UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 października 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił wnioskodawcy A. S. prawa do emerytury, gdyż nie udowodnił on 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach.

W odwołaniu z dnia 14 listopada 2016 roku A. S. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury. Skarżący wskazał, iż okresach zatrudnienia w (...) w B. od 1 września 1975 roku do 31 grudnia 1998 roku wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku kierowcy ciągnika.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł o oddalenie odwołania. Organ rentowy nie zaliczył wnioskodawcy do pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w (...) w B. od 1 września 1975 roku do 31 grudnia 1998 roku na stanowisku kierowcy ciągnikowego, gdyż na podstawie przedłożonej dokumentacji nie można jednoznacznie ustalić czy wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. S., urodzony dnia (...), złożył w 19 września 2016 roku wniosek o przyznanie emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Skarżący nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

(dowód: wniosek o emeryturę k. 1-4 w aktach emerytalnych)

Na dzień 1 stycznia 1999 roku skarżący udowodnił ogólny staż pracy wynoszący 25 lat. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie uwzględnił wnioskodawcy żadnego okresu zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych.

(dowód: decyzja z dnia 12 października 2016 roku, k. 39-39v akt ZUS)

W okresie 1 września 1975 roku do 30 czerwca 1999 roku wnioskodawca był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) w B. w na stanowisku:

- od 1 września 1975 roku do 13 maja 1979 roku - traktorzysty,

- od 14 maja 1979 roku do 31 grudnia 1998 roku - kierowcy ciągnikowego,

- od 1 stycznia 1999 roku do 30 czerwca 1999 roku – pracownik warsztatowy.

(dowód: świadectwo pracy, k. 3 akt osobowych C, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, k. 2 akt osobowych C, umowa o pracę z dnia 1 września 1975 roku, k. 1 akt osobowych B angaż, k. 6 akt osobowych B)

A. S. w okresie od 1 września 1975 roku do 31 grudnia 1998 roku był zatrudniony w (...) w B. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.

Do zakresu obowiązków skarżącego należało kierowanie ciągnikiem (traktorem), którym wykonywał prace transportowe oraz prace polowe. Prace polowe wnioskodawca wykonywał w gospodarstwach rolnych na zlecenie indywidualnych rolników. Wnioskodawca orał i bronował grunty rolne, robił opryski oraz wykonywał kultywację gleby. W ramach prac transportowych skarżący przewoził ciągnikiem różne towary, w tym wapno, mleko, szlakę.

Prace polowe i transportowe ubezpieczony wykonywał zamiennie.

(dowód: angaż, k.26 akt ZUS, zeznania świadka S. F. na rozprawie w dniu 21 marca 2017 roku od minuty 4:06 do minuty 6:33, protokół z rozprawy, k. 23-24v akt sprawy, zeznania świadka J. G. na rozprawie w dniu 21 marca 2017 roku od minuty 11:08 do minuty 15:40, protokół z rozprawy, k. 23-24v akt sprawy, zeznania świadka L. S. na rozprawie w dniu 21 marca 2017 roku od minuty 16:13 do minuty 19:32 protokół z rozprawy, k. 23-24v akt sprawy, zeznania wnioskodawcy A. S. na rozprawie w dniu 21 marca 2017 roku od minuty 20:46 do minuty 24:07, protokół z rozprawy, k. 23-24v akt sprawy)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

W świetle powyższych regulacji żądanie wnioskodawcy należało rozpoznać
w aspekcie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem. Z treści § 4 tego rozporządzenia wynika, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w Wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Ten „wymagany okres zatrudnienia” to okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia (§ 3 rozporządzenia), natomiast pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tegoż aktu (§ 1 i § 2 rozporządzenia).

Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymagało zbadania, czy ubezpieczony spełnia wymaganego 15 –letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. Spełnienie pozostałych przesłanek nie było przedmiotem sporu, a jednocześnie nie budzi żadnych wątpliwości – wnioskodawca miał wymagany 25-letni staż pracy, w dniu (...) 2016 roku ukończył 60 lat i nie jest członkiem OFE.

Zgodnie z art. 32 ww. ustawy emerytalnej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Pracą w warunkach szczególnych jest natomiast praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z zestawienia § 1 i 2 tegoż rozporządzenia wynika, że pracą w szczególnych warunkach jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2000 roku, IIUKN 39/00, OSNAP 2002/11/272).

Odnośnie oceny dowodów zgromadzonych w postępowaniu zważyć należy, iż okresy pracy w warunkach szczególnych, stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

Należy jednak wskazać, że z cytowanego wyżej § 2 rozporządzenia nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy w przedmiocie wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Brak zatem takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego. Świadectwo pracy ma bowiem jedynie charakter informacyjny, samo przez się nie tworzy więc praw podmiotowych ani ich nie pozbawia. Nie stwarza ono cech wyłączności w zakresie dowodowym w postępowaniu o realizację tych praw.

W aktach osobowych wnioskodawcy znajduje się wprawdzie świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 30 czerwca 1999r., w którym zaświadczono, że w okresie od dnia 1 września 1975 roku do 31 grudnia 1998 roku. A. S. wykonywał pracę na stanowisku kierowcy ciągnikowego wymienionym w Wykazie A dziale VIII pkt 3 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do uchwały nr 24 Zarządu Krajowego Związków (...) z dnia 14 czerwca 1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych kółek rolniczych. Świadectwo to nie zostało jednak opatrzony jakimkolwiek podpisem, co uniemożliwia uznanie go za dokument mający walor dowodowy. Nie można bowiem ustalić, czy dokument ten został wystawiony przez osoby uprawnione do działania w imieniu (...) w B..

Dysponowanie takim świadectwem pracy w szczególnych warunkach, nie zwalnia zatem wnioskodawcy od obowiązku wykazania, że wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Sam fakt zatrudnienia wnioskodawcy w okresie od dnia 1 września 1975 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku w (...) w B. był niesporny w świetle dokumentów znajdujących się w jego aktach emerytalnych w tym aktach pracowniczych. Spornym pozostawał charakter pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w okresie zatrudnienia w Spółdzielni tj. czy była to praca wykonywana w szczególnych warunkach, czy też nie.

Stało się tak dlatego, że z angażu z dnia 23 maja 1986 roku wynika, iż wnioskodawca pracując na stanowisku kierowcy ciągnikowego wykonywał wprawdzie prace transportowe ale oprócz nich również prace polowe i chemizacyjne, a więc prace spoza zakresu branży transportowej.

Charakter pracy wnioskodawcy w okresie od dnia 1 września 1975 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku w (...) w B. na stanowisku traktorzysty oraz kierowcy ciągnikowego Sąd ustalił na podstawie zeznań świadków: S. F., J. G. oraz L. S., korespondujących z zeznaniami wnioskodawcy. Przesłuchani świadkowie pracowali w całym spornym okresie razem z wnioskodawcą, dysponowali zatem bezpośrednią i szczegółową wiedzą co do wykonywanych przez skarżącego czynności pracowniczych, a także warunków, w jakich praca była świadczona. Należy podkreślić, że J. G. oraz L. S. w bez mała całym spornym okresie pracowali na takim samym stanowisku jak wnioskodawca (kierowca ciągnika) i mieli taki sam zakres obowiązków.

Z zeznań świadków wynika, iż wnioskodawca w całym spornym okresie jako kierowca ciągnika wykonywał zamiennie zarówno prace transportowe polegające na przewożeniu ciągnikiem różnych towarów, jak i prace polowe na rzecz indywidualnych rolników, w ramach których orał i bronował grunty rolne, robił opryski oraz wykonywał kultywację gleby.

Do prac w szczególnych warunkach ustawodawca w Dziale VIII – W transporcie i w łączności, w punkcie 3 zalicza prace kierowców ciągników(dział VIII Wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze)

W świetle przepisów wykazu A wyodrębnienie prac w szczególnych warunkach ma charakter stanowiskowo-branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do obniżonego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej prac nie jest przypadkowy, albowiem specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu i branż determinuje charakter świadczonych w nich prac oraz warunki w jakich są wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie jest zatem możliwe dowolne i swobodne wiązanie konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 roku, II UK 21/10, LEX Nr 619638 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2013 roku, III AUa 849/12, LEX Nr 1271881).

Tylko w sytuacji, gdy stopień szkodliwości czy uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której jest ona wykonywana, brak jest podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została przyporządkowana do innego działu przemysłu (gospodarki). Jeżeli bowiem pracownik w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy narażony był na działanie tych samych czynników, na które narażeni byli pracownicy innego działu, w ramach którego to działu takie same prace zaliczane są do pracy w szczególnych warunkach, to zróżnicowanie tych stanowisk pracy musiałoby być uznane za naruszające zasadę równości w zakresie uprawnień do ubezpieczenia społecznego pracowników wykonujących taką samą pracę (...).” Analogiczne stanowisko wyrażono w wyroku z dnia 10 sierpnia 2016 r., III UK 1/16, wskazując w nim, że zatrudnienie traktorzysty przy pracach polowych w rolnictwie nie stanowi pracy w szczególnych warunkach z wykazu A, dział VIII, poz. 3 do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., czyli pracy kierowcy ciągnika w transporcie, zwracając uwagę na utrwalającą się jednolitą wykładnię tego przepisu, według której praca kierowcy ciągnika w transporcie i praca traktorzysty w rolnictwie, to nie są tożsame zatrudnienia w aspekcie możliwości jednakowej ich kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach. Wykładnia językowa regulacji zawartej w wykazie A, dział VIII, poz. 3, przy uwzględnieniu przyjętej przez rozporządzenie kwalifikacji branżowo-stanowiskowej oraz systematyki przepisów, nie pozwala na kwalifikowanie a priori pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych wykonujących pracę w rolnictwie jako pracy w szczególnych warunkach. Stanowiska te wymienione zostały w dziale VIII wykazu A dotyczącym prac „w transporcie i łączności”, a nie w dziale X obejmującym prace „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”. Nie ma przesłanek, aby z góry zakładać, że wykonywanie prac na wskazanych stanowiskach - niezależnie od branży, w której praca jest wykonywana - związane jest z taką samą szkodliwością pozwalającą na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury w obniżonym wieku. Umieszczenie stanowiska kierowcy ciągnika w dziale VIII „w transporcie i łączności”, mimo ujęcia pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsiennicowych (poz. 3) odrębnie od pracy kierowców samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych (poz. 2), łączy szkodliwość tej pracy nie z samym faktem prowadzenia tych pojazdów, lecz z faktem prowadzenia ich przy uwzględnieniu specyfiki „technologii” pracy w transporcie i obciążeń psychofizycznych, których nie ma - jak uznał ustawodawca - przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. Uwzględnienie w wykazie A, dziale VIII pod poz. 3 prac kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek innych zadaniach (rodzaju pracy) niż zadania transportowe. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce ich wykonywania i rodzaj zostały wymienione w dziale XIV zatytułowanym „prace różne”. Inne działy wykazu obejmują wymienione w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca traktorzysty jest zawsze pracą „w transporcie”, także wówczas, gdy kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika rolniczego prace polowe (np. sieje, orze, nawozi, spulchnia glebę itp.) - por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2016 r., II UK 397/15 (niepublikowany). Odmowa zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy traktorzysty (kierowcy ciągnika rolniczego) w trakcie prac polowych, a nie w transporcie, odpowiada rozumieniu tych przepisów przedstawionemu już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14, z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15, z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15, oraz z dnia 13 lipca 2016 r., I UK 218/15).

Wnioskodawca był zatrudniony jako traktorzysta, inaczej mówiąc - kierowca ciągnika rolniczego w spółdzielni kółek rolniczych, czyli w dziale rolnictwo. Ustawodawca do prac w warunkach szczególnych zalicza prace kierowców ciągników ale tylko w branży transportowej. Wnioskodawca, jak sam przyznał. w ramach pracy w (...) w B. wykonywał zamiennie prace transportowe oraz prace polowe. Przy wykonywaniu prac polowych skarżący nie był narażony na taką samą ekspozycję czynników szkodliwych jak zatrudnieni w transporcie kierowcy ciągników i innych pojazdów transportowych.

Prace polowe wykonywane przez traktorzystę nie są tak obciążające jak prace świadczone przez kierowcę ciągnika w transporcie, dlatego nie sposób ich zrównać i zaliczyć do prac w warunkach szczególnych. Tylko praca kierowcy ciągnika w transporcie jest pracą w szczególnych warunkach. Jest ona bowiem porównywalna do pracy kierowcy samochodu ciężarowego pow. 3,5 ton, wymaga podobnych kwalifikacji, skupienia na drodze oraz uwagi.

Z tych względów Sąd w niniejszej sprawie w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 16 grudnia 2016 r. II UK 512/15, w którym stwierdzono, że zatrudnienie traktorzysty przy pracach polowych w rolnictwie nie stanowi pracy w szczególnych warunkach z wykazu A, dział VIII, poz. 3 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), czyli pracy kierowcy ciągnika w transporcie.

Skarżący nie pracował w transporcie w pełnym wymiarze czasu pracy, gdyż oprócz prac transportowych w ramach obowiązującego go czasu pracy wykonywał także ciągnikiem prace polowe, które nie były tak obciążające jak prace transportowe. Wyklucza to uznanie, że skarżący pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, jak tego wymaga ustawodawca.

Z tych względów Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

WYROK

UZASADNIENIE