UZASADNIENIE

W dniu 23 stycznia 2015 roku R. P. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 17 grudnia 2014 roku, nr (...), odmawiającej mu prawa do emerytury. Podniósł, że niezasadnie nie zaliczono mu do ogólnego stażu ubezpieczeniowego pracy w gospodarstwie rolnym ojca T. P. (odwołanie – k. 2).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o jego oddalenie. Wskazano, że R. P.na dzień 1 stycznia 1999 roku nie udowodnił ogólnego ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat. Ogólny staż zaliczono w ilości 24 lata, 5 miesięcy i 4 dni, w tym 18 lat, 4 miesiące i 9 dni pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie zaliczył okresu uzupełniającego pracy w gospodarstwie rolnym, którego właścicielem był T. P. w okresie od 5 sierpnia 1969 roku do 17 czerwca 1973 roku. Wskazano, że wnioskodawca ukończył 16 lat w dniu 4 października 1970 roku, nie udowodnił, że pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, ponieważ właścicielem gospodarstwa był T. P., a wnioskodawca nosi inne nazwisko i nie udokumentował w żaden sposób, że właścicielem gospodarstwa był jego ojciec (odpowiedź na odwołanie – k. 3).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny i zważył, co następuje:

R. P. urodził się (...) roku. W odpisie zupełnym jego aktu urodzenia w rubryce dotyczącej rodziców, w pozycji „ojciec” wpisano tylko imię T., nie wpisano natomiast nazwiska. W części dotyczącej wzmianek dodatkowych widnieje zapisek, że imię ojca wpisano na wniosek matki w dniu 13 kwietnia 1955 roku. Matka R. P. - Z. P. zawarła małżeństwo kościelne z T. P. w dniu 28 listopada 1953 roku, zaś cywilny związek małżeński w dniu 21 października 1978 roku (odpis zupełny aktu urodzenia – k. 51 akt ZUS, świadectwo ślubu – k. 59 akt ZUS, odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 49 akt ZUS).

T. P. w latach 1968-1974 wpisany był w ewidencji gruntów jako właściciel gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości C., gmina C. (1) o powierzchni 5,45 ha. R. P.od dnia 12 grudnia 1966 roku był zameldowany na pobyt stały pod adresemC.20, gminaC. (1). Mieszkał razem z babką ojczystą i pracował na roli. Jego rodzice z dwojgiem jego młodszego rodzeństwa mieszkali w K., a do C.przyjeżdżali latem i pomagali w pracy w tym gospodarstwie. R. P.uczęszczał do Szkoły Podstawowej w C.od 1966/67 roku – klasa szósta do 1969/70 roku – klasa ósma i w roku 1970 otrzymał świadectwo jej ukończenia. Nie kontynuował nauki, został z babcią na gospodarce, gdzie zajmował się uprawą zboża, ziemniaków i tytoniu, a także hodowlą inwentarza żywego - krów, kur, świń i konia. Uprawiał ziemię przy pomocy konia, orał, włóczył, siał i kosił zboże, zwoził je i młócił, wyprowadzał krowy na pastwisko. Od marca pracował przy uprawie tytoniu, siał go w inspekcie, później sadził, a wiosną plewił. Od lipca do września z babcią zbierali tytoń, dzielili go na klasy, suszyli i późną jesienią odwozili na skup. Jeśli tytoniu było dużo, suszyli go także zimą. W okresie zimowym R. P.rżnął sieczkę i pracował przy obrządku inwentarza. W okresie letnim praca w gospodarstwie zajmowała mu 10-12 godzin dziennie, w okresie zimowym 6-7 godzin dziennie. Pierwszą pracę zawodową podjął w dniu 18 czerwca 1973 roku w Spółdzielni Kółek Rolniczych w C. (1) w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku kierowca ciągnika. Z dniem 4 listopada 1971 roku R. P. stał się z mocy samego prawa właścicielem nieruchomości rolnej, składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami 15, 53, 136, 183 i 380, o łącznej powierzchni 5,45 ha, położonych w C., gmina C. (1) (zaświadczenie Starostwa Powiatowego w L. – k. 18 akt ZUS, zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt stały – k. 19, informacja z Publicznej Szkoły Podstawowej w B. – k. 20, świadectwo pracy – k. 20 akt ZUS, akt własności ziemi – k. 22, zeznania wnioskodawcy – zapis na płycie CD – k. 14, 35, zeznania świadków A. C. i M. K. – zapis na płycie CD – k. 14).

W dniu 22 października 2014 roku R. P. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., wniosek o emeryturę (wniosek o emeryturę – k. 1 – 4 akt ZUS).

Decyzją z dnia 17 grudnia 2014 roku,, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił R. P. prawa do emerytury. Wskazano, że na dzień 1 stycznia 1999 roku nie udowodnił on 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a jedynie 24 lata, 4 miesiące i 15 dni, w tym 22 lata, 3 miesiące i 2 dni okresów składkowych, 1 miesiąc i 24 dni okresów nieskładkowych, 1 rok, 11 miesięcy i 8 dni okresów uzupełniających oraz 12 lat, 6 miesięcy i 9 dni pracy w szczególnych warunkach. Do ogólnego stażu pracy nie uwzględniono mu pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od 5 sierpnia 1969 roku do 17 czerwca 1973 roku, ponieważ nie udokumentował w dostateczny sposób pokrewieństwa z T. P. (decyzja ZUS – k. 47 akt ZUS).

W związku ze złożonym wnioskiem o ponowne rozpatrzenie prawa do emerytury, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. uznał pracę R. P. w warunkach szczególnych w okresie od 17 października 1989 roku do 20 września 1995 roku w Przedsiębiorstwie (...) w P.. Organ rentowy uznał, że łącznie w warunkach szczególnych R. P. udowodnił 18 lat, 4 miesiące i 9 dni (informacja ZUS – k. 57 akt ZUS).

R. P.nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego (okoliczność bezsporna).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 8 grudnia 2016 roku w sprawie III RC 97/16 Sąd Rejonowy wL.ustalił m.in., że T. P., syn A. i H., urodzony (...) w J. S., żonaty, zamieszkały w K. P. - jest ojcem R. P. urodzonego (...) w K. P., dla którego w Urzędzie Stanu Cywilnego w K. P. sporządzono akt urodzenia za numerem (...) i nadał R. P. nazwisko (...) (odpis wyroku – k. 33).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie powołanych wyżej dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony i nie budziły żadnych wątpliwości Sądu. Sąd oparł się także na zeznaniach R. P. oraz świadków A. C. i M. K.. Co do charakteru gospodarstwa rolnego T. P., zakresu wykonywanych w nim prac oraz faktu, że wnioskodawca pracował w nim, są one ze sobą spójne i logiczne. Świadkowie jako sąsiedzi wnioskodawcy swoje spostrzeżenia oparli na własnych obserwacjach pracy skarżącego oraz czynności, które wykonywał. Podkreślić należy, że zeznania wnioskodawcy i świadków w pełni korespondują z pozostałym zebranym e sprawie materiałem dowodowym.

W związku z tym, że wnioskodawca urodził się po 31 grudnia 1948 roku, spór dotyczył kwestii, czy spełnia on przesłanki przyznania mu emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2016 roku poz. 887 z późn. zm.), czyli czy nabył prawo do wcześniejszej emerytury dla pracowników pracujących w warunkach szczególnych.

W myśl art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie natomiast z ust. 2 przytoczonego wyżej artykułu emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych według art. 184 jest więc spełnienie przed dniem 1 stycznia 1999 roku przesłanki posiadania co najmniej 25-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Brak w treści tego artykułu przesłanki końcowej daty spełnienia pozostałych warunków nabycia uprawnień emerytalnych (tj. dożycia wieku emerytalnego na dzień 31 grudnia 2007 roku) powoduje, że ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS posiadali wymagany okres ubezpieczenia (szczególny i zwykły), mogą realizować prawo do emerytury na starych zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w art. 32, 33, 39 i 40 również po dniu 31 grudnia 2007 roku oraz nieprzystąpieniu do OFE albo po złożeniu wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Natomiast zgodnie z art. 32 ust.1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku, będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Poprzez art. 184 ust. 1 przepisy art. 32 ustawy stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1949 roku.

Za zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących prace o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Ustęp 4 powołanego artykułu stanowi, że wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom wymienionym w ust. 1 i 2 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Zatem zastosowanie będą miały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Przepisy § 3 i 4 wymienionego rozporządzenia określają warunki, od których spełnienia zależy uzyskanie wcześniejszej emerytury. Są to: okres zatrudnienia wynoszący dla mężczyzn 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A oraz osiągnięcie wieku emerytalnego 60 lat dla mężczyzn.

Poza sporem w niniejszej sprawie pozostawało, że w dniu (...)roku wnioskodawca osiągnął wiek emerytalny, udowodnił 18 lat, 4 miesiące i 9 dni pracy w warunkach szczególnych oraz fakt, że nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Okolicznością sporną było natomiast czy udowodnił okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 25 lat, w szczególności czy należy uwzględnić mu okresy pracy w gospodarstwie rolnym T. P. od 5 sierpnia 1969 roku do 17 czerwca 1973 roku.

Możliwość doliczenia do stażu ubezpieczeniowego okresów pracy w gospodarstwie rolnym przewiduje art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej, w myśl którego przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również jak okresy składkowe:

- okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki;

- przypadające przed dniem 1 lipca 1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia;

- przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Oznacza to, że okresy powyższe traktuje się jako okresy składkowe, o ile w czasie podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu rolników, tj. od dnia 1 stycznia 1978 roku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 roku, II UK 51/02, OSNPUSiSP 2004/7/127), a potem ubezpieczeniu społecznemu rolników (tj. od dnia 1 stycznia 1983 roku) - ubezpieczony opłacał składki na to ubezpieczenie albo mając ukończone 16 lat prowadził (tj. był rolnikiem przed dniem 1 lipca 1977 roku) lub pracował (tj. miał inny status niż rolnik przed dniem 1 stycznia 1983 roku, bo od tej daty rolnicy mieli obowiązek opłacania składek również za domowników) w gospodarstwie rolnym.

Podnieść należy, że cytowany art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie uzależnia zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia od kwestii własności tego gospodarstwa rolnego.

W judykaturze utrwalony jest pogląd, że osoba, która ubiega się o zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym, winna spełniać kryteria domownika z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz. U. z 2016 roku poz. 277 ze zm.). Domownikiem jest zaś osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Nadto osoba taka winna wykonywać pracę w gospodarstwie rolnym w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy pracowników, tj. minimum 4 godziny dziennie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 2 lutego 1997 roku, II UKN 96/96, OSNP 1997/23/473; z dnia 13 listopada 1998 roku, II UKN 299/98, OSNP 1999/24/799; z dnia 18 lutego 1999 roku, II UKN 491/98, OSNP 2000/8/324; z dnia 10 maja 2000 roku, II UKN 535/99, OSNP 2001/7/650, LEX nr 49141; z dnia 18 września 2014 roku, I UK 17/14, LEX nr 1538420).

Kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostawało, czy R. P. był synem T. P. – właściciela przedmiotowego gospodarstwa rolnego, a tym samym, czy był osobą bliską (domownikiem) H. P. – matki T. P., która to gospodarstwo w spornym okresie prowadziła.

Treść prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w L. z dnia 8 grudnia 2016 roku w sprawie III RC 97/16, nie pozostawia żadnych wątpliwości, że T. P. jest ojcem wnioskodawcy. W ocenie Sądu, R. P. pracował w gospodarstwie rolnym należącym najpierw do swego ojca, a prowadzonym przez babkę ojczystą – H. P. w okresie od 4 października 1970 roku do 17 czerwca 1973 roku, to jest od momentu ukończenia przez niego 16 roku życia do dnia podjęcia pierwszej pracy zawodowej. Jak bowiem wynika z jego zeznań i zeznań świadków A. C. i M. K., wnioskodawca od szóstej klasy szkoły podstawowej mieszkał u babki ojczystej, po ukończeniu szkoły podstawowej nie kontynuował nauki, a po osiągnięciu 16-go roku życia nadal z nią mieszkał, był więc domownikiem. Główny ciężar prac spoczywał na nim, bowiem w gospodarstwie pracował tylko on i jego babcia. Zważyć przy tym należy, że gospodarstwo rolne liczyło 5,45 ha powierzchni, uprawiano tam zboże, ziemniaki, tytoń, hodowano zwierzęta, zatem w świetle okoliczności sprawy i zasad doświadczenia życiowego wiarygodnym jest, iż R. P., który w tym czasie nie uczył się, ani nie pracował zawodowo, w okresie zimowym pracował po 6-7 godzin dziennie, a w okresie letnim nawet po 10-12 godzin dziennie.

Pozwany organ pominął poza tym istotną okoliczność, że z dniem 4 listopada 1971 roku R. P. stał się z mocy samego prawa właścicielem nieruchomości rolnej, składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami 15, 53, 136, 183 i 380, o łącznej powierzchni 5,45 ha, położonych w C., gmina C. (1) Stało się tak na podstawie aktu własności ziemi, który jest decyzją administracyjną o charakterze deklaratoryjnym, a więc stwierdzającą jedynie stan prawny, jaki zaistniał z mocy samego prawa. Określa on ten stan na dzień 4 listopada 1971 roku bez względu na to, kiedy decyzja taka została wydana. Tak więc od tej daty R. P. był już właścicielem gospodarstwa rolnego i jego pracę w tym gospodarstwie można też rozpatrywać jako przypadające przed dniem 1 lipca 1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia.

Zatem w okresie od 4 października 1970 roku do 17 czerwca 1973 roku wnioskodawca w pełnym wymiarze czasu pracy przepracował w gospodarstwie rolnym łącznie 2 lata, 8 miesięcy i 14 dni, co jest wystarczające do wykazania ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez R. P., razem z okresem uznanym przez ZUS (24 lata, 4 miesiące i 4 dni) wynosi zatem 27 lat i 18 dni. Wobec tego spełniona została przesłanka legitymowania się co najmniej 25-letnim stażem ubezpieczeniowym.

W myśl art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do nich, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Wniosek w sprawie niniejszej wpłynął do organu emerytalno-rentowego w dniu 22 października 2014 roku, a wiek 60 lat R. P.osiągnął w dniu (...)roku. Tym samym prawo do emerytury przysługuje od dnia 22 października 2014 roku.

Biorąc powyższe pod uwagę, na podstawie art. 477¹⁴§ 2 kpc, Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w wyroku.

SSO Jarosław Łuczaj

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE