Sygn. akt III AUa 241/16
Dnia 21 lutego 2017 r.
Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:
Przewodniczący: SSA Jacek Zajączkowski
Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)
SSA Joanna Baranowska
Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Matusiak
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lutego 2017 r. w Ł.
sprawy H. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o emeryturę
na skutek apelacji H. P.
od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu
z dnia 4 grudnia 2015 r. sygn. akt V U 848/15
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kaliszu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.
Sygn. akt III AUa 241/16
Decyzją z 10 czerwca 2015 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił H. P. prawa do emerytury, gdyż wnioskodawca nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego, który w jego przypadku wynosi 65 lat i 9 miesięcy.
W odwołaniu od tej decyzji z dnia 7 lipca 2015 r. ubezpieczony wniósł o jej zmianę przez przyznanie prawa do emerytury. Na rozprawie H. P. wniósł o podjęcie wypłaty emerytury z dniem (...)r., kiedy to ukończył 65 lat. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.
Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 4 grudnia 2015 r. oddalił odwołanie, a zgłoszony na rozprawie wniosek w zakresie, w jakim zmierza do uzyskania wypłaty świadczenia dla osoby mającej ukończony podstawowy wiek emerytalny, w przypadku odwołującego wynoszący 65 lat i 9 miesięcy przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O..
Sąd Okręgowy ustalił, że H. P., urodzony (...), w dniu 17 grudnia 2012 r. złożył wniosek o emeryturę, załatwiony ostatecznie decyzją z dnia 6 lutego 2013 r. przyznającą wnioskodawcy prawo do emerytury, poczynając od dnia 15 grudnia 2012 r. Wypłata świadczenia została zawieszona od dnia 1 stycznia 2013 r. z uwagi na uzyskiwanie przychodu w kwocie powodującej zawieszenie emerytury. W kolejnych latach wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z tych samych przyczyn.
W dniu 25 maja 2015 r. ubezpieczony, powołując się na ukończony w styczniu 2015 r. 65. rok życia, zgłosił wniosek o podjęcie wypłaty emerytury, która z racji wieku przysługuje mu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd zważył, że treść wniosku złożonego w organie rentowym w dniu 25 maja 2015 r. oraz treść odwołania jednoznacznie wskazują, że H. P. swoje roszczenia odnosi do podjęcia wypłaty emerytury, zawieszonej z uwagi na wysokość uzyskiwanego przychodu. Przepis art. 103 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi o braku zawieszalności emerytury z uwagi na osiągany dochód tylko dla tych emerytów, którzy osiągnęli podstawowy wiek emerytalny, czyli wiek wymieniony w art. 24 ust. 1a i 1b oraz w art. 27 ust. 2 i 3 przywołanej wyżej ustawy. H. P. urodzony dnia (...) nie spełnił warunku wieku z art. 27 ustawy albowiem przepis ten odnosi się do osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. Z kolei regulacja zawarta w art. 24 ustawy emerytalnej, odnosząca się do mężczyzn urodzonych od dnia 1 stycznia 1950 r. do dnia 31 marca 1950 r., określa wiek emerytalny wynoszący 65 lat i 9 miesięcy (art. 24 ust. 1b pkt 5 ustawy). Sąd wskazał, że powyższe zasady zostały wprowadzone do systemu emerytalnego od dnia 1 stycznia 2013 r. w oparciu o przepis art. 1 i art. 22 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Ubezpieczony do dnia 31 grudnia 2012 r. nie osiągnął podstawowego wieku emerytalnego dla mężczyzn wynoszącego do tego dnia 65 lat, tym samym nie było podstaw, aby na dzień wydania decyzji jego wniosek o podjęcie wypłaty emerytury uwzględnić. Decyzja odmowna była zasadna i odpowiadała przywołanym wyżej przepisom.
Sąd Okręgowy podkreślił przy tym, że organ rentowy wydał decyzję odmowną z powołaniem się na podstawę materialnoprawną nie pozostającą w związku ze zgłoszonym roszczeniem. H. P. w swym wniosku nie zgłosił żądania przyznania emerytury bądź przeliczenia wysokości emerytury poprzednio przyznanej. Nie było tym samym warunków do rozpoznawania prawa do świadczenia, jak uczynił to organ sporną decyzją z dnia 10 czerwca 2015 r. Przyznanie prawa do emerytury na rzecz H. P. mogło się odbyć wyłącznie na jego wniosek. Treść decyzji świadczy o odmowie uwzględnienia wniosku zgłoszonego w dniu 25 maja 2015 r., a w odwołaniu H. P. nie zgodził się z odmownym załatwieniem sprawy. Sąd stwierdził, że w tych warunkach zachodziły podstawy do merytorycznego rozpoznania sprawy. Istotna dla ustalenia zakresu rozpoznania jest treść wniosku zgłoszonego w organie rentowym oraz to czy organ ten wniosek uwzględnił czy załatwił odmownie. Odmowna decyzja powinna zatem zostać zakwalifikowana jako decyzja odmawiająca podjęcia wypłaty emerytury dotychczas zawieszonej z uwagi na wysokość osiąganego przychodu. Wywody te Sąd Okręgowy skonkludował stwierdzeniem, iż nie podstawy prawne wskazane decyzji wyznaczyły ramy merytorycznego rozpoznania sporu, ale zakres roszczenia z jakim zgłosił się odwołujący. Z tych względów odwołanie uległo oddaleniu, zaś wniosek o podjęcie wypłaty świadczenia z uwagi wiek emerytalny podlegało przekazaniu do rozpoznania organowi rentowemu jako nowe w trybie art. 477 10 § 2 k.p.c.
Apelację od tego rozstrzygnięcia w całości wywiódł H. P. wnosząc o uchylenie wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury w związku z ukończeniem wieku z dniem 18 stycznia 2015 r. oraz o uchylenie decyzji organu rentowego z dnia 10 czerwca 2015 r. Zarzutów nie sformalizował.
H. P. podniósł, że już w 2012 r. organ rentowy poinformował go, że ze względu na 6 lat i 21 dni pracy pod ziemią, jego powszechny wiek emerytalny można obniżyć o 3 lata. Mając takie stanowisko ZUS z dniem 14 grudnia 2012 r. rozwiązał stosunek pracy, złożył wniosek do organu rentowego od dnia 15 grudnia 2012 r. ZUS przyznał mu prawo do emerytury w obniżonym wieku. Ponieważ w dniu 18 stycznia 2015 r. ukończył 65 lat, a więc powszechny wiek emerytalny, powinien nabyć prawo do emerytury wiekowej z tym dniem, gdyż spełnił przesłanki określone w art. 46 ustawy emerytalnej do dnia 31 grudnia 2012 r.
Na rozprawie apelacyjnej skarżący oświadczył, że wnioskiem i odwołaniem dochodził przyznania mu prawa do emerytury wiekowej od dnia 18 stycznia 2015 r. Świadczenie emerytalne pobiera dopiero od 1 października 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:
Apelacja okazała się uzasadniona skutkując uchyleniem zaskarżonego wyroku, gdyż istota sprawy nie została rozpoznana.
Pojęcie „istoty sprawy”, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnego, a nierozpoznanie istoty zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego co było przedmiotem sprawy, a więc gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania lub też zarzutów merytorycznych strony i w swym rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest rzeczywistym przedmiotem sporu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). W postanowieniu z dnia 24 stycznia 2017 r., V CZ 92/16, Sąd Najwyższy stwierdził, z czym należy zgodzić się w pełni, że jeśli sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń, to skorzystanie z możliwości uzupełnienia postępowania przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji (Legalis nr 1560001).
W judykaturze Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jednolicie się przyjmuje, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (por. wyrok z dnia 26 maja 2011 r., II UK 360/10 i powołane w nim orzecznictwo, Legalis nr 443545, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 9 września 2015 r., III AUa 1523/14, Legalis nr 1372694) oraz że przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem wnioskodawca może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Z tego względu odwołanie wnoszone od decyzji organu ubezpieczeń społecznych nie ma charakteru samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, sąd nie może go rozpoznać, lecz zobowiązany jest postąpić zgodnie z art. 477 10 § 2 k.p.c. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2016 r., II UZ 58/16 i powołane tam orzecznictwo, Legalis nr 1564984).
Nie ma jakichkolwiek wątpliwości co do przedmiotu zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 czerwca 2015 r. Jest to decyzja o odmowie prawa do emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, z uwagi na brak wieku określonego w art. 24 pkt 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.). Tymczasem Sąd Okręgowy, uznając, że wniosek H. P. dotyczy podjęcia wypłaty emerytury, do której prawo przyznano skarżącemu w obniżonym wieku, rozpoznał sprawę w tym kierunku. Co więcej, w pisemnych motywach wyroku poczynił rozważania, że organ rentowy w istocie nie zrozumiał czego dotyczy wniosek i wydał decyzję z powołaniem się na podstawę materialnoprawną nie pozostającą w związku ze zgłoszonym roszczeniem. Innymi słowy, Sąd Okręgowy rozpoznał wniosek ubezpieczonego z 25 maja 2015 r., a nie odwołanie od konkretnej decyzji. Taka sytuacja nie jest procesowo dopuszczalna. Jeśli sąd ubezpieczeń społecznych stwierdzi, że zostało zgłoszone inne żądanie, niż rozpoznane w zaskarżonej decyzji, to winien przekazać to żądanie organowi rentowemu do rozpatrzenia. Ma ono bowiem walor nowości w rozumieniu art. art. 477 10 § 2 k.p.c. Sąd pierwszej instancji postąpił w sprawie niniejszej odwrotnie, tym samym istoty sporu nie rozpoznał.
Wprawdzie Sąd Okręgowy poczynił rozważania na temat daty nabycia przez H. P. emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, ale uwagi te przedstawił w związku z możliwością podjęcia wypłaty świadczenia - na tle art. 103 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. Sąd Apelacyjny dostrzega, że ubezpieczony upatruje swego prawa do emerytury tzw. wiekowej w związku z treścią art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Trudno będzie Sądowi Okręgowemu powtórnie rozpatrującemu sprawę odnieść się do tych dywagacji, jeśli nie ustali, czy prawo do emerytury od dnia 15 grudnia 2012 r. zostało przyznane H. P. - jak ubezpieczony twierdzi - na podstawie art. 46 w zw. z art. 39 ustawy emerytalnej, czy też jest to prawo przewidziane w art. 184 ustawy; wszak podstawy te wzajemnie się wykluczają.
Stwierdzając, że Sąd pierwszej instancji nie rozpatrzył odwołania od zaskarżonej decyzji, a nowy wniosek ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu celem rozpoznania istoty sprawy pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję, z mocy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.