UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28.08.2012r. powód H. K. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego (...) sp. z o.o. w S. kwoty 17.000,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12.05.2011r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż w dni 10.05.2011r. zawarł z pozwanym umowę przedwstępną nr (...) poprzedzającą zawarcie umowy pożyczki na kwotę 170.000,00 zł. W ramach tej umowy powód zobowiązał się do wpłaty na rzecz pozwanego, a następnie wpłacił mu kwotę odpowiadającą 10% wartości przyszłej pożyczki. Następnie powód wykonał wszystkie wymagane warunki zwarcia umowy pożyczki, w tym przedstawił propozycję zabezpieczenia pożyczki w postaci ustanowienia na rzecz pozwanego hipoteki na posiadanej przez siebie nieruchomości. Pozwany odmówił udzielenia pożyczki ze względu na zbyt niski obrót nieruchomościami na obszarze położenia nieruchomości powoda i zakreślił mu termin do złożenia innej propozycji zabezpieczenia. W związku z powyższym powód zażądał zwrotu wpłaconej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami, na które to żądanie pozwany nie udzielił odpowiedzi. Powód wskazał, iż dochodzi zwrotu w/w kwoty jako wpłaconej bez podstawy prawnej. Podniósł w szczególności, iż zawarta przez strony umowa przedwstępna jest nieważna, jako sprzeczna z właściwością- naturą stosunku prawnego umowy przedwstępnej, o jakim mowa w art. 389 par. 1 i 2 k.c. W ocenie powoda umowa ta, której celem było zawarcie umowy pożyczki, nie nakładała w istocie na pozwanego żadnych obowiązków dających się w jakikolwiek sposób zweryfikować, które miałyby zmierzać do realizacji tego celu. W konsekwencji zawarcie umowy przyrzeczonej pozostawione zostało wyłącznie dobrej woli pozwanego. Powód zaznaczył nadto, iż sytuacja jaka zaistniała w nin. sprawie tj. wyrażenie przez pozwanego obawy co do wartości zaproponowanego przez powoda przedmiotu zabezpieczenia, nie została przewidziana w jakimkolwiek postanowieniu umowy przedwstępnej. Umowa nie precyzuje bowiem jakim warunkom zabezpieczenia ma odpowiadać tj. jakie cechy powinna mieć nieruchomość objęta zabezpieczeniem. Umowa mówiła tylko w par. 5 ust. 10 o wątpliwościach co do złożonych dokumentów, co nie zachodziło w nin. sprawie, bowiem pozwany nie podniósł żadnych wątpliwości co do złożonych przez powoda dokumentów i ich wiarygodności. Powód podkreślił, iż przedmiotowa umowa, jako nakładająca zobowiązania tylko na jedną stronę tj. powoda jest sprzeczna z zasadą uczciwości jako zasadą współżycia społecznego bowiem powód miał spełnić część świadczenia nie mając żadnej gwarancji, że cel tego świadczenia zostanie osiągnięty, co pozostawione było dobrej woli drugiej strony. Powód w uzasadnieniu pozwu wskazał, iż gdyby nawet hipotetycznie uznać, iż umowa przedwstępna jest ważna, to uznać należy, iż ziściła się przesłanek do zwrotu wpłaconej kwoty wskazana w par. 4 pkt 4 umowy, który stanowił, iż jeśli z winy pożyczkodawcy umowa przedwstępna nie zostanie przyjęta do realizacji, pożyczkodawca zwróci klientowi kwotę opłaty przygotowawczej wraz z odsetkami. Powód wyraził stanowisko, iż ze względu na obiektywną niejasność przepisów umowy istnieje po jego stronie pełne uprawnienie do twierdzenia, że wykonał swe obowiązki umowne prawidłowo, a pozwany bez przyczyny, pobierając kwotę 17.000,00 zł odmówił zawarcia umowy pożyczki. Wreszcie powód podniósł, iż wniesiona opłata przygotowawcza w kwocie 17.000,00 zł nie pozostaje w żadnym związku z kosztami poniesionymi przez pozwanego na przygotowanie umowy. Pozwany w istocie żadnych kosztów nie poniósł, a z zapisów umowy wynika, iż opłata w rzeczywistości ma służyć dodatkowemu zyskowi pozwanego z tytułu pożyczki, która miała być udzielona, niezależnie od odsetek umownych. Skoro pożyczki nie udzielono, to tym bardziej opłata winna zostać zwrócona. Gdyby kwotę tę traktować natomiast jako zryczałtowane koszty przygotowania się przez pozwanego do zawarcia umowy np. rozpatrzenie wniosku, to jest ona stanowczo za wysoka i winny być również zwrócona bowiem pozwany nie poniósł żadnych kosztów. W takim wypadku zapisy umowy winny być również uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego tj. zasadą uczciwości kupieckiej.

Pozwany w sprzeciwie od wydanego w tej sprawie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wniósł o oddalenie powództwa w całości jako oczywiście bezzasadnego i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu.

W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powoda, a z ostrożności procesowej zarzucił, iż przed podpisaniem spornej umowy powód zapoznał się z przedłożoną mu ofertą pozwanego wraz z wymaganymi zabezpieczeniami, a nadto złożył oświadczenie, z którego wynika, iż umowę przeczytał, zrozumiał i w pełni ją akceptuje. Pozwany zaprzeczył stanowisku powoda jakoby zawarta przez strony umowa przedwstępna pożyczki naruszała zasady swobody umów. Zasady ustanawiania zabezpieczeń pożyczki zostały jasno opisane w par. 5 umowy oraz dodatkowym załączniku- obowiązki klientów, których umowy zostały zaewidencjonowane. W ocenie pozwanego strony w umowie uregulowały zatem w sposób kompleksowy i wyczerpujący wszelkie wzajemne prawa i obowiązki. Pozwany, wbrew twierdzeniom powoda, wyraził stanowisko, iż wywiązał się on ze swych obowiązków umownych. W myśl umowy przyjęcie umowy przedwstępnej do realizacji miało nastąpić w terminie 60 dni od dnia wpływu na dobro pozwanego opłaty przygotowawczej. Pozwany w tym terminie czynności tych dokonał, ewidencjonują umowę i przyjmując ją do realizacji, o czym powiadomił powoda, wzywając go do ustanowienia zabezpieczeń. Zgodnie z umową powód zobowiązał się do udzielenia dwóch zabezpieczeń, co nie zostało przez niego ostatecznie spełnione. Powód zaproponował jako drugie z zabezpieczeń ustanowienie hipotek, jednak z uwagi na zbyt niski obrót nieruchomościami na obszarze, na którym położona jest nieruchomość powoda, zabezpieczenie to nie było wystarczające dla kwoty pożyczki, o którą ubiegała się powód, o czym pozwany powiadomił powoda wzywając go do złożenia innej propozycji zabezpieczenia, w terminie dalszych 60 dni, czego powód ostatecznie nie wykonał. Działanie pozwanego miało oparcie w par. 5 pkt 10 i par. 5 ust. 5 umowy, a zatem to powód, a nie pozwany nie wywiązał się ze swych obowiązków umownych, gdyż nie zaoferował on ostatecznie sprawdzalnych, wiarygodnych i wystarczających dla pokrycia ewentualnych należności zabezpieczeń spłaty pożyczki, mimo, iż pozwany wzywał go do tego. Pozwany podniósł, iż zgodnie z umową opłata przygotowawcza w żadnym przypadku, poza wskazanym w par. 4 ust. 4 nie podlegała zwrotowi, ten zaś przypadek nie miał miejsca albowiem pozwany w umówionym terminie zaewidencjonował umowę i przyjął ją do realizacji. Tym samym powodowi nie przysługuje uprawnienie do żądania zwrotu opłaty. Pozwany wskazał, iż zawarta umowa mieści się w ogólnych ramach nakreślonych przepisami kodeksu cywilnego i jako taka nie jest nieważna. Argumentował, dalej, iż nawet obowiązująca w dacie zawarcia spornej umowy ustawa o kredycie konsumenckim stanowiła, iż łączna kwota wszystkich opłat, prowizji oraz innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki nie może przekraczać 5% kwoty udzielonego kredytu konsumenckiego. Tym samym nie sposób przyjąć, aby pobranie tego rodzaju opłaty od przedsiębiorcy mogło naruszać zasady współżycia społecznego, zwłaszcza jeśli się weźmie pod uwagę to, że do pozwanego po pożyczkę zgłaszają się osoby, które nie mają szans jej uzyskania w banku. Osoby takie z natury rzeczy muszą być poddane bardziej wnikliwej weryfikacji m.in. pod kątem oceny możliwości spłaty udzielonej pożyczki co przecież kosztuje. Pozwany ponosi też koszty związane z przygotowaniem umowy, weryfikacją proponowanych zabezpieczeń, najmem biur i kampaniami reklamowymi.

Pismem z dnia 18.12.2012r. w miejsce zmarłego powoda H. K. do procesu wstąpiły C. K. i P. K., które podtrzymały powództwo. W uzupełnieniu argumentacji zawartej w uzasadnieniu pozwu następczynie powoda wskazały, iż w świetle argumentacji pozwanego zawartej w sprzeciwie można też bronić poglądu, iż pomiędzy stronami nie doszło w ogóle do skutecznego zawarcia przedwstępnej umowy pożyczki. Z art. 389 par. 1 k.c. wynika bowiem, iż umowa taka powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Z okoliczności sprawy wynika, że strony kwestię zabezpieczenia planowanej pożyczki traktowały jako element konieczny, który jednak nie został w toku wzajemnych negocjacji w ogóle określony, a umowa z dnia 10.05.2011r. nie zawiera nawet ogólnych wskazówek jakie warunki przedmiot zabezpieczenia winien spełniać. W ocenie powódek zatem umowa z dnia 10.05.2011r. jest nieważna lub nie można w ogóle mówić o jej ważnym zawarciu, co uprawnia powoda do domagania się zwrotu świadczeń wydatkowanych na poczet jej zawarcia. Odpierając z kolei zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego powódki powołały się na uchwałę SN z dnia 8.03.2007r. w sprawie III CZP 3/07, OSNC 2008/2/15, iż roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z umowy przyrzeczonej, która nie została zawarta nie przedawnia się z upływem terminu rocznego określonego w art. 390 par. 3 k.c. Ponadto do argumentów przemawiających za nieważnością zawartej umowy jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego powódki dodały argumentację, iż zastrzeżenie, że bez względu na okoliczności wpłata nie zostanie zwrócona oznacza, że pozwany redaguje umowę sprzeczną z prawem i nadto bogaci się na tym. W dalszej części powódki wskazały jako podstawę prawną swego roszczenia zarówno przepisy art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. , jak i przepis art. 4 ust. 4 umowy stron.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 10.05.2011r. H. K., prowadzący działalność gospodarczą w zakresie robót budowalnych, zawarł- w ramach tej działalności- z pozwanym (...) sp. z o.o. w S. (poprzednio z siedzibą w G.) umowę przedwstępną, celem której miało być udzielenie pożyczek gotówkowych ze środków własnych pozwanego jako pożyczkodawcy. W umowie tej pozwany zobowiązał się do przelania pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania od klienta podpisanej ostatecznej umowy pożyczki. Powód w umowie tej dokonał wyboru 34-krotności pożyczki standardowej (wynoszącej 5.000,00 zł) i zawnioskował o pożyczkę w wysokości 170.000,00 zł na okres spłaty 10 lat, z nominalną stopą procentową 2,99% i opłatą administracyjną 10,00 zł od każdej krotności. W umowie postanowiono, iż staje się ona zobowiązująca dla pożyczkodawcy z chwilą wniesienia przez klienta opłaty przygotowawczej od wnioskowanej kwoty pożyczki, która wynosi 17.000,00 zł. Pożyczkodawca po stwierdzeniu wniesienia w/w opłaty oraz upływie 10 dni od daty zawarcia umowy przedwstępnej miał zaewidencjonować umowę i przyjąć do realizacji. Przyjęcie umowy do realizacji miało nastąpić najpóźniej w ciągu 60 dni od wpływu opłaty przygotowawczej. W umowie przewidziano m.in., iż po przyjęciu umowy do realizacji klient jest zobowiązany do złożenia zabezpieczeń w terminach opisanych w par. 5 ust. 9 i 10, przy czym po zaewidencjonowaniu umowy klient miał otrzymać pisemne zawiadomienie o przyjęciu umowy do realizacji oraz propozycję (przypomnienie) zabezpieczenia spłaty rat wraz ze stosownymi blankietami. Klient miał w myśl umowy dokonać zabezpieczenia w postaci wystawienia weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową oraz dokonać wyboru drugiego sposobu zabezpieczenia spośród wymienionych w umowie następujących sposobów: "zastaw hipoteczny (bez wpisów w dziale III i IV księgi wieczystej)", "blokada środków na rachunku bankowym", "cesja polisy ubezpieczeniowej z funduszem inwestycyjnym", "cesja należności", "poręczyciele", "inne zabezpieczenia zaakceptowane przez pożyczkodawcę". Umowa stanowiła, iż zabezpieczenia muszą być wiarygodne, sprawdzalne i wystarczające dla pokrycia ewentualnych należności powiększonych o odsetki i koszty ewentualnego postępowania sądowego. Klient zobowiązany był do odesłania prawidłowo wypełnionych dokumentów wraz z załącznikami oraz ustanowienia zabezpieczeń w nieprzekraczalnym terminie 30 dni. W przypadku wątpliwości co do wiarygodności złożonych dokumentów albo wątpliwości co do możliwości wywiązania się przez poręczycieli z przyjętych zobowiązań pożyczkodawca miał możliwość wezwania do uzupełnienia lub przedstawienia dodatkowych dokumentów i zaświadczeń wyznaczając w tym celu dodatkowy termin nie krótszy niż 60 dni. W umowie zastrzeżono, iż niezłożenie w terminie kompletu dokumentów powoduje rozwiązanie umowy. Z kolei po przedstawieniu wszystkich zabezpieczeń i dokumentów z nimi związanych klient miał otrzymać promesę udzielenia pożyczki, przy czym program informatyczny obsługujący udzielanie pożyczek miał nadać klientowi indywidualny Numer Promesy Kredytowej. Numery te nadawane być miały w kolejności akceptacji przedstawionych zabezpieczeń. Wypłaty pożyczek miały następować w kolejności nadanych numerów, w transzach miesięcznych. Klienci, których numery zostały zaakceptowane do wypłaty pierwszej transzy pożyczki mieli otrzymać pocztą lub kurierem do podpisu umowy pożyczki, które po podpisaniu mieli obowiązek zwrócić niezwłocznie pożyczkodawcy. Po otrzymaniu przez pożyczkodawcę podpisanej umowy pożyczki, niezwłocznie, lecz nie później niż w 14 dni miała być przekazana klientowi na wskazane konto pierwsza transza pożyczki i równocześnie wysłany harmonogram spłat pożyczki, obejmujący wysokość rat i terminy spłat. Miesięczna rata obejmować miała ratę podstawową z tytułu spłaty pożyczki i odsetek oraz opłatę administracyjną, pokrywającą koszty obsługi przez cały czas trwania planu ratalnego. Umowa przewidywała nadto w par. 12 przyczyny jej rozwiązania i zastrzegała, że w żadnym z tych przypadków opłata przygotowawcza nie podlega zwrotowi. Umowa przewidywała zwrot opłaty przygotowawczej jedynie w przypadku, gdy z winy pożyczkodawcy umowa przedwstępna nie zostanie przyjęta do realizacji w terminie 60 dni od daty wpływu opłaty.

Dowód: umowa stron k. 12; odpis z (...) H. K. k. 6 , odpis z KRS pozwanego k. 7-8 i 71-76.

W dniu 12.05.2011r. H. K. dokonał wpłaty na rachunek pozwanego wpłaty kwoty 17.000,00 zł z zaznaczeniem, iż jest to wpłata do umowy nr (...) z dnia 10.05.2011r. Pismem z dnia 1.06.2011r. pozwany poinformował powoda o zaewidencjonowaniu umowy i przyjęciu jej do realizacji, przesyłając mu wydruk obowiązków klienta, których umowy zostały zaewidencjonowane oraz druki dodatkowych oświadczeń do umowy. Następnie powód w wykonaniu wymaganych umową warunków zawarcia umowy pożyczki przedstawił propozycję zabezpieczenia pożyczki w postaci ustanowienia na rzecz pozwanego hipoteki na posiadanej przez siebie nieruchomości, przesyłając pozwanemu, za pismem z dnia 23.05.2011r., aktualny odpis z księgi wieczystej posiadanej nieruchomości, aktualną wycenę nieruchomości sporządzoną przez rzeczoznawcę, umowę ubezpieczenia w/w nieruchomości wraz z cesją praw na pozwanego, decyzję o wymiarze podatku od w/w nieruchomości wraz z dowodem zapłaty podatku, zaświadczenie Urzędu Skarbowego o niezaleganiu z podatkiem, zaświadczenie o braku osób zameldowanych w w/w nieruchomości. Pismem z dnia 21.06.2011r. powód powołując się na przedłożenie w/w dokumentów zwrócił się z prośbą o sporządzenie stosownej umowy pożyczki i jej realizację. Do pisma tego powód dołączył wypełnione oświadczenia do umowy. Pismem z dnia 12.07.2011r. pozwany wstępnie zaakceptował tę propozycję zabezpieczenia żądając nadto od powoda przedstawienia zaświadczeń Gminy i ZUS o niezaleganiu, a pismem z dnia 23.08.2011r. zażądał od powoda dodatkowo przedstawienia zaświadczeń z Krajowego Rejestru Długów Biuro (...), Międzybankowej (...), Biura (...). Powód przedstawił powyższe zaświadczenia pozwanemu za pismami z dnia 29.07. 2011r. i z dnia 19.09.2011r. Pozwany odmówił akceptacji tego sposobu zabezpieczenia pożyczki powołując się na zbyt niski obrót nieruchomościami na obszarze położenia nieruchomości powoda. Pozwany wskazał przy tym, iż dokonał analizy czynników mogących mieć wpływ na ewentualną wartość i stopień zbywalności nieruchomości powoda w dłuższej perspektywie czasu z uwzględnieniem wszelkich potencjalnych ryzyk i zagrożeń. Pozwany zakreślił powodowi termin 60 dni na złożenia innej propozycji zabezpieczenia. Pismo pozwanego zawierające powyższe stanowisko doręczone zostało powodowi w dniu 17.11.2011r. Pismem z dnia 25.05.2012r. powód zażądał od pozwanego zwrotu wpłaconej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami, w terminie 3 dni, pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. Pozwany nie udzielił odpowiedzi na powyższe wezwanie, ani nie dokonał zwrotu wpłaconej kwoty.

Dowód: dowód wpłaty z dnia 12.05.2011r. k. 25; pismo powoda do pozwanego z dnia 23.05.2011r. wraz z załącznikami k.13-24, operat szacunkowy nieruchomości k. 45-58, potwierdzenie zaewidencjonowania umowy k. 44, pismo powoda z dnia 21.06.2011r. wraz z załącznikami k. 40-43, pisma pozwanego do powoda z dnia 12.07.2011r. k. 38-39 i z dnia 23.08.2011r. k. 33, pismo powoda do pozwanego z dnia 29.07.2011r. k. 59 i z dnia 19.09.2011r. wraz z załącznikami k. 9, pismo pozwanego z dnia 10.11.2011r. doręczone powodowi w dniu 17.11.2011r. k. 10 i 26, wezwanie do zapłaty k. 11.

Powód H. K. zmarł w dniu 15.11.2012r. Spadek po zmarłym powodzie nabyły wprost żona C. K. i córka P. K., każda po 1/2 części.

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 87, akt poświadczenia dziedziczenia k. 97-98.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedstawionych przez stronę powodową, które Sąd uznał za wiarygodne i wystarczające dla rozstrzygnięcia nin. sporu źródło wiedzy o okolicznościach sprawy. Dokumenty te nie był kwestionowane przez stronę przeciwną. Sąd nie uwzględnił wniosku strony powodowej o dopuszczenie dowodu z umowy kredytowej zawartej przez zmarłego powoda w banku z uwagi na nieudzielenie mu wnioskowanej pożyczki przez pozwanego, uznając, iż okoliczność ta mogłaby mieć jedynie znaczenie poboczne, nie wpływające zasadniczo na rozpoznanie sprawy. Nadto Sąd oddalił również wniosek strony powodowej o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania małżonki zmarłego powoda C. K., uznając, iż przeprowadzenie tego dowodu byłoby zbędne i niecelowe albowiem okoliczności sprawy zostały dostatecznie wyjaśnione za pomocą dowodów z dokumentów.

Spór stron sprowadzał się do oceny zawartej przez strony umowy pod kątem jej ważności i skuteczności, a to w świetle zarzutu strony powodowej naruszenia przez strony przy kontraktowaniu zasady swobody umów o jakiej mowa w art. 353¹k.c. Strona powodowa, wywodząc nieważność zawartej przez strony umowy przedwstępnej, jako podstawę prawną żądania zwrotu uiszczonej na rzecz powoda na rzecz pozwanego kwoty 17.000,00 zł wskazała przepisy o świadczeniu nienależnym, uiszczonym bez ważnej podstawy prawnej (art. 405 i nast. k.c. w zw. z art. 410 k.c.) Pomimo, iż pozwany odpierał powyższe zarzuty powołując się przede wszystkim na zgodną wolę stron towarzyszącą im pet zawieraniu spornej umowy i pełną świadomość zmarłego powoda postanowień umownych m.in. dotyczących kwestii ustanowienia zabezpieczeń pożyczki i zastrzeżenia w jej treści bezzwrotności uiszczonej "opłaty przygotowawczej", z którą to argumentacją nie sposób nie zgodzić się, niemniej, w ocenie Sądu, w świetle art. 411 pkt 1 k.c. nie wyłączało to uprawnień powoda do żądania zwrotu opłaty, jako uiszczonej w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Świadomość powoda postanowień umowy towarzysząca jej zawieraniu nie mogła bowiem sanować ważności tejże umowy.

Po dokonaniu analizy zawartej przez strony umowy z dnia 10.05.2011r., jak również rozważeniu zarzutów stron przedstawionych w nin. procesie oraz argumentacji towarzyszącej tym zarzutom Sąd podzielił stanowisko procesowe strony powodowej, iż przedmiotową umowę ocenić należało jako sprzeczną z naturą stosunku zobowiązaniowego jakim jest umowa przedwstępna uregulowana w przepisach art. 389 i nast. k.c., a także jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 353¹k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Przepis powyższy ustanawia tzw. zasadę swobody umów, która jednak nie jest nieograniczona, doznając- jak wynika z jego treści- ograniczeń w zakresie treści i celu umowy, a to po to, aby zakreślić ramy autonomii woli stron i w konsekwencji tego nie udzielać stronom nieograniczonej kompetencji tworzenia stosunków zobowiązaniowych o doniosłości prawnej poza kontrolą prawa. Podkreślić należy przy tym, iż przepis art. 353¹ k.c. należy do kategorii przepisów iuris cogentis, a zatem naruszenie któregokolwiek z wymienionych w nim kryteriów swobody kontraktowej wywołuje sankcję nieważności umowy na podstawie art. 58 k.c. Ten ostatni przepis stanowi, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu jej obejście, jak też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna.

Przechodząc do analizy spornej umowy jako umowy przedwstępnej pożyczki podnieść należy, iż dla ważności umowy przedwstępnej niezbędne jest zawarcie w jej treści istotnych postanowień umowy przyrzeczonej bądź też, chociażby tylko sposobu ustalenia w przyszłości istotnych postanowień umowy przyrzeczonej, dającego się stosować w sposób obiektywny, bez udziału stron oraz bez względu na ich wolę. W doktrynie przyjmuje się, iż w sytuacji, gdy istotne postanowienia umowy przyrzeczonej będą do tego stopnia niekompletne lub niejasne, że nie dadzą się uzupełnić dyspozycyjnymi przepisami ustawy lub zwyczajami - wówczas umowa przedwstępna jest bezskuteczna lub nieważna. Pogląd ten, jako ugruntowany również w orzecznictwie sądowym (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 5.06.2008, I ACa 204/08, Lex nr 465083; wyrok SA w Katowicach z dnia 14.01.2000r., I ACa 914/99, OSA 2001, z.2, poz. 8, Pr. Gosp. 2001, nr 5, s. 61; wyrok SN z dnia 30.08.1972r., III CRN 156/72, niepubl.) tut. Sąd również podziela. W tym kontekście za słuszne należy uznać argumenty strony powodowej, iż w treści spornej umowy strony nie zawarły w istocie, w sposób wyczerpujący i skuteczny, istotnych postanowień umowy przyrzeczonej pożyczki odnoszących się do kwestii jej zabezpieczenia. Ocena tego stanu rzeczy możliwa stała się zwłaszcza w czasie realizacji umowy przez strony, kiedy to pozwany uznał przedstawione przez powoda propozycje zabezpieczenia pożyczki za niewystarczające, odwołując się do kryteriów pozaumownych, takich jak dokonana ocena zbyt małego natężenia obrotu nieruchomościami na terenie powoda i ryzyk z tym związanych. W ocenie Sądu umowa stron zawierała w kwestii zabezpieczeń pożyczki postanowienia ogólnikowe, a w kwestii ustanowienia zabezpieczeń hipotecznych na nieruchomości wręcz lakoniczne: "zestaw hipoteczny (bez wpisów w dziale III i IV księgi)". Domyślać się można jedynie, iż pod pojęciem tym rozumiano ustanowienie hipoteki umownej na nieruchomości. Umowa nie precyzowała żadnych warunków jakie winna spełniać nieruchomość w zakresie prawa jej własności, wartości, lokalizacji, ani też warunków ustanowienia hipoteki: jej wysokości, terminu i trybu ustanowienia. Tak ogólne postanowienia umowy dawały pozwanemu możliwość dowolnej ich interpretacji, co w istocie miało miejsce, a czego przejawem jest ostateczna odmowa zaakceptowania przez pozwanego zaproponowanych zabezpieczeń, bez wskazania kryteriów jakimi posługiwał się w tym zakresie pozwany ani dowodów pozwalających na weryfikację stanowiska pozwanego. Już tylko z powyższych przyczyn umowę stron ocenić należało jako nieważną.

Co się tyczy innych elementów przedmiotowo istotnych umowy przedwstępnej, to pobocznie już tylko wskazać należy, że sporna umowa nie określała w sposób konkretny terminu zawarcia umowy przyrzeczonej pożyczki. Wprawdzie zawierała ona cały szereg postanowień odnoszących się do sposobu ustalenia tego terminu, to były one równie nieprecyzyjne, oparte na niejasnym kryterium losowości wynikającym z nadania numerów promes wg kolejności akceptowania zabezpieczeń. Kryteria te były zatem całkowicie poza zasięgiem kontroli klienta, zależne wyłącznie od uznaniowości pozwanego w ocenie proponowanych przez klientów zabezpieczeń.

Wreszcie poruszyć należy kwestię zastrzeżenia w treści spornej umowy obowiązku uiszczenia przez klienta bezzwrotnej "opłaty przygotowawczej", w kwocie odpowiadającej aż 10% wnioskowanej pożyczki (w nin. sprawie 17.000,00 zł), bez jakiegokolwiek określenia charakteru tej opłaty. Podnieść w tym miejscu należy, iż umowa przedwstępna nie stanowi źródła obowiązku świadczenia, tworząc wyłącznie zobowiązanie do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej, która to dopiero realizować będzie zamierzony przez strony cel gospodarczy. Wywodzenie z umowy przedwstępnej żądania zapłaty jakichkolwiek kwot pieniężnych przez stronę przed zawarciem umowy definitywnej, jako obowiązku świadczenia, należy zatem uznać za niedopuszczalne. W doktrynie przyjmuje się, iż konstrukcja prawna przewidująca w jednej umowie kreowanie obowiązku kontraktowania w przyszłości i obowiązku innego świadczenia, w rzeczywistości objętego kontraktem przyrzekanym, oznacza wewnętrzną sprzeczność co do celu i charakteru zawieranej umowy oraz sprzeczność z naturą tego kontraktu oraz czyni zasadną ocenę pozorności umowy przedwstępnej. Wprawdzie przyjmuje się, że strony umowy przedwstępnej mogą uzależnić zawarcie umowy w przyszłości od zapłaty określonej kwoty, jeżeli jednak umowa definitywna nie zostałaby zawarta, to wręczone pieniądze podlegają zwrotowi. Innymi słowy niedojście do skutku umowy przyrzeczonej przesądza o nienależnym charakterze świadczenia spełnionego na poczet wykonania umowy przyrzeczonej (vide wyrok SN z dnia 25.03.2004 r., II CK 116/03).

Kontynuując wątek zastrzeżenia w spornej umowie bezzwrotnej opłaty przygotowawczej w wysokości 17.000,00 zł przejść należy do zagadnienia ograniczeń zasady swobody umów ze względu na zasady współżycia społecznego. Zasady te to oceny moralne polegające na udzielenia aprobaty lub dezaprobaty jakiemuś czynowi ludzkiemu ze względu na to w jakim stopniu przyczynia się on do sprawiedliwego dobra innych ludzi. W doktrynie przyjmuje się, iż naruszeniem tych zasad jest zawarcie umowy sprzecznej z uczciwością i rzetelnością kupiecką lub takiej, która kształtuje wzajemne stosunki między stronami w sposób urągający słuszności, wbrew przyjętym w społeczeństwie kryteriom uczciwego postępowania i ochrony strony słabszej. Podkreślić przy tym należy- w odpowiedzi na zarzuty pozwanego- iż odwołanie się do zasad współżycia społecznego, zarówno w art. 353¹ k.c. jak i 58 k.c. ma charakter uniwersalny, a zatem odnosi się również do obrotu profesjonalnego. Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu, zastrzeżenie w spornej umowie obowiązku uiszczenia przez klienta "opłaty przygotowawczej" w kwocie odpowiadającej 10 % wnioskowanej pożyczki, z jednoczesnym zastrzeżeniem jej bezzwrotności nawet w przypadku rozwiązania umowy i niedojścia do zawarcia przyrzeczonej umowy pożyczki, nie da się pogodzić z powszechnie pojmowanymi zasadami uczciwości i słuszności, zwłaszcza w kontekście opisanych powyżej ustaleń Sądu co do zupełnej dowolności pozwanego w ocenie i weryfikacji przedstawianych przez klientów propozycji zabezpieczeń pożyczek. W tym miejscu powołać nadto należy wyrok SN z dnia 18.03.2008r. (IV CSK 478/07), w części gdzie Sąd ten stwierdza, iż "obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji". W uzasadnieniu powyższego orzeczenia SN wskazał nadto, iż dominująca pozycja jednej ze stron umowy w stosunku do kontrahenta może być m.in. następstwem istniejącego między nimi stosunku zależności o charakterze ekonomicznym. T.. Sąd, akceptując powyższy pogląd, zważył, iż z podobną zależnością stron o charakterze ekonomicznym mamy do czynienia w nin. sprawie. Powód, jako strona starająca się u pozwanego o pożyczkę, a zatem występujący jako strona niewątpliwie ekonomicznie słabsza względem pozwanego jako potencjalnego pożyczkodawcy (strony ekonomicznie silniejszej), przystał na niewątpliwie niekorzystne dla niego uregulowania dotyczące wysokości i bezzwrotności opłaty przygotowawczej licząc na zawarcie umowy pożyczki jako źródła pozyskania potrzebnych środków finansowych Znamiennym jest, iż pozwany konstruując sporną mowę miał pełną świadomość owej zależności powoda. Jak wskazał bowiem pozwany w toku procesu " (...) do pozwanej po pożyczkę zgłaszają się osoby, które nie mają szans na jej uzyskanie w banku." Wykorzystanie przez pozwanego swej silniejszej pozycji ekonomicznej w stosunku ze słabszym kontrahentem, poprzez zastrzeżenie w umowie obowiązku zapłaty przez powoda bezzwrotnej opłaty w kwocie 17.000,00 zł, nie znajduje akceptacji Sądu, jako zachowanie sprzeczne za zasadą uczciwości kupieckiej, lojalności i zasadą słuszności. Na marginesie wskazać należy, iż od uprzedniej zapłaty tejże kwoty na swoją rzecz pozwany uzależnił nie tylko podjęcie przez siebie jakichkolwiek czynności nakierowanych na realizację umowy, ale też wprowadził do umowy zapis, z którego wynika wprost, iż umowa przedwstępna staje się w ogóle zobowiązująca dla niego, jako pożyczkodawcy, z chwilą wniesienia przez klienta w/w bezzwrotnej opłaty. Postanowienie to jest, w ocenie Sądu, kolejnym przejawem sprzeczności zawartego przez strony kontraktu z naturą umowy przedwstępnej i z wyżej powołanymi zasadami współżycia społecznego.

W kontekście powyższych ustaleń i rozważań nie budziła wątpliwości Sądu zasadność wskazanej przez stronę powodową podstawy prawnej objętego pozwem roszczenia, jako świadczenia nienależnego, uiszczonego bez ważnej podstawy prawnej tj. w wykonaniu nieważnej umowy. Na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. pozwany, jako strona, która uzyskała świadczenie nienależne kosztem zmarłego powoda jest zatem obowiązana do zwrotu jego wartości stronie powodowej.

Na koniec podnieść należy, iż nietrafny był w ocenie Sądu zarzut przedawnienia roszczenia powoda, który to zarzut pozwany wywodził z treści art. 390 par. 3 k.c. Roszczenie powoda, jak wskazano wyżej, nie było roszczeniem wynikającym z umowy przedwstępnej lecz z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym. Przepisy te nie zawierają unormowań co do terminu przedawnienia roszczeń z nich wynikających, a zatem stosować należy do oceny przedawnienia tych roszczeń przepisy ogólne. Roszczenie powoda, jako związane z prowadzoną przez strony działalnością gospodarczą, podlegało więc 3-letniemu terminowi przedawnienia (art. 118 k.c.). Zgodnie z art. 120 k.c. zdanie drugie, bieg przedawnienia rozpoczął się w tym przypadku od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W ocenie Sądu, bieg przedawnienia rozpoczął się od dnia następnego od doręczenia powodowi pisma pozwanego z dnia 10.11.2011r. tj. od dnia 18.11.2011r. W dniu 17.11.2011r. powód zapoznał się bowiem ze stanowiskiem pozwanego, z którego wynikało, iż pomimo spełnienia przez niego wszystkich obowiązków umownych pozwany nie zamierza wywiązać się wobec niego z obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej, bezpodstawnie domagając się przedstawienia innych zabezpieczeń pożyczki. W tej dacie powód mógł już dokonać rozsądnie ocenić zachowanie pozwanego w kontekście zawartego kontraktu, a co najmniej w sposób uprawniony przyjąć, iż umowa przyrzeczona nie zostanie zawarta i już choćby z tego tylko powodu zażądać zwrotu uiszczonego na jej poczet świadczenia. Przyjęcie powyższej daty rozpoczęcia biegu przedawnienia determinuje bezpodstawność zarzutu przedawnienia albowiem niewątpliwie w dacie wytoczenia powództwa tj. 28.08.2012r. nie upłynął jeszcze trzyletni termin przedawnienia.

Co się tyczy rozstrzygnięcia Sądu, to co do zasady i wysokości jest ono zgodne z żądaniem wyrażonym w pozwie, z wyjątkiem tylko roszczenia odsetkowego. Sąd zasądził odsetki od kwoty głównej nie od daty zawarcia umowy przedwstępnej, jak żądał tego powód, lecz od dnia następnego od upływu terminu zapłaty zakreślonego w skierowanym do pozwanego pisemnym przedsądowym wezwaniu do zapłaty, z doliczeniem minimalnego czasu niezbędnego dla doręczenia w/w przesyłki pozwanemu drogą pocztową, listem poleconym.

Orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu uzasadnia przepis art. 98 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE