Sygn. akt I C 4616/15
wyroku z 21 grudnia 2016 r.
Wspólnota mieszkaniowa nieruchomości przy ulicy (...) w W. wniosła o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy o dział spadku z dnia 9 grudnia 2014 r., mocą której M. F. nabyła w całości lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ulicy (...) w W., należący wcześniej do czworga spadkobierców J. H., w tym w udziale ¼ do dłużnika wspólnoty P. H.. W uzasadnieniu pozwu powódka twierdziła, że lokal numer (...) był własnością J. H., który zmarł 5 kwietnia 2005 r. Spadkobiercami J. H. są jego dzieci M. F., T. K., P. H. i A. H.. Po śmierci J. H. powstały należności z tytułu kosztów zarządu nieruchomością wspólną. Były one dochodzone przeciwko P. H.. Na skutek wytoczonych powództw zostały wydane nakazy zapłaty z 17 października 2011 r. sygn. akt I Nc 5759/11 i z 14 grudnia 2012 r. sygn. akt I Nc 7268/12. Egzekucja sądowa przeprowadzona na podstawie tych nakazów okazała się bezskuteczna. Jedynym składnikiem majątku dłużnika był udział ¼ w lokalu mieszkalnym nr (...). W dniu 9 grudnia 2014 r. została zawarta umowa o dział spadku, na podstawie której dłużnik P. H. wyzbył się na rzecz M. F. jedynego składnika swojego majątku. (pozew k. 2-4)
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. W piśmie z dnia 4 maja 2016 r. podniosła, że zarząd wspólnoty mieszkaniowej poinformował ją, że zadłużenie lokalu opiewa na kwotę 8887,56 zł. Następnie wpłaciła na konto wspólnoty kwotę 10904 zł z tytułu bieżących i zaległych zaliczek, świadczeń i funduszu remontowego. W dniu 11 czerwca 2014 r. otrzymała pisma informujące o braku zaległości w płatnościach na dzień 31 maja 2014 r. Wskazała również, że dochowała należytej staranności, by skontaktować się z P. H., ale z Zakładu Karnego w Ż., gdzie przebywał P. H. nadeszła odpowiedź, że skazany nie wyraził zgody na udzielanie jakichkolwiek informacji dotyczących jego osoby. Wskazała, że do zawarcia umowy o dział spadku doszło po sprawdzeniu stanu prawnego nieruchomości w księdze wieczystej oraz uzyskaniu pisma od zarządcy nieruchomości o braku obciążeń nieruchomości. Wskazała, że powód nie dochował należytej staranności, by móc uzyskać informację o tym, czy dłużnik P. H. nie może w obecnym czasie spłacić swoich zobowiązań. (pismo pozwanej k. 35-37)
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Prawo odrębnej własności lokalu numer (...) w budynku przy ulicy (...) w W. należało do J. H.. J. H. zmarł 5 kwietnia 2005 r. Spadek po J. H. nabyli M. F., T. K., P. H. i A. H. w częściach po ¼. Po śmierci J. H. w lokalu numer (...) zamieszkiwał P. H., który nie regulował należności z tytułu zaliczek na koszty zarządu nieruchomością wspólną oraz dostaw mediów. W dniu 17 października 2011 r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w W. w sprawie I Nc 5759/11 z powództwa wspólnoty mieszkaniowej przy ulicy (...) w W. przeciwko P. H. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nakazując, aby P. H. zapłacił na rzecz wspólnoty mieszkaniowej B. 4 kwotę 1852,63 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 lipca 2011 r. do dnia zapłaty. W dniu 14 grudnia 2012 r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w W. w sprawie I Nc 7268/12 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nakazując, aby P. H. zapłacił na rzecz wspólnoty mieszkaniowej B. 4 kwotę 6803,35 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 15 października 2012 r. do dnia zapłaty. Należności objęte nakazami zapłaty zostały przeksięgowane na konto „należności sporne”. M. F. została poinformowana o istnieniu tych należności w rozmowie z pracownikami zarządcy nieruchomości, ale odmówiła ich zapłaty. W dniu 11 czerwca 2014 r. A. J. i H. T., pracownice (...), wystawiły wydruki z systemu księgowego z adnotacją „z tytułu opłat dotyczących eksploatacji podstawowej oraz mediów brak zaległości” oraz z adnotacją „z tytułu opłat dot. funduszu remontowego na dzień 31.05.2014 r. brak zaległości”.
W dniu 9 grudnia 2014 r. M. F. działając w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz A. H., T. K., P. H. zawarła umowę o dział spadku po J. H. w ten sposób, że lokal mieszkalny numer (...) z prawami związanymi z jego własnością nabyła M. F. w całości oraz że strony tej umowy nie czynią sobie żadnych spłat i dopłat.
(dowody: okoliczności niesporne, umowa działu spadku k. 8-11, nakaz zapłaty k. 12, 13, wydruk działu II księgi wieczystej k. 17-19, odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku k. 16, wydruki k. 43, 44, zeznania świadka R. K. k. 134-135, zeznania pozwanej k. 136)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej powołanych dowodów z dokumentów oraz zeznań świadka R. K. i zeznań pozwanej. Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby odmówić wiarygodności i mocy dowodowej wyżej wymienionym dowodom. Nie były one również kwestionowane przez strony. Zeznania świadka oraz pozwanej zasługują na wiarę, albowiem są spontaniczne, szczere i znajdują potwierdzenie w pozostałych dowodach zgromadzonych w aktach sprawy.
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo okazało się zasadne.
Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. W myśl art. 527 § 2 k.c. czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Wedle art. 527 § 3 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Stosownie do treści art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Zgodnie z art. 529 k.c. jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Odnosząc wyżej przytoczone regulacje prawne do ustalonego w toku postępowania stanu faktycznego Sąd doszedł do przekonania, że ziścili się przesłanki uznania zakwestionowanej przez powoda czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem powoda. W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości to, że dłużnik P. H. działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela w osobie wspólnoty mieszkaniowej. Nie ulega bowiem wątpliwości, że zgromadzony materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że dłużnik nie miał innego majątku poza udziałem w spadku po ojcu J. H.. P. dowodowe nie wykazało, aby mogło być inaczej. Pozwana oraz pozostałe rodzeństwo nie utrzymywało z dłużnikiem kontaktów, wobec czego pozwana nie przedstawiła dowodów na to, że P. H. dysponuje majątkiem na tyle wartościowym, że zbycie udziału w spadku pod tytułem darmym może być uznane za pozbawione znaczenia dla zaspokojenia wierzyciela. Natomiast wcześniejsze dochodzenie przez powoda należności z tytułu kosztów zarządu nieruchomością wspólną i uzyskanie prawomocnych orzeczeń sądu zasądzających te świadczenia, przemawia za przyjęciem za trafny stanowiska powoda, że dłużnik nie miał istotnego majątku. Zbywając udział w spadku bez spłaty, dłużnik niewątpliwie pozbył się jedynego wartościowego składnika swojego majątku, doprowadzając do pokrzywdzenia w ten sposób wierzyciela. Pozbawione znaczenia z punktu widzenia istnienia przesłanek uznania czynności prawnej za bezskuteczną jest to, że pozwana spłaciła należności z tytułu funduszu remontowego i zaliczek na poczet kosztów zarządu nieruchomością wspólną. Przeciwko pozwanej działają bowiem domniemania ustanowione w art. 527 § 3 k.c. oraz w art. 528 k.c. Pozwana jest bowiem przyrodnią siostrą dłużnika, wobec czego należy uznać, że między pozwaną a dłużnikiem istnieje bliski stosunek w rozumieniu art. 527 § 3 k.p.c. W ocenie Sądu okoliczność, że dłużnik nie udzielił zgody na udzielanie przez administrację Zakładu Karnego informacji o jego osobie, nie przesądza o zniweczeniu więzi istniejącej między pozwaną a dłużnikiem z racji pokrewieństwa. Z treści pisma Zakładu Karnego nie wynika, co było przyczyną takiego zachowania dłużnika, a w szczególności nie wynika, aby przyczyną tą był jakikolwiek konflikt z pozwaną. Gdyby doszło do istotnych rozdźwięków między pozwaną a dłużnikiem, uzasadniających przyjęcie, że więzi między tymi osobami zostały zerwane, nie doszłoby do nieodpłatnego zbycia przez dłużnika na rzecz pozwanej udziału w spadku, a przecież dłużnik udzielił pozwanej pełnomocnictwa do zawarcia w jego imieniu umowy o dział spadku bez spłaty na jego rzecz, a więc z ekonomicznego przynajmniej punktu widzenia - niekorzystnej dla dłużnika.
Omawiane domniemania mogą zostać obalone przy pomocy dowodów przeciwnych. Ciężar dowodu spoczywał na pozwanej. Zdaniem Sądu pozwana nie przedstawiła dowodów prowadzących do obalenia wskazanych domniemań. Wobec powyższego należy uznać, że ziściły się przesłanki uznania czynności prawnej w postaci działu spadku za bezskuteczną względem powoda. Kwestionowana czynność podlegała uznaniu za bezskuteczna w całości. Nie można było przyjmować, że skoro tylko jeden ze współspadkobierców jest dłużnikiem powoda, to umowa o dział spadku winna zostać uznana za bezskuteczną jedynie w stosunku do zbycia udziału dłużnika w spadku. Zdaniem Sądu takie rozstrzygnięcie byłoby niedopuszczalne, gdyż umowa o dział spadku, w szczególności gdy obejmuje cały spadek, jest czynnością jednolitą, integralną, a nie sumą czynności zbycia udziałów w spadku na rzecz pozwanej. Nie można utożsamiać działu spadku z umową o zbycie udziału w spadku na podstawie art. 1052 k.c.
Wobec powyższego Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji.
Orzekając o kosztach procesu Sąd zastosował zasadę finansowej odpowiedzialności za wynik sprawy ustanowioną w art. 98 § 1 k.p.c. Sąd obciążył pozwaną jako stronę przegrywającą proces w całości sumą 3113 zł, na którą składają się kwoty: 696 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, 2400 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego na podstawie § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.
SSR Paweł Szymański
Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanej z pouczeniem o apelacji.