UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2016 roku, sygn. VIII C 1450/15, Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od pozwanego J. Ł. na rzecz powoda (...) SA w W. kwotę 4.085,80 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 lutego 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty (pkt I); oddalił powództwo o zapłatę w pozostałej części (pkt II); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.708,84 zł tytułem kosztów procesu (pkt III).

Sąd ten ustalił, że w dniu 5 marca 2013 roku J. Ł. zawarł z (...) SA w W. umowę pożyczki gotówkowej nr (...), zobowiązując się do spłaty sumy 6.083,21 zł, obejmującej: kwotę pożyczki netto – 3.100 zł, składkę na ubezpieczenie spłaty pożyczki – 496 zł, opłatę przygotowawczą – 323,64 zł, dodatkową opłatę przygotowawczą – 107,88 zł, odsetki umowne – 462,29 zł oraz opłatę za dodatkową usługę w postaci obsługi pożyczki w domu klienta – 1.593,40 zł. Z treści umowy wynika, że wobec skorzystania przez pożyczkobiorcę z opcji obsługi pożyczki w domu był on zobowiązany do uiszczenia 60 rat tygodniowych, począwszy od dnia zawarcia umowy, w kwotach po 101,39 zł, a ostatnia rata – 101,20 zł. W dniu 16 lipca 2013 roku pozwany zawarł z powodową Spółką umowę pożyczki gotówkowej nr (...). Z tego tytułu zobowiązał się do spłaty sumy 1.963,53 zł, obejmującej: kwotę pożyczki netto – 1.000 zł, składkę na ubezpieczenie spłaty pożyczki – 160 zł, opłatę przygotowawczą – 116 zł, dodatkową opłatę przygotowawczą – 46,40 zł, odsetki umowne – 127,13 zł i opłatę za dodatkową usługę w postaci obsługi pożyczki w domu klienta – 514 zł. Wobec skorzystania z opcji obsługi pożyczki w domu, pozwany był zobowiązany do uiszczenia 60 rat tygodniowych, począwszy od dnia zawarcia umowy, w kwotach po 32,73 zł, ostatnia rata – 32,46 zł. W dniu 29 sierpnia 2013 roku pozwany zawarł ze stroną powodową umowę pożyczki gotówkowej nr (...). Zobowiązał się do spłaty sumy 8.592,38 zł, obejmującej: kwotę pożyczki netto – 4.000 zł, składkę na ubezpieczenie spłaty pożyczki – 800 zł, opłatę przygotowawczą – 480 zł, dodatkową opłatę przygotowawczą – 192,00 zł, odsetki umowne – 796,38 zł oraz opłatę za dodatkową usługę w postaci obsługi pożyczki w domu klienta – 2.324 zł. Wobec skorzystania z opcji obsługi pożyczki w domu, był on zobowiązany do uiszczenia 90 rat tygodniowych, począwszy od dnia zawarcia umowy, w kwotach po 95,48 zł, ostatnia rata – 94,66 zł. W dniu 22 maja 2013 roku pozwany zawarł kolejną umowę pożyczki gotówkowej nr (...) i zobowiązał się do spłaty sumy 7.476,96 zł, obejmującej: kwotę pożyczki netto – 3.800 zł, składkę na ubezpieczenie spłaty pożyczki – 608 zł, opłatę przygotowawczą – 440,80 zł, dodatkową opłatę przygotowawczą – 176,32 zł, odsetki umowne – 498,64 zł i opłatę za dodatkową usługę w postaci obsługi pożyczki w domu klienta – 1.953,20 zł. Wobec skorzystania z opcji obsługi pożyczki w domu był on zobowiązany do uiszczenia 60 rat tygodniowych, począwszy od dnia zawarcia umowy, w kwotach po 124,62 zł, ostatnia rata – 124,38 zł. We wszystkich umowach postanowiono (pkt 2), że ,,opcja obsługi pożyczki w domu” to metoda do wyboru przez klienta, polegająca na spłacie rat pożyczki poprzez przedstawiciela w miejscu zamieszkania klienta oraz dostarczeniu całkowitej kwoty pożyczki do domu klienta. Stanowi ona wynagrodzenie pobierane przez pożyczkodawcę od klienta za wykonanie usługi i dostarczenie gotówki do domu klienta, a „dodatkowa opłata przygotowawcza” jest wynagrodzeniem za uruchomienie opcji obsługi pożyczki w domu i dostarczenie gotówki do domu klienta. W umowach wskazano (pkt 3), że spłata zobowiązania następować będzie wyłącznie gotówką, za pośrednictwem przedstawiciela, w miejscu zamieszkania klienta. Decyzja o wyborze opcji pożyczki w domu jest ostateczna i nie podlega zmianie w trakcie trwania umowy. J. Ł. spłacił z tytułu pożyczki nr (...) kwotę 3.710 zł, z tytułu pożyczki nr (...) – kwotę 557,20 zł, z tytułu pożyczki nr (...) – kwotę 1.051 zł, a z tytułu pożyczki nr (...) – kwotę 3.111 zł. Pismem z dnia 1 kwietnia 2014 roku powód dokonał wypowiedzenia pozwanemu tych umów, a pismem z dnia 7 listopada 2014 roku wezwał go do zapłaty kwoty 14.671,31 zł.

Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest częściowo zasadne. Powołując przepis art. 720 § 1 k.c., wskazał, że strony zawarły umowy pożyczki, a należności z tych umów zostały zapłacone przez pożyczkodawcę do wysokości kwoty dochodzonej pozwem. W ocenie Sądu, powód zastosował niedozwolone klauzule umowne – postanowienie zawarte w pkt 4, z którego wynika, że pożyczkobiorca poprzez złożenie podpisu na umowie, nienależnie od sposobu wykorzystania kwoty udzielonej pożyczki, zobowiązuje się do spłaty pożyczki wraz z należnym oprocentowaniem, opłatą przygotowawczą, dodatkową opłatą przygotowawczą, kosztem ubezpieczenia oraz z opłatą za obsługę pożyczki w domu. W umowie pożyczki nr (...) powód, przy kwocie pożyczki netto 3.100 zł, ustalił dodatkowe koszty udzielenia pożyczki i oprocentowanie na łączną kwotę 2.983,21 zł, w umowie pożyczki nr (...), przy kwocie pożyczki netto 1.000 zł – koszty w kwocie 963.53 zł, w umowie nr (...), przy kwocie pożyczki netto 4.000 zł – koszty w kwocie 4.592,38 zł, a w umowie pożyczki nr (...), przy kwocie pożyczki netto 3.800 zł – koszty w kwocie 3.676,96 zł. Takie postanowienia kształtowały prawa i obowiązki J. Ł. w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a zatem z mocy art. 385¹ § 1 k.c. nie wiążą go. Sąd stwierdził, że wysokość naliczonych przez powoda opłat nie jest usprawiedliwiona kosztami świadczonych przez niego usług. Pozwany nie był zatem zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda kwot oprocentowania, opłaty przygotowawczej, dodatkowej opłaty przygotowawczej, kosztów ubezpieczenia oraz opłat za obsługę pożyczki w domu. Skoro umowa pożyczki nr (...) opiewała na kwotę 3.100 zł, a pozwany zapłacił kwotę 3.710 zł, to roszczenie powoda wygasło. Umowa pożyczki nr (...) dotyczyła kwoty 1.000 zł, pozwany wpłacił 557,02 zł, a zatem do zapłaty pozostała kwota 447,80 zł. Umowa pożyczki nr (...) obejmowała kwotę 4.000 zł, pozwany wpłacił 1.057 zł, a wiec do zapłaty pozostała kwota 2.949 zł. Umowa pożyczki nr (...) opiewała na kwotę 3.800 zł, pozwany wpłacił 3.111 zł, czyli do zapłaty pozostała kwota 689 zł. Łącznie zadłużenie pozwanego wynosi 4.085,80 zł, którą to kwotę zasądzono od niego na rzecz powoda wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a w pozostałej części oddalono powództwo, orzekając o kosztach procesu zgodnie z art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku w części oddalającej powództwo co do kwoty 10.585,51 zł (pkt II) wywiódł powód, zarzucając naruszenie:

- art. 720 k.c. poprzez jego bezzasadne zastosowanie, gdy do pożyczek mają przede wszystkim zastosowanie przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim ;

- art. 385¹ k.c. poprzez jego wadliwe zastosowanie, polegające na bezzasadnym przyjęciu, że w sprawie mają zastosowanie przepisy o niedozwolonych klauzulach umownych i pominięcie, że opłata z tytułu usługi obsługi pożyczki w domu czy koszt ubezpieczenia pożyczki, będące częścią umówionej ceny, stanowią świadczenie główne, wobec czego nie ma do nich zastosowania sankcja bezskuteczności;

- art. 359 § 1 k.c. poprzez odmówieniu powodowi prawa do żądania odsetek umownych, których wysokość wynikała jednoznacznie z umów i pozostawała w zgodzie z art. 359 § 2 k.c.;

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że opłata za obsługę pożyczki w domu, opłata przygotowawcza, dodatkowa oplata przygotowawcza, koszt składki na ubezpieczenie i odsetki umowne zostały rażąco zawyżone i nie są usprawiedliwione kosztami świadczonych przez powoda usług, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w tej materii.

Ponadto skarżący zarzucił pominięcie, że z faktem określenia opłaty za obsługę domową pożyczki, opłaty przygotowawczej i dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz składki ubezpieczenia związane są dodatkowe czynności pożyczkodawcy, co determinuje konieczność ponoszenia przez pożyczkodawcę dodatkowych kosztów.

Wskazując na to, powód wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za obie instancję, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna.

W pierwszej kolejności zauważyć jednak należy, iż chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., albowiem Sąd Rejonowy dokonał ustaleń w całości na podstawie twierdzeń i dowodów przedstawionych przez powoda. Nietrafny jest również zarzut pominięcia konieczności ponoszenia przez powoda dodatkowych kosztów w związku z udzielonymi pozwanemu pożyczkami – opłat i składek na ubezpieczenie, albowiem uznano je za klauzule abuzywne, nie zakwestionowano zaś wykonania czynności, których one dotyczyły.

Ustalenia poczynione w sprawie przez Sąd pierwszej instancji uzasadniały przyjęcie, iż żądanie pozwu jest uprawnione w świetle art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, w zw. z art. 5 pkt 6-8 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2016 roku), zgodnie z treścią zawartych umów pożyczek. Strona powodowa wykazała, że J. Ł. zaciągnął zobowiązania na warunkach przewidzianych w tych umowach, otrzymał środki finansowe z tytułu umów, a należności te spłacił tylko częściowo. Nieuprawniona jest ocena, że pozwany powinien zwrócić powodowi jedynie kapitał główny pożyczek, bez odsetek umownych i z wyłączeniem pozostałych kosztów, tj. składki na ubezpieczenie spłaty pożyczki, opłaty przygotowawczej za udzielenie pożyczki, dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz opłaty za dodatkową usługę w postaci obsługi pożyczki w domu klienta.

Brak jest podstaw do uznania, że zawarte między stronami umowy pożyczki zawierają klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385¹ k.c. Zgodnie z jego § 1, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, a działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Obie te formuły prawne służą ocenie, czy konkretne klauzule umowne przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego (por. uzasadnienia wyroków: Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, LEX nr 1369424 i Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., VI ACa 1698/12, LEX nr 1369424). W niniejszej sprawie zakwestionowane postanowienia umowne żadnej z tych przesłanek nie spełniają. Należności pozwanego zostały jasno sprecyzowane w każdej z umów, pożyczkodawca czytelnie poinformował J. Ł. o ich wysokości i zaliczeniu do sumy zaciągniętego zobowiązania. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, dlaczego Sąd uznał postanowienia umowne za niedozwolone klauzule, gdyż jedyną w zasadzie przyczyną nieuwzględniania roszczeń powoda było stwierdzenie, że naliczone koszty udzielenia pożyczek i ich obsługi, łącznie z odsetkami umownymi, są zbyt wysokie w stosunku do kwot samych pożyczek (k.107v.-108), co stanowi powtórzenie twierdzenia pozwanego zawartego w odpowiedzi na pozew (k.61), przedstawionego bez jakiejkolwiek argumentacji. Zupełnie niezrozumiałe jest oddalenie powództwa w zakresie żądania odsetek umownych, które zostały przewidziane w każdej z umów. Nie stwierdzono nawet, że przekraczają one odsetki maksymalne, co i tak uzasadniałoby jedynie ich obniżenie do tego poziomu (art. 359 § 2² k.c.). Z kolei dowolne jest twierdzenie, że wysokość naliczonych przez powoda opłat nie jest usprawiedliwiona kosztami świadczonych przez niego usług, albowiem nie poczyniono żadnych ustaleń w tym zakresie. Trafnie też podniesiono w apelacji, że koszty wyboru spłaty rat poprzez uiszczanie ich gotówką w miejscu zamieszkania klienta bezpośrednio do rąk pracownika (...) SA w W., tj. dodatkowa opłata przygotowawcza i opłata za obsługę pożyczki w domu, były opcjonalne. Oznacza to, że wybór takiego sposobu spłaty pożyczki nie stanowił warunku jej udzielenia, a akceptując to, klient godził się na uiszczenie wynagrodzenia, które wynikało z realizacji tej usługi. Pozwany nie kwestionował, że pracownik strony powodowej faktycznie przychodził do jego domu w celu odebrania kolejnej, należnej zgodnie z harmonogramem spłat, raty pożyczki (wydruki k. 72-76v.). Nie sposób więc przyjąć, że powód, pobierając zakwestionowane przez Sąd Rejonowy należności, nałożył na pozwanego jako na konsumenta obowiązki nie znajdujące pokrycia w uzyskanej korzyści, przez co nadużył swojej pozycji jako silniejszej strony umowy.

Na marginesie należy jedynie zauważyć, że pozwany zarzucił przede wszystkim, iż umowy zostały zawarte w warunkach określonych przez art. 388 § 1 k.c., w związku z czym wnosił o przesłuchanie świadka (k.60-61), jednakże Sąd Rejonowy oddalił ten wniosek dowodowy (k.94), nie zgłoszono zaś zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., wobec czego należy uznać, że okoliczność ta nie została wykazana.

Zgłoszone przez powoda żądanie zapłaty przez pozwanego kwoty 14.671,31 zł, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 5 lutego 2014 roku, do dnia zapłaty jest uzasadnione. Z tytułu umowy nr (...) pozwany dokonał wpłat w łącznej wysokości 3.710 zł, z tego: 2.382,29 zł jako kapitał (kwota brutto pożyczki), 348,36 zł – odsetki umowne, 979,35 zł – opłata za obsługę pożyczki w domu. W związku z wypowiedzeniem umowy przed upływem okresu, na jaki została zawarta, saldo zadłużenia pomniejszono o nienależne w części kwoty z tytułu obsługi pożyczki w domu (159,34 zł). Na dzień wniesienia pozwu do zapłaty pozostała kwota 2.166,79 zł, w tym: kapitał w wysokości 1.645,23 zł, odsetki umowne – 66,85 zł i opłata za obsługę pożyczki w domu – 454,71 zł. Z tytułu umowy nr (...) pozwany dokonał wpłat w łącznej wysokości 3.111 zł, z tego: 1.979,91 zł jako kapitał (kwota brutto pożyczki), 317,02 zł – odsetki umowne, 814,07 zł – opłata za obsługę pożyczki w domu. W związku z wypowiedzeniem umowy przed okresem, na który została zawarta saldo zadłużenia zostało pomniejszone o nienależne w części kwoty z tytułu odsetek (11,29 zł) i obsługi pożyczki w domu (553,41 zł). Na dzień wniesienia pozwu do zapłaty pozostała kwota 3.788,56 zł, w tym: kapitał w wysokości 3.045,21 zł, odsetki umowne w wysokości 157,63 zł, opłata za obsługę pożyczki w domu w wysokości 585,72 zł. Z tytułu umowy nr (...) pozwany dokonał wpłat w łącznej wysokości 557,20 zł, z tego: 351,50 zł jako kapitał (kwota brutto pożyczki), 59,84 zł – odsetki umowne, 145,86 zł – opłata za obsługę pożyczki w domu. W związku z wypowiedzeniem umowy przed okresem, na który została zawarta, saldo zadłużenia zostało pomniejszone o nienależne w części kwoty z tytułu odsetek (17,58 zł) i obsługi pożyczki w domu (214,17 zł). Na dzień wniesienia pozwu do zapłaty pozostała kwota 1.174,58 zł, w tym: kapitał w wysokości 970,90 zł, odsetki umowne w wysokości 49,71 zł i opłata za obsługę pożyczki w domu w wysokości 153,97 zł. Z tytułu umowy nr (...) pozwany dokonał wpłat w łącznej wysokości 1.051 zł, z tego: 591,23 zł jako kapitał (kwota brutto pożyczki), 175,50 zł – odsetki umowne, 284,27 zł – opłata za obsługę pożyczki w domu. Na dzień wniesienia pozwu do zapłaty pozostała kwota 7.541,38 zł, w tym: kapitał w wysokości 4.880,77 zł, odsetki umowne w wysokości 620,88 zł, opłata za obsługę pożyczki w domu w wysokości 2.039,73 zł. Łącznie niezapłacone należności pozwanego stanowią kwotę 14.671,31 zł. Ponieważ zaskarżonym wyrokiem zasądzono od niego na rzecz powoda kwotę 4.085,80 zł, to do zapłaty pozostaje suma 10.585,51 zł.

Mając to na uwadze, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c., zmieniono zaskarżony wyrok w pkt II w całości i zasądzono od J. Ł. na rzecz (...) SA w W. kwotę 10.585,51 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie od dnia 5 lutego 2015 roku do dnia zapłaty.

Konsekwencją tego jest zmiana rozstrzygnięcia o kosztach procesu zawartego w pkt III zaskarżonego wyroku, albowiem pozwany, zgodnie z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c., powinien zwrócić powodowi wszystkie poniesione przez niego koszty, tj. kwotę 6.103 zł, na którą składają się: 734 zł tytułem opłaty od pozwu (k.2), 2.400 zł jako wynagrodzenie pełnomocnika (§ 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu – tekst jedn.: Dz. U. z 2013 roku, poz. 490), 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (k.14), 2.952 zł tytułem wydatków na wynagrodzenie kuratora ustanowionego dla nieznanego z miejsca zamieszkania pozwanego (k.36, 40 i 96).

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99, w zw. z art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., zasądzono od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 2.930 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, w tym: 530 zł opłaty od apelacji (k.117) i 2.400 zł jako wynagrodzenie pełnomocnika, według stawki określonej w § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2016 roku, poz. 1084 ze zm.), w zw. z § 2 rozporządzenia zmieniającego z dnia 3 października 2016 roku (Dz. U. z 2016 roku poz. 667).

SSO Magdalena Bajor-Nadolska SSO Cezary Klepacz SSR (del.) Wiesław Stępniak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE