UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 października 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił H. M. (1) prawa do emerytury po osiągnięciu 60 roku życia, z uwagi na nieudowodnienie przez niego okresu 25 lat ogólnego stażu ubezpieczeniowego. Organ rentowy wyjaśnił w tym zakresie w szczególności, że odmówił uwzględnienia w stażu pracy ubezpieczonego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 stycznia 1968 r. do 28 lutego 1972 r., nie dając wiary pisemnym zeznaniom świadków, którzy w spornym okresie byli dziećmi. Nadto zwrócił uwagę, że z dokumentów pośrednich - umów o pracę – wynika, że w spornym okresie ubezpieczony podejmował zatrudnienie w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N..

H. M. (1) odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przyznanie mu prawa do emerytury. Wniósł o uwzględnienie w jego stażu ubezpieczeniowym zakwestionowanego przez ZUS okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji.

Dodatkowo w piśmie z lutego 2017 r. organ rentowy wyjaśnił, że w stażu ubezpieczeniowym H. M. nie uwzględnił również okresów zatrudnienia od dnia 1 listopada 1969 r. do 30 listopada 1969 r. oraz od 15 czerwca 1970 r. do 15 września 1970 r. w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N., ponieważ ubezpieczony nie przedłożył świadectwa pracy, zatem w ocenie ZUS brak jest pewności czy faktycznie były realizowane umowy, których kopie znajdują się w aktach rentowych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

H. M. (1) urodził się (...)

W dniu 1 sierpnia 2016 r. złożył w organie emerytalnym wniosek o emeryturę. Ubezpieczony nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Niesporne, a nadto dowód: wniosek – k. 1-4 plik I akt rentowych.

H. M. (1) na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymował się przebytym okresem ubezpieczenia wynoszącym łącznie co najmniej 24 lata, 6 miesięcy i 10 dni, w tym 16 lat, 4 miesiące i 22 dni przepracował w warunkach szczególnych.

Na ogólny staż ubezpieczeniowy H. M. złożyły się następujące okresy:

- służby wojskowej od 29 lutego 1972 r. do 14 grudnia 1973 r.,

- zatrudnienia: od 24 stycznia 1974 r. do 21 września 1974 r. w Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w N.”, od 1 grudnia 1976 r. do 30 września 1977 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w N., od 3 października 1977 r. do 9 czerwca 1978 r. w PGR w R., Zakładzie (...), od 15 czerwca 1978 r. do 19 lutego 1979 r. w (...) Przedsiębiorstwie (...) w N., od 20 kwietnia 1979 r. do 31 marca 1982 r. w Spółce (...) w N., od 1 kwietnia 1982r. do 31 grudnia 1998 r. w (...) D. Pomocy Doraźnej w N..

Niesporne, a nadto dowody:

- książeczka wojskowa – k. 18 plik I akt rentowych;

- świadectwa pracy – k. 19, 22, 26, 32, 38 plik I akt rentowych;

- zaświadczenie (...) k. 23 plik I akt rentowych;

- raport z ustalenia uprawnień do świadczenia – k. 58 plik I akt rentowych;

- karta przebiegu zatrudnienia – k. 59 plik I akt rentowych.

H. M. (1) od urodzenia do lipca 1974 r. mieszkał z rodzicami w (...), gmina N..

Następnie, w okresie od 29 lipca 1974 r. do 29 sierpnia 1975 r. był zameldowany w miejscowości (...), gmina N.; w okresie od 9 października 1975 r. do 30 października 1975 r. był zameldowany w K.; od 13 listopada 1975 r. do 10 sierpnia 1977 r. był zameldowany w miejscowości (...), gmina N.; od 10 sierpnia 1977 r. do 16 czerwca 1988 r. był zameldowany w (...)19, gmina N.. Od 16 czerwca 1988 r. ponownie jest zameldowany w miejscowości (...), gmina N..

Dowód: zaświadczenie Urzędu Miejskiego w N. z 13.09.2016 r. – k. 14 plik I akt rentowych.

Rodzice ubezpieczonego, W. i K. M. od 1955 roku do 12 kwietnia 1988 r. prowadzili gospodarstwo rolne. Początkowo posiadali jednohektarowe gospodarstwo rolne położone w miejscowości M., gmina N.. Dodatkowo od 1974 r. prowadzili działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości T., gmina N.. Łączna powierzchnia gospodarstwa rolnego w T. wynosiła 17,94 ha.

Rodzice ubezpieczonego jako właściciele gospodarstwa rolnego opłacali składki po 1 lipca 1977 r. do 1988 r.

Dowody:

- zaświadczenie Urzędu Miejskiego w N. z 9.09.2016 r. – k. 13 plik I akt rentowych;

- pisemne oświadczenie ubezpieczonego – k. 67 plik I akt rentowych;

- pismo z wyjaśnieniami Urzędu Miejskiego w N. z 28.02.2017 r. – k. 31 akt sprawy;

- wypis z rejestru gruntów – k. 32-33 akt sprawy;

- pismo Urzędu Miasta i Gminy w N. z 11.05.1987 r. – k. 34 akt sprawy;

- zaświadczenie z 18.05.1988 r. – k. 35 akt sprawy;

- mapa działek – k. 36 akt sprawy;

- wyjaśnienia H. M. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 46-47 akt sprawy.

Dodatkowo rodzice ubezpieczonego uprawiali także 7 hektarów gruntów rolnych należących do ciotki H. M., która wyjechała do K..

Rodzice ubezpieczonego w posiadanym gospodarstwie rolnym zajmowali się uprawą zboża, nadto hodowali krowy oraz trzodę chlewną. Mieli dwa konie wykorzystywane do prac w polu oraz podstawowy sprzęt: pług, brony.

Dowody: wyjaśnienia H. M. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 46-47 akt sprawy.

Ojciec ubezpieczonego pracował w pogotowiu. Matka ubezpieczonego nie pracowała zawodowo, zajmowała się domem i opieką nad dziećmi. Ubezpieczony ma jedną starszą siostrę urodzoną w (...) r. oraz czworo młodszego rodzeństwa (dwóch braci i dwie siostry). Wszystkie dzieci pomagały rodzicom w pracach w gospodarstwie rolnym.

Dowód: wyjaśnienia H. M. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 46-47 akt sprawy.

H. M. (1) dopiero w czerwcu 1969 roku ukończył naukę w szkole podstawowej w Ż. (powtarzał dwie klasy). Po ukończeniu nauki próbował kontynuować naukę w (...) w N., jednakże zrezygnował z niej po około 2 miesiącach. Do (...) dojeżdżał 7 km.

Po ukończeniu nauki ubezpieczony zajmował się wyłącznie pomaganiem rodzicom w pracy w gospodarstwie rolnym. Jedynie w okresie od 1 listopada 1969 r. do 30 listopada 1969 r. oraz od 15 czerwca 1970 r. do 15 września 1970 r. wykonywał pracę w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N.

Dowody:

- życiorys z 29.11.1976 r. – w aktach pracowniczych z okresu zatrudnienia ubezpieczonego w (...) w N. – koperta załączona do akt sprawy;

- umowy o pracę – k. 30, 31 plik I akt rentowych oraz w aktach pracowniczych ubezpieczonego w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N.;

- pisemne oświadczenie ubezpieczonego – k. 67 plik I akt rentowych; koperta k. 3 akt sprawy;

- dokumentacja w aktach pracowniczych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w N.: odpis świadectwa pracy, wypowiedzenie z 3.08.1974 r.;

- życiorys z 9.10.1979 r. – w aktach pracowniczych z okresu zatrudnienia w Spółce (...)– koperta załączona do akt sprawy;

- wyjaśnienia H. M. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 46-47 akt sprawy.

Pomagając rodzicom w pracy w gospodarstwie H. M. wykonywał wszystkie konieczne prace: zajmował się obrządkiem zwierząt, wykonywał prace związane z uprawą roli. Zimą zajmował się obrządkiem zwierząt, zwoził drzewo z lasu, śrutował zboże.

Dowody:

- pisemne wyjaśnienia świadka T. B. – k. 16 plik I akt rentowych;

- pisemne wyjaśnienia świadka R. F. – k. 16 plik I akt rentowych;

- pisemne oświadczenia ubezpieczonego – k. 64, 67 plik I akt rentowych; koperta k. 3 akt sprawy;

- pisemne wyjaśnienia świadka M. L. – k. 65 plik I akt rentowych; koperta k. 3 akt sprawy;

- pisemne wyjaśnienia świadka K. T. – k. 66 plik I akt rentowych; koperta k. 3 akt sprawy;

- wyjaśnienia H. M. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 46-47 akt sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Stosownie do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm. dalej: ustawa emerytalna), prawo do wcześniejszej emerytury jest szczególnym prawem ubezpieczonego, uwarunkowanym istnieniem dodatkowych okoliczności życiowych i tylko w przypadku ich zaistnienia możliwe jest odstąpienie od osiągnięcia powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego.

Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 24 ust. 1b pkt 13 ustawy emerytalnej, mężczyznom urodzonym, tak jak H. M., w okresie od 1 stycznia 1952 r. do 31 marca 1952 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 66 lat i 5 miesięcy, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

W myśl jednak normy art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla mężczyzn).

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż ubezpieczony osiągnął w dacie wydania zaskarżonej decyzji wiek emerytalny uprawniający go do skorzystania z wcześniejszej emerytury, nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego oraz, że legitymował się co najmniej 15-letnim, przypadającym przed 1999 rokiem, okresem pracy w warunkach szczególnych. Sporną natomiast była kwestia dotycząca udowodnionego przez H. M. ogólnego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy uznał bowiem za udowodniony przez niego tylko okres składkowy i nieskładkowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999 r. ogółem 24 lata, 6 miesięcy i 10 dni, odmawiając do zaliczenia do tego stażu tak okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w latach 1969-1972, jak i okresu zatrudnienia w spółce (...) w N. przez miesiąc w 1969 roku (1-30 listopada) oraz przez 3 miesiące w roku 1970 (od 15 czerwca do 15 września).

Zagadnienie zaliczania okresu pracy w gospodarstwie rolnym do ogólnego stażu pracy reguluje przepis art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. Wskazuje on, że przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się również przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia - traktując je jak okresy składkowe - jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 ustawy emerytalnej, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Z literalnej treści powyższego przepisu nie wynika, czy i jakie wymagania powinna spełniać owa praca w gospodarstwie rolnym, aby mogła zostać zaliczona do okresów wymaganych do nabycia prawa do emerytury. Nie można jednak uznać, że chodzi tu o jakąkolwiek pracę, w jakimkolwiek wymiarze czy charakterze. Zajęcie takiego stanowiska prowadziłoby bowiem do powstania niespójności w przepisach prawa, przejawiającej się w tym, że omawiany przepis nie wyznacza rozmiaru świadczonej pracy, podczas gdy przepis art. 6 ust. 2 pkt 1 tej samej ustawy, odnoszący się do okresów zatrudnienia po ukończeniu 15 roku życia, mających miejsce przed dniem 15 listopada 1991 r., wymaga, aby praca ta wykonywana była w wymiarze co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Wątpliwość ta została jednak usunięta w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego zapadłych jeszcze w poprzednim stanie prawnym, ale zachowujących nadal pełną aktualność, w których jako przesłankę zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, a przed objęciem ubezpieczeniem społecznym, przyjmowano wymiar pracy przekraczający 4 godziny dziennie (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.02.1997 r., II UKN 96/96 OSNAPiUS 1997, nr 23, poz. 473; z dnia 7.11.1997 r., II UKN 318/97, OSNAPiUS 1998, nr 16, poz. 491; z dnia 13.11.1998 r., II UKN 299/98, OSNAPiUS 1999, nr 24, poz. 799; z dnia 9.11.1999 r., II UKN 190/99, OSNAPiUS 2001, nr 4, poz. 122, czy wyrok z dnia 10.05.2000, II UKN 535/99). Dodatkowo, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że osoba pracująca w gospodarstwie rolnym musi spełniać kryteria wymagane dla uznania jej za „domownika” o jakim mowa w przepisie art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników – czyli musi być osobą bliską rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostawać z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkiwać na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracować w tym gospodarstwie rolnym i nie być związaną z rolnikiem stosunkiem pracy.

Ustalając, że H. M. (1) wykonywał w gospodarstwie rolnym swoich rodziców przez co najmniej brakujący okres 5 miesięcy i 20 dni pracę takiego rodzaju, która może zostać obecnie potraktowana jako okres uzupełniający dla celów emerytalnych, sąd oparł się na dokumentach zgromadzonych w aktach rentowych organu oraz w aktach osobowych ubezpieczonego z okresów zatrudnienia w (...) w N., w Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w N., w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N. oraz w Spółce (...), ściągniętych przez sąd do akt sprawy głównej. Autentyczność dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji, stąd też zostały uznane za wiarygodne. Za miarodajne uznał sąd także wyjaśnienia samego H. M.. Choć teoretycznie jego twierdzenia, jako osoby najbardziej zainteresowanej pozytywnym rozstrzygnięciem niniejszej sprawy, mogły być choćby z tego powodu uznane za mało wiarygodne, to jednak w okolicznościach niniejszej sprawy znalazły one pełne potwierdzenie w dokumentacji znajdującej się w archiwalnych aktach pracowniczych H. M.. Sąd uznał w związku z tym, że w sprawie nie było potrzeby przeprowadzania dowodu z zeznań świadków, gdyż pozostały materiał dowodowy był wystarczający do jej rozstrzygnięcia. Świadkowie (którzy złożyli zarazem pisemne oświadczenia w formie wymaganej przez organ rentowy) mieliby bowiem ewentualnie potwierdzić, to co w toku przesłuchania opisał ubezpieczony. Skoro więc sąd dał wiarę wyjaśnieniom ubezpieczonego, gdyż znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów, brak było potrzeby, by dodatkowo przesłuchiwać jeszcze świadków.

W okresie, którego doliczenia domagał się H. M., był on już osobą, która ukończyła 16 rok życia. Był on ponadto domownikiem swoich rodziców, W. i K. M.. Sąd uznał za w pełni prawdopodobne wyjaśnienia ubezpieczonego, że pomagał rodzicom w gospodarstwie, w tym w szczególności w okresie od ukończenia szkoły podstawowej (co miało miejsce w czerwcu 1969 r.) aż do momentu powołania do wojska (tj. do 28 lutego 1972 r.). Trudno bowiem przypuszczać, aby w ówczesnych realiach życia na wsi, w sytuacji, w której ojciec ubezpieczonego pracował zawodowo, jego rodzice tolerowaliby sytuację, w której ich syn nie uczyłby się, nie pracował zawodowo i zarazem nie pracował w ich gospodarstwie rolnym. Sąd dostrzegł jednocześnie, że w analizowanej sprawie wśród dostępnej dokumentacji znajdują się dwie umowy o pracę dotyczące podjęcia przez ubezpieczonego zatrudnienia w okresach od dnia 1 listopada 1969 r. do 30 listopada 1969 r. oraz od 15 czerwca 1970 r. do 15 września 1970 r. w Spółce (...) dla Wykorzystania Ś. w K. N.. Pozostawało to jednak bez znaczenia dla rozstrzygnięcia. W niniejszym postępowaniu, aby uzyskać korzystne dla siebie rozstrzygnięcie ubezpieczony musiał wykazać jedynie 5 miesięcy i 20 dni pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i niewątpliwie taki okres pracy udało mu się udowodnić. Materiał dowodowy okazał się bowiem wystarczający do przyjęcia, że ubezpieczony niewątpliwie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w okresach kiedy nie pozostawał w ewentualnym zatrudnieniu (zatrudnienie w wyżej wskazanej spółce wodnej nie było bowiem pewne, biorąc pod uwagę to, że z tego okresu zachowały się wyłącznie umowy o pracę, brak natomiast jakichkolwiek dokumentów świadczących o tym, że H. M. faktycznie taką pracę podjął i ją wykonywał). W tym zakresie aąd zauważył, że w aktach osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług (...) w N. od 24 stycznia 1974 r. do 21 września 1974 r. znajduje się wypowiedzenie z 3 sierpnia 1974 r., w którym ubezpieczony jako powód rozwiązania stosunku pracy wskazał konieczność pomocy starszym rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Z kolei w aktach osobowych ubezpieczonego z kolejnego okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w N. od 1 grudnia 1976 r. do 30 września 1977 r. znajduje się życiorys z dnia 29.09.1976 r. sporządzony przez ubezpieczonego na potrzeby podjęcia zatrudnienia, w którym wskazał on, że po skończeniu szkoły podstawowej w 1969 r. nigdzie dalej się nie uczył, tylko został przy rodzicach na gospodarstwie. Wskazał przy tym, że pracę w gospodarstwie rodziców kontynuował również po przeprowadzce do T. i pracuje w gospodarstwie rodziców nadal. Również w życiorysie sporządzonym w dniu 9 października 1979 r. (znajdującym się w aktach osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w Spółce (...) w latach 1979-1982) ubezpieczony podał, że po skończeniu szkoły podstawowej pozostał z rodzicami na gospodarstwie. W 1972 r. został powołany do służby wojskowej. Zdaniem sądu brak jest podstaw do zakwestionowania wiarygodności znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego życiorysów w zakresie wskazywanych w nich okoliczności. W tamtym czasie ubezpieczony nie mógł bowiem przewidzieć, że kilkadziesiąt lat później będzie mógł mieć trudności w uzyskaniu emerytury z uwagi na brakujący staż ubezpieczeniowy i w tym celu 40 lat wcześniej preparował ewentualne dowody.

Wyjaśnienia ubezpieczonego potwierdziły również i to, że pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców – z uwagi na zakres obowiązków H. M., a także na jego wkład w funkcjonowanie gospodarstwa – nie można uznać za dorywczą. Rodzice ubezpieczonego zajmowali się uprawą zboża, nadto hodowali krowy (kilka sztuk) oraz trzodę chlewną. Mieli 2 konie wykorzystywane do prac w polu oraz podstawowy sprzęt: pług, brony. Ubezpieczony wykonywał wszystkie prace związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego; zajmował się też obrządkiem zwierząt, wykonywał prace związane z uprawą roli. Zimą H. M. zajmował się obrządkiem, zwoził drzewo z lasu, śrutował zboże. Co prawda w prowadzeniu gospodarstwa rolnego rodzicom pomagało również rodzeństwo ubezpieczonego, jednocześnie jednak sąd wziął pod uwagę, że ojciec ubezpieczonego pracował zawodowo, a zatem niewątpliwie znaczną część prac w gospodarstwie wykonywały dzieci, w tym w szczególności ubezpieczony - jako najstarszy syn.

W wyniku tak poczynionych ustaleń faktycznych i na tle dokonanych rozważań prawnych, koniecznym było uznanie – przy wzięciu pod uwagę zasad doświadczenia życiowego oraz logiki, że ubezpieczony legitymuje się okresem ubezpieczenia (łącznie z okresem pracy zawodowej uznanym przez organ rentowy) uprawniającym do nabycia prawa do emerytury wynoszącym co najmniej 25 lat.

W myśl przepisu art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej - świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. H. M. 60 rok życia ukończył 2 stycznia 2012 r., jednakże wniosek o emeryturę złożył w sierpniu 2016 r.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał H. M. prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 sierpnia 2016 r., tj. od pierwszego dnia miesiąca złożenia wniosku.

Przewodnicząca:	SSO Monika Miller-Młyńska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Monika Czaplak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE