UZASADNIENIE

Ubezpieczony S. T. wniósł odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 19 sierpnia 2015r., znak (...), odmawiającej mu prawa do emerytury w wieku emerytalnym niższym od powszechnego. Ubezpieczony podniósł, że pracował w warunkach szczególnych jako kierowca ciągnika, betoniarz i palacz kotłów parowych, na dowód czego przedłożył świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy powołał się m.in. na art. 32 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie Dz.U. z 2016r. poz. 887 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna) oraz na rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zmianami; dalej: rozporządzenie RM z 1983r.). Kwestionowano, aby wnioskodawca legitymował się na dzień 1 stycznia 1999r. stażem 15 lat pracy w warunkach szczególnych. W ocenie organu rentowego ubezpieczony wykazał 13 lat, 4 m-ce i 5 dni takiego stażu, przede wszystkim z uwagi na wynikającą z kart zarobkowych z okresu zatrudnienia w Spółdzielni Budownictwa (...) w O. Zakład (...) (dalej: (...) Ż.) okoliczność wykonywania pracy na stanowisku nie tylko betoniarza, ale i palacza c.o.

W związku z takim stanowiskiem pozwanego ubezpieczony wniósł dodatkowo o przesłuchanie świadków.

Po wysłuchaniu skarżącego i przesłuchaniu świadków za okres zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Ż. oraz w związku z wydaną w oparciu o te wyjaśnienia i zeznania, a przy tym niekwestionowaną przez strony, opinią biegłego ds. ciepłownictwa J. W., z której wynikało, że skarżący obsługiwał przede wszystkim kotły grzewcze, niebędące kotłami typu przemysłowego, organ rentowy w piśmie z dnia 18 kwietnia 2016r. ponownie zajął stanowisko co do możliwych do uwzględnienia okresów pracy w szczególnych warunkach. W ocenie organu rentowego nie zachodziła podstawa do zaliczenia do tego stażu okresu zatrudnienia w M. (...) w B. (dalej: (...) B.) w 1970r. z uwagi na nieprawidłowe wystawienie świadectwa pracy oraz okresu ćwiczeń wojskowych od września do listopada 1977r., gdyż zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013r. sygn. akt II UZP 6/13 takiemu zaliczeniu mogą podlegać okresy sprzed 1975r. Z wyliczenia pozwanego wynikało, że nawet przy uwzględnieniu tych dwóch okresów łączny staż pracy skarżącego w szczególnych warunkach przed 1999r. wynosiłby 14 lat, 8 m-cy i 9 dni.

W toku dalszego postępowania dowodowego, wskutek pozyskania dokumentacji osobowej ubezpieczonego z kolejnych zakładów pracy, organ rentowy uznał dodatkowo za okresy pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach okresy jego zatrudnienia na stanowisku betoniarza w (...) w M. (dalej: (...) M.) od 10 marca do 8 listopada 1975r. oraz na stanowiskach operatora zespołu przenośników i operatora kruszarki w (...) Sp. z o.o. Kopalnia (...) (dalej: Kopalnia (...)) od 5 maja 1997r. do końca 1998r. W związku z uwzględnieniem tych okresów organ rentowy odstąpił od stanowiska, że skarżący nie legitymuje się wymaganym stażem 15 lat w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Skarżący urodził się w dniu (...), zatem w dniu (...) 2010r. ukończył 60 lat.

(bezsporne)

W okresie od 20 września 1969r. do 24 stycznia 1970r. ubezpieczony był zatrudniony jako konfekcjoner opon w (...) Zakładach (...) w O..

(bezsporne, ponadto świadectwa pracy i wykonywania pracy w szczególnych warunkach w aktach ZUS)

W okresie od 15 marca 1971r. do 10 czerwca 1971r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) B. jako traktorzysta.

(dowód: opinia (...) B. z 12 lipca 1971r. oraz życiorysy w aktach osobowych koperta k.104, dokumenty w aktach osobowych (...) B. koperta k.125)

W okresie od 14 lipca 1971r. do 10 września 1971r. skarżący był zatrudniony jako traktorzysta w PGR M. ZR B.. Następnie w okresie od 16 września 1971r. do 20 listopada 1973r. odbył zasadniczą służbę wojskową.

(bezsporne, ponadto zaświadczenie o zatrudnieniu, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach i odpis książeczki wojskowej w aktach ZUS)

W okresie od 2 sierpnia 1974r. do 4 października 1974r. ubezpieczony był zatrudniony w Spółce (...) w B. jako pracownik fizyczny przy pracach melioracyjnych.

(zaświadczenie tej Spółki z 4 października 1974r. w aktach osobowych koperta k.104)

W okresie od 7 października 1974r. do 20 grudnia 1974r. skarżący ponownie był zatrudniony w PGR M. ZR B. jako traktorzysta.

(bezsporne, ponadto zaświadczenie o zatrudnieniu i świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w aktach ZUS)

W okresie od 10 marca 1975r. do 8 listopada 1975r. ubezpieczony pracował jako betoniarz w (...) M..

(bezsporne, ponadto świadectwo pracy w aktach ZUS)

W okresie od 25 listopada 1975r. do 31 marca 1993r. skarżący był zatrudniony w (...) Ż., w pierwszym okresie, tj. do 2 stycznia 1987r., tylko na stanowisku betoniarza, następnie w okresach letnich (od maja do września każdego roku) na tym samym stanowisku betoniarza, a w okresach jesienno-wiosennych na stanowisku palacza c.o. Jako palacz ubezpieczony obsługiwał kocioł typu przemysłowego (nie była to obsługa stała i w pełnym wymiarze czasu pracy) i kotły grzewcze, które nie były kotłami typu przemysłowego. W okresie tego zatrudnienia w miesiącach od września do listopada 1977r. ubezpieczony odbył ćwiczenia wojskowe.

(ostatecznie bezsporne, ponadto świadectwa pracy, karty zarobkowe, zeznania świadków A. L. i J. R. z rozprawy w dniu 18 stycznia 2016r., zeznania świadków H. P. i W. S. oraz skarżącego z rozprawy w dniu 4 kwietnia 2016., opinia biegłego J. W. z obu przywołanych rozpraw)

W okresie od 2 kwietnia 1993r. do 14 kwietnia 1994r. ubezpieczony było uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych. Następnie, tj. od dnia 15 kwietnia 1994r. do dnia 15 października 1994r., był zatrudniony jako robotnik w Zarządzie (...) w M.. W okresie od 18 października 1994r. do 1 października 1995r. ubezpieczony ponownie pobierał zasiłek dla bezrobotnych, po czym w okresie od 2 października 1995r. do 31 maja 1996r. był zatrudniony jako pomocnik palacza w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowym (...) w O.. Od dnia 4 czerwca 1996r. do dnia 4 maja 1997r. skarżący po raz kolejny był uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych.

(bezsporne, ponadto zaświadczenia PUP i świadectwa pracy w aktach ZUS)

W okresie od dnia 5 maja 1997r. do dnia 31 października 2001r. ubezpieczony był zatrudniony w Kopalni (...) co do zasady jako operator zespołu przenośników, natomiast okresowo był kierowany na stanowisko operatora kruszarki. Operatorem kruszarki skarżący był w 1997r. od 5 maja do 4 lipca, od 15 lipca do 9 sierpnia, od 18 sierpnia do 5 września, od 1 do 3 października, od 27 października do 15 listopada i 18 listopada oraz w 1998r. od 16 do 25 lutego.

(ostatecznie bezsporne, ponadto karty zarobkowe w aktach osobowych koperta k.94 i zeznania świadka L. G. z rozprawy w dniu 4 stycznia 2017r.)

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy przybliżyć przepisy prawa, które mają zastosowanie w niniejszej sprawie, co pozwoli następnie omówić tylko okoliczności sporne istotne dla rozstrzygnięcia.

Z art. 184 ustawy emerytalnej wynika, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli po pierwsze okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz po drugie okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. w niniejszej sprawie wynoszący 25 lat. Przy tym emerytura taka przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu. Stosownie do powołanego w części wstępnej uzasadnienia §4 rozporządzenia RM z 1983r. pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Skarżący bezspornie spełnia kryterium ukończenia 60 lat, tego, że nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego oraz że ma 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych na dzień 1 stycznia 1999r. Pozwany przed zakończeniem postępowania dowodowego kwestionował tylko jedną przesłankę przyznania wnioskowanego prawa, tj. okoliczność, że ubezpieczony legitymuje się wymaganym na dzień 1 stycznia 1999r. stażem 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca przedłożył wprawdzie za część okresów zatrudnienia świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, a zgodnie z §2 ust. 2 powoływanego wcześniej rozporządzenia RM z 1983r. okresy pracy m.in. w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w odpowiednim świadectwie, jednak świadectwo takie bądź jego brak nie jest jednak bezwzględną przesłanką ani do zaliczenia, ani do niezaliczenia danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Decydujące znaczenie ma zawsze fakt rzeczywistego wykonywania pracy w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie charakteru pracy także w oparciu o inne dowody niż świadectwo z zakładu pracy, nawet jeśli pracownik go nie posiada, bądź przedkłada świadectwo nieodpowiadające określonej w przepisie formie. Sąd może więc poczynić w tej kwestii własne ustalenia. W ocenie Sądu dopiero inne dowody zebrane w rozpatrywanej sprawie pozwoliły na ostateczne ustalenie, że skarżący legitymuje się wymaganym stażem pracy w szczególnych warunkach.

Trzeba wyjaśnić, że skoro art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej odwołuje się do przepisów dotychczasowych, to obowiązujące w tym zakresie i przywoływane już kilkakrotnie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., wydane zostało w oparciu o delegację z art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zmianami), w którym Radzie Ministrów powierzono w szczególności określenie rodzaju prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie których osobom m.in. zatrudnionym w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury w niższym wieku. Wprawdzie wobec tego za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 53 ust. 2 tej samej ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. i tożsama regulacja w obecnie obowiązującym art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej), jednak jednocześnie tylko tych pracowników, którzy wykonują rodzaj prac lub zajmują stanowiska pracy określone w przywołanym wyżej rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983r. W wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., wymieniono m.in. prace przy wydobywaniu, obróbce i przeróbce surowców skalnych (dział I poz. 3), produkcję i przetwórstwo wyrobów gumowych (dział IV poz. 21), prace betoniarskie (dział V poz. 4), prace kierowców ciągników (dział VIII poz. 3), prace przy zakładaniu urządzeń melioracyjnych (dział X poz. 1) i prace niezautomatyzowane palaczy kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego (dział XIV poz. 1).

Odnośnie pracy palacza należy przypomnieć, że po wysłuchaniu skarżącego i przesłuchaniu świadków za okres zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Ż. oraz w związku z wydaną w oparciu o te wyjaśnienia i zeznania, a przy tym niekwestionowaną przez strony, opinią biegłego ds. ciepłownictwa J. W., z której wynikało, że skarżący obsługiwał przede wszystkim kotły grzewcze, niebędące kotłami typu przemysłowego. Wobec tego Sąd nie znalazł podstaw do zaliczenia okresów pracy w charakterze palacza do stażu pracy w szczególnych warunkach. Można dodać, że wprawdzie jeden z kotłów obsługiwanych przez skarżącego był kotłem typu przemysłowego, ale z uwagi na potrzeby technologiczne nie był on obsługiwany stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pozostałe wymienione rodzaje prac, chronologicznie wymienione w stanie faktycznym, podlegały zaliczeniu do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Trzeba zauważyć, że w dacie pisma procesowego pozwanego z dnia 18 kwietnia 2016r. bezsporny staż pracy w szczególnych warunkach wynosił 13 lat, 9 m-cy i 4 dni (14 lat, 8 m-cy i 9 dni wskazane w końcowej części tego pisma, pomniejszone o dwa wówczas sporne okresy, tj. zatrudniania w (...) B. i ćwiczeń wojskowych z 1977r.). Po dodaniu do tego stażu okresu uznanego na rozprawie w dniu 30 listopada 2016r., tj. pracy w (...) M. na stanowisku betoniarza w 1975r. (8 m-cy), bezsporny staż pracy w szczególnych warunkach wyniósł 14 lat, 5 m-cy i 4 dni. Z kolei niekwestionowane przez strony i niebudzące wątpliwości zeznania świadka L. G. – bezpośredniego przełożonego skarżącego z Kopalni (...), złożone na rozprawie w dniu 4 stycznia 2017r., pozwoliły w ocenie Sądu na ustalenie, że również co najmniej okresy pracy na stanowisku operatora kruszarki w tej Kopalni (razem 4 m-ce i 19 dni) należy doliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach. Dawało to łączny staż takiej pracy w rozmiarze 14 lat 9 m-cy i 23 dni.

Brakujące do wymaganego stażu 2 m-ce i 9 dni uzupełniał czy to okres rzeczywistego zatrudnienia w (...) B. na stanowisku traktorzysty, czy okres zatrudnienia w Spółce (...) w B. na stanowisku robotnika melioracyjnego (każdy z osobna był w tym celu wystarczający).

Odnośnie okresu zatrudnienia w (...) B. słuszne okazały się wątpliwości organu rentowego co do przydatności świadectwa pracy dołączonego do wniosku o emeryturę, które zawiera adnotację, że zostało sporządzone na podstawie zeznań świadków. Zgromadzona w toku postępowania dokumentacja osobowa zarówno z tego okresu zatrudnienia, jak i z drugiego okresu zatrudnienia w ZR B., w szczególności zaświadczenie (...) B. przedłożone kolejnemu pracodawcy, wskazuje bowiem, że skarżący był zatrudniony w (...) B. nie w 1970r., a w od 15 marca 1971r. do 10 czerwca 1971r. (2 m-ce i 27 dni). Trzeba jednocześnie podkreślić, że dokumentacja to potwierdza zatrudnienie na stanowisku traktorzysty (wymienia się w niej kilkukrotnie to i tylko to stanowisko). Wskazany okres podlegał zatem zaliczeniu do stażu pracy ogólnego, jak i w warunkach szczególnych.

Z kolei okres pracy na stanowisku robotnika melioracyjnego nie był wskazywany przez skarżącego w postępowaniu administracyjnym. Okres ten ujawnił się w toku procesu wskutek pozyskania akt osobowych z okresu pracy w ZR B., w których znajduje się m.in. zaświadczenie Spółki (...) w B. o zatrudnieniu w tej Spółce od 2 sierpnia 1974r. do 4 października 1974r. na stanowisku pracownika fizycznego przy pracach melioracyjnych. Organ rentowy kwestionował możliwość zaliczenia tego okresu zatrudnienia do stażu pracy w szczególnych warunkach z tej tylko przyczyny, że mogło to być zatrudnienie w oparciu o umowę zlecenia. W ocenie Sądu stanowisko takie jest nieuzasadnione. Wynika to stąd, że w omawianym okresie zatrudnianie w oparciu o umowę zlecenia nie było praktykowane w przypadku stanowisk robotniczych. Wskazują na to przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (w pierwotnym brzmieniu – Dz.U. z 1975r. Nr 45 poz. 232). Ustawa ta z oczywistych przyczyn nie obowiązywała w 1974r., przy czym z jej przepisu końcowego – art. 50 – można wywodzić, że praca w oparciu o umowę agencyjną lub umowę zlecenia obejmowała przed 1976r. osoby prowadzące zakłady gastronomiczne, stacje benzynowe, urządzenia turystyczne i kolektury, sklepy, księgarnie i działalność na rzecz przedsiębiorstw upowszechniania prasy i książki oraz przewodników turystycznych. Również okres zatrudnienia w charakterze robotnika melioracyjnego podlegał zatem zaliczeniu do stażu pracy zarówno ogólnego, jak i w warunkach szczególnych.

W świetle powyższych rozważań kwestia tego, czy do stażu pracy w szczególnych warunkach podlegały zaliczeniu również okresy ćwiczeń wojskowych z 1977r. i zatrudnienia w Kopalni (...) na stanowisku operatora przenośników (w świetle wątpliwości wyrażanych w tej kwestii przez następcę prawnego Kopalni – por. wyjaśnienia i wykaz stanowisk k.90-93), okazała się nieistotna dla rozstrzygnięcia, stąd nie wymaga szczegółowego omawiania.

Podsumowując rozważania trzeba wskazać, że okoliczności ustalone w toku postępowania potwierdziły, iż ubezpieczony spełnia wszystkie wymagana łącznie przesłanki przyznania mu wnioskowanej emerytury. Skutkowało to zmianą zaskarżonej decyzji i przyznaniem prawa do emerytury na podstawie przepisów wskazanych wyżej oraz na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej i art. 477¹⁴§2 kpc od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek, tj. od 1 lutego 2015r. (pkt I wyroku).

Z uwagi na to, że na etapie postępowania administracyjnego wnioskodawca nie wykazał jednej z przesłanek stażowych, Sąd na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II wyroku).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE