UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK, Prezes, organ, pozwany) decyzją z dnia 26 kwietnia 2013 roku nr (...), na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm., dalej uokik), po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego uznał za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów działania (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. ( (...), powód), polegające na:

1) informowaniu konsumentów będących abonentami (...) w ramach oferty (...) o jednostronnej zmianie z dniem 1 maja 2013 r. warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej, w zakresie ceny usługi, pakietu programowego oraz okresu na jaki umowa została zawarta, w sytuacji braku złożenia przez konsumenta do dnia 19 kwietnia 2013 r. oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy w razie braku akceptacji nowych warunków, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową poprzez naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) – dalej „upnpr”, oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów;

2) sposobie poinformowania konsumentów będących abonentami (...) w ramach oferty (...) o zmianie, z dniem 1 maja 2013 r., warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej, w zakresie ceny usługi, pakietu programowego oraz okresu na jaki umowa została zawarta, w pismach wysłanych w dniu 25 marca 2013 r., w których informacja o zmianie warunków umowy oraz możliwości i terminie wypowiedzenia umowy znajdowała się na drugiej stronie pisma i nie była w żaden sposób wyszczególniona (uwypuklona), natomiast na pierwszej stronie pisma znajdowała się informacja o nowej ofercie programowej (...), z zakreśleniem zbyt krótkiego terminu, tj. do dnia 19 kwietnia 2013 r., na złożenie przez konsumenta oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy w razie braku akceptacji nowych warunków, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową poprzez naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i godzi w zbiorowe interesy konsumentów

i stwierdził zaniechanie ich stosowania z dniem 30 marca 2013r.

II. Na podstawie art. 26 ust. 2 w zw. z art. 27 ust 4 w zw. i art. 27 ust 2 uokik nałożył na (...) środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.

III. Na podstawie art.103 uokik Prezes UOKiK nadał decyzji rygor natychmiastowej wykonalności w części dotyczącej pkt II.1, II.2, II.3, II.4 sentencji decyzji.

IV. Na podstawie an. 106 uokik Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) karę pieniężną w wysokości :

1) 5.913.336 zł z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie określonym w punkcie I . l rozstrzygnięcia decyzji;

2) 4. 927.780 zł z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie określonym w punkcie I . 2 rozstrzygnięcia decyzji.

Wyrokiem z dnia 12 maja 2015 roku Sąd Okręgowy w Warszawie:

1. zmienił zaskarżoną decyzję w pkt. IV w ten sposób, że nałożoną decyzją karę pieniężną w wysokości 5.913.336 zł obniżył do kwoty 2.956.670 zł a karę pieniężną w wysokości 4.927.780 zł obniżył do kwoty 2.463.890 zł,

2. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie,

3. zasądził od (...) S.A z siedzibą w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. świadczy we własnym imieniu i na własny rachunek m.in. usługi rozprowadzania kodowanych programów telewizyjnych transmitowanych drogą satelitarną na obszarze całego kraju. W ramach prowadzonej działalności Spółka zawiera z konsumentami umowy o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej.

W pismach nadanych w dniu 25 marca 2013r. za pośrednictwem (...) S.A. listem zwykłym, bez zwrotnego potwierdzenia doręczenia (...) zawiadomiło swoich abonentów, korzystających z oferty (...) (61% wszystkich abonentów) o zmianie warunków zawartych na czas oznaczony i nieoznaczony umów świadczenia usług dostępu do programów telewizji satelitarnej w zakresie ceny usługi, pakietu programowego oraz okresu na jaki umowa została zawarta i poinformowało, że w razie nie złożenia przez konsumenta do dnia 19 kwietnia 2013 r. oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy, przy braku akceptacji nowych warunków umowy, z dniem 1 maja 2013 r. nowe warunki umów staną się obowiązujące pomiędzy (...) a abonentem, co skutkować miało automatyczny przedłużeniem umowy na warunkach nowej oferty (...).

Nowe oferty promocyjne przewidywały przekształcenie zawartej przez konsumentów dotychczasowej umowy w umowę na czas oznaczony 18 miesięcy, którego bieg rozpoczynał się od dnia 1 maja 2013 r.

Zmiana warunków umowy została przez powoda uzasadniona połączeniem (...) sp. z o.o. w W. z (...) S.A. w W..

Każda przesyłka do abonenta została zaadresowana na imię, nazwisko i adres abonenta, wraz z numerami umowy i klienta. Przesyłka zawierała pismo przewodnie, nowy Regulamin świadczenia usług, warunki promocji oraz materiały reklamowe dotyczące nowej oferty programowej.

Pismo przewodnie z dnia 25 marca 2013 r. zawierało na pierwszej stronie informację o powstaniu nowej platformy (...) oraz przedstawiało zmienioną ofertę programową. Na drugiej stronie pisma zamieszczono informacje na temat nowych technologii zastosowanych w ofercie (...) ( PRZYJAZNE TECHNOLOGIE) oraz pełnym dostępie do oferty (...) w okresie od piątego do trzydziestego kwietnia 2013 r. W dalszej części pisma informowano o załączeniu nowych dokumentów: Regulaminu świadczenia usług, Cennika oraz szczegółowych warunków korzystania ze sprzętu, stanowiących ofertę podstawową (...), świadczoną przez (...) sp. z o.o., w oparciu o którą miały być udostępniane poszczególne promocje. W połowie drugiej strony pisma przewodniego zamieszczono informację, iż z dniem 1 maja 2013 r. dotychczasowa oferta i związane z nią dokumenty przestaną obowiązywać i zostaną zastąpione ofertą na nowych warunkach. Poniżej zamieszczono informację, że abonentom przysługuje prawo do rozwiązania dotychczasowej umowy, a pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy, które powinno być złożone do dnia dziewiętnastego kwietnia 2013 r., wywoła skutek na koniec okresu rozliczeniowego. Dalej następowały informacje o możliwości skorzystania z innych ofert (...), przygotowanych w ramach nowej platformy.

Nowy Regulamin świadczenia usług i Warunki promocji zawierały postanowienia nakładające na abonentów obowiązek zapłaty kary umownej z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie abonenta w wysokości udzielonych abonentowi ulg, pomniejszonych o proporcjonalną wartość ulg za okres świadczenia usług od dnia rozpoczęcia korzystania z usług na podstawie warunków promocji do dnia dezaktywacji usług, w sytuacji przedterminowego rozwiązania umowy przez abonenta lub przez Spółkę z przyczyn leżących po stronie abonenta. Podobny zapis nie funkcjonował w stosunku do (...), gdy do przedterminowego rozwiązania umowy dochodziło z przyczyn leżących po stronie dostawcy usługi (Spółki).

Zgodnie z ustaleniami pomiędzy (...) a (...), wysłane w dniu 25 marca 2013 r. listy zwykłe, zawierające pisma miały zostać doręczone adresatom (abonentom) w terminie do czterech dni roboczych od dnia ich nadania tj. do dnia 29 marca 2013r.

W obowiązującym od dnia 1 kwietnia 2011r. Regulaminie świadczenia usług (...) znajdowały się m. in. następujące postanowienia:

- Umowa może być zawarta na czas określony w Umowie, Szczegółowych Warunkach, Warunkach Promocji. (pkt III.8 Regulaminu),

- Jeżeli w okresie, na który została zawarta Umowa, (...) podwyższy ceny świadczonych przez siebie usług, z których Abonent korzystał, bądź też dokona zmiany Regulaminu, Abonent ma prawo rozwiązać Umowę składając (...) pisemne oświadczenie o rozwiązaniu Umowy z powodu braku akceptacji zmian Regulaminu lub cen, w terminie wskazanym w komunikacie o podwyższeniu cen lub zmianie Regulaminu doręczonym Abonentowi, skutkujące na koniec Okresu rozliczeniowego, w którym Abonent złożył oświadczenie. Brak pisemnego oświadczenia Abonenta we wskazanym terminie oznacza akceptację zmian i kontynuowanie Umowy. (pkt XII.15 Regulaminu),

- Informacja o zmianach Regulaminu zostanie doręczona Abonentowi w wyprzedzeniem, co najmniej jednego okresu rozliczeniowego przed terminem wprowadzenia zmian w życie. ( pkt XIV.1 Regulaminu),

Wykorzystywane przez powoda wzorce umowy dotyczące oferty (...) nie zawierały klauzul modyfikacyjnych, uprawniających (...) do jednostronnej zmiany umowy w zakresie pakietu programowego i okresu, na jaki została zawarta umowa.

Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2013r. Prezes UOKiK wszczął postępowanie w sprawie stosowania przez (...) praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 3 uokik.

W pismach z dnia 9 kwietnia, 10 kwietnia, 12 kwietnia 15 kwietnia 16 kwietnia 2013r. Spółka przekazała na żądane Prezesa Urzędu informacje i niezbędne dokumenty.

W toku postępowania administracyjnego (...) wniosła o wydanie przez Prezesa Urzędu na podstawie art. 28 uokik decyzji zobowiązującej oraz wycofała się z planowanego przeniesienia abonentów do nowej oferty (...).

Pismem z dnia 18 kwietnia 2013r. Prezes UOKiK zawiadomił Spółkę o zakończeniu postępowania dowodowego i możliwości zapoznania się z aktami sprawy. W dniach 22 i 23 kwietnia 2013r. pełnomocnicy (...) zapoznali się z aktami sprawy.

W toku postępowania administracyjnego (...) przedstawiła informacje o przychodzie osiągniętym w okresie od 1 stycznia 2010r. do 30 listopada 2011r. (23 miesiące) w wydłużonym roku obrotowym i podatkowym, którego wysokość została objęta tajemnicą przedsiębiorcy.

W ocenie Sądu Okręgowego okoliczności faktyczne sprawy nie były w odwołaniu przez powoda kwestionowane.

Zdaniem Sądu Okręgowego w zaskarżonej decyzji powodowi został postawiony zarzut stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o których mowa w art. 24 ust.2 pkt 3 uokik polegających na:

- informowaniu swoich abonentów o jednostronnej zmianie z dniem 1maja 2013r. warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej, w zakresie ceny usługi, pakietu programowego i okresu na jaki umowa została zawarta, jeżeli abonent nie doręczy skutecznie, do dnia 19 kwietnia 2013r., (...) oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy, co stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 4 ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym,

- poinformowaniu swoich abonentów o zmianie z dniem 1 maja 2013r. warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej, w zakresie ceny usługi, pakietu programowego i okresu na jaki umowa została zawarta w taki sposób, że na pierwszej stronie pisma zamieszczono informację o nowej ofercie programowej, a informacja o zmianie warunków umowy oraz możliwości i terminie wypowiedzenia umowy znajdowała się na drugiej stronie tego pisma i nie była uwypuklona z zakreśleniem zbyt krótkiego terminu na złożenie przez konsumenta skutecznego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy, co stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 4 ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Sąd I instancji zważył, że zgodnie z definicją ustawową zamieszczoną w art. 4 ust.1 upnpr nieuczciwa praktyka rynkowa to praktyka, która jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed, w trakcie lub po zawarciu umowy.

W ocenie Sądu Okręgowego zgodzić się należy z powodem, iż bez względu na to czy umowy łączące powoda z jego abonentami były zawarte na czas określony czy nieokreślony, każdorazowo dotyczyły one stosunku umownego o charakterze ciągłym. Uzasadniając w odwołaniu zarzut naruszenia art. 384¹ kc, poprzez jego niewłaściwą wykładnię, powód stanął na stanowisku, że ani art. 384¹kc, ani inne przepisy obowiązującego prawa nie uzależniają możliwości zmiany warunków umowy poprzez wydanie nowego lub zmodyfikowanego wzorca od istnienia klauzul modyfikacyjnych, a na pewno klauzul zawierających takie informacje, jakie Prezes UOKiK wskazał w zaskarżonej decyzji. Zdaniem powoda na podstawie art. 384¹k.c., (...) było w pełni uprawnione do wprowadzenia zmian umów z abonentami poprzez wysłanie do nich przesyłki zawierającej informację o zmianie ceny usług, pakietu programowego i okresu, na jaki umowa została zawarta bez względu na to, czy zamieszczone w Regulaminie świadczenia usług klauzule modyfikacyjne dawały prawo do takiego działania.

W ocenie Sądu I instancji stanowisko powoda nie było trafne. Zgodnie bowiem poglądem doktryny (Prawo zobowiązań- część ogólna- System Prawa Cywilnego, tom 5, Legalis 2013) celem art. 384^{(
1 )}k.c. jest unormowanie trybu postępowania w przypadku wydania podczas trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym nowego bądź zmienionego wzorca umownego. Przepis art. 384^{(
1 )}k.c. nie stanowi jednak podstawy prawnej do dokonania w ten sposób przez proponenta jednostronnej modyfikacji istniejących stosunków obligacyjnych. Do skutecznego związania adherenta nowym lub zmienionym wzorcem niezbędna jest podstawa kontraktowa w postaci zawartej w treści umowy łączącej proponenta z adherentem klauzuli modyfikacyjnej, przewidującej możliwość wydania nowego wzorca lub dokonania zmiany istniejącego wzorca. Takie stanowisko wynika z podstawowych zasad prawa cywilnego, zasady pacta sunt servanda, zasady autonomii woli i równorzędności stron, zasady sprawiedliwości kontraktowej, które nie dopuszczają możliwości zmiany wcześniej zawartej umowy przez jednostronne działanie jednej ze stron bez porozumienia się obu stron w tej kwestii. Nie każda klauzula modyfikacyjna będzie mogła stanowić podstawę prawną do wydania nowego wzorca lub wprowadzenia zmian do dotychczasowego wzorca. Proponent nie powinien być uprawniony do wprowadzania nowego regulaminu lub zmian w istniejącym w dowolnym czasie i zakresie. Wprowadzenie zmian nie może być zaskakujące dla adherenta. U podstaw wprowadzenia zmian muszą istnieć usprawiedliwione powody, które powinny być uprzednio znane adherentom. Dlatego klauzule modyfikacyjne powinny spełniać wymagania co do poziomu ich szczegółowości i konkretyzacji. Oznacza to, że klauzula modyfikacyjna nie może:

- uprawniać do takich zmian, które prowadziłyby do naruszenia istoty umowy,

- uprawniać do takich zmian, które dotyczyłyby istotnych elementów umowy,

- mieć blankietowego charakteru, powinna wskazywać sytuacje faktyczne, w których może dojść do jednostronnej zmiany stosunku prawnego, oraz kryteria takich zmian, aby możliwa była ocena przez adherenta, czy zaistniały przyczyny uzasadniające wydanie nowego lub zmianę dotychczasowego wzorca , oraz czy poziom reakcji proponenta był usprawiedliwiony w zaistniałych okolicznościach.

Sąd Okręgowy zważył, że stanowisko to znalazło potwierdzenie w powołanym przez pozwanego w odpowiedzi na odwołanie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013r., sygn. akt I CSK 313/12, w którym stwierdzono, że zmiana treści stosunku zobowiązaniowego dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy taka możliwość została przewidziana w umowie lub we wzorcu poprzez zastrzeżenie klauzuli modyfikacyjnej, a klauzula modyfikacyjna powinna być dostatecznie skonkretyzowana i wskazywać okoliczności uprawniające do zmiany wzorca.

W ocenie Sądu I instancji, z powyższego wynika, że zamieszczenie klauzuli modyfikacyjnej, zawierającej konkretne informacje dotyczące okoliczności, których zaistnienie uprawniałoby proponenta do zmiany umowy, stanowi przesłankę do wprowadzenia przez (...) zmian stosunku umownego z abonentami w trybie art. 348¹ k.c. Sąd I instancji uznał, że zgodnie z przywołanym wyżej stanowiskiem klauzule modyfikacyjne nie mogą uprawniać do zmian istotnych elementów umowy. W ocenie Sądu Okręgowego zamieszczone w obowiązującym Regulaminie świadczenia usług (...) postanowienia nie spełniały kryteriów klauzul modyfikacyjnych, ponieważ wskazywały jedynie, w jakiej sytuacji i w jaki sposób abonent może rozwiązać umowę. Wbrew twierdzeniom powoda postanowienia Regulaminu nie dawały więc (...) upoważnienia do wprowadzenia zmian do zawartych z abonentami umów w trybie art. 348¹ k.c., a tym bardziej do zmiany istotnych elementów umowy, jak cena usługi, przedmiot i okres obowiązywania umowy. Mimo to (...) skierowało do abonentów informację o jednostronnej zmianie umowy, zakreślając termin i formę złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy. Takie działanie, jako podjęte przez profesjonalistę, mogło wyrobić w abonentach, nawet spełniających przesłanki przeciętnego konsumenta w rozumieniu art. 2 pkt 2 upnpr, błędne przekonanie, że jest zgodne z prawem i skuteczne. Sugerowało jednocześnie konsumentom, że (...) jest uprawnione do zmiany tym trybie zawartych z nimi umów. Należy bowiem podkreślić, że przeciętny konsument, nawet jeżeli posiada pewną orientację ogólną nie jest specjalistą, zdolnym do właściwej oceny działań podejmowanych przez przedsiębiorcę, z którym zawarł umowę i w naturalnie pozytywny sposób odbiera zachowanie swojego kontrahenta jako zgodne z prawem. Wobec tego uznać należało, że przedstawione w pkt I.1 zaskarżonej decyzji działanie (...) było sprzeczne z dobrymi obyczajami i stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową, która w istotny sposób mogła zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta, spełniając w ten sposób przesłanki zakazanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w art. 24 ust.2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Sąd Okręgowy dokonując oceny praktyki opisanej w pkt I.2 zaskarżonej decyzji stwierdził, że w przesyłce zawierającej informację o zmianie warunków umowy oraz możliwości, terminie i formie rozwiązania umowy znajdowały się foldery reklamowe, nowy regulamin świadczenia usług oraz pismo z nazwiskiem adresata i dwustronnie wydrukowanym tekstem, w którym na pierwszej stronie nie zamieszczono żadnej wzmianki na temat zmiany umowy. Mimo, że przesyłka pełniła funkcję oficjalnego zawiadomienia w trybie art. 384^{(
1 )}k.c. o zmianie łączącego (...) z abonentami stosunku zobowiązaniowego, kluczowa w tym względzie informacja, została poprzedzona prezentacją nowej oferty usług, co stwarzało wrażenie, że pismo i cała przesyłka mają charakter reklamowy, a z jego doręczeniem nie wiążą się żadne skutki prawne dla abonentów. Sama informacja o zmianie warunków umowy i możliwości rozwiązania umowy została zamieszczona dopiero na odwrotnej stronie pisma, napisana była taką samą czcionką jak wcześniejsze informacje reklamowe i nie można wykluczyć, że mogła stwarzać wrażenie, iż jest mało ważna i została zamieszczona w piśmie jedynie przypadkowo, przy okazji zawiadomienia abonentów o nowej ofercie, wynikającej ze współpracy (...) z (...) sp. z o.o. W nierzucający się sposób została przedstawiona abonentom zarówno informacja o możliwości rozwiązania umowy jak i formie oraz terminie skorzystania przez abonentów z przysługującego im uprawnienia. Ponadto sama przesyłka została wysłana listem zwykłym, bez zwrotnego dowodu doręczenia, w okresie przedświątecznym. Było więc prawdopodobne, że list nie dotrze do adresatów w przewidzianym przez (...) terminie, w Wielki Piątek 29 marca 2013r. przed rozpoczęciem kolejnego okresu rozliczeniowego, co byłoby niezgodne z ustaleniem zawartym w pkt XIV.1 Regulaminu świadczenia usług. Istniała też możliwość, że z uwagi na okres przedświąteczny przesyłka zostanie potraktowana przez część abonentów jako mająca charakter reklamowy i z tego powodu zlekceważona lub nawet wyrzucona bez zapoznania się z jej treścią. Było to tym bardziej możliwe, że na przesyłce nie zamieszczono żadnego komunikatu o doniosłej i brzemiennej w skutkach dla adresatów informacji znajdującej się wewnątrz listu. Należy podkreślić, że przeciętny konsument, będący abonentem (...) miał prawo otrzymać od swojego dostawcy usług programów telewizji satelitarnej rzetelną informację o zmianie warunków umowy i wynikających z tego uprawnieniach do rozwiązania umowy w takiej formie, aby informacja ta dotarła do niego skutecznie i w takim terminie, który pozwoli na dokładne zastanowienie oraz spokojne i świadome podjęcie decyzji dalszym korzystaniu z usług (...) czy rozwiązaniu umowy. Jak trafnie wskazał Prezes UOKiK, nawet ostrożny i uważny konsument, przy dołożeniu należytej staranności mógł być wprowadzony w błąd co do charakteru dostarczonej mu przesyłki, uznając, że ma wyłącznie reklamowy charakter i nie mógł się spodziewać, że informacja o zmianie warunków umowy zostanie zamieszczona w korespondencji, która zwracała uwagę na nową ofertę programową, a informacja o zmianie zasad świadczenia usług nie została w żaden sposób uwypuklona. W rezultacie przekazania informacji o zmianie umowy w mało zauważalnej formie, w sposób nieadekwatny do rangi tej informacji dla abonentów i w związku z tym sprzeczny z dobrymi obyczajami, zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta było lub mogło zostać w istotny sposób zniekształcone. Gdyby bowiem informacja o zmianie umowy została przekazana abonentom w taki sposób, że nie było możliwości jej niezauważenia, rzeczywiste zachowanie konsumentów mogłoby być inne. Na pewno nie byłoby jednak podstaw do twierdzenia, że przy doręczaniu zawiadomienia (...) wykorzystało niewiedzę i brak doświadczenia przeciętnego konsumenta, iż dostarczona mu przesyłka zawiera istotne z punktu widzenia abonenta informacje, mające wpływ na jego prawa i obowiązki w stosunkach z (...).

Sąd Okręgowy zważył, że przedstawione w pkt I.2 zaskarżonej decyzji działanie powoda również stanowiło niedozwoloną praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Sąd I instancji uznał za bezzasadne zarzuty dotyczące niewłaściwej wykładni przepisów ustawy antymonopolowej, ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Działanie powoda dotyczyło jednego stanu faktycznego, lecz z uwagi na złożony charakter obejmowało dwa aspekty zachowania powoda. Z tego względu trafne było wyodrębnienie na gruncie jednego stanu faktycznego dwóch przejawów stosowania przez (...) niedozwolonej praktyki, naruszającej interesy konsumentów. W związku z tym zarzut powoda, dotyczący naruszenia przepisów Konstytucji, Konwencji o ochronie praw człowieka i kodeksu karnego Sąd Okręgowy uznał za bezpodstawny.

Z uwagi na specyfikę zasad postępowania prowadzonego przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów, co znalazło potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, podobnie Sąd ocenił zarzuty naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego.

W ocenie Sądu w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK nie wyjaśnił jednak, na jakiej podstawie uznał, iż kwota bazowa, stanowiąca podstawę do ustalenia wysokości nałożonych decyzją kar pieniężnych powinna być przyjęta w niemal maksymalnej wysokości. Zdaniem Sądu, przy ustalaniu wysokości nałożonych na powoda kar pieniężnych nie uwzględniono w należytym stopniu okoliczności łagodzących w postaci okresu trwania naruszenia, który, jak wynika z sentencji decyzji, trwało jeden dzień. Ponadto na uwzględnienie zasługuje fakt, że w toku postępowania antymonopolowego powód niezwłocznie zadeklarował chęć zaprzestania stosowania działań naruszających interesy konsumentów, przedstawił propozycję działań naprawczych i współpracował z organem antymonopolowym, o czym świadczy fakt wydania zaskarżonej decyzji w ciągu niecałego miesiąca. Również uprzednie zachowanie powoda oraz fakt, że praktyka powoda nie miała charakteru trwałego, powinno mieć większy wpływ na wysokość nałożonych kar pieniężnych.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. uznając, że działanie powoda naruszało zbiorowe interesy konsumentów a zarzuty odwołania były w większości nieuzasadnione i zaskarżona decyzja zasługiwała na zmianę w niewielkim zakresie.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżając wydany w sprawie wyrok w części dotyczącej pkt. 1 zarzucił naruszenie:

I. przepisów postępowania, mających wpływ na wynik sprawy, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a. brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, tj. dokumentów znajdujących się w aktach administracyjnych w postaci korespondencji do konsumentów informującej o zmianie warunków umowy oraz wyjaśnień powoda wskazujących na okoliczności jej wysyłki,

b. błędną ocenę całokształtu okoliczności sprawy przedstawionych w decyzji polegającą na przyjęciu, iż ustalenie przez pozwanego kwoty bazowej będącej podstawą do obliczenia wysokości kary było nieprawidłowe, tj. nastąpiło bez wskazania okoliczności uwzględnionych przy określaniu kwoty bazowej,

c. błędną ocenę całokształtu okoliczności sprawy przedstawionych w decyzji polegającą na przyjęciu, że fakt zadeklarowania przez powoda zaprzestania stosowania działań naruszających interesu konsumentów oraz przedstawienie propozycji działań naprawczych niezwłocznie po wszczęciu postępowania administracyjnego nie zostały uwzględnione przez pozwanego przy ustalaniu wysokości kar nałożonych na powoda w decyzji;

1. art. 231 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z faktu wydania zaskarżonej decyzji w ciągu niecałego miesiąca od daty wszczęcia postępowania administracyjnego faktu aktywnej współpracy powoda z pozwanym, co doprowadziło do wniosku, że okoliczność ta nie została w wystarczającym stopniu uwzględniona jako okoliczność łagodząca przy ustalaniu wysokości kary,

1. art. 217 §li3k.p.c. poprzez pominięcie zgłaszanego przez pozwanego faktu uprzedniego stosowania przez powoda podobnego działania obejmującego przesyłanie konsumentom wprowadzającej w błąd korespondencji, uznanego za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów prawomocnymi decyzjami: z dnia 21 lipca 2010 r. nr (...) oraz z dnia 8 grudnia 2011 r. nr (...),

1. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak w uzasadnieniu wyroku podstaw faktycznych i prawnych dla zmniejszenia wysokości nałożonych kar o połowę, które to braki uniemożliwiają odczytanie motywów rozstrzygnięcia;

II. przepisów prawa materialnego, tj.:

-: art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dni 16 lutego 2007 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.; „uokik") poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że krótki okres naruszenia jest samodzielną przesłanką obniżenia kary,

-: art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że zadeklarowanie przez powoda zaprzestania stosowania działań naruszających interesu konsumentów niezwłocznie po wszczęciu postępowania administracyjnego, przedstawienie propozycji działań naprawczych oraz współpraca z organem antymonopolowym stanowią jedną z przesłanek obniżenia kary o połowę.

Mając na uwadze tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania w całości,

- ponadto o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za drugą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł również powód. Zaskarżając wyrok w całości zarzucając naruszenie:

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 Ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów („uokik") w zw. z art. 4 ust. 1 Ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym („upnpr”) poprzez ich błędną wykładnię, która doprowadziła do przyjęcia, że:

a. informowanie przez (...) konsumentów będących abonentami (...) w ramach oferty (...) o jednostronnej zmianie, z dniem 1 maja 2013 r., warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej w zakresie ceny usługi, pakietu programowego oraz okresu, na jaki umowa została zawarta, w sytuacji braku złożenia przez konsumenta do dnia 19 kwietnia 2013 r. oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy w razie braku akceptacji nowych warunków („Zawiadomienie");

b. sposób poinformowania konsumentów będących abonentami (...) w ramach oferty (...) o zmianie, z dniem 1 maja 2013 r., warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej w zakresie ceny usługi, pakietu programowego oraz okresu, na jaki umowa została zawarta, z zakreśleniem zbyt krótkiego terminu, tj. do dnia 19 kwietnia 2013 r., na złożenie przez konsumenta oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy w razie braku akceptacji nowych warunków,

stały w sprzeczności z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształcały lub mogły zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta, w związku z czym stanowiły praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów;

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 384¹ Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r - Kodeks cywilny "" („kc"), poprzez jego błędną wykładnię, zgodnie z którą zmiana warunków umowy poprzez wydanie nowego lub zmodyfikowanego wzorca jest możliwa wyłącznie w przypadku, gdy umowa zawiera klauzulę modyfikacyjną określającą szczególne podstawy do wprowadzenia takiej zmiany, uprawniającą do wprowadzenia jedynie zmian niedotyczących istotnych elementów umowy i niemającą charakteru blankietowego;

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 pkt 8 w zw. z art. 4 ust. 1 upnpr poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że „przeciętny konsument" mógł zostać wprowadzony w błąd przez Zawiadomienie i przez Metodę Zawiadomienia,;

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. („Konstytucja"), art. 4 Protokołu nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. („Konwencja") w zw. z art. 11 Ustawy z dnia z dnia 6 czerwca 1997 r - Kodeks karny („kk"), w zw. z art. 106 uokik poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji:

a. sztuczny podział jednego działania podjętego przez (...) na dwie odrębne praktyki wskazane w punktach II.1(a) oraz ll.1(b) powyżej, z których każda została uznana przez SOKiK za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, oraz

b. nałożenie kary pieniężnej z tytułu każdej z dwóch sztucznie wyodrębnionych praktyk,

co doprowadziło do naruszenia zasady ne bis in idem i zasady praworządności;

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1 i 2, art. 8 ust. 1 i art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarcze / („usdg") poprzez ich niezastosowanie, które doprowadziło do ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej przez (...) poprzez:

a. wymaganie, aby (...) uwzględniała w toku prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej określone poglądy doktryny - wybrane uznaniowo przez Prezesa UOKiK i potwierdzone przez SOKiK - dotyczące wymogów w zakresie klauzul modyfikacyjnych jak również orzecznictwo niedotyczące powoda;

b. stawianie dodatkowych wymagań dotyczących formatu Metody Zawiadomienia, które nie zostały określone w postanowieniach obowiązującego prawa ani uwzględnione w dotychczasowym orzecznictwie Prezesa UOKiK i SOKiK,

6. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 217 § 2 w zw. z art. 227 k.p.c. przez uznanie, że wniosek dowodowy dotyczący przesłuchania w charakterze świadka: radcy prawnego M. J. - Dyrektora (...), nie został zgłoszony na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

1. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 299 kpc poprzez zaniechanie zarządzenia dowodu z przesłuchania powoda i pozwanego jako stron pomimo istnienia niewyjaśnionych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy faktów;

2. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 227 i art. 233 § 1 k.p.c., nakładających na sąd obowiązek wszechstronnego rozważenia dowodów i faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, poprzez:

a. błędne ustalenie, że Regulamin nie zawierał klauzuli modyfikacyjnej uprawniającej (...) do zmiany warunków umów o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej w zakresie ceny, pakietu programowego i okresu, na jaki umowa została zawarta;

b. nieuwzględnienie faktu, że abonenci oferty (...), do których (...) skierowała Zawiadomienie:

i. byli wcześniej abonentami usług telewizji satelitarnej świadczonych przez (...),

ii. wszyscy należeli do grupy abonentów kanałów (...), tj. abonentów droższych pakietów programowych typu (...), przykładających większą uwagę do analizy szczegółów oferty (...) i postanowień dotyczących jej regulaminów

co doprowadziło do znaczącego zaniżenia standardu „przeciętnego konsumenta” zdefiniowanego w art. 2 pkt 8 upnpr przyjętego w Wyroku, a w konsekwencji do przyjęcia niewłaściwego punktu odniesienia dla oceny praktyki (...);

a. błędne ustalenie, że Metoda Zawiadomienia nie umożliwiała konsumentom należytego zapoznania się z Zawiadomieniem;

b. błędne ustalenie, że okres udzielony konsumentom na rozwiązanie ich umów mógł być zbyt krótki, podczas gdy okres ten powinien być uznany za wystarczająco długi dla przeciętnego konsumenta, by umożliwić mu podjęcie świadomej decyzji;

c. brak wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego przy wyliczaniu kar nakładanych na (...) poprzez;

i. nieuwzględnienie oświadczenia Zarządu (...) o wysokości przychodu za rok 2012, obliczonego zgodnie z metodologią stosowaną dla celów obliczania podatku dochodowego od osób prawnych,

i. nieuwzględnienie informacji dotyczącej liczby abonentów (...), do których zostało skierowane Zawiadomienie, wskazanej w piśmie (...) do Prezesa UOKIK z dnia 9 kwietnia 2013 r.,

i. nieuwzględnienie nagrania audycji radiowej i licznych artykułów powołanych przez powoda, z których wynikało, że Prezes UOKiK faktycznie ukarał (...) jeszcze przed wydaniem Decyzji wielokrotnie przesądzając o popełnieniu naruszenia przez spółkę w swoich publicznych wystąpieniach podejmowanych w trakcie trwania postępowania administracyjnego,

co doprowadziło do niewystarczającego obniżenia nałożonych na (...) kar i ustalenia ich na wciąż zbyt wygórowanym poziomie;

1. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 228 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie powszechnie znanego faktu, że niezadowolenie abonentów (...) wynikało głównie z zawartości pakietów programowych dostępnych w ramach nowej oferty (...) i cen tych pakietów, a nie z faktu, że abonenci czuli się wprowadzeni w błąd przez Zawiadomienie lub Metodę Zawiadomienia;

2. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 328 § 2 kpc poprzez przedstawienie niepełnych ustaleń faktycznych i podstawy prawnej w uzasadnieniu wyroku

1. przepisów prawa materialnego, tj. art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik poprzez ich niewłaściwe zastosowanie;

12. przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 Konstytucji, art. 2 ust. 1 paktu, art. 14 Konwencji, jak również art. 4 pkt 15 i art. 106 ust. 1 uokik poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, które doprowadziło do przyjęcia przez sąd niewłaściwej wykładni pojęcia „rok rozliczeniowy" jako odnoszącego się - automatycznie do „roku podatkowego" w rozumieniu art. 8 GIT i, w rezultacie, obliczenie wysokości kar pieniężnych nałożonych na (...) w oparciu o przychód osiągnięty w przedłużonym roku podatkowym przyjętym przez (...), trwającym od dnia 1 stycznia 2010 r. do dnia 30 listopada 2011 r, tj. w okresie 23 miesięcy.

Wskazując na powyższe zarzuty, powód wniósł o:

−: zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zmianę decyzji w całości poprzez umorzenie postępowania administracyjnego z uwagi na brak podstaw do uznania działań (...) za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, o których mowa w art. 24 ust. 1 i 2 uokik,
−: albo, gdyby Sąd uznał, że nie ma podstaw dokonania powyższej zmiany o zmianę zaskarżonego wyroku w części i uchylenie punktu IV decyzji, tj. nienakładanie kar pieniężnych na (...),
−: albo, alternatywnie o zmianę zaskarżonego wyroku w części i zmianę decyzji w części, tj. w zakresie punktu IV, poprzez dalsze obniżenie kary pieniężnej nałożonej na (...) w punkcie 1 zaskarżonego wyroku do wysokości wynikającej z prawidłowo ustalonego stanu faktycznego i prawidłowo przeprowadzonej analizy prawnej sprawy,
−: albo zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uchylenie decyzii w całości,

−: zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego i postępowania w pierwszej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, zgodnie z normami przepisanymi,

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powoda, pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwanego, powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się częściowo uzasadniona, co prowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez odstąpienie od kary pieniężnej nałożonej na powoda z tytułu czynu opisanego w pkt I ppkt 1 decyzji oraz dalszego obniżenia kary w zakresie czynu opisanego w pkt I ppkt 2. W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji.

Nie potwierdziły się zarzuty apelującego w zakresie dotyczącym kwestionowania dopuszczenia się przez niego praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, stanowiących równocześnie nieuczciwe praktyki rynkowe.

Sąd I instancji prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego t.j. art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50 poz. 331 ze zm.- dalek jako „ustawa okik") w zw. z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr 171, poz. 1206- dalej jako „ustawa pnpr”). W myśl pierwszego z wymienionych przepisów, zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zaś przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy polegające m.in. na stosowaniu nieuczciwych praktyk rynkowych. Wymagane jest przy tym, aby zachowanie przedsiębiorcy było bezprawne i naruszało interes konsumentów. Bezprawność jest rozumiana jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym t.j. z normami prawa lub dobrymi obyczajami. Interes konsumentów, który może być naruszony działaniem przedsiębiorcy, to jedynie interes prawny rozumiany jako określone potrzeby konsumenta uznane przez ustawodawcę za godne ochrony. Na mocy art. 4 ust. 1 ustawy pnpr nieuczciwa praktyka rynkowa to praktyka, która jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed, w trakcie lub po zawarciu umowy.

Pierwsza z zarzuconych powodowi praktyk polegała na informowaniu konsumentów, będących abonentami, o jednostronnej zmianie warunków umowy o świadczenie usług dostępu do programów telewizji satelitarnej w zakresie ceny, usługi, pakietu programowego oraz okresu, na jaki umowa została zawarta, w sytuacji braku złożenia przez konsumenta do dnia 19 kwietnia 2013r. oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy w razie braku akceptacji nowych warunków. Bezprawność działania przedsiębiorcy polegała na sprzeczności z dobrymi obyczajami i wynikała stąd, że podczas trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym powód informował konsumentów o jednostronnej zmianie warunków umowy, do dokonania której nie miał uprawnień, gdyż zmiana miała nastąpić bez przewidzianej w dotychczasowym wzorcu klauzuli modyfikacyjnej. Tym samym działanie powoda wprowadzało konsumentów w błąd co do posiadania uprawnienia do jednostronnej zmiany umowy i mogło zniekształcać ich zachowania rynkowe.

W niniejszym przypadku umowy łączące powoda z abonentami były zawarte na czas określony lub nieokreślony, w każdym jednak przypadku dotyczyły stosunku umownego o charakterze ciągłym. Dopuszczalność uznania umowy zawartej na czas określony za stosunek o charakterze ciągłym jest powszechnie akceptowana w orzecznictwie. Podkreślenia jednak wymaga, że kwestia, czy aby mogło dojść do zmiany wzorca w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego o charakterze ciągłym, jest konieczna klauzula modyfikacyjna oraz przede wszystkim, jakie winno być brzmienie tej klauzuli, jest sporne zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie.

Wątpliwości wynikają stąd, że literalna wykładnia przepisu art. 384¹ k.c. prowadzi do wniosku, że do zmiany wzorca w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego o charakterze ciągłym nie są konieczne jakieś dodatkowe podstawy, wymagane jest jedynie zapewnienie stronie przeciwnej możliwości wypowiedzenia umowy.

Jednakże Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lutego 2013r. (sygn. akt I CSK 303/12, Lexis.pl nr 6158643) wskazał, że zmiana treści umowy przez związanie wzorcem wydanym w trakcie trwania tej umowy dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy taka możliwość została przewidziana w umowie lub we wzorcu poprzez zastrzeżenie klauzuli modyfikacyjnej. Klauzula modyfikacyjna powinna być dostatecznie skonkretyzowana i wskazywać okoliczności uprawniające do zmiany wzorca. Treść tej klauzuli podlega kontroli na podstawie art. 385^{(
1 )}k.c.

Wbrew twierdzeniom powoda, nie było to nowe stanowisko Sądu Najwyższego - wcześniejsze orzeczenia dotyczące wymogu wydania wzorca na podstawie klauzuli modyfikacyjnej to uchwała SN z 6 marca 1992r., sygn. III CZP 141/91 i uchwała z 19 maja 1992r., sygn. III CZP 50/92. Nie można więc zgodzić się z zarzutem, że stanowisko SN było niedostępne w chwili wysyłania do abonentów kwestionowanego zawiadomienia, aczkolwiek istotnie nie dotyczyło ono świadczenia usług dostępu do programów telewizyjnych.

W doktrynie wyrażono natomiast pogląd, że sposób sformułowania art. 384¹ k.c. jest wadliwy, gdyż jego literalna wykładnia prowadziłaby do pozwolenia na poważne naruszenie zasady pacta sunt servanta (każda ze stron stosunku umownego o charakterze ciągłym mogłaby w dowolnej chwili wydać wzorzec o dowolnej treści, a druga strona mogłaby jedynie albo podporządkować się temu, albo wypowiedzieć umowę). Dlatego dokonuje się wykładni celowościowej powyższego przepisu, z której wynika m.in., że do zmiany treści stosunku umownego przez wydanie wzorca niezbędne jest wprowadzenie klauzuli modyfikacyjnej w treści umowy albo wzorca umownego, którego są źródłem tego stosunku; klauzula nie może być blankietowa (nie może pozwalać na arbitralną decyzję o wydaniu wzorca zmieniającego); treść klauzuli musi zatem wskazywać okoliczności, które mogą być podstawą zmiany umowy przez wydanie wzorca, a ponadto okoliczności te powinny uzasadniać taką zmianę w świetle obiektywnej ich oceny (tak: Grzegorz Karaszewski, Komentarz do art. 384¹ k.c., System Informacji Prawnej LEX).

Zgodnie z poglądami przytoczonymi przez Małgorzatę Bednarek w Systemie Prawa Cywilnego (Prawo zobowiązań- część ogólna- System Prawa Cywilnego, tom 5, Legalis 2013) celem art. 384^{(

1 )}k.c. jest unormowanie trybu postępowania w przypadku wydania podczas trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym nowego bądź zmienionego wzorca umownego. Przepis art. 384^{(

1 )}k.c. nie stanowi jednak podstawy prawnej do dokonania w ten sposób przez proponenta jednostronnej modyfikacji istniejących stosunków obligacyjnych. Do skutecznego związania adherenta nowym lub zmienionym wzorcem niezbędna jest podstawa kontraktowa w postaci zawartej w treści umowy łączącej proponenta z adherentem klauzuli modyfikacyjnej, przewidującej możliwość wydania nowego wzorca lub dokonania zmiany istniejącego wzorca. Takie stanowisko wynika z podstawowych zasad prawa cywilnego, zasady pacta sunt servanda, zasady autonomii woli i równorzędności stron, zasady sprawiedliwości kontraktowej, które nie dopuszczają możliwości zmiany wcześniej zawartej umowy przez jednostronne działanie jednej ze stron bez porozumienia się obu stron w tej kwestii. Nie każda klauzula modyfikacyjna będzie mogła stanowić podstawę prawną do wydania nowego wzorca lub wprowadzenia zmian do dotychczasowego wzorca. Proponent nie powinien być uprawniony do wprowadzania nowego regulaminu lub zmian w istniejącym w dowolnym czasie i zakresie. Wprowadzenie zmian nie może być zaskakujące dla adherenta. U podstaw wprowadzenia zmian muszą istnieć usprawiedliwione powody, które powinny być uprzednio znane adherentom. Dlatego klauzule modyfikacyjne powinny spełniać wymagania co do poziomu ich szczegółowości i konkretyzacji. Stąd klauzulom modyfikacyjnym stawia się w orzecznictwie i piśmiennictwie pewne wymagania co do ich szczegółowości i konkretyzacji:

- klauzula modyfikacyjna nie może uprawniać do zmian, które prowadziłyby do naruszenia istoty umowy (art. 353¹ k.c.);

-: klauzula modyfikacyjna nie może uprawniać do takich zmian, które dotyczyłyby istotnych elementów umowy;
-: klauzula modyfikacyjna nie może mieć blankietowego charakteru, a zatem powinna wskazywać sytuacje faktyczne, w których może dojść do jednostronnej zmiany stosunku prawnego, oraz kryteria takich zmian po to, by można było ocenić, czy zaistniały przyczyny uzasadniające wydanie nowego wzorca lub dokonanie zmian w już istniejącym i czy poziom reakcji proponenta był usprawiedliwiony w stosunku do rzeczywiście zaistniałych powodów.

Zwolennicy wydania wzorca na podstawie klauzuli modyfikacyjnej upatrują jej podstawy również w treści art. 385³ pkt 10 k.c., z którego wynika, że niedozwolona jest klauzula uprawniająca proponenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie (tak: M. Śmigiel „Wzorce umów” s. 359)

W Systemie Prawa Cywilnego (Prawo zobowiązań- część ogólna- System Prawa Cywilnego, tom 5, Legalis 2013) wskazano, że w doktrynie prezentowany jest również pogląd, że wystarczająca jest tzw generalna klauzula modyfikacyjna uzależniająca dopuszczalność wydania nowego lub zmienionego wzorca umownego jedynie od słusznego uznania proponenta, podlegającego in casu weryfikacji przez sąd. Zwraca się bowiem uwagę na to, że w wielu przypadkach ścisłe określenie okoliczności upoważniających do wydania nowego lub zmienionego wzorca może być wysoce utrudnione lub nawet niemożliwe. Z tego powodu proponowane jest rozwiązanie kompromisowe, dopuszczające posługiwanie się w charakterze wyjątku od reguły domagającej się szczegółowych klauzul modyfikacyjnych- jedynie generalną klauzulą modyfikacyjną (tak np. Tomasz Szczurowski „Wydanie wzorca umownego w trakcie trwania stosunku o charakterze ciągłym- zagadnienia wybrane” - Prawo handlowe po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej pod. red W.Katner, U. Promińska, Warszawa 2010).

Apelujący odwołał się natomiast do poglądów przeciwnych, opartych na literalnej wykładni art. 384¹ k.c., które nie wymagają wydania wzorca w oparciu o klauzulę modyfikacyjną. Przykładowo powołać należy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 sierpnia 2011r., sygn. akt VI ACa 259/11, z którego wynika, że „istotą stosunku prawnego o charakterze ciągłym jest możliwość jego zmiany i wypowiedzenia. Nierealne jest bowiem i ograniczałoby to swobodę gospodarczą utrzymywanie stanu wprowadzonego pierwotną umową, a niemożliwe jest w stosunku o charakterze ciągłym przewidzenie przyczyn jego zmiany. Dlatego ustawodawca w art. 384¹k.c. wprowadził możliwość zmiany również wzorca umowy stawiając tylko ten warunek, aby stronie przeciwnej przysługiwało prawo wypowiedzenia umowy.”

Podobnie w wyroku z dnia 4 kwietnia 2013r., sygn. akt VI ACa 1323/12, Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał postanowienie umowne o treści „Bank zastrzega sobie prawo do zmiany niniejszego regulaminu” jako wyrażające uprawnienie do modyfikacji trwającego stosunku umownego o charakterze ciągłym, co stanowi w istocie powtórzenie uprawnienia wynikającego z dyspozycji art. 384¹ k.c.

Powód powołał się również na analogiczne poglądy doktryny reprezentowane przez K.Pietrzykowskiego („Kodeks Cywilny. Komentarz do art. 1-449. Tom I” Legalis 2011) oraz M.Pecynę („Kontrola wzorców umownych poza obrotem konsumenckim”) Kraków 2003.

Sąd Apelacyjny, opierając się na wykładni celowościowej art. 384¹ k.c. w zw. z art. 385³ pkt 10 k.c. stoi na stanowisku, że podstawą do wprowadzenia przez powoda zmian stosunku zobowiązaniowego z abonentami w trybie art. 348¹ k.c. winno być zamieszczenie klauzuli modyfikacyjnej, zawierającej informacje dotyczące okoliczności, których zaistnienie uprawniałoby proponenta do zmiany umowy. Klauzula taka powinna być dostatecznie skonkretyzowana i wskazywać okoliczności uprawniające do zmiany wzorca. Sąd Apelacyjny jest równocześnie przeciwny zbyt kazuistycznemu sformułowaniu klauzuli modyfikacyjnej, gdyż z uwagi na chociażby na rozwój technologiczny nie jest możliwe przewidzenie wszelkich hipotetycznych sytuacji, które mogłyby uprawniać proponenta do zmiany umowy. Jednakże klauzula nie może uprawniać do zmian, które prowadziłyby do naruszenia istoty umowy (art. 353¹ k.c.), które dotyczyłyby istotnych elementów umowy oraz nie może mieć blankietowego charakteru.

Z powyższych względów uznać należy, że wbrew zarzutowi apelacji, Sąd I instancji dokonał właściwej wykładni art. 384¹ k.c.

Sąd Okręgowy nie naruszył również art. 227 i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że postanowienia Regulaminu powoda nie zawierały klauzul modyfikacyjnych. Postanowienia, na które powołał się powód mają następujące brzmienie:

- Jeżeli w okresie, na który została zawarta Umowa, (...) podwyższy ceny świadczonych przez siebie usług, z których Abonent korzystał, bądź też dokona zmiany Regulaminu, Abonent ma prawo rozwiązać Umowę składając (...) pisemne oświadczenie o rozwiązaniu Umowy z powodu braku akceptacji zmian Regulaminu lub cen, w terminie wskazanym w komunikacie o podwyższeniu cen lub zmianie Regulaminu doręczonym Abonentowi, skutkujące na koniec Okresu rozliczeniowego, w którym Abonent złożył oświadczenie. Brak pisemnego oświadczenia Abonenta we wskazanym terminie oznacza akceptację zmian i kontynuowanie Umowy. (pkt XII.15 Regulaminu),

- Informacja o zmianach Regulaminu zostanie doręczona Abonentowi w wyprzedzeniem, co najmniej jednego okresu rozliczeniowego przed terminem wprowadzenia zmian w życie. ( pkt XIV.1 Regulaminu).

Analiza treści pierwszego cytowanego postanowienia prowadzi do wniosku, że powód zawarł w nim jedynie uprawnienie abonenta do rozwiązania umowy w sytuacji, gdy powód podwyższy ceny. Nie może być uznana za klauzulę modyfikacyjną uprawniającą (...) do jednostronnej zmiany umowy w zakresie pakietu programowego i okresu, na jaki została zawarta umowa. Jak wyżej wskazano klauzula modyfikacyjna nie może uprawniać do zmiany istotnych elementów umowy, zaś cena należy do istotnych elementów umowy o świadczenie usług. Stąd zastrzeżenie możliwości zmiany ceny nie mogłoby zostać uznane za skuteczne. Drugie z wymienionych postanowień dotyczy terminu doręczenia informacji o zmianach regulaminu, również nie spełniając wymogów klauzuli modyfikacyjnej.

Skoro więc powód nie posiadał w Regulaminie stosownej klauzuli modyfikacyjnej, zaś klauzula taka jest konieczna by można było dokonać zmiany wzorca w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego o charakterze ciągłym, informowanie konsumentów o takiej zmianie mogło wprowadzać ich w błąd. Jak słusznie podniósł Prezes Urzędu w uzasadnieniu decyzji, wobec braku stosownej klauzuli, powód chcąc dokonać planowanych zmian, winien abonentom przedstawić propozycje zmiany umowy w formie oferty, która mogła zostać przyjęta lub nie. Takie postępowanie w żaden sposób nie naruszałoby swobody działalności gospodarczej powoda, wobec czego za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 i 2, art. 8 ust. 1 i art. 9 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.). Podkreślenia wymaga przy tym, że 92 % zawiadomionych przez powoda abonentów miało z nim zawarte umowy na czas określony i wprowadzenie zmian istotnie wpłynęłoby na ich prawa. Spowodowałoby przedłużenie umów o kolejne 18 miesięcy oraz nie otrzymaliby zwrotu kaucji za dekoder i innych opłat.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa procesowego t.j. art. 233 § 1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. w zakresie drugiej, opisanej w decyzji praktyki, stwierdzić należy, że Sąd I instancji prawidłowo ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy, przede wszystkim w postaci zawiadomienia wysłanego do abonentów (k.30-31 akt adm.) oraz informacje dotyczące sposobu wysłania zawiadomień (k.23-26 akt adm.).

Wskazać należy, że w przesyłce zawierającej informację o zmianie warunków umowy oraz możliwości, terminie i formie rozwiązania umowy znajdowały się foldery reklamowe, nowy regulamin świadczenia usług oraz pismo z nazwiskiem adresata i dwustronnie wydrukowanym tekstem, w którym na pierwszej stronie nie zamieszczono żadnej wzmianki na temat zmiany umowy. Sama informacja o zmianie warunków umowy i możliwości rozwiązania umowy została zamieszczona dopiero na odwrotnej stronie pisma, napisana była taką samą czcionką jak wcześniejsze informacje reklamowe i mogła stwarzać wrażenie, nie zawiera istotnych informacji, została zamieszczona w piśmie jedynie przypadkowo, przy okazji zawiadomienia abonentów o nowej ofercie, wynikającej ze współpracy (...) z (...) sp. z o.o. Informacja o możliwości rozwiązania umowy, formie i terminie skorzystania przez abonentów z przysługującego im uprawnienia, została przedstawiona w sposób trudny do zauważenia. Ponadto sama przesyłka została wysłana listem zwykłym, bez zwrotnego dowodu doręczenia, w okresie przedświątecznym. Było więc prawdopodobne, że list nie dotrze do adresatów w przewidzianym przez (...) terminie, w Wielki Piątek 29 marca 2013r. przed rozpoczęciem kolejnego okresu rozliczeniowego, co - jak słusznie ocenił Sąd I instancji - byłoby niezgodne z ustaleniem zawartym w pkt XIV.1 Regulaminu świadczenia usług. Istniała też możliwość, że z uwagi na okres przedświąteczny przesyłka zostanie potraktowana przez część abonentów jako mająca charakter reklamowy i z tego powodu zlekceważona lub nawet wyrzucona bez zapoznania się z jej treścią. Było to tym bardziej możliwe, że na przesyłce nie zamieszczono żadnego komunikatu o istotnej w skutkach dla adresatów informacji znajdującej się wewnątrz listu. Bez znaczenia jest przy tym okoliczność, że abonenci, do których skierowano zawiadomienia byli wcześniej abonentami usług telewizji satelitarnej świadczonych przez (...), jak również, że należeli oni do grupy abonentów kanału (...) t.j. droższych pakietów programowych. Nie zmienia to bowiem oceny Sądu w zakresie modelu przeciętnego konsumenta, przyjętego w niniejszej sprawie.

W zakresie oceny tej praktyki nie doszło również do naruszenia przepisów prawa materialnego t.j. art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy okik oraz art. 2 pkt 8 w zw. z art. 4 ustawy pnpr.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, przeciętny konsument, będący abonentem (...) miał prawo otrzymać od swojego dostawcy usług programów telewizji satelitarnej rzetelną informację o zmianie warunków umowy i wynikających z tego uprawnieniach do rozwiązania umowy w takiej formie, aby informacja ta dotarła do niego skutecznie i w takim terminie, który pozwoli na dokładne zastanowienie oraz spokojne i świadome podjęcie decyzji dalszym korzystaniu z usług (...) czy rozwiązaniu umowy. Tymczasem nawet ostrożny i uważny konsument, przy dołożeniu należytej staranności mógł być wprowadzony w błąd co do charakteru dostarczonej mu przesyłki, uznając, że ma wyłącznie reklamowy charakter i nie mógł się spodziewać, że informacja o zmianie warunków umowy zostanie zamieszczona w korespondencji, która zwracała uwagę na nową ofertę programową, a informacja o zmianie zasad świadczenia usług nie została w żaden sposób wyróżniona (np wielkością czcionki, pogrubieniem, podkreśleniem, oddzieleniem z pozostałej części tekstu). W wyniku przekazania informacji o zmianie umowy w mało zauważalnej formie, w sposób nieadekwatny do rangi tej informacji dla abonentów i w związku z tym sprzeczny z dobrymi obyczajami, zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta było lub mogło zostać w istotny sposób zniekształcone. Gdyby bowiem informacja o zmianie umowy została przekazana abonentom w taki sposób, że nie było możliwości jej niezauważenia, rzeczywiste zachowanie konsumentów mogłoby być inne. Wówczas brak byłoby podstaw do twierdzenia, że przy doręczaniu zawiadomienia (...) wykorzystało niewiedzę i brak doświadczenia przeciętnego konsumenta, że dostarczona mu przesyłka zawiera istotne z punktu widzenia abonenta informacje, mające wpływ na jego prawa i obowiązki w stosunkach z (...). Wskazać należy, że fakt wcześniejszego korzystania przez abonentów z usług powoda oraz z droższych pakietów programowych nie może świadczyć o tym, że konsumenci, do których skierowano zawiadomienia mogą być oceniani, jako posiadający w tym zakresie wiekszą wiedzę, czy świadomość, co miałoby powodować podwyższenie standardu „przeciętnego konsumenta”.

Niezasadny okazał się również zarzut dotyczący naruszenia art. 2 i 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 4 Protokołu nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950r. w zw. z art. 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. kodeks karny w zw. z art. 106 ustawy okik, poprzez sztuczny podział jednego działania podjętego przez powoda na dwie odrębne praktyki i w związku z tym nałożenie dwóch kar pieniężnych.

Ogólnie wskazać należy, że w zakresie oceny zasadności nałożonej na przedsiębiorcy kary pieniężnej Sąd ocenia, czy nie doszło do naruszenia standardów prawa karnego. Brak jednak jakichkolwiek podstaw do zastosowania wprost przepisów kodeksu karnego, gdyż ustawa okik nie zawiera stosownego upoważnienia. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, działanie powoda dotyczyło jednego stanu faktycznego, lecz z uwagi na złożony charakter obejmowało dwa aspekty zachowania powoda. Z tego względu trafne było wyodrębnienie na gruncie jednego stanu faktycznego dwóch przejawów stosowania przez (...) niedozwolonej praktyki, naruszającej interesy konsumentów. Nieprawidłowe byłoby natomiast nałożenie jednej kary pieniężnej za dwa czyny, na co wielokrotnie zwracano uwagę w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

Sąd Apelacyjny uznał natomiast za zasadne zarzuty dotyczące wysokości nałożonych na powoda kar pieniężnych.

W przypadku pierwszej z opisanych praktyk należy zwrócić uwagę na precedensowy charakter sprawy. Przywołane przez pozwanego w decyzji orzecznictwo nie dotyczyło spraw związanych ze świadczeniem usług dostępu do programów telewizyjnych. Na uwagę zasługuje również okoliczność, że w praktyce orzeczniczej występuje rozbieżność w zakresie wykładni przepisu art. 384¹ k.c. Powód wskazał na przykłady, że sądy dokonywały wykładni literalnej powyższego przepisu, dochodząc do wniosku, że klauzula modyfikacyjna nie jest wymagana. Okoliczności te, w ocenie Sądu Apelacyjnego, powodują konieczność odstąpienia od nałożonej kary pieniężnej. W tym zakresie Sąd podziela stanowisko zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2016r., sygn. akt III SK 21/15, z którego wynika, że w przypadku zmiany przez Prezesa UOKiK wykładni prawa można jedynie wyjątkowo nakładać karę pieniężną na przedsiębiorcę, któremu zarzuca się naruszenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w okresie poprzedzającym modyfikację dotychczasowej praktyki organu konkurencji. Rozstrzygnięcie powyższe zapadło na tle zmiany warunków świadczenia usług telekomunikacyjnych. W niniejszym przypadku chodziło o próbę dokonania zmiany warunków świadczenia usług dostępu do programów telewizyjnych, ale sam problem prawny, będący podstawą uznania działania powoda za praktykę naruszająca zbiorowe interesy konsumentów jest przedmiotem nowej wykładni pozwanego. Jedną z funkcji nakładania kar pieniężnych jest jej funkcja edukacyjna. W niniejszym przypadku cel ten zostanie osiągnięty bez dolegliwości finansowej dla powoda, gdyż powód już w toku postępowania administracyjnego wycofał się z planowanej zmiany umowy.

Natomiast jeżeli chodzi o karę orzeczoną za czyn opisany pkt I.2 decyzji to w kontekście okoliczności sprawy należy uznać ją za nadmiernie wygórowaną. Sposób informowania o zmianach był niewątpliwie wprowadzający w błąd, jednakże Sąd i instancji nie uwzględnił w niniejszym przypadku w sposób dostateczny okoliczności łagodzących, które winny mieć wpływ na wymiar kary. Przede wszystkim istotny jest krótki czas trwania naruszeń oraz fakt, że powód nie wprowadził zapowiadanych zmian i bardzo aktywnie współpracował z Prezesem. Prezes Urzędu stwierdził, że naruszenie trwało jeden dzień. W toku postępowania antymonopolowego powód niezwłocznie zadeklarował chęć zaprzestania stosowania działań naruszających interesy konsumentów, przedstawił propozycję działań naprawczych i współpracował z organem antymonopolowym, o czym świadczy fakt wydania zaskarżonej decyzji w ciągu niecałego miesiąca. Na uwagę zasługuje okoliczność, że zaproponowane przez powoda środki usunięcia trwających skutków naruszeń zostały przez Prezesa UOKiK wdrożone w pkt II decyzji. Skoro więc powód niezwłocznie odstąpił od dokonania zmiany warunków umów, nie weszła ona w życie, poinformował konsumentów o ich uprawnieniach, to w tej sytuacji kara w zmniejszonej wysokości 2.436.890 zł jest nadal nadmiernie wygórowana. Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione jej dalsze obniżenie do kwoty 1.231.945 zł. Obniżenie to równocześnie czyni niezasadnym zarzut powoda dotyczący kwoty przychodu przyjętego przez Prezesa UOKiK za podstawę obliczenia wysokości kary.

Z tych względów na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie nałożonych na powoda kar pieniężnych, w konsekwencji zmieniając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za I instancję w myśl art. 100 k.p.c.

W pozostałej części apelacja powoda, jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Apelacja pozwanego okazała się nieuzasadniona w całości. Pozwany zarzucając Sądowi I instancji naruszenie przepisów postępowania t.j. art. 233 § 1 k.p.c., art. 231 k.p.c., 217 § 1 i 3 k.p.c. i 328 § 2 k.p.c. oraz przepisów prawa materialnego t.j. art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik, kwestionował zasadność ustaleń dotyczących okoliczności łagodzących - w tym okresu trwania praktyki, współpracy w toku postępowania, zaprzestania naruszeń, co doprowadziło - w jego ocenie- do niezasadnego obniżenia kar pieniężnych. Powyższe okoliczności (czas trwania, przebieg współpracy itd) wynikają w sposób niebudzący wątpliwości z zebranego w sprawie materiału dowodowego, nie były również kwestionowane przez pozwanego.

Z uwagi na fakt, że Sąd Apelacyjny dokonał dalszego ich obniżenia, rozważania w zakresie kar przedstawione powyżej pozostają w pełni aktualne. Dodać jedynie należy, że słusznie powód podniósł w odpowiedzi na apelację, że decyzje nr (...) oraz (...) nie dotyczyły jego działań, lecz spółki (...). W czasie podejmowanych działań powód oraz (...) stanowiły dwa odrębne od siebie podmioty, ich połączenie nastąpiło dopiero w 2014r., wobec czego powód nie może być obciążany skutkami uchybień innej spółki. Podkreślenia wymaga, że (...) nie był dotychczas karany za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.

Z powyższych względów apelacja pozwanego podlegała oddaleniu w całości na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na mocy art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie pomiędzy stronami.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE