UZASADNIENIE

Powódka Agencja Nieruchomości Rolnych w W. Oddział Terenowy w O. wniosła o nakazanie pozwanemu K. C. wydania powódce nieruchomości położonej na terenie gminy B., województwo (...) oznaczonej w ewidencji gruntów obrębu B. jako działka nr (...) o powierzchni 34,2 ha oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według nom przepisanych.

W uzasadnieniu wskazała, że strony łączyła umowa dzierżawy przedmiotowej nieruchomości do dnia 31 października 2015 r. Po tej dacie powódka wyznaczała dwukrotnie pozwanemu termin wydania nieruchomości, który nieruchomości nie wydał. Natomiast pozwany wnosił o przedłużenie okresu trwania umowy dzierżawy, na co powódka nie wyraziła zgody.

Pozwany K. C. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że zwracał się do powódki z wnioskiem o przedłużenie umowy dzierżawy oraz sprzedaż nieruchomości na zasadach pierwszeństwa wynikających z art. 29 ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Podkreślił, że po wygaśnięciu umowy dzierżawy powódka mogła swobodnie korzystać z nieruchomości, miała do niej pełen dostęp, a tym samym roszczenie o wydanie nieruchomości jest bezprzedmiotowe. Dodał, że umowa stron nie przewidywała żadnej szczególnej formy wydania nieruchomości, a tym samym dopuszczalna jest forma dorozumiana.

Wyrokiem z 7 października 2016 r. Sąd Rejonowy w Biskupcu nakazał pozwanemu K. C. aby wydał powódce Agencji Nieruchomości Rolnych w W. Oddział Terenowy w O. nieruchomość położoną w B., gmina B., o numerze geodezyjnym (...), o powierzchni 34,2 ha. Zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.265 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że umową dzierżawy z dnia 26 stycznia 2004 r. Agencja Nieruchomości Rolnych wydzierżawiła K. C. nieruchomość położoną na terenie gminy B., województwo (...), oznaczoną w ewidencji gruntów obrębu B. jako działka nr (...), o powierzchni 34,2000 ha, na okres 10 lat.

Dzierżawca zobowiązał się płacić wydzierżawiającemu czynsz dzierżawny w wysokości równowartości 165 decyton pszenicy.

Aneksem nr (...) do ww. umowy z dnia 22 grudnia 2004 r. wydzierżawiający zezwolił dzierżawcy na dokonanie nasadzeń na przedmiocie dzierżawy w postaci wierzby energetycznej. Po zakończeniu stosunku dzierżawy, dzierżawca zobowiązał się dokonać rekultywacji gruntu. Dzierżawca w celu zabezpieczenia kosztów rekultywacji gruntu dokonał blokady środków finansowych.

Aneksem nr (...) do ww. umowy z dnia 30 kwietnia 2009 r. przedłużono czas trwania umowy do 31 października 2015 r.

Powódka w dniu 13 listopada 2015 r. wezwała pozwanego do wydania ww. nieruchomości.

W ocenie Sądu Rejonowego pozwany nie wydał powódce do dnia orzekania przedmiotu dzierżawy. Pozwany zobowiązany był do wydania całej działki, w tym gruntu, którego część nie została zrekultywowana. Okoliczność iż powinna zostać zrekultywowana tylko część działki, tj. w zakresie usunięcia wierzby energetycznej, nie może prowadzić do wniosku, że pozwany wykonał swój obowiązek polegający na wydaniu gruntu, jako całości. Zdaniem Sądu pierwszej instancji niewydanie przedmiotu dzierżawy przez pozwanego polegało na pozostawieniu na części dzierżawionej działki korzeni wierzby. Pozwany w żaden sposób nie wyraził woli wyzbycia się władania przedmiotową nieruchomością, a przez co powódka nie miała nawet możliwości wyrażenia woli jej odebrania. Dlatego Sąd Rejonowy nakazał pozwanemu wydanie powódce przedmiotowej nieruchomości. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Pozwany zaskarżył powyższy wyrok w całości. W apelacji zarzucił:

- naruszenie prawa procesowego, tj.:

1. art 232 k.p.c. polegający na braku przedstawienia przez powoda dowodów świadczących o tym iż nie może w pełni korzystać ze swojej własności a tym samym, że nieruchomość nie została mu wydana,

2. art. 321 § 1 k.p.c. polegający na zasądzeniu ponad żądanie pozwu którym to powód domagał się nakazania wydania nieruchomości a Sąd orzekł w przedmiocie zwrotu nieruchomości po zakończeniu dzierżawy,

3. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wybiórcze potraktowanie materiału dowodowego polegające na uznaniu, że pozwany nie kwestionował faktu, iż nie wydał gruntu dla powódki, podczas gdy wszechstronne rozpatrzenie materiału dowodowego w szczególności odpowiedzi na pozew i zeznań pozwanego złożonych na rozprawie w dniu 04.10.2016r prowadzi do wniosku, że pozwany po wygaśnięciu umowy dzierżawy konsekwentnie nie rościł sobie do niej praw, nie użytkował i nie ograniczał pozwanemu dostępu do nieruchomości, a tym samym w sposób dorozumiany wydał nieruchomość, a ponadto telefonicznie poinformował powódkę, że pozostawia nieruchomość do dyspozycji powoda oraz by powódka wzięła kaucję i sama zrekultywowała grunt,

4. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nie rozważenie całego materiału dowodowego, tj. wszystkich zapisów umowy dzierżawy oraz kolejnych aneksów co doprowadziło do uznania, że z uwagi na pozostawione korzenie wierzby nie jest możliwe wydanie nieruchomości, podczas gdy zapisy umowy w szczególności(...)umowy dodany aneksem nr (...) jak również(...) umowy dodany aneksem nr (...) wprost wskazują na możliwość dochodzenia odszkodowania za nieprzywrócenie gruntów do kultury rolnej, a ponadto Umowa nie przewiduje sankcji w postaci braku możliwości „wydania" nieruchomości;

- naruszenie prawa materialnego, tj.:

5. art. 222 § 1 k.c. polegający na niezastosowaniu powyższego artykułu w sytuacji, kiedy to w punkcie I pozwu powódka wnosiła o nakazanie pozwanemu wydania nieruchomości, tj. zgłosiła roszczenie windykacyjne określone we wskazanym artykule,

6. art 705 k.c. polegające na zastosowaniu powyższego artykułu w sytuacji kiedy powódka w pozwie ani dalszych pismach procesowych nie wniosła o zwrot nieruchomości po zakończeniu dzierżawy.

Ponadto pozwany zarzucił wyrokowi:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że pozwany nie „wydał" nieruchomości, podczas gdy pozwany po wygaśnięciu umowy dzierżawy konsekwentnie nie rościł sobie do niej praw, nie użytkował i nie ograniczał pozwanemu dostępu do nieruchomości,

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że zgodnie z umową dzierżawy z dnia 26.01.2004 pozwany nie mógł „wydać' powódce nieruchomości w sytuacji gdy na nieruchomości znajdowały się korzenie wierzby, podczas gdy umowa nie wyklucza takiej możliwości, a nadto zawiera postanowienia dotyczące zabezpieczenia kosztów likwidacji wierzby w sytuacji gdyby pozwany takich prac nie wykonał,

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że pozwany nigdy nie złożył powodowi żadnego oświadczenia, podczas gdy telefonicznie poinformował powódkę, że pozostawia nieruchomość do dyspozycji powoda i oraz by powódka wzięła kaucję i sama zrekultywowała grunt,

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na ustaleniu, że pozwany nie kwestionował faktu, że nie „wydał" gruntu, podczas gdy zarówno w odpowiedzi na pozew jak i w trakcie zeznań wskazał, że nie użytkował nieruchomości i w żaden sposób nie ograniczał powódce dostępu do nieruchomości a tym samym w sposób dorozumiany wydał nieruchomość,

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że pozwany w sposób dorozumiany nie mógł zwrócić nieruchomości.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji wskazując na trafność orzeczenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, jednak nie ze wszystkimi podniesionymi w niej zarzutami można się zgodzić.

Przede wszystkim należy wskazać, że powództwo o wydanie nieruchomości położonej na terenie gminy B., województwo (...) oznaczonej w ewidencji gruntów obrębu B. jako działka nr (...) o powierzchni 34,2 ha było w chwili wniesienia pozwu zasadne.

Zgodnie z art. 705 k.c. po zakończeniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest, w braku odmiennej umowy, zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powinien się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu dzierżawy. Strony mogą zatem ustalić w umowie, że po zakończeniu dzierżawy przedmiot dzierżawy pozostanie u dzierżawcy (np. na podstawie innego stosunku prawnego) lub zostanie przekazany innej niż wydzierżawiający osobie. W razie braku takich ustaleń, dzierżawca powinien zwrócić wydzierżawiającemu przedmiot dzierżawy niezwłocznie po ustaniu dzierżawy. Nie jest tu nawet konieczne wezwanie dzierżawcy do dokonania zwrotu. Bezspornie w niniejszej sprawie strony nie ustaliły w umowie sposobu postępowania z nieruchomością po zakończeniu umowy dzierżawy. W tej sytuacji pozwany powinien był wydać powódce nieruchomość niezwłocznie po 31 października 2015 r.

Podkreślić przy tym należy, że wydanie nieruchomości nie może polegać wyłącznie na biernym zachowaniu dzierżawcy, który po zakończeniu terminu dzierżawy uważa, iż samo prawo pełnego dostępu do nieruchomości i możliwość korzystania z niej jest równoznaczne z wydaniem nieruchomości. W orzecznictwie podkreśla się, że zwrot rzeczy polega na przekazaniu jej wynajmującemu (wydzierżawiającemu) w taki sposób, aby był świadom, iż rzecz zostaje mu oddana do dyspozycji z uwagi na zakończenie się stosunku najmu (dzierżawy) i miał zapewniony swobodny dostęp i możliwość sprawdzenia jej stanu. Zwrot rzeczy musi być czynnością jednoznaczną (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2015 r., V CSK 739/14).

Bierność pozwanego, który nie odpowiedział na wezwania powódki do stawienia się celem wydania nieruchomości z pewnością nie może być uznana za jednoznaczną czynność wydania nieruchomości, tym bardziej, że pozwany złożył wniosek o przedłużenie umowy dzierżawy, tym samym wyrażając wolę zatrzymania przedmiotowej nieruchomości. Jednocześnie na nieruchomości znajdowały się w chwili zakończenia umowy dzierżawy nasadzenia dokonane przez pozwanego. Taka sytuacja nie daje podstaw do uznania, że doszło do jednoznacznego przekazania rzeczy wydzierżawiającemu. Stanowisko pozwanego także było niejednoznaczne. W pozwie podniósł, że telefonicznie kontaktował się z powódką celem zmiany terminu wydania nieruchomości, zaś już w apelacji podniósł, że kontaktował się w celu poinformowania o pozostawieniu nieruchomości do dyspozycji powódki. Tymczasem zwrot rzeczy musi być czynnością jednoznaczną także dla posiadacza oddającego rzecz ze względu na krótki termin przedawnienia wzajemnych roszczeń.

Zwrot przedmiotu dzierżawy po zakończeniu umowy ma zapewnić wydzierżawiającemu faktyczną możliwość zbadania jego stanu, co wymaga przejęcia rzeczy w rzeczywiste władanie.

W tych warunkach powódka mogła mieć uzasadnione okolicznościami przekonanie, że rzecz w dalszym ciągu znajduje się we władaniu pozwanego, który nie ma woli wydania nieruchomości powódce.

Sytuacja uległa zmianie w chwili doręczenia powódce odpowiedzi na pozew, co nastąpiło w dniu 14 kwietnia 2016 r. na rozprawie (k.58). Czynność powyższa jest o tyle istotna, że treść pisma jednoznacznie wskazuje, że pozwany nie chce zatrzymać przedmiotowej nieruchomości dla siebie i wydaje ją powódce. Oświadczenie to kierowane do powódki jest jednoznaczne w swej treści i dlatego daje podstawę do przyjęcia, iż stanowi akt wydania nieruchomości powódce.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy, który jest zobowiązany zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. uwzględnić stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, powinien uznać, że doszło do wydania nieruchomości i w konsekwencji powództwo o wydanie oddalić jako bezzasadne. Okoliczność, że pozwany nie przywrócił przedmiotu dzierżawy do stanu z daty rozpoczęcia dzierżawy, nie uniemożliwia zwrotu nieruchomości, jedynie stanowić będzie podstawę do stosownych rozliczeń między stronami.

Dlatego Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.

Stosownie do zmiany rozstrzygnięcia co do roszczenia głównego zmianie podlegało orzeczenie o kosztach procesu za pierwszą instancję. Sąd Okręgowy o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. W niniejszej sprawie zachodzi wypadek szczególny, gdyż w chwili wniesienia pozwu roszczenie powódki było zasadne. Obciążenie powódki zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, całością lub nawet tylko częścią kosztów procesu w okolicznościach niniejszej sprawy byłoby trudne do pogodzenia z poczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Powódka składając pozew w niniejszej sprawie była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia. Dlatego zastosowanie ogólnych zasad odpowiedzialności za wynik procesu byłoby sprzeczne z zasadą słuszności.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

Natomiast o kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na postawie art. 98 § 1 w zw. z art. 99 i art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 7 pkt 2 i § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804). Apelacja pozwanego została jednak uwzględniona w całości. Powódka jest stroną przegrywającą sprawę w postępowaniu apelacyjnym i dlatego powinna zwrócić pozwanemu koszty procesu, które stanowiła opłata od apelacji wysokości 545 zł i opłata za czynności radcy prawnego przed Sądem II instancji w wysokości 360 zł.

Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz Jacek Barczewski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE