UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 20 stycznia 2016 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, po rozpoznaniu sprawy z wniosku K. K. z udziałem (...) Bank S.A. i B. K. o podział majątku wspólnego (sygn. akt II Ns 2040/14):

I. ustalił, iż w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położone w S. przy ul. (...), znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S., wraz z wkładem budowlanym, dla którego Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), o wartości 173.000 zł,

II. dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, iż składnik opisany w punkcie I. przyznał na wyłączną własność wnioskodawcy, bez spłaty na rzecz uczestniczki postępowania,

III. oddalił pozostałe wnioski,

IV. orzekł, że koszty postępowania każda ze stron ponosi we własnym zakresie,

V. przyznał od Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego Szczecin -Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na rzecz radcy prawnego P. B. kwotę 4428 zł brutto, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu,

VI. tytułem kosztów sądowych nakazał pobrać od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 683,33 zł w pozostałej części kosztami obciążając Skarb Państwa.

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

Wnioskodawca oraz uczestniczka zawarli związek małżeński 23 grudnia 2000 roku. W trakcie jego trwania nie zawierali umów majątkowych małżeńskich.

Wyrokiem z 18 grudnia 2012 roku, w sprawie X RC 2967/11, Sąd Okręgowy w Szczecinie rozwiązał związek małżeński uczestników bez orzekania o winie. Orzeczenie uprawomocniło się 27 czerwca 2013 roku.

Przed zawarciem małżeństwa uczestniczce przysługiwał tytuł prawny do komunalnego lokalu mieszkalnego położonego w S. przy Al. (...). W trakcie trwania małżeństwa, w 2006 roku mieszkanie to zostało zamienione na mieszkanie przy ul. (...) w S.. Następnie powyższy lokal zamieniono na mieszkanie położone w S. przy Al. (...).

Małżonkowie nabyli w dniu 22 grudnia 2006 roku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...), znajdujące się w zasobach SM (...) w S..

Środki na nabycie lokalu przy ul. (...) pochodziły z kredytu zaciągniętego w banku (...) S.A. w kwocie 174.000 zł, oraz z pożyczki udzielonej stronom przez siostrę uczestniczki w kwocie 6000 zł. Koszt wynagrodzenia pośrednika nieruchomości to była kwota 6588 zł.

Z tytułu zamiany mieszkania komunalnego przy ul. (...) na mieszkanie komunalne położone przy Al. (...) uczestniczka otrzymała od osób, z którymi dokonywała zamiany dopłatę w wysokości 32.000 zł, która przeznaczona została na remont mieszkania przy ul. (...), bieżące wydatki na życie.

W związku z ustaniem zatrudnienia uczestniczki i przejścia na rentę otrzymała ona w 2008 roku środki w kwocie 17.710,87 zł, tytułem odprawy pracowniczej. Środki te zostały przeznaczone na nabycie telewizora, samochodu, paneli spłatę długu wobec siostry zaciągniętego w kwocie 6000 zł, celem pokrycia kosztów pośrednictwa nieruchomości.

Wartość majątku wspólnego według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej stron i cen obecnych wynosi 173.000 zł.

Na chwilę orzekania wartość niespłaconego kredytu hipotecznego wynosi 70.443,78 CHF, tj. 283.529,17 zł.

W okresie wspólności majątkowej od dnia 3 stycznia 2007 roku do dnia 27 czerwca 2013 roku na poczet kredytu została wpłacona kwota 82.916,72zł.

Do czasu ustania małżeństwa uczestnicy przejawiali osobistą dbałość o ich składnik majątku wspólnego, utrzymywali go, remontowali, modernizowali i wyposażyli.

Przez cały czas trwania małżeństwa wnioskodawca pracował zawodowo, podobnie jak uczestniczka, która od listopada 2008 roku rozpoczęła pobieranie renty i wykonuje pracę dodatkową polegającą na sprzątaniu. Uczestniczka uzyskuje z tego tytułu średnio od 1926 zł do 2026 zł miesięcznie. Nadto, otrzymuje od wnioskodawcy 500 zł tytułem alimentów na rzecz syna uczestników.

Wnioskodawca jest zatrudniony w (...). Miesięcznie uzyskuje dochód w wysokości ok. 2700 zł.

Obecnie w mieszkaniu przy ul. (...) w S. mieszka wnioskodawca.

Koszty utrzymania mieszkania, w tym raty kredytu hipotecznego, od września 2011 roku pokrywa on sam.

Uczestniczka wyprowadziła się wraz z małoletnim synem z powyższego lokalu we wrześniu 2011 roku. Obecnie zamieszkuje wraz z nim w lokalu przy Al. (...) w S..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał żądanie dotyczące podziału majątku wspólnego byłych małżonków za zasadne, albowiem z chwilą ustania wspólności majątkowej każdy z byłych małżonków ma uprawnienie do żądania podziału majątku dorobkowego.

Sąd I instancji podkreślił, że kwestie dotyczące podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej regulują przepisy art. 42-46 k.r.o. oraz odpowiednio przepisy o dziale spadku, tzn. art. 1035-1046 k.c. i art. 1070 i 1079 k.c., które odsyłają (art. 1035 i 1070 k.c.), co do kwestii w nich nieuregulowanych do przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, tj. art. 210-221 k.c.

Wskazał, iż bezspornie w skład majątku wspólnego stron weszło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...), znajdujące się w zasobach SM (...) w S.. Wartość rynkowa tego prawa została ustalona na kwotę 173.000 zł w oparciu o opinię biegłego z zakresu (...), którą Sąd uznał za prawidłowo sporządzoną, logiczną i jasną, nadto zgodną z art. 151 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego. Uwzględniając zarzut dobrej komunikacji pomiędzy centrum miasta, a lokalizacją mieszkania stron, biegły wycenił lokal na kwotę 173.000 zł i Sąd powyższą wartość przyjął do rozliczenia. Zaznaczył, że nie miał podstaw, by nie przyjąć argumentacji biegłego, zważywszy na posiadaną przez B. L. wiedzę i doświadczenie również w zakresie sporządzania opinii sądowych.

Dalej Sąd Rejonowy miał na uwadze, że na chwilę orzekania wartość niespłaconego kredytu hipotecznego wynosiła 70.443,78 CHF, tj. 283.529,17 zł. Wysokość zobowiązania przekraczała, zatem wartość lokalu mieszkalnego. Sąd uwzględnił to obciążenie poprzez odjęcie od wartości mieszkania, co doprowadziło do ustalenia, że brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz uczestniczki jakiejkolwiek spłaty, w sytuacji gdy dług obciążający nieruchomość przekracza jej wartość. Zdaniem Sądu, jeżeli nieruchomość przypada stronie, która zostaje obciążona na rzecz drugiej strony określoną kwotą tytułem spłaty udziału w przedmiocie współwłasności, to przede wszystkim tę stronę, której przypadnie nieruchomość, jako jej właściciela i dłużnika rzeczowego, obciąży uregulowanie należności na rzecz wierzyciela wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik - jako dłużnik rzeczowy spłaci sam dług hipoteczny, w którym druga strona nie będzie już partycypowała, zwłaszcza, że wyłączona będzie już możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń w oparciu o treść art. 618 § 3 k.p.c. Jednocześnie w ocenie Sądu Rejonowego nie bez znaczenia pozostaje postawa uczestniczki, która od daty ustania wspólności majątkowej nie przejawia i zapewne nadal nie będzie przejawiać zainteresowania spłatą zobowiązania zaciągniętego na nabycie mieszkania. Przyznanie uczestniczce połowy wartości rynkowej mieszkania, bez uwzględnienia zadłużenia, skutkowałoby jej bezpodstawnym wzbogaceniem kosztem wnioskodawcy, który sumiennie reguluje należności wobec banku.

Sąd I instancji, prawo do lokalu mieszkalnego przyznał wnioskodawcy, gdyż taki podział odpowiadał interesom obu stron i uwzględniał dotychczasowy sposób korzystania z mieszkania przez wnioskodawcę, ponoszenie przez niego kosztów utrzymania nieruchomości jak i okoliczność posiadania przez uczestniczkę zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych.

Odnośnie zgłoszonego przez uczestniczkę żądania zwrotu nakładów i wydatków poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny Sąd I instancji mając na uwadze treść przepisów art. 45 § 1 k.r.o. oraz art. 33 k.r.o., w odniesieniu do kwoty 32.000 zł z tytułu zamiany lokali komunalnych wskazał, iż nawet przy przyjęciu, iż środki te stanowiły składnik majątku osobistego uczestniczki (art. 33 pkt 10 k.r.o.), choć w ocenie Sądu uczestniczka tego nie wykazała, to i tak nie została przez nią wykazana okoliczności wydatkowania powyższej kwoty na wskazane przez siebie cele. Z zeznań uczestniczki wynika, iż część tych środków została przeznaczona na życie, remont mieszkania komunalnego przy ul. (...) i spłatę długu wobec siostry. B. K. nie potwierdziła okoliczności i nie wykazała kwoty wydatkowanej na kredyt hipoteczny jak i na remont wspólnego mieszkania. Z zeznań zaś świadka P. T. wynika, iż pieniądze otrzymane przez uczestniczkę od niego i jego żony były wydatkowane na remont, ale mieszkania komunalnego przy Al. (...), które było przedmiotem zamiany. Stąd też w ocenie Sądu uczestniczka podnoszonych przez siebie przy formułowaniu żądań okoliczności nie wykazała.

Jednocześnie w ocenie Sądu odprawa rentowa ma ścisły związek ze stosunkiem pracy, albowiem przysługuje ona w związku z jego ustaniem na skutek uzyskania przez pracownika uprawnień rentowych. Uzyskany z tego tytułu dochód w trakcie wspólności majątkowej stanowi składnik majątku wspólnego, dlatego też żądanie rozliczenia kwoty 17.710,87 zł podlegało oddaleniu. Niezależnie od tego Sąd zauważył, iż uczestniczka nie wykazała przejścia przedmiotowych środków na spłatę kredytu hipotecznego jak i remont wspólnego mieszkania strony. Z zeznań samej uczestniczki wynika, iż pieniądze te wydatkowane były na transport związany ze zmianą miejsca zamieszkania, samochód, który następnie został zbyty, telewizor, drzwi, okna, panele. B. K. nie potwierdziła przeznaczenia pieniędzy na spłatę kredytu. Okoliczność zaś wydatkowania tych środków na remont potwierdzają świadkowie B. S. i Z. P.. Wnioskodawca zakwestionował przeznaczenie wskazanych środków na kredyt hipoteczny i remont, poza kosztem paneli. Uczestniczka natomiast nie wykazała wysokości środków wydatkowanych na materiały budowlane, zważywszy, iż pewna ich część została przeznaczona na inne cele. Stąd też wnioski uczestniczki Sad oddalił.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. Kierując się tą samą zasadą Sąd wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów sądowych, na które złożyły się wynagrodzenie biegłego w kwocie 1366,67zł. Należność tą strony winny ponieść po połowie to jest po 683,33 zł. W związku z tym, iż uczestniczka była zwolniona od kosztów sądowych, należność na nią przypadającą ponosi Skarb Państwa wobec braku uzyskania przez nią spłaty z tytułu podziału majątku wspólnego.

O wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu uczestniczki Sąd orzekł na podstawie § 2, § 6a ust. 1 pkt 10 oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła uczestniczka i zaskarżając postanowienie w części - co do punktu I. ustalającej wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) na kwotę 173.000 zł, co do punktu II. oraz punktu III.

Kwestionowanemu rozstrzygnięciu zarzuciła naruszenie:

1. art. 684 k.p.c., w zw. z art. 567 § 3 k.p.c., w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., poprzez ustalenie, iż w skład majątku wspólnego wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o wartości 173.000 zł w oparciu o opinię biegłego sądowego pomimo, że wartość tego prawa wynosi 180.000 zł, która to wartość została wskazana przez uczestniczkę postępowania i pomimo, że uczestniczka składała zarzuty do opinii biegłego sądowego,

2. art. 212 k.c., w zw. z art. 1035 k.c., w zw. z art. 46 k.r.o. poprzez ich niezastosowanie polegające na przyznaniu wnioskodawcy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego bez spłaty na rzecz uczestniczki z uwagi na dokonane odliczenie wartości niespłaconego kredytu od wartości prawa do lokalu mieszkalnego pomimo, że brak jest podstawy prawnej do dokonywania takiego odliczenia, a zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje jedynie aktywa oraz, że zgodnie z art. 212 § 2 k.c. w przypadku przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli istnieje konieczność zasądzenia od niego spłaty na rzecz drugiego ze współwłaścicieli.

3. art. 43 § 1 k.r.o., poprzez jego niezastosowanie i dokonanie podziału majątku w taki sposób, iż wnioskodawca uzyskał w całości składnik majątku wspólnego bez obowiązku spłaty uczestniczki, co narusza zasadę równości udziałów obojga małżonków w majątku wspólnym,

4. art. 1034 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i stwierdzenie, iż przyznanie wnioskodawcy prawa do lokalu mieszkalnego bez obowiązku spłaty na rzecz uczestniczki uzasadnione tym, iż istnieje obawa dokonania przez wnioskodawcę samodzielnej spłaty długu hipotecznego, w którym uczestniczka nie będzie już partycypowała, gdyż wnioskodawca nie będzie mógł skutecznie dochodzić swoich roszczeń w oparciu o treść art. 618 § 3 k.p.c. pomimo, że takie rozumowanie nie znajduje uzasadnionych podstaw, a w przypadku spłaty długu hipotecznego wnioskodawca będzie mógł domagać się po zakończeniu sprawy o podział majątku, spłaty przez uczestniczkę wierzytelności odpowiadającej wartości jej udziału w długu hipotecznym, co prowadzi do tego, że w przypadku braku obowiązku dokonania spłaty przez wnioskodawcę na rzecz uczestniczki jest ona w sposób całkowicie nieuprawniony obciążona ryzykiem spłaty kredytu hipotecznego w sytuacji, gdy nie zostało jej przyznane, ani prawo do lokalu mieszkalnego, ani spłata od wnioskodawcy,

5. art. 618 § 3 k.p.c., poprzez stwierdzenie, iż w przypadku spłaty przez wnioskodawcę długu hipotecznego, nie będzie mógł dochodzić skutecznie roszczeń z tytułu ww. spłaty od uczestniczki, co uzasadniało uwzględnienie wartości niespłaconego kredytu hipotecznego przez odjęcie od wartości lokalu mieszkalnego, co w konsekwencji doprowadziło do ustalenie, iż brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz uczestniczki jakiejkolwiek spłaty, pomimo, że okoliczność przyznania wnioskodawcy prawa do lokalu mieszkalnego nie wpływa na treść zobowiązania uczestników postępowania w stosunku do banku, związanego z kredytem hipotecznym do którego spłaty są nadal zobowiązani oboje oraz, że naruszony przepis nie stoi na przeszkodzie dokonywaniu rozliczeń między byłymi małżonkami z tytułu kredytu spłaconego po likwidacji wspólności, co doprowadziło do wydania niesłusznego rozstrzygnięcia w przedmiocie braku spłaty;

6. naruszenie art. 684 k.p.c., w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. poprzez uwzględnienie przy ustalaniu wartości majątku wspólnego wartości niespłaconego kredytu hipotecznego, co doprowadziło do ustalenia, iż brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz uczestniczki spłaty, pomimo że zasadą jest, iż podział majątku wspólnego obejmuje jedynie aktywa, a nie spłacone długi nie podlegają rozliczeniu w sprawie o podział majątku w związku z czym wartość kredytu nie powinna zostać uwzględniona przy ustaleniu wartości tego majątku, co powinno skutkować zobowiązaniem wnioskodawcy do spłaty uczestniczki w wysokości 90.000 zł;

7. naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do lokalu mieszkalnego na wyłączną własność wnioskodawcy bez spłaty na rzecz uczestniczki, która nadal będzie zobowiązana względem banku z tytułu niespłaconego kredytu hipotecznego,

8. art. 45 § 1 k.r.o., w zw. z art. 33 pkt 10 i art. 33 pkt 5 k.r.o., poprzez ich niezastosowanie i oddalenie wniosków uczestniczki o zasądzenie od wnioskodawcy nakładów w wysokości 49.710,87 zł poniesionych z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny pomimo, że uczestniczka wykazała istnienie tych nakładów oraz ich wydatkowanie na majątek wspólny,

9. art. 567 § 1 k.p.c., polegające na oddaleniu wniosków uczestniczki o zwrot przez wnioskodawcę nakładów w wysokości 49.710,87 zł poniesionych z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny pomimo, że uczestniczka wykazała istnienie tych nakładów oraz ich wydatkowanie na majątek wspólny,

10. art 233 § 1 k.p.c., w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., w zw. art. 361 k.p.c., polegające na błędnym dokonaniu ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia poprzez przyjęcie, że:

- kwota 32 000 zł, jaką uczestniczka otrzymała z tyłu zamiany mieszkania komunalnego przy ul. (...) na mieszkanie komunalne przy Al. (...), została przeznaczona w całości na remont mieszkania przy Al. (...) pomimo, że ta okoliczność nie wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Jedynie z zeznań świadka P. T., wynika, że pieniądze z dopłaty, zostały wydatkowane na remont tego lokalu. Jednakże zeznania, te nie mogą zostać uznane za wiarygodne w tym zakresie z uwagi na to, iż świadek ten jedynie pobieżnie znał uczestniczkę i w związku z tym wątpliwe jest uzyskanie przez niego takiej wiedzy, oraz pomimo tego, że wiedzy o remoncie lokalu Al. (...) nie miał nawet wnioskodawca,

- środki na sporządzenie aktu notarialnego do umowy nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) pochodziły z zaciągniętego kredytu, pomimo, że środki te pochodziły z pożyczki od siostry uczestniczki, które to zostały następnie spłacone przez uczestniczkę z kwoty uzyskanej z dopłaty z zamiany mieszkania przy ul. (...) na mieszkanie przy Al. (...) oraz pomimo, że okoliczność istnienia ww. pożyczki i celu, na jaki została wydatkowana potwierdził sam wnioskodawca,

- środki na pokrycie kosztów pośrednictwa nieruchomości zostały pokryte z pożyczki zaciągniętej od siostry uczestniczki, która została spłacona kwotą uzyskaną przez uczestniczkę z odprawy pomimo, że okoliczność ta nie wynikała z przeprowadzonych w sprawie dowodów, a zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy koszty pośrednictwa nieruchomości zostały pokryte z dopłaty z tytułu zamiany mieszkania;

11. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, iż:

- nie zostało wykazane przez uczestniczkę, iż prawa najmu do lokalu przy ul. (...) oraz lokalu przy Al. (...) stanowiły jej majątek osobisty pomimo, że dokonując ustalenia stanu faktycznego Sąd I instancji stwierdził, iż przed zawarciem małżeństwa to uczestniczce przysługiwał tytuł prawny do komunalnego lokalu mieszkalnego w S. przy Al. (...), który następnie został zamieniony na lokal przy ul. (...), a w dalszej kolejności na lokal przy Al. (...) oraz pomimo, że wnioskodawca sam przyznał, że nie miał żadnych praw do lokalu przy ul. (...), co w konsekwencji oznacza, iż nie przysługiwało mu prawo do lokalu przy Al. (...).

- nie zostało wykazane przez uczestniczkę, iż kwota z tytułu dopłaty z zamiany mieszkania została przeznaczona majątek wspólny pomimo, że w zakresie kosztów pośrednictwa nieruchomości oraz sporządzenia aktu notarialnego wnioskodawca przyznał, iż zostały pokryte z tej dopłaty lub z pożyczki od siostry uczestniczki, która to została spłacona ze środków pochodzących z dopłaty.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę postanowienia poprzez ustalenie, iż w skład majątku wspólnego wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o wartości 180.000 zł oraz dokonanie jego podziału poprzez przyznanie tego prawa na wyłączną własność wnioskodawcy z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestniczki w kwocie 90.000 zł w dwóch ratach: I rata w wysokości 20.000 zł, płatna w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia oraz II rata w wysokości 70.000 zł, płatna w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności którejkolwiek z rat; ewentualnie przyznanie tego prawa uczestniczce, bez spłaty na rzecz wnioskodawcy oraz zasądzenie od wnioskodawcy na jej rzecz kwoty 49.710,87 zł, tytułem zwrotu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Apelująca wniosła także o zasądzenie od wnioskodawcy na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, ewentualnie wniosła o ich przyznanie od Skarbu Państwa, albowiem uczestniczka nie uiściła tych kosztów ani w całości, ani w części.

Wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki postępowania skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia jedynie w niewielkim zakresie, to jest co do ustalenia wartości majątku wspólnego małżonków, przy czym z innych względów i w innym kierunku, aniżeli postulowała to apelująca.

Tytułem wyjaśnienia należało nade wszystko podkreślić, iż w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd z urzędu ustala jego skład i wartość mając na względzie stan majątku z chwili ustania tej wspólności (art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.). Co ważne, czyni to wyłącznie w granicach zakreślonych przez uczestników postępowania, tj. co do składników majątkowych wskazanych w toku postępowania przez byłych małżonków, jako wchodzących w skład ich majątku dorobkowego i to wyłącznie takich, które będąc objętymi wspólnością majątkową małżeńską, istniały w dacie jej ustania i które istnieją nadal w chwili dokonywania podziału, albowiem - z uwagi na dyspozycję art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia mają okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy (vide: postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2013 r., II CSK 583/12). Przy jego dokonywaniu nie uwzględnia się tych składników majątkowych, które w czasie trwania wspólności ustawowej lub po jej ustaniu zostały zużyte zgodnie z prawem (art. 36-40 i art. 42 k.r.o.), natomiast uwzględnia się, ale tylko w ramach rozliczeń, składniki majątkowe, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone zużyte lub roztrwonione przez jedno z małżonków. Wówczas, w ramach rozliczeń między stronami sąd uwzględnia rachunkowo taki składnik majątkowy, tj. jego wartość podlega zaliczeniu na poczet udziału przypadającego małżonkowi, który takiego samowolnego działania się dopuścił.

W rozpoznawanej sprawie bezspornym było, że w skład majątku wspólnego K. K. i B. K. wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) (Kw nr (...)).

Jego wartość została ustalona przez Sąd I instancji na kwotę 173.000 zł w oparciu o sporządzoną na potrzeby tego postępowania opinię pisemną oraz pisemną opinię uzupełniającą biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości B. L..

Wprawdzie wartość ta była konsekwentnie kwestionowana w toku postępowania przez uczestniczkę, która wywodzi, że wartość ta winna być ustalona na kwotę 180.000 zł, tym niemniej w realiach rozpatrywanej sprawy okoliczność ta pozostawała bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem nawet przy przyjęciu wskazywanej przez apelującą wartości przedmiotowego prawa – 180.000 zł, nie mogło to doprowadzić do zasądzenia jakiejkolwiek spłaty na rzecz uczestniczki z tytułu podziału majątku wspólnego.

Należy, bowiem podkreślić, iż wedle ugruntowanego już w tym zakresie stanowiska panującego w orzecznictwie, przy szacowaniu wartości składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmierzające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (por. orzeczenia SN: z dnia 5 października 2000 r., II CKN 611/99; z dnia 29 września 2004 r., II CK 538/03; z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 103/09 oraz z dnia 20 kwietnia 2011 r., I CSK 661/10).

W związku z tym, ustalenie w niniejszym postępowaniu wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków winno nastąpić poprzez pomniejszenie wyliczonej przez będącego biegłym sądowym rzeczoznawcę majątkowego wartości składnika majątkowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu o wartość istniejącego na dzień orzekania przez sąd obciążenia hipotecznego. Dopiero tak otrzymana kwota odzwierciedla wartość przedmiotowego prawa.

Jak już wyżej wskazano biegła rzeczoznawca B. L. oszacowała wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) na kwotę 173.000 zł. Tymczasem jak wynika z załączonego do akt niniejszej sprawy zaświadczenia wystawionego przez (...) Bank S.A., na dzień 3 grudnia 2015 roku powyższe prawo obciążone było kredytem hipotecznym wynoszący łącznie 70.443,78 CHF, co w przeliczeniu na kurs sprzedaży waluty na ten dzień dawało kwotę 283.529,17 zł. Oznacza to niechybnie, że wartość obciążenia hipotecznego przewyższa wartość rynkową przedmiotowego prawa do lokalu o kwotę ponad 100.000 zł. Bezspornie przy tym kredyt ten na dzień orzekania przez Sąd drugiej instancji nie został ani w całości ani w znacznej części spłacony. Uwzględniając nawet, że kredyt ten w jakieś części został przez wnioskodawcę spłacony zgodnie z harmonogramem spłat po wystawieniu ww. zaświadczenia (co jednak nie mogło być kwotą znaczącą, biorąc pod uwagę różnicę między wysokością zadłużenia wynikającą z zaświadczenia z 16 września 2015 roku, a tą wynikającą z zaświadczenia z grudnia 2015 roku), a nawet przyjmując wskazywaną przez uczestniczkę nieznacznie wyższą wartość nieruchomości (180.000 zł), dalej nie budzi wątpliwości, że wartość obciążenia hipotecznego przewyższa wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków.

Zważając na powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w zakresie jego punktu I. jedynie o tyle, iż ustalił wartość majątku wspólnego małżonków na kwotę 0 zł, o czym na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., orzeczono w punkcie 1. sentencji postanowienia.

W świetle tak ustalonej wartości majątku wspólnego małżonków oraz okoliczności faktycznych rozpatrywanej sprawy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż przyjęty przez Sąd pierwszej instancji sposób podziału majątku wspólnego winien się ostać.

Przepisy prawa cywilnego materialnego o zniesieniu współwłasności w zakresie sposób wyjścia ze współwłasności przewidują, że jeżeli rzeczy, nie da się podzielić, to zgodnie z art. 212 § 2 k.c., w zw. z art. 46 k.r.o., w zw. z art. 1035 k.c., może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Podział dokonany w niniejszej sprawie uwzględnia w szczególności fakt, iż wnioskodawca jest w posiadaniu spornego lokalu mieszkalnego, od kilku lat nieprzerwanie zamieszkuje w nim, samodzielnie pokrywa koszty jego utrzymania i wreszcie co najmniej od czasu rozwodu stron (a nawet wcześniej) sam – bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony uczestniczki - uiszcza raty kredytu hipotecznego zaciągniętego na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położnego w S. przy ul. (...), co uzasadniało przyznanie właśnie jemu przedmiotowego składnika majątkowego. Podkreślenia wymaga, że uczestniczka postępowania od kilku lat realizuje swoje potrzeby mieszkaniowe w innymi miejscu, albowiem korzysta z przysługującego jej na podstawie umowy najmu lokalu komunalnego położonego w S. przy Al. (...).

Uwzględniając zaś okoliczność, iż ostatecznie ustalona wartość jedynego składnika majątkowego wchodzącego w skład majątku wspólnego przydzielonego w wyniku dokonanego podziału na wyłączną własność wnioskodawcy wynosiła 0 zł, oczywistym jest, iż z tego względu brak było podstaw do zasądzania na rzecz uczestniczki postępowania jakiejkolwiek spłaty.

Wbrew stanowisku apelującej, przeciwko takiemu rozstrzygnięciu, gdzie jedyny składnik majątku wspólnego małżonków przypada jednemu z nich bez obowiązku spłaty na rzecz drugiego, nie mogły przemawiać powoływane w art. 5 k.c. zasady współżycia społecznego.

W myśl art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Uregulowanie zawarte w cytowanym wyżej przepisie przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej (tak: SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09), a w związku z tym, jako wyjątek od ogólnie przyjętej reguły może mieć zastosowanie wyłącznie w szczególnych przypadkach. Nie może jednak prowadzić do zanegowania samego faktu istnienia prawa podmiotowego, ponieważ instytucja nadużycia prawa dotyczy praw istniejących, których byt jest od niej całkowicie niezależny, a tym bardziej nie może nigdy stanowić samodzielnej podstawy dochodzonego roszczenia (tak: SN w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 174/09). Zastosowanie normy wynikającej z przepisu art. 5 k.c., jak wynika z jego treści, może być uzasadnione względami teleologicznymi (społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa) lub aksjologicznymi (zasady współżycia społecznego). Dla jej zastosowania nie wystarczy jednakże jedynie niezgodność, ale konieczne jest wystąpienie sprzeczności, tj. taka sytuacja, gdy danego sposobu wykonywania prawa nie da się w żadnej mierze pogodzić z jego przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego. Tym samym konieczne jest wystąpienie trzech podstawowych przesłanek: istnienie prawa, które zostaje nadużyte, czynienie z niego użytku oraz sprzeczność tego użytku z kryteriami nadużycia prawa (orzeczenie SN z dnia 26 listopada 2004 r., I CK 279/04). Nadto zaznaczyć trzeba, iż przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, maja charakter obiektywny oraz walor powszechności.

Mając na uwadze powyższe reguły wykładni Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, iż w żadnym wypadku nie sposób w realiach rozpatrywanej sprawy za godzące w zasady współżycia społecznego uznać przyznanie wnioskodawcy przedmiotowego lokalu mieszkalnego bez obowiązku spłaty na rzecz uczestniczki.

Wszak, co już wyżej wskazano, przedmiotowy składnik majątkowy z uwagi na wysokość obciążenia hipotecznego na dzień dzisiejszy nie posiada żadnej wartość ekonomicznej, a wręcz należy przyjąć, że posiada wartość ujemną. Wysokość obciążenia hipotecznego przewyższa, bowiem - i to znacznie - wartość samego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położnego w S. przy ul. (...). Podkreślenia przy tym wymaga, iż w takiej sytuacji jak wnioskodawca i uczestniczka postępowania, w której wartość nieruchomości jest niższa niż obciążający ją kredyt hipoteczny zaciągnięty we frankach szwajcarskich – znajduje się obecnie w Polsce kilkaset tysięcy ludzi, a rozpatrywany przypadek jest tylko jednym z wielu podobnych. Kierując się elementarnymi zasadami sprawiedliwości Sąd Najwyższy poszukiwał rozwiązania tego problemu w sytuacji, gdy obciążony takim kredytem hipotecznym składnik majątkowy ma ulec podziałowi w ten sposób, iż przypaść na własność jednemu z byłych małżonków, który w wypadku nieuwzględnienia wartości pozostałego do spłaty kredytu hipotecznego, musiałby nie dość, że dalej spłacać kredyt hipoteczny zaciągnięty na zakup nieruchomości, to na dodatek spłacić jeszcze drugiego małżonka. Ostatecznie przyjęto w orzecznictwie tak Sądu Najwyższego jak również sądów powszechnych koncepcję uwzględniania wartości kredytu hipotecznego obciążającego nieruchomość przy ustalaniu jej wartości, co może w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie – gdy pozostały do spłaty kredyt przewyższa rynkową wartość nieruchomości - dorowadzić do sytuacji braku spłaty na rzecz małżonka nieotrzymującego żadnego składnika majątkowego w ramach podziału majątku wspólnego. Jak trafnie uargumentował w tym kontekście Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 września 2004 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt II CK 538/03, to przede wszystkim małżonka któremu w wyniku podziału majątku przydzielono lokal mieszkalny obciążony kredytem hipotecznym, jako właściciela lokalu i dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie należności na rzecz wierzyciela wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie, zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że były małżonek, jako dłużnik rzeczowy, spłaci dług hipoteczny, w którym drugi małżonek nie będzie już partycypował zwłaszcza, że nie będzie mógł przeciwko niemu skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń (art. 618 § 3 k.p.c.), mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków (tak też Sąd najwyższy w postanowieniu z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 566/08). Na uwagę zasługuje w tym miejscu trafny pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 26 listopada 2009 roku (III CZP 103/09), iż „czym innym jest odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego długu. Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału majątku otrzymał obciążoną rzecz oszacowaną z uwzględnieniem tego długu stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten komu nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy. Za takim stanowiskiem przemawia również treść art. 618 § 3 k.p.c., w zw. z art. 567 § 1 i 3 k.p.c., wyłączającego możliwość dochodzenia roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym po jego prawomocnym zakończeniu, nawet wówczas gdy nie zostały w tym postępowaniu zgłoszone.. Nieuwzględnienie, zatem obciążającej nieruchomość hipoteki, przy ustalaniu wysokości spłaty należnej małżonkowi któremu nieruchomość nie została przydzielona, od drugiego małżonka, mogłoby prowadzić do tego, że jako dłużnik hipoteczny małżonek ten spłaci sam cały dług będąc przy tym pozbawiony możliwości dochodzenia w stosunku do współmałżonka roszeń z tego tytułu. Z kolei jak zauważył Sąd Najwyższy, małżonek, któremu nie przypadł w wyniku podziału taki składnik majątkowy, a dokonał on później spłaty kredytu hipotecznego, może domagać się od tego małżonka, któremu taki składnik majątkowy przypadł, zwrotu spłaconych rat kredytu w całości.

Mając, zatem na uwadze, że wnioskodawcy przypadł w wyniku podziału majątku składnik majątkowy obciążony kredytem hipotecznym przewyższającym jego wartość rynkową, a to właśnie on realizując w tym lokalu swe potrzeby mieszkaniowe i będzie szczególnie zainteresowany dalszą spłatą rat kredytu hipotecznego, zaś zwrotu połowy ich wartości nie będzie mógł się domagać od uczestniczki, słusznym, sprawiedliwym i pozostającym w zgodzie z powszechnie uznawanymi w społeczeństwie wartościami jawi się rozstrzygnięcie, w którym nie musi on dokonywać spłaty udziału w majątku wspólnym na rzecz uczestniczki. Powyższe stanowisko jest tym bardziej uzasadnione, jeżeli weźmie się pod uwagę, że w przypadku zaniechania dalszej spłaty rat kredytu hipotecznego przez wnioskodawcę i ich obsługi przez uczestniczkę, będzie ona mogła – w świetle ww. ugruntowanego już poglądu wyrażonego w orzecznictwie – domagać się zwrotu od wnioskodawcy całości uiszczonych rat kredytu. Co więcej nie można tracić z pola widzenia tego, iż to wnioskodawca od wielu lat zamieszkuje w spornym lokalu mieszkalnym, utrzymuje go i samodzielnie od kilku lat (co najmniej od czasu rozwodu, a nawet wcześniej) uiszcza raty kredytu hipotecznego. Uczestniczka postępowania zaś nie interesowała się przedmiotowym składnikiem majątkowym i w żaden sposób nie poczuwała się przez ten cały czas do pokrywania kosztów jego utrzymania, pomimo, że taki obowiązek, jako współwłaściciela niewątpliwie miała ona, co nie mogło pozostać bez wpływu dla oceny słuszności wydanego w sprawie rozstrzygnięcia.

Uwzględniając wszystko powyższe należało stwierdzić, że taki sposób podziału majątku wspólnego jak przyjęty w rozpatrywanej sprawie, nie jawi się jako sprzeczny z norma prawną zawartą w art. 5 k.c., dlatego też jako słuszny winien być zaakceptowany.

owania takiej formuły rozliczeń jest to, że spłata długu

hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez

zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu

przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka,

mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków (post. SN z dnia

2 kwietnia 2009 r., IV CSK 566/08, M. Prawn. 2009, nr 9, s. 466). Czym innym jest

bowiem odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą

podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między

nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego

długu. Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża

rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału

majątku otrzymał obciążoną rzecz oszacowaną z uwzględnieniem tego długu

stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten komu nieruchomość

została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela

roszczeń do tej rzeczy. Za takim stanowiskiem przemawia również treść art. 618

§ 3 k.p.c. w zw. z art. 567 § 1 i 3 k.p.c. wyłączającego możliwość dochodzenia

roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym po jego

prawomocnym zakończeniu, nawet wówczas gdy nie zostały w tym postępowaniu

zgłoszone (post. SN z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 566/08). Nieuwzględnienie

zatem obciążającej nieruchomość hipoteki, przy ustalaniu wysokości spłaty

należnej małżonkowi któremu nieruchomość nie została przydzielona, od drugiego

małżonka, mogłoby prowadzić do tego, że jako dłużnik hipoteczny małżonek ten

spłaci sam cały dług będąc przy tym pozbawiony możliwości dochodzenia

w stosunku do współmałżonka roszeń z tego tytułu. W takiej sytuacji, małżonek

któremu przysądzono własność nieruchomości zobowiązany byłby do spłaty całego

kredytu jako dłużnik rzeczowy oraz połowy wartości nieruchomości

nie uwzględniającej obciążenia, drugi małżonek pozostawał by natomiast

solidarnym dłużnikiem z tytułu kredytu.

Skutkiem zastosowania takiej formuły rozliczeń jest to, że spłata długu