UZASADNIENIE

Przed Sądem Okręgowym w Kielcach toczyło się postępowanie przeciwko Z. W. m.in. o czyny dotyczące zaboru pojazdów mechanicznych.

W postępowaniu występowało w charakterze oskarżyciela posiłkowego m.in. (...) SA reprezentowane przez adw. P. O..

W dniu 28 grudnia 2016 roku zapadł w sprawie III K 96/15 nieprawomocny wyrok.

W terminie 7 dni (29.12.2016 roku – k. 810/CCVIII) pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego (...) SA złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku w całości.

Zarządzeniem z dnia 04 stycznia 2017 roku Przewodniczący Wydziału wezwał oskarżyciela posiłkowego – w trybie art. 422§2 kpk i 120§1 kpk o uzupełnienie braków formalnych wniosku poprzez wskazanie rozstrzygnięcia (punktów wyroku), których dotyczy wniosek.

W wykonaniu tego wezwania oskarżyciel posiłkowy pismem z dnia 16 stycznia 2017 roku (k.815/CCVIII) oświadczył, że wniosek o uzasadnienie dotyczy punktów: VI, VII, VIII, XXV oraz XXXV.

Zaskarżonym zarządzeniem – na podstawie art. 422§3 kpk – odmówił przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia w części odnoszącej się co do ustępu VI co do innych czynów niż (podkreślenie SA) te opisane w podpunktach 10, 17, 24, 26, 27, 28, 32, 34, 40, 45, 56, 67, 77, 85, 94, 99, 104, 116, 125, 131, 139, 144, a co do ustępu VIII co do innych czynów (podkreślenie SA) niż opisane w podpunkcie 2, przy czym wskazał, że odmowa wynika z uwagi na brak gravamen po stronie oskarżyciela posiłkowego (k.817/CCVIII).

Na zarządzenie to zażalenie złożył pełnomocnik (...) SA zaskarżając je w całości.

Zarządzeniu zarzucił obrazę art. 422§3 kpk w zw. z art. 425§3 kpk poprzez błędne przyjęcie, że oskarżyciel posiłkowy nie jest strona uprawnioną do wystąpienia z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia wyroku.

W konsekwencji tego zarzutu pełnomocnik wnosił o uchylenia zaskarżonego zarządzenia i sporządzenie uzasadnienia w zakresie sprecyzowanym pismem z dnia 16 stycznia 2017 roku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że wydaje się, iż zażalenie w znacznej mierze jest wynikiem błędnego odczytania treści zarządzenia upoważnionego sędziego. W uzasadnieniu bowiem zażalenia odwołujący się wskazał punkty wyroku, w których sąd uznał (...) za pokrzywdzonego w sprawie (str. 2 zażalenia, k. 819/CCVIII). Co do zasady wskazane rozstrzygnięcia pokrywają się z punktami, na jakie opiewa zaskarżone zarządzenie, z wyjątkiem ppkt. 42 i 137 z ust. VI wyroku, ppkt. 1 i 2 z ust. VII wyroku oraz ustępów XXV (dotyczącego art. 46§1 kk) i XXXV wyroku (dotyczącego kosztów).

W istocie bowiem orzeczenie Sądu Okręgowego należy odczytywać w ten sposób, że upoważniony sędzia uznał, że (...) SA jako oskarżyciel posiłkowy może złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia właśnie co do punktów wskazanych w zarządzeniu i w tym zakresie uzasadnienie zostanie sporządzone, a odmawia pisemnych motywów w części przekraczającej tak opisany zakres.

Niezależnie jednak od tego Sąd Apelacyjny rozważył cztery problemy jawiące się na gruncie niniejszej sprawy, a to:

- czy można ograniczyć oskarżyciela posiłkowego w zakresie sporządzanego uzasadnienia;

- jaki charakter ma wniosek o sporządzenie uzasadnienia;

- czy zakres wniosku determinuje zakres późniejszego zaskarżenia wyroku;

- czy wskazany w zarządzeniu zakres jest prawidłowy.

Odnosząc się do pierwszej kwestii wskazać należy, co następuje:

Wniosku o jakim mowa wyżej nie da się wyprowadzić wprost z przepisów dotyczących oskarżyciela posiłkowego. Żaden przepis dotyczący pokrzywdzonego czy oskarżyciela posiłkowego nie wskazuje bowiem na ograniczenia sposobie występowania w toku rozpoznania sprawy w szczególności przez oskarżyciela posiłkowego. Zwrócić w tym zakresie wypada uwagę – stosując wykładnię historyczną – że takie ograniczenia zostało nałożone przez ustawodawcę na innego uczestnika procesu (obecnie nie występującego) a to powoda cywilnego (uchylony obecnie art. 65 kpk).

Jak bowiem wskazywano w doktrynie przy wykładni tego przepisu z chwilą przyjęcia powództwa cywilnego do rozpoznania powód cywilny uzyskuje prawa strony postępowania sądowego, jednakże w myśl komentowanego przepisu, powód cywilny ma w zakresie postępowania dowodowego ograniczone uprawnienia w porównaniu z innymi stronami. Może on bowiem dowodzić wyłącznie tych okoliczności, które stanowić mają poparcie dla jego roszczenia wskazanego w powództwie. Podkreślano przy tym , że tak ograniczony zakres uprawnień dotyczy jedynie pokrzywdzonego, który występuje, jako strona postępowania sądowego wyłącznie w charakterze powoda cywilnego.

Powstaje w związku z tym pytanie, czy brak ograniczenia w zakresie prowadzenia postępowania dowodowego oznacza możliwość zaskarżenia całego wyroku. Odpowiedzieć na to należy, że nie co wynika jednak z definicji pokrzywdzonego oraz regulacji art. 425 kpk.

Wyraźnie bowiem ustawodawca ograniczył możliwość stania się stronę procesu do występowania pokrzywdzenia w sprawie. Skoro zaś osoba, która nie została pokrzywdzona jakimś czynem nie może uzyskać statusu oskarżyciela posiłkowego to ogranicza to ją w sposób oczywisty w możliwości zaskarżenia wyroku. Widać to również poprzez wykładnię przepisu art. 434§2 kpk gdzie wskazuje się, że oskarżyciel posiłkowy nie ma uprawnień do wnoszenia apelacji na korzyść oskarżonego, co wskazuje że jednak w wykonywaniu swoich uprawnień jest ograniczony.

Rozważyć dalej należało, czy gravamen ogranicza się tylko do czynów, co do których dany podmiot jest pokrzywdzonym czy też – zważywszy na nieograniczony zakres prowadzenia postępowania dowodowego – może dotyczyć pośrednio także innych czynów jeśli ocena materiału dowodowego w tym zakresie rzutuje na rozstrzygnięcia dotyczące wprost pokrzywdzonego.

Stwierdzić jednak należy, że zakres wniosku determinowany jest jednak zakresem uzyskania statusu strony w postępowaniu albowiem – co wynika właśnie z art. 425§1 kpk – do zaskarżenia wyroku uprawnione są /co do zasady/ „strony postępowania”, a ten status nabywa pokrzywdzony tylko do czynów, którego jego dotyczą.

Tak więc przyjąć należy, że można ograniczyć zakres sporządzenia uzasadnienia do tych czynów, których dotyczy oskarżenie posiłkowe. Już tylko marginalnie wskazać należy, że jeśli sąd odwoławczy uzna, że inne rozstrzygnięcia wyroku rzutują jednak na te dotyczące oskarżyciela posiłkowego to będzie mógł skorzystać z treści art. 449a kpk.

Omawiając kolejną kwestię przypomnieć jedynie wypada, że wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku jest wstępem do jego zaskarżenia i – inaczej niż w postępowaniu cywilnym – jest to czynność niezbędna, której ominąć nie można.

Tę kwestię rozpatrywać należy łącznie z kolejną, a to jaki wpływ na ewentualne zaskarżenie wyroku ma kwestia określenia przez stronę zakresu sporządzenia uzasadnienia. Gdyby bowiem okazało się, że kwestie te nie łączą się ze sobą, to w istocie brak sporządzenia uzasadnienia stanowiłby jedynie pewna uciążliwość dla strony w sporządzeniu środka odwoławczego albowiem nie znałaby ona motywów rozstrzygnięcia. Wskazać jednak należy, że tak nie jest, a zakres wniosku determinuje możliwość późniejszego zaskarżenia.

Za tym, iż zakres wniosku nie jest li tylko kwestią techniczną, porządkową, przemawia kilka argumentów.

Po pierwsze przypomnieć należy, że już na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów Sąd Najwyższy stwierdził, że „prokurator nie może wnieść apelacji w stosunku do oskarżonego, którego nie wskazał we wniosku o sporządzenie uzasadnienia” (zob. uchwała SN z 25.03.2004 roku, sygn. I KZP 45/03) co silnie przemawia za procesowym, a nie porządkowym charakterem wniosku.

Po drugie inna wykładnia art. 422 kpk – tj., że zakres wniosku nie determinuje zakresu zaskarżenia - musiałby prowadzić do wniosku, że wprowadzone zmiany nie mają żadnego znaczenia, ergo były zbędne, co przeczy zasadzie, że ustawodawca jest po pierwsze racjonalny, a po drugie że podejmuje działania celowe.

Po trzecie o tym, że wniosek ma znaczenie świadczy również to, iż jest to element niezbędny – o czym była mowa wyżej – do w ogóle otwarcia sobie drogi do poddania wyroku kontroli instancyjnej.

Taką wykładnię nowej treści art. 422 kpk wskazał również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2016-04-20, sygn. III KZ 25/16 stwierdzając, że: „po zmianie art. 422 § 2 KPK, wprowadzonej ustawą z dnia 27 września 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247 ze zm.), we wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku należy wskazać, czy dotyczy całości wyroku, czy też niektórych czynów, których popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu, bądź też jedynie rozstrzygnięcia o karze i o innych konsekwencjach prawnych czynu. Jest to warunek formalny wniosku, od którego wypełnienia zależy jego skuteczność. Nadto wniosek taki powinien być dostosowany do zakresu zaskarżenia oznaczonego w środku odwoławczym (podkreślenie SA).

Uznać więc należy, że zakres wniosku o uzasadnienie determinuje następnie zakres możliwego zaskarżenia wyroku.

Odpowiadając zaś na ostatnią kwestię opisaną powyżej wskazać należy, że zarządzenie musiało być uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania, w sposób oczywisty bowiem w jego treści wystąpiły omyłki, przy czym dotykają one także zażalenia, co uniemożliwia wydanie rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy.

Oczywiście bowiem ma racje skarżący, że z zakresu sporządzenia uzasadnienia nie powinien być wyłączony ust. VII wyroku (ppkt 1 i 2 pkt VII a/o). Jak wynika bowiem z treści wyroku (str. 803v/CCVIII) sąd zasądził na rzecz (...) SA obowiązek częściowego naprawienia szkody w związku ze skazaniem z czyny opisane w ppkt 1 i 2 pkt. VII aktu oskarżenia. Oczywistym więc jest, że wyrzeczenie to dotyczy wprost oskarżyciela posiłkowego ma on więc gravamen co do ustalenia przyczyn takiego rozstrzygnięcia.

Niewątpliwie ma rację również skarżący domagając się sporządzenia uzasadnienia w zakresie ust. VIII wyroku, w zakresie dotyczącym ppkt. 3 a/o. Niewątpliwe bowiem z opisu czynu wynika, że pokrzywdzonym w sprawie jest (...) SA („doprowadził (...) SA do niekorzystnego rozporządzenia mieniem” – k.783/CCVIII).

Niezasadne było też wyłączenie z zakresu sporządzanego uzasadnienia z ust. VI wyroku ppkt. 42. Faktem jest, że w ust. VI wyroku sąd wyeliminował z opisu czynu ppkt 42 (str.111 wyroku, k.801/CCVIII – inna rzecz czy postąpienie to jest prawidłowe skoro przyjęto konstrukcje ciągu przestępstw a nie czynu ciągłego) ale wydaje się, że pokrzywdzonym tym czynem było (...) SA, o czym wnioskować można z faktu, że w ust. VI ppkt 12 wyroku (str.113 wyroku, k. 802/CCVIII) sąd zasądził na rzecz (...) odszkodowanie w trybie art. 46§1 kk za czyn właśnie z ppkt 42 (co swoją drogą stanowi sprzeczność w treści orzeczenia). Oczywistym więc jest, że oskarżyciel ;posiłkowy (...) SA ma również w tym zakresie gravamen do ustalenia po pierwsze zasadności wyłączenia z opisu czynu tego zdarzenia, a nadto wyjaśnienia wskazanej wyżej sprzeczności.

Nie ulega również wątpliwości, że oskarżyciel posiłkowy ma gravamen do poznania motywów wyroku w zakresie ust. XXV skoro dotyczy on (...) SA (co wynika z wyrzeczenia o nałożeniu obowiązku naprawienia szkody na rzecz tego podmiotu – str. 120 wyroku, k. 805v/CCVIII), a także ust. XXXV, który dotyczy wysokości zasądzonych kosztów procesowych (str.122 wyroku, k.806v/CCVIII).

Z drugiej strony nie ma racji – jak się wydaje – pełnomocnik domagając się sporządzenia uzasadnienia w zakresie ust. VI wyroku ppkt 137 z a/o albowiem – zgodnie z opisem czynu – pokrzywdzonym tym czynem było nie (...) SA lecz inne towarzystwo ubezpieczeniowe ( (...) SA- str. 66 wyroku, k. 778v/CCVIII).

Te wskazane wyżej uchybienia nie pozwalają na utrzymanie zaskarżonego zarządzenia w mocy. Z drugiej strony sąd odwoławczy zauważa, że zarządzenie zostało zaskarżone w całości, a to wyznacza zakres badania sprawy. Tak więc nie byłoby zasadne ograniczenie się tylko do tych ustępów wyroku (ppkt a/o), które zostały wskazane w uzasadnieniu środka odwoławczego. Z kolei analiza, czy inne wyrzeczenia wyroku nie dotyczą oskarżyciela posiłkowego jest utrudniona o tyle, że nie zawsze w opisie czynu wskazano wprost, że pokrzywdzonym jest (...) SA (zob. np. opis czynu z ust. VI ppkt 17 a/o – str.15 wyroku, k.753/CCVIII w konfrontacji z ust. VI ppkt 4 wyroku – str.112, k. 801/CCVIII gdzie orzeczono obowiązek naprawy szkody na rzecz (...) SA za ten czyn). Okoliczność ta powoduje, że należy konfrontować całość materiału dowodowego co do ustalenia, w stosunku do których czynów (...) SA jest pokrzywdzonym, a więc ma gravamen do żądania sporządzenia uzasadnienia. Zważywszy dalej na wskazane powyżej konsekwencje zakresu uzasadnienia dla możliwości zaskarżenia wyroku dojść należy do wniosku, że zakres kontroli przekracza ramy postępowania odwoławczego, stąd konieczne było uchylenia zaskarżonego zarządzenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Ponownie analizując materiał sprawy Sąd Okręgowy uwzględni wskazania niniejszego postanowienia i wyda stosowne rozstrzygnięcie.

Przewodniczący:	SSA Tomasz Szymański
Protokolant:	sekr. sądowy Natasza Żak

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE