobu ustalania składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy.

Decyzją z dnia 26 listopada 2014 r. organ rentowy odmówił wydania pisemnej interpretacji w powyższej sprawie. Spółka (...) złożyła odwołanie od tej decyzji.

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2015 r. (sygn. akt: IV U 142/15) Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu oddalił odwołanie i jednocześnie orzekł o kosztach procesu. W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Okręgowy wskazał m. in., że przedstawione przez Spółkę (...) we wniosku o wydanie interpretacji zagadnienie nie zostało sformułowane w sposób mieszczący się w zakresie art. 83d ustawy systemowej, tj. w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstawy wymiaru tych składek. Spółka w istocie domagała się bowiem udzielenia wskazówek w przedmiocie wypełnienia informacji (...) w sytuacji, w której doszło do modyfikacji kwalifikacji wypadku przy pracy na wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy, a ta kwestia nie mieściła się w sferze normatywnej wytyczonej tym przepisem. Sąd Okręgowy zaznaczył, że dostrzegł, iż tłem zgłoszonego wniosku były wątpliwości interpretacyjne dotyczące przepisu art. 31 ust. 3 pkt 1 ustawy wypadkowej sprowadzające się do zagadnienia czy podczas obliczania wskaźników częstości uwzględniać należy tylko poszkodowanych w wypadkach przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, czy także poszkodowanych w wypadkach zrównanych z wypadkami przy pracy, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej. Kwestia ta w sposób oczywisty wiąże się z wysokością obciążeń składkowych, skoro ma ona przełożenie na kategorię ryzyka i w konsekwencji na wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Sąd Okręgowy przyznał przy tym, że powyższa kwestia może być źródłem problemów interpretacyjnych. Nadmienił również, że jego zdaniem gdyby kwestia interpretacji przepisów została ujęta tak, jak to wskazano w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego, to wówczas niewątpliwie musiałaby się ona stać przedmiotem merytorycznej decyzji interpretacyjnej. Spółka (...) nie wystąpiła jednak o wyjaśnienie tak postawionego zagadnienia. Wniosła przecież o to, jakie dane podać w informacji (...), o której mowa w art. 31 ust. 6 ustawy wypadkowej, gdy zachodzi konieczność modyfikacji jej zapisów, co z kolei reguluje art. 31 ust. 10 tej ustawy. Sąd Okręgowy przypomniał, że ten ostatni przepis stanowi, iż płatnik składek jest zobowiązany do złożenia korekty informacji, o której mowa w ust. 6, w ciągu 7 dni od stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez Zakład. Pytanie zostało więc skonstruowane w oderwaniu od relewantnych norm prawnych, wyłącznie jako składnik stanu faktycznego, w którym dominującym elementem był sposób wypełnienia dokumentu (...), co uzasadniało odmowę dokonania interpretacji przepisów prawa.

Sąd Okręgowy podkreślił, że organ rentowy w drodze interpretacji nie ma kompetencji do wskazywania właściwej drogi postępowania, w tym – poprzez rozstrzyganie o sposobie wypełnienia dokumentacji rozliczeniowej, a jest uprawniony i zobowiązany jednocześnie do wyrażenia stanowiska na okoliczność wykładni określonego przepisu prawa materialnego, dotyczącego zagadnień zakreślonych w art. 83d ustawy systemowej. We wniosku złożonym przez Spółkę taki problem nie został przedstawiony w sposób właściwy, bez przytoczenia odpowiedniej podstawy prawnej obrazującej powołany stan faktyczny w kontekście „zakresu obliczania składek i podstawy wymiaru”, lecz ujęto go w sposób ogólny i tylko przez pryzmat sposobu wypełnienia informacji ZUS IWA. Wobec powyższego Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Spółki (...) wniesione w wymienionej wyżej sprawie. Orzeczenie to uprawomocniło się w dniu 21 sierpnia 2015 r.

W dniu 1 września 2015 r. Spółka (...) złożyła w ZUS Oddziale w G. wniosek o wydanie indywidualnej pisemnej interpretacji czy „przepis art. 31 ust. 3 pkt 1 ustawy wypadkowej, zgodnie z którym kategorię ryzyka dla płatnika składek ustala się w zależności od ryzyka określonego wskaźnikami częstości, m. in. wskaźnika >poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem<, należy rozumieć w ten sposób, że pojęcie >poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem< obejmuje wyłącznie >poszkodowanych w wypadkach przy pracy< w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, natomiast nie obejmuje wypadków o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej, tj. wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy w zakresie uprawnień do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej”.

Po rozpoznaniu powyższego wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z dnia 21 września 2015 r., na mocy której odmówił wydania pisemnej interpretacji przepisów ustawy wypadkowej.

Sąd Okręgowy przedstawiony stan faktyczny ustalił na podstawie wymienionych dokumentów. Nadto podkreślił, że stan faktyczny był bezsporny, zaś spór dotyczył kwestii natury prawnej.

Zgodnie z art. 83d ustawy systemowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 ustawy o działalności gospodarczej, w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek. Interpretacje indywidualne wraz z wnioskiem o wydanie interpretacji, po usunięciu danych identyfikujących wnioskodawcę oraz inne podmioty wskazane w treści interpretacji, Zakład niezwłocznie zamieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej stanowi natomiast, że przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie.

Sąd I instancji wskazał, iż wzajemna relacja przepisów art. 83d ustawy systemowej oraz art. 10 ustawy o działalności gospodarczej polega wyłącznie na doprecyzowaniu przez ustawodawcę zwrotu użytego w art. 10 ust. 1 drugiej z tych ustaw, tzn.: „zakres i sposób zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne”. Chodzi o interpretację tych wszystkich przepisów, z których wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz wysokość tych składek (w podobny sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 2015 r., II UK 79/14, LEX nr 1665733 oraz w postanowieniu z dnia 7 stycznia 2014 r., II UK 412/13, LEX nr 1644522). Wskazany przepis ustawy systemowej nie zawiera określenia wymogów formalnych wniosku o wydanie pisemnej interpretacji, które należy w związku z tym ustalić w oparciu o art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W świetle tego przepisu – uprawionym do złożenia wniosku jest wyłącznie podmiot kwalifikowany jako przedsiębiorca w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, zaś zakresem interpretacji mogą być objęte tylko przepisy prawne dotyczące świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne (w rozumieniu art. 83d ustawy systemowej). Interpretacja przepisów nie jest dokonywana hipotetycznie, lecz na konkretnym – przedstawionym we wniosku – stanie faktycznym, już zaistniałym bądź przyszłym (art. 10 ust. 2 cytowanej ustawy). Przedsiębiorca we wniosku o wydanie interpretacji jest zobowiązany przedstawić ten stan oraz własne stanowisko w sprawie (art. 10 ust. 3 ustawy), jak również podać wymienione w ust. 4 dane identyfikacyjne. Udzielenie interpretacji następuje w drodze decyzji (art. 10 ust. 5 ustawy). Jeżeli wniosek o wydanie pisemnej interpretacji nie spełnia powyższych wymogów formalnych, to ZUS – w trybie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego – winien wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych, zaś po bezskutecznym upływie terminu do ich usunięcia – winien pozostawić wniosek bez rozpoznania. Natomiast w przypadku złożenia wniosku w sprawie nie podlegającej rozstrzygnięciu w trybie wydania interpretacji lub też wniosku pochodzącego od podmiotu nieuprawnionego organ rentowy winien wydać decyzję o odmowie wydania interpretacji. Organ rentowy może także odmówić wydania interpretacji, gdy sam wnioskujący nie ma wątpliwości co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne (analogiczne stanowisko w powyższej kwestii zajął Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 4 lipca 2014 r., III AUa 2029/13, LEX nr 1498874). Powyższej oceny organ rentowy jest zobowiązany dokonać wyłącznie w oparciu o treść wniosku wszczynającego przedmiotowe postępowanie, który to wyznacza zakres i przedmiot sprawy. Rolą organu administracji publicznej i istotą jego postępowania w sprawie wydania pisemnej interpretacji jest wyłącznie ocena stanowiska strony. Organ, udzielając interpretacji, przedstawia swój pogląd dotyczący rozumienia treści właściwych przepisów prawa i sposobu ich zastosowania w odniesieniu do sytuacji indywidualnej, wskazanej przez wnioskodawcę, nie zaś przedstawianie poglądów i interpretacji mających zastosowanie w sprawie przepisów prawnych w odniesieniu do różnych stanów faktycznych (podobny pogląd został wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 września 2014 r., III UK 122/13, LEX nr 1521319 oraz w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 2011 r., III UK 117/10, LEX nr 898257, jak również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r., II SAB/Go 8/09, LEX nr 523446).

Analogicznie sytuacja przedstawia się w przypadku zastosowania instytucji interpretacji przepisów prawa ubezpieczeń społecznych - na gruncie ustawy systemowej. Z treści art. 10 ustawy o działalności gospodarczej wynika, że ZUS wydając pisemną interpretację przepisów prawa w tym trybie dokonuje wyłącznie interpretacji przepisów (z ograniczeniem do tych, z których wynika obowiązek świadczenia składek na ubezpieczenia społeczne), nigdy zaś w ramach tego postępowania nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej, w szczególności – sprawy spornej. Nie sprawuje bowiem w tym trybie funkcji kontrolnej i nie ma kompetencji, aby wskazywać właściwą drogę postępowania, lecz przedstawia swój pogląd dotyczący rozumienia przepisów prawa i sposobu ich zastosowania w odniesieniu do konkretnej sprawy, w oparciu o przedstawiony stan faktyczny, bez możliwości prowadzenia postępowania wyjaśniającego czy dowodowego (analogiczne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 3 września 2013 r., III AUa 193/13; LEX nr 1363237).

Przenosząc powyższe przepisy oraz poglądy judykatury (które Sąd Okręgowy w pełni podziela) na grunt niniejszej sprawy, Sąd I instancji stwierdził, że przedstawione przez Spółkę (...) we wniosku o wydanie interpretacji zagadnienie prawne zostało sformułowane w sposób mieszczący się w zakresie objętym regulacją art. 83d ustawy systemowej. Zagadnienie zaprezentowane przez Spółkę we wniosku mieści się w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na te ubezpieczenia oraz podstawy wymiaru przedmiotowych składek. Należy zwrócić uwagę na fakt, że we wniosku z dnia 25 sierpnia 2015 r. (k. 4 – 12 akt ubezpieczeniowych) Spółka przedstawiła zagadnienie prawne w sposób odmienny niż uczyniła to w swoim wcześniejszym wniosku skierowanym do organu rentowego w dniu 13 listopada 2014 r. O ile bowiem we wniosku z listopada 2014 r. wnioskodawczyni domagała się de facto udzielenia wskazówek w przedmiocie wypełnienia druku ZUS IWA w sytuacji, w której doszło do modyfikacji kwalifikacji wypadku z wypadku przy pracy na wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy, o tyle przedmiotem wniosku z sierpnia 2015 r. jest kwestia materialnoprawna, mająca co prawda wpływ na sposób wypełnienia formularza ZUS IWA, niemniej jednak dotycząca rozumienia przepisów prawa ubezpieczeń społecznych.

Wniosek odnosi się bowiem do sposobu wykładni przepisu art. 31 ust. 3 pkt 1 ustawy wypadkowej, co sprowadza się do zagadnienia, czy podczas obliczania wskaźników częstości wypadków uwzględniać należy jedynie poszkodowanych w wypadkach przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, czy również poszkodowanych w wypadkach zrównanych z wypadkami przy pracy, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej (por. k. 10 – 12 akt ubezpieczeniowych). Powyższa kwestia wiąże się bezpośrednio z wysokością obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenie wypadkowe, gdyż ma przełożenie na kategorię ryzyka i w dalszej konsekwencji – na wysokość stopy procentowej składki na to ubezpieczenie (por. przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków, Dz. U. z 2013 r., poz. 878 ze zm.). W sposób oczywisty dotyczy więc ona zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd Okręgowy odniósł się również do zarzutu podnoszonego przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji, jakoby organ nie mógł wydać pisemnej interpretacji przepisu wskazywanego przez Spółkę we wniosku z sierpnia 2015 r., albowiem „badaniu nie podlega zdarzenie przeszłe, w wyniku którego obowiązek przekształcił się już w zaległość lub nadpłatę” (str. 5 decyzji ZUS Oddziału w G. – k. 13 akt organu rentowego). Przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie precyzują jak należy rozumieć pojęcie „zaistniałego stanu faktycznego” użyte w art. 10 ust. 2 tej ustawy. Wobec powyższego w zakresie analizy znaczenia wskazanego wyżej terminu należy odwołać się – zgodnie z przyjętymi regułami wykładni językowej - do języka literackiego (z zastrzeżeniem, że niniejszy spór dotyczył w zasadzie wyłącznie rozumienia zwrotu „zaistniały”). Jak bowiem podkreśla się w piśmiennictwie – bez uzasadnionych powodów nie należy przypisywać interpretowanym zwrotom znaczenia różnego od tego, jakie mają równokształtne terminy w naturalnym języku potocznym (tak: Eugeniusz Smoktunowicz, Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Kodeks postępowania administracyjnego, Białostockie Wydawnictwo Prawnicze „IUSTITIA”, Warszawa 1994, str. 30). Zgodnie z internetowym słownikiem języka polskiego słowo „zaistniały” oznacza „taki, który zaistniał”, zaś czasownik „zaistnieć” ma dwa znaczenia: „zacząć istnieć” oraz „stać się znanym lub zacząć mieć znaczenie” (vide link: http://sjp.pwn.pl/szukaj/zaistnia%C5%82y.html). W podobny sposób znaczenie czasownika „zaistnieć” definiuje słownik języka polskiego wydany w wersji książkowej. Według tego źródła słowo „zaistnieć” oznacza: „pojawić się, powstać, zdarzyć się, stać się, zacząć istnieć” („Słownik języka polskiego. Tom trzeci R-Ż”, pod redakcją naukową prof. dra Mieczysława Szymczaka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, wydanie czwarte, str. 910). Jak z powyższego wynika, termin „zaistniały” zawiera w sobie „element” zdarzenia przeszłego, a nawet więcej – jest immanentnie i nierozerwalnie związany z przeszłością. Takie rozumienie wskazanego zwrotu znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, w którym podkreśla się, że określenie „zaistniały stan faktyczny” należy rozumieć w ten sposób, że nie jest istotne, kiedy ów stan faktyczny powstał. Istotne jest natomiast to, aby dany stan faktyczny zaistniał rzeczywiście (tzn. by nie miał charakteru hipotetycznego), zaś skutki jego zaistnienia występowały nadal (tj. również w dacie zgłoszenia wniosku o wydanie interpretacji) i by wymagały dokonania interpretacji przepisów, które w ramach subsumcji mają być stosowane w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 maja 2010 r., III AUa 3404/09, LEX nr 686888 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 maja 2013 r., III AUa 885/12 - opublikowany w internetowym Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych). Należy podkreślić, że ustawodawca nie sprecyzował, kiedy ów „zaistniały stan faktyczny” w rozumieniu art. 10 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej miałby powstać. W tym stanie rzeczy nie należy zawężać znaczenia tego terminu (zgodnie z zasadą lege non distinguente nec nostrum est distinguere; zob. L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, TNOiK, Toruń 2002, s. 152 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 15 września 2011 r. (sygn. akt: I ACa 438/11, OSASz z 2012 r., nr 2, str. 79-103; LEX nr 1165466).

Sąd Okręgowy przytoczył również wyrok Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 21 października 2013 r. (VI U 2026/13, opublikowany w internetowym Portalu Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku), w którym Sąd ten stwierdził, że zwrot „zaistniały stan faktyczny” należy interpretować jako stan faktycznie zaistniały, bez znaczenia pozostaje natomiast moment jego powstania. W ocenie Sądu Okręgowego w Płocku pod pojęciem „zaistniałego stanu faktycznego” może chodzić o zdarzenia z zakresu działalności gospodarczej przedsiębiorcy mające miejsce w przeszłości, gdy rzutują na obecną sytuację prawną i mogą rodzić określone roszczenia odwołującego się, np. w sferze wysokości składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podzielił to stanowisko. Należy podkreślić, że żadne przepisy nie przewidują wyłączenia określonej kategorii „zaistniałych stanów faktycznych” z zakresu przedmiotowego wniosków o interpretację, w szczególności – tych stanów faktycznych, które skutkują powstaniem zaległości lub nadpłaty składek np. na ubezpieczenie wypadkowe. Taka sytuacja tym bardziej może rodzić wątpliwości przedsiębiorcy jako płatnika składek na ubezpieczenia społeczne i jako taka wymaga wiążącego dla płatnika wypowiedzenia się organu rentowego – w formie decyzji interpretacyjnej wydanej w trybie art. 83d ustawy systemowej oraz art. 10 ustawy o działalności gospodarczej.

Sąd I instancji zgodził się też z Naczelnym Sądem Administracyjnym, który w wyroku z dnia 20 marca 2007 r. (II FSK 435/2006, Legalis) stwierdził, że sądy nie mogą w drodze wykładni uzupełniać ustawodawcy i wprowadzać dodatkowych wymogów, od których spełnienia zależeć miałyby określone uprawnienia i obowiązki danego podmiotu prawa (np. płatnika składek). Nie można więc w drodze wykładni sądowej ograniczać prawa przedsiębiorców do występowania z wnioskami o interpretację przepisów, np. poprzez wyłączanie z kręgu spraw, w przypadku których takie wnioski są dozwolone – tych przypadków, w których doszło do powstania zaległości lub nadpłaty składek na ubezpieczenia społeczne.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że w realiach niniejszej sprawy wystąpiły wszelkie ustawowe przesłanki do wydania przez organ rentowy decyzji w sprawie interpretacji przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenie wypadkowe.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie cytowanych wyżej przepisów prawa materialnego oraz w oparciu o art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do wydania pisemnej interpretacji zgodnie z wnioskiem (...) S. A. w G. z 25 sierpnia 2015 r.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego, a w szczególności przepisów:

- art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz z art. 83 d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że interpretacja przepisów art. 3 ust. 1 oraz art. 3 ust.2 ustawy o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych mieści się w zakresie spraw dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne podczas gdy wniosek o wydanie interpretacji dotyczył rozstrzygnięcia przez Zakład rozumienia pojęć „wypadku przy pracy" oraz „wypadku na równi z wypadkiem przy pracy";

- art. 10 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez uznanie, że sytuacja opisana we wniosku a dotycząca 2005 r. przedstawia stan faktyczny, którego skutki w dniu złożenia wniosku o wydanie pisemnej interpretacji występują nadal, podczas gdy sprawa dotyczy zamkniętego okresu czasu nieobjętego rządami przepisu art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w brzmieniu obowiązującym od 20 sierpnia 2008 r., który ustanawia cenzurę czasową spraw podlegających interpretacji a objętych stanem faktycznym zaistniałym od tej daty.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania we wskazanym zakresie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od wnioskodawcy na rzecz pozwanego za obie instancje według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że wykonując wydany wyrok naruszyłby przepis art. 83d ustawy systemowej , gdyż z rozstrzygnięcia w przedmiocie ustalenia czy przepis art. 31 ust.3 pkt 1 ustawy wypadkowej zgodnie z którym kategorię ryzyka dla płatnika składek ustala się w zależności od ryzyka określonego wskaźnikami częstości, m.in.: wskaźnika „poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem" należy rozumieć w ten sposób, że pojęcie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem: obejmuje wyłącznie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy" w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, natomiast nie obejmuje wypadków o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej, tj.: wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy w zakresie uprawnień do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej w żaden sposób aktualnie nie wynika bezpośrednio obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym czy też zasady obliczania składek na ubezpieczenia społeczne.

Intencją wnioskodawcy było więc uzyskanie interpretacji odnośnie zamkniętego okresu, w którym składki na ubezpieczenie wypadkowe zostały już opłacone. Twierdzenie sądu, iż przedsiębiorca w każdej sytuacji, kiedy przepisy prawne nakładające na niego obowiązek świadczenia daniny publicznej budzą wątpliwości ma prawo wystąpić o taką interpretację w powyższych okolicznościach nie znajduje uzasadnienia w przepisach prawa. Przedsiębiorca może wystąpić o interpretację przepisów, z których wynika, bądź wyniknie obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, ale nie w sytuacji gdy obowiązek ten został spełniony. Przedsiębiorca może wystąpić o interpretację także w sytuacji, w której zdarzenie ma charakter ciągły - nadal trwa, nakłada się na teraźniejszość i rodzi określone skutki prawne nadal, a obowiązek nie został jeszcze spełniony. W sprawie nie istnieje żaden obowiązek, a obowiązek złożenia dokumentu ZUS IWA, z którego nie wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne już upłynął zgodnie art. 31 ust. 8 ustawy wypadkowej w związku z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o sus. Rozstrzygnięcie sprawy z wniosku (...) S.A. w żaden sposób nie wpływa na obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym czy zasad obliczania składek na te ubezpieczenia w chwili złożenia wniosku.

Istotnym także w ocenie pozwanego jest, iż sytuacja opisana we wniosku dotyczy roku 2005 r., natomiast przepis art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w brzmieniu obowiązującym wprowadzono ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i niektórych innych ustawy (Dz. U. z 2008 r. 141, poz. 888). Nowelizacja weszła w życie 20 września 2008 r., do tego czasu brak było podstaw prawnych do wydawania pisemnych interpretacji z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcy składek na ubezpieczenia społeczne w jego indywidualnej sprawie. W ustawie zmieniającej z dnia 10 lipca 2008 r. prawodawca nie zamieścił również przepisów, które rozszerzałyby stosowania instytucji pisemnych interpretacji co do zdarzeń objętych zamkniętym okresem czasu, które miały miejsce przed 20 września 2008 r.

W odpowiedzi na apelację płatnik wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego.

Wnioskodawca wyjaśnił, że rozstrzygnięcie w zakresie rozumienia pojęcia „osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy" ma bezpośredni wpływ na wysokość obciążeń z tytułu składki wypadkowej, a więc podlega pod dyspozycję art. 83 d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przytoczył wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2015 r. sygn. akt II UK 136/14, w którym Sąd ten orzekł, iż zakresem art. 10 ust. 2 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej są objęte zarówno zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, zdarzenia, które aktualnie trwają, a nawet te, które mają dopiero w przyszłości się pojawić.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszej sprawy była decyzja organ rentowego odmawiająca wydania interpretacji w sprawie z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w G., dotyczącego wyjaśnienia, czy pojęcie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem” obejmuje wyłącznie „poszkodowanych w wypadkach przy pracy” w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1242, ze zm.; dalej jako ustawa wypadkowa), natomiast nie obejmuje wypadków, o których mowa w art. 3 ust. 2 wyżej powołanej ustawy, tj. wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy w zakresie uprawnień do świadczeń.

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy nie popełnił uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Przypomnieć na wstępie należy, iż zgodnie z art. 83 d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016, poz. 963, j.t.), Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek. Interpretacje indywidualne wraz z wnioskiem o wydanie interpretacji, po usunięciu danych identyfikujących wnioskodawcę oraz inne podmioty wskazane w treści interpretacji, Zakład niezwłocznie zamieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej.

Art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.; dalej u.s.d.g.) stanowi zaś, iż przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie.

Wniosek o wydanie interpretacji może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych (ust. 2). Przedsiębiorca we wniosku o wydanie interpretacji jest obowiązany przedstawić stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe oraz własne stanowisko w sprawie (ust. 3).

Udzielenie interpretacji następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie. Interpretacja zawiera wskazanie prawidłowego stanowiska w sprawie wraz z uzasadnieniem prawnym oraz pouczeniem o prawie wniesienia środka zaskarżenia (ust. 5).

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 3 września 2013 r., III AUa 193/13, LEX nr 1363237 wskazał, że z treści art. 10 u.s.d.g. wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydając pisemną interpretację przepisów prawa w tym trybie dokonuje wyłącznie interpretacji przepisów (z ograniczeniem do tych, z których wynika obowiązek świadczenia składek na ubezpieczenia społeczne), nigdy zaś w ramach tego postępowania nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej, w szczególności sprawy spornej. Nie sprawuje bowiem w tym trybie funkcji kontrolnej i nie ma kompetencji aby wskazywać właściwą drogę postępowania, lecz przedstawia swój pogląd dotyczący rozumienia przepisów prawa i sposobu ich zastosowania w odniesieniu do konkretnej sprawy, w oparciu o przedstawiony stan faktyczny bez możliwości prowadzenia postępowania wyjaśniającego czy dowodowego.

W wyroku z dnia 26 września 2012 r., III AUa 501/12, LEX nr 1220449 Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyjaśnił, że Sąd rozpoznający odwołanie od decyzji organu rentowego wydanej w trybie art. 10 ust. 1 u.s.d.g. nie dokonuje żadnych ustaleń faktycznych, a jedynie kontroluje, czy dokonana interpretacja przepisów w odniesieniu do wskazanego we wniosku stanu faktycznego jest prawidłowa.

Natomiast Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 2011 r., III UK 117/10, LEX nr 898257 wskazał, że zakres i przedmiot sprawy o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa konstytuuje treść wniosku wszczynającego postępowanie, a rolą organu prowadzącego to postępowanie jest ocena stanowiska strony w spornej kwestii, nie zaś przedstawianie poglądów i wykładni przepisów odnoszących się do różnych sytuacji faktycznych. Istotą tego postępowania jest uzyskanie przez stronę wyjaśnienia treści przepisów prawa i ich zastosowania w odniesieniu do indywidualnej sytuacji wskazanej we wniosku. Organ wydający decyzję nie może więc ingerować w stan faktyczny opisany we wniosku, podważać go, uzupełniać czy zmieniać w oparciu o inne źródła lub wiedzę znaną mu z urzędu. Jeżeli do sądu powszechnego wpływa odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawie składek na ubezpieczenie społeczne, opartej na takim samym stanie faktycznym, jaki został przedtem wskazany przez wnioskodawcę ubiegającego się interpretację, która po jej wydaniu stanowiła przedmiot rozstrzygnięcia sądu administracyjnego, to rozważona musi być kwestia związania sądu powszechnego stanowiskiem tego sądu, również co do zgodności interpretacji z materialnym prawem ubezpieczeń społecznych.

Organ ogranicza się jedynie do wykładni treści właściwych przepisów prawa oraz sposobu ich zastosowania w odniesieniu do określonej indywidualnie sprawy. Organ w postępowaniu w sprawie urzędowej interpretacji nie może prowadzić żadnego postępowania dowodowego, bowiem przedmiotem tego postępowania nie jest ustalenie stanu faktycznego - stan ten jest stanem hipotetycznym, określonym przez wnioskującego o interpretację. Może natomiast wezwać stronę do uzupełnienia wniosku, jeżeli nie spełnia on wskazanych wyżej wymogów formalnych. Dla rozstrzygnięcia kwestii prawnych nie jest bowiem istotne rzeczywiste wystąpienie określonych zdarzeń. Organ, udzielając interpretacji, przedstawia swój pogląd dotyczący rozumienia treści właściwych przepisów prawa i sposobu ich zastosowania w odniesieniu do sytuacji indywidualnej, wskazanej przez wnioskodawcę (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 16 lipca 2009 r., II SAB/Go 8/09, LEX nr 523446).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji trafnie ustalił, iż przedstawione przez Spółkę (...) we wniosku o wydanie interpretacji zagadnienie prawne zostało sformułowane w sposób mieszczący się w zakresie objętym regulacją art. 83d ustawy systemowej. Zagadnienie zaprezentowane przez Spółkę we wniosku, dotyczące doprecyzowania pojęcia „poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem” mieści się bowiem w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na te ubezpieczenia oraz podstawy wymiaru przedmiotowych składek i dotyczy wykładni przepisu art. 31 ust. 3 pkt 1 ustawy wypadkowej. Kwestia ta wiąże się bezpośrednio z wysokością obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenie wypadkowe, gdyż ma przełożenie na kategorię ryzyka i w dalszej konsekwencji – na wysokość stopy procentowej składki na to ubezpieczenie.

Nie jest zasadnym podniesiony w apelacji zarzut, iż rozstrzygnięcie sprawy z wniosku (...) S.A. w żaden sposób nie wpływa na obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym czy zasad obliczania składek na te ubezpieczenia w chwili złożenia wniosku, gdyż sytuacja opisana we wniosku dotyczy sprawy, w której obowiązek opłacania składek został już spełniony. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 marca 2015 r. (sygn. II UK 136/14, Lex nr 1666019), wskazane w art. 10 ust. 2 ustawy o swobodzie gospodarczej określenie "zaistniałego stanu faktycznego", zgodnie z jego gramatyczną wykładnią, powinno być rozumiane w ten sposób, iż wnioski muszą dotyczyć stanu faktycznego, który już się zdarzył, nie jest natomiast istotne, kiedy stan ten powstał. Istotne jest to, aby skutki jego zaistnienia nadal (również w dacie zgłoszenia wniosku o interpretację) wymagały dokonania interpretacji przepisów, które mają być stosowane w odniesieniu do tego stanu faktycznego. Rozważana interpretacja może dotyczyć także takiego stanu faktycznego, który zaistniał wprawdzie w przeszłości, ale nadal wywiera skutki prawne polegające na konieczności zastosowania określonych przepisów, których ma dotyczyć interpretacja, gdyż z ich zastosowania wynikać będzie obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne. W rezultacie zakresem art. 10 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej są objęte zarówno zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, jak i zdarzenia, które aktualnie trwają, a nawet te, które mają dopiero w przyszłości się pojawić. Jeżeli zatem wniosek dotyczy "zaistniałego stanu faktycznego" w przedstawionym rozumieniu, gdyż rodzi określone skutki w zakresie bieżącego obowiązku świadczenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, to Zakład zobowiązany jest do dokonania stosownej interpretacji.

W wyroku z dnia 18 grudnia 2014 r. (sygn. III UK 72/14 1628947) Sąd Najwyższy zaakcentował natomiast, że art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, odnosząc się do przepisów dotyczących ustalania, obliczania i opłacania składek musi uwzględniać z jednej strony to, aby nie doszło do nieuiszczenia przez płatnika składek należnych, z drugiej zaś, aby nie wystąpiła ich nadpłata. Celem interpretacji tych przepisów ma być zatem nie tylko ustalenie, obliczanie i opłacanie składek należnych, ale również unikanie nadpłaty składek i konieczności przeprowadzania dalszych czynności, o których stanowi, między innymi, art. 24 ustawy systemowej. Brak jest przy tym podstaw do negowania możliwości wyboru przez przedsiębiorcę pomiędzy wnioskiem o interpretację przepisów a wnioskiem o wydanie przez Zakład merytorycznej decyzji.

Odnosząc się zaś do zarzutu, że sytuacja opisana we wniosku dotyczy roku 2005 r., natomiast przepis art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w brzmieniu obowiązującym wszedł w życie w dniu 20 września 2008 r., wyjaśnić trzeba, iż ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw nie zawiera przepisu przejściowego (intertemporalnego), który określałby sposób stosowania w czasie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w jego nowym brzmieniu. To powoduje, że przepis ten, zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą bezpośredniego działania prawa, winien być stosowany od chwili jego wejścia w życie, tzn. od dnia 20 września 2008 r. (po upływie 45 dni od dnia ogłoszenia ustawy, które nastąpiło w dniu 5 sierpnia 2008 r.). Wszystkie wnioski zgłoszone poczynając od dnia 20 września 2008 r. winny być zatem rozpoznawane z zastosowaniem wymienionego przepisu, o ile spełniają podstawowe przesłanki określone w jego ust. 1, tj. gdy dotyczą zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie (tak też Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 5 maja 2010 r., sygn. III AUA 3404/09, Lex nr 686888). Skoro więc przedmiotowy wniosek płatnik złożył w organie rentowym w dniu 1 września 2015 r., to tym samym winien on zostać rozpoznany z zastosowaniem przepisu art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 września 2008 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego, jak w punkcie 1 wyroku.

W punkcie drugim wyroku, zgodnie z § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015, poz. 1804) w zw. z art. 108 § l k.p.c., art. 98 § l i 3 k.p.c., Sąd Apelacyjny, uwzględniając nakład pracy pełnomocnika, orzekł o kosztach postępowania w ten sposób, że zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz płatnika kwotę 270 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Grażyna Czyżak SSA Alicja Podlewska SSA Barbara Mazur

WYROK

UZASADNIENIE