UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił, odwołanie A. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 26 września 2011 r., którą organ rentowy odmówił mu przyznania emerytury z uwagi na to, że do dnia 1 stycznia 1999 roku nie udokumentował 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy ustalił, że A. W. urodzony (...) z pierwszym wnioskiem o emeryturę wystąpił do ZUS w dniu 11 marca 2011 r. Decyzją z dnia 31 maja 2011 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy emerytury, a Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił odwołanie wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2011 r. w sprawie VI U 840/11. W dniu 22 sierpnia 2011 r. A. W. ponowił wniosek o przyznanie mu emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Łączny staż pracy wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999 roku wynosi 25 lat, 10 miesięcy i 22 dni, nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego i nie pozostaje w stosunku pracy. Sąd ustalił, że wnioskodawca w okresie od 5 kwietnia 1983 r. do dnia 2 grudnia 1998 roku był zatrudniony w (...) Spółdzielni (...) w S. Oddział w S. na stanowisku sprzedawcy na podstawie umowy agencyjnej. W okresie od października do kwietnia jeździł ciągnikiem i woził towar. Nie był więc zatrudniony stale i pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt ZUS, wyjaśnień wnioskodawcy, zeznań świadka J. G. (1), oraz akt sprawy (...)

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie A. W., w którym wnosił o ponowne rozpatrzenie jego wniosku i przyznanie emerytury w związku z przedłożonymi nowymi dokumentami oraz wiadomościami jakie posiada świadek – pracujący z nim J. G. (2) – nie jest zasadne. Sąd Okręgowy zacytował treść art. 184 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1,2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach o i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tekst. jednol. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), oraz mające zastosowanie w sprawie przepisy dotychczasowe,o których mowa w art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.). Powołując się na wskazane uregulowanie stwierdził Sąd, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia czy wnioskodawca ur. (...), który udokumentował łączny okres zatrudnienia w wymiarze 25 lat, 10 miesięcy i 22 dni, legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 15 letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach, a w szczególności, czy taką pracę wykonywał w czasie zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) w S.. Podniósł Sąd, że w oparciu o zebrany materiał dowodowy można stwierdzić, iż w oddziale Spółdzielni wnioskodawca pracował głównie jako sprzedawca w sklepie i był zatrudniony na podstawie umowy zlecenia, którą świadek J. G. (2) traktował jako umowę agencyjną. Sezonowo wnioskodawca pracował jako kierowca ciągnika. Sam wnioskodawca potwierdził, że od maja do jesieni sprzedawał towar pochodzący ze Spółdzielni jako sprzedawca w tzw. „sklepiku”, a w okresie od października do kwietnia jeździł jako kierowca ciągnika i woził towar. Pracę na podstawie umowy agencyjnej potwierdza wystawione wnioskodawcy świadectwo pracy, świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych pracodawca nie wystawił wnioskodawcy, gdyż faktycznie nie świadczył on pracy w takich warunkach. W tej sytuacji Sąd uznał, że wnioskodawca nie udokumentował jednego z koniecznych warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, tj. 15 lat pracy w warunkach szczególnych, skutkiem tego oddalił odwołanie ubezpieczonego, na zasadzie art. 477¹⁴§1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca A. W.. Zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym, mającą wpływ na rozstrzygnięcie, a polegającą na przyjęciu, że nie wykonywał w (...) Spółdzielni (...) pracy w warunkach szczególnych, podczas gdy począwszy od 1 października do 30 kwietnia pracował jako kierowca ciągnika w pełnym wymiarze czasu pracy; niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych – zbyt ogólnikowe przesłuchanie go w sprawie; przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie, że w spornym okresie nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych. Wskazując na powyższe apelujący wniósł, o : dopuszczenie dowodu z zeznań trzech nowo powołanych świadków na okoliczność, że w spornym czasie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych jako kierowca ciągnika, oraz o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu apelacji skarżący wywiódł, że praca wykonywana przez 7 miesięcy w roku w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Spółdzielni (...) w S., Oddział w S. nie była pracą dorywczą w okresie od 12 października do 30 kwietnia, nie prowadził wtedy kiosku w tzw. „szczękach”, bo te były zamknięte z uwagi na warunki atmosferyczne. W tym czasie w Spółdzielni był zatrudniony nie jako agent, ale jako pracownik, o czym świadczy wpis w legitymacji ubezpieczeniowej o zgodzie spółdzielni na jego przejście do innego zakładu „za porozumieniem zakładów pracy”. Nadto podkreślił wnioskodawca, że gdyby Sąd w sposób prawidłowy dokonał oceny dowodów, winien był przyznać wcześniejszą emeryturę przy zaliczeniu pracy traktorzysty- tj. pracy w warunkach szczególnych wymienionej w wykazie A, Dział VIII, pkt 3 załącznika do Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. ( cyt. wyż.). Końcowo wnioskodawca wyjaśnił, że dopiero teraz mógł powołać nowych świadków, gdyż po ponad 20 latach udało mu się odnaleźć te osoby. W związku w powyższym wniósł o uzupełnienie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów.

W pierwszej kolejności należało wziąć pod uwagę, że wnioskodawca nie udokumentował żadnego okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, a jednocześnie twierdził, że spełnia ustawowy warunek wykonywania takiej pracy przez co najmniej 15 lat. Twierdzenia te ogniskowały się jednak wokół okresu jego pracy w(...) Spółdzielni (...)w S., tj. od 5.04.1983 r. do 30.04.1988 r. (5 lat 7 miesięcy 28 dni). Wobec faktu, że wskazany okres byłby daleko niewystarczający do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury Sąd Apelacyjny dostrzegł potrzebę uzyskania od wnioskodawcy jednoznacznie sprecyzowanego stanowiska, które i kiedy wykonywane przezeń prace uważa on za prace w szczególnych warunkach, tj. zakwalifikowane przez wnioskodawcę za uprawniające do wcześniejszej emerytury. W piśmie z dnia 6 września 2012 r. (k. 42 a. s.) wnioskodawca przedstawił przebieg swojej pracy podając okresy, miejsca pracy i stanowiska, na których pracował, przy czym poz. 1-6 odnosiły się – jak podkreślił – do pracy w warunkach szczególnych:

poz. 1: od 9.09.1968 r. – 30.03.1974 r. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo(...) , monter w zakładzie usługowym, naprawy sprzętu AGD,(5 lat 6 miesięcy, 21 dni) w międzyczasie wnioskodawca od 27.10.1970 r. do 17.10.1972 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową, będąc radiotelegrafistą;

poz.2: od 10.04.1974 r. – 13.07.1974 r. (...)w T., elektromechanik (3 miesiące, 3 dni);

poz.3 od 19.09.1974 r. – 30.04.1981 r. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo (...)w S., elektromechanik (6 lat, 7 miesięcy i 11 dni);

poz. 4 od 19.05.1981 r. – 30.09.1981 r. PP (...), mechanik samochodowy ( 3 miesiące i 13 dni);

poz.5 od 2.03.1982 r. – 31 sierpnia 1982 r. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo (...) w K., konserwator urządzeń hotelowych, wymiar ½ etatu.

poz.6 od 5.04.1983 r. – 2.12.1988 r. (...) Spółdzielnia (...) w S., sprzedawca ajent ( 5 lat, 7 miesięcy, 28 dni), przy czym od 1 października do 30 kwietnia każdego roku wnioskodawca pracował jako traktorzysta.

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył spełnienia przesłanek, od których zależy nabycie prawa do emerytury w związku z zatrudnieniem w szczególnych warunkach. W szczególności sporne było spełnienie przesłanki w postaci posiadania przez ubezpieczonego co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353, ze zm.) ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., a będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 tej ustawy. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 w/w ustawy, przedmiotowa emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 2 ustawy).

Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że wiek emerytalny, rodzaje prac, stanowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Pod pojęciem przepisów dotychczasowych należy rozumieć przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.). Zgodnie z przepisem §4 ust. 1 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wskazaną w wykazie A, nabywa prawa do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat i dla mężczyzn 60 lat, jak też posiada wymagany okres zatrudnienia (tj. 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Przy rozważaniu kwestii nabycia uprawnień do tzw. wcześniejszej emerytury konieczne jest spełnienie wskazanych powyżej przesłanek, przy czym należy mieć na uwadze, że zgodnie z §2 ust. 1 cytowanego wyżej rozporządzenia, z okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Podsumowując powyższe, przy rozważaniu, czy dana osoba spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury w związku z pracą w warunkach szczególnych, konieczne jest dokonanie ustaleń, czy ubezpieczony wykonywał takie czynności, które mogą być zakwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych oraz czy praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, że wnioskodawca nie wykazał 15 lat wykonywanej w szczególnych warunkach w rozumieniu powyższych przepisów. Nie zmieniło przy tym tej oceny szczegółowo przedstawione wyżej zestawienie okresów pracy wnioskodawcy. Z pewnością nie mógł być brany pod uwagę okres wymieniony pod poz.5, gdyż praca wykonywana była przez wnioskodawcę w niepełnym wymiarze czasu pracy (½ etatu). Również sezonowo wykonywana przez A. W. praca w miesiącach letnich (od maja do jesieni) – jako sprzedawca w kiosku („szczękach”) w Spółdzielni(...), nie mogła być uwzględniona, skoro wnioskodawca nie był pracownikiem, tylko ajentem. Biorąc pod uwagę okresy wymienione pod poz. 1,2,3,4, oraz częściowo poz. 6 ( sezonowa praca traktorzysty od października do kwietnia każdego roku) – to w pierwszym rzędzie należy odnieść się do definicji ustawowej zawartej w cyt. wyż. art. 32 ust. 2 ustawy. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Pamiętać również należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc przepisy regulujące to prawo należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. Przy takim założeniu czynności w postaci napraw sprzętu AGD, praca elektromechanika, mechanika samochodowego, czy traktorzysty, aby mogły być zakwalifikowane do pracy wykonywanych w szczególnych warunkach musiałyby być objęte przepisami cyt. wyż. rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, co w konkretnym wypadku nie ma miejsca.

Co prawda z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, wnioskodawca od października do kwietnia ( w okresie od 5 kwietnia 1983 r. do 2.12. 1988 r. „ jeździł ciągnikiem i woził towar”, co oznacza, że wykonywał pracę ujętą w wykazie A, dział VIII, poz. 3 rozporządzenia „ prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych”) - jednakże, dla oceny istoty sporu, pozostaje to bez istotnego znaczenia, gdyż łączny okres takiej pracy w konkretnym wypadku wyniósłby zaledwie 2 lata i 11 miesięcy (5 lat po 7 miesięcy = 35 miesięcy), przy ustawowo wymaganych 15 latach pracy w szczególnych warunkach.

Reasumując należy podkreślić, że z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą skorzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach w zw. z §2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.). Warunek szczególnego zatrudnienia – zwłaszcza, gdy osoba ubiegająca się o emeryturę, tak jak skarżący, nie dysponuje świadectwem potwierdzającym wykonywanie takiej pracy – nie może budzić żadnych wątpliwości przy ubieganiu się o świadczenie. Skoro wnioskodawca nie wykazał, że spełnił ustawowy warunek przepracowania co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych zasadna była odnowa przyznania mu emerytury na podstawie powołanych na wstępie przepisów.

Mając na względzie, że zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE