UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 kwietnia 2016 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ustalił dla J. G. (1) od dnia 1 lutego 2015 roku do dnia 31 marca 2016 roku nadpłatę świadczenia emerytalno-rentowego w 100 % części uzupełniającej z powodu wyłączenia z ubezpieczenia społecznego z mocy ustawy współmałżonki. Organ rentowy wskazał, że we wskazanym okresie J. G. (1) pobrał świadczenie nienależne w wysokości 9.887,08 złotych (decyzja – k. 229 a.r.).

J. G. (1) wniósł odwołanie od tej decyzji, nie zgadzając się z rozstrzygnięciem organu rentowego. W uzasadnieniu podniósł, że jego małżonka K. G. otrzymała zasiłek opiekuńczy w związku z opieką nad matką. Z treści decyzji o przyznaniu zasiłku nie wynikało, że jego przyznanie oznacza zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym wyłączenie z podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. Nikt z pracowników opieki społecznej lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie poinformował ich o konsekwencjach przyznania zasiłku. Żona wnioskodawcy przez cały czas sprawowała opiekę nad chorą matką, jednocześnie wraz z trzema córkami pracując w gospodarstwie i opłacając składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Ponadto gdy otrzymała decyzję o wyłączeniu z ubezpieczenia, zrezygnowała z pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego (odwołanie – k. 2-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu argumentował, że decyzja przyznająca wnioskodawcy rentę zawiera pouczenie, że rencista powinien powiadomić organ rentowy o okolicznościach powodujących zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia. Natomiast jego żona – K. G. w oświadczeniu złożonym do (...) w Z. oświadczyła, że zaprzestaje prowadzenia gospodarstwa rolnego (odpowiedź na odwołanie – k. 18-19 a.s.).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

J. G. (1) urodził się w dniu (...).

Decyzją z dnia 16 kwietnia 2002 roku organ rentowy przyznał mu rentę inwalidzką od dnia 19 lutego 2002 roku, natomiast decyzją z dnia 11 marca 2005 roku rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy. W obu przypadkach z powodu prowadzenia działalności rolniczej część uzupełniająca renty została zawieszona w 50 % (decyzja – k. 54, 123 a.r.).

Decyzją z dnia 21 grudnia 2012 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, działając z urzędu, podjął wypłatę 100 % części uzupełniającej od dnia 1 stycznia 2013 roku (decyzja – k. 182 a.r.).

Decyzją z dnia 16 marca 2016 roku organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników dla żony wnioskodawcy – K. G. w związku z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego oraz zaprzestaniem prowadzenia działalności rolniczej od dnia 1 stycznia 2015 roku. Następnie decyzją z dnia 31 marca 2016 roku organ rentowy wstrzymał wypłatę części uzupełniającej dla J. G. (1) od dnia 1 kwietnia 2016 roku (decyzje – k. 208, 224 a.r.).

W dniu 25 kwietnia 2016 roku Prezes KRUS wydał zaskarżoną decyzję, ustalającą nadpłatę części uzupełniającej renty rolniczej od dnia 1 lutego 2015 roku do dnia 31 marca 2016 roku (decyzja – k. 229 a.r.).

J. G. (1) zamieszkuje wraz z żoną oraz trzema córkami w gospodarstwie rolnym o powierzchni 4,96 ha w miejscowości S.. Od 2002 roku, tj. od czasu otrzymania prawa do renty, z uwagi na zły stan zdrowia, nie wykonuje żadnych prac w gospodarstwie.

Prowadzeniem gospodarstwa zajmuje się K. G., której pomagają córki A. G., M. G. oraz J. G. (2). Oprócz nich niezbędne prace polowe wykonują również inni, w tym sąsiedzi M. D. oraz R. Z., którzy są wynajmowani przez żonę wnioskodawcy (zeznania wnioskodawcy – k. 31v, 49v a.s., zeznania świadków: K. G. – k. 48 a.s., A. G. – k. 48v a.s., M. D. – k. 48v-49 a.s., M. G. – k. 49 a.s.).

Matka K. H. (...) również zamieszkuje w gospodarstwie rolnym wnioskodawcy. Z powodu złego stanu zdrowia wymaga stałej opieki. Z tego względu decyzją z dnia 6 lutego 2015 roku Ośrodek Pomocy (...) w Z. przyznał K. G. specjalny zasiłek opiekuńczy w wysokości 520,00 złotych miesięcznie na okres od dnia 1 stycznia 2015 roku do dnia 31 października 2015 roku, a decyzją z dnia 2 listopada 2015 roku na okres od dnia 1 listopada 2015 roku do dnia 31 października 2016 roku (decyzje – k. 210, 211 a.r.).

Podczas okresu pobierania zasiłku K. G. mieszkała wraz z mężem we wspólnym gospodarstwie rolnym, w którym wykonywała wszystkie niezbędne prace, odpłatnie zlecając je również innym osobom. Opłacała także składki na ubezpieczenie społeczne rolników (zeznania wnioskodawcy – k. 31v, 49v a.s., zeznania K. G. – k. 48 a.s., zaświadczenia o opłacaniu składek – k. 6-7, 54-61 a.s.).

Podczas składania wniosku o przyznanie zasiłku, a także w trakcie jego pobierania zarówno wnioskodawca, jak i jego żona nie byli pouczani, bądź informowani przez pracowników Ośrodka Pomocy (...) lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o zmianie tytułu ubezpieczenia dla K. G. oraz konsekwencjach w postaci zawieszenia wypłaty części uzupełniającej świadczenia dla J. G. (1), pouczenia takiego nie zawierają również doręczone wnioskodawcy decyzje (zeznania wnioskodawcy – k. 31v, k. 47v-48, 48v a.s., zeznania K. G. – k. 48 a.s.).

Decyzją z dnia 28 kwietnia 2016 roku, po rozpatrzeniu wniosku K. G., Ośrodek Pomocy (...) w Z. uchylił prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego od dnia 1 maja 2016 roku (wniosek, decyzja – k. 11, 12 a.s.).

Decyzją z dnia 16 maja 2016 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników K. G. od dnia 1 maja 2016 roku, natomiast decyzją z dnia 23 maja 2016 roku podjął wypłatę części uzupełniającej renty dla wnioskodawcy (decyzje – k. 244, 249).

Przed Sądem Okręgowym w Lublinie, pod sygn. akt VIII U 2961/16 toczy się również postępowanie z odwołania J. G. (1) od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 16 maja 2016 roku, stwierdzającej podleganie przez K. G. ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wnioskodawca kwestionuje datę objęcia ubezpieczeniem wskazując, że małżonka powinna mu podlegać od dnia 1 stycznia 2015 roku (dokumentacja – k. 51-63 a.s.).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony w oparciu o wskazaną dokumentację oraz zeznania wnioskodawcy i świadków, w tym żony J. G. (1).

Sąd obdarzył wiarą zeznania A. G., M. G. oraz M. D., z których wynika, że żona wnioskodawcy w rzeczywistości pracowała w gospodarstwie rolnym, jednocześnie opiekując się swoją matką.

Podobnie Sąd ocenił zeznania wnioskodawcy oraz jego żony – K. G.. Wynika z nich, że prowadziła ona gospodarstwo rolne podczas pobierania zasiłku. Sąd dał również wiarę, że ubezpieczeni nie byli informowani o konieczności zgłoszenia do organu rentowego pobierania zasiłku i wyłączeniu z ubezpieczenia rolniczego K. G. a obowiązek ten nie wynikał również z pouczeń decyzji.

Dowody z dokumentów zostały uznane przez Sąd za wiarygodne. Składają się na nią decyzje KRUS, (...) oraz zaświadczenia o opłacaniu składek. Dokumenty nie były one kwestionowane przez strony a ich forma i treść nie budziła zastrzeżeń Sądu. Odnośnie decyzji z dnia 16 kwietnia 2002 roku (k. 54 a.r.) o przyznaniu wnioskodawcy prawa do renty, która według pełnomocnika KRUS zawiera odpowiednie pouczenie o konieczności poinformowania organu rentowego o wyłączeniu żony z ubezpieczeniu rolniczego, Sąd wskazuje, iż z pouczenia nie wynika wprost taka konieczność. Powołany przez pełnomocnika punkt 5 zawiera jedynie informację o utracie prawa do świadczenia z chwilą objęcia jej innym ubezpieczeniem społecznym. Również punkt 6 nie jest wystarczająco zrozumiały w sytuacji, gdy żona wnioskodawcy przez cały okres sporny opłacała składki bez żadnych uwag ze strony organu rentowego. Nie zawiera on wyraźnego pouczenia dotyczącego małżonka uprawnionego do renty rolnika, odnosząc się jedynie do uzyskania przez małżonka prawa do emerytury i renty. Podobnie jak w przypadku pozostałych decyzji.

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

Odwołanie jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.), zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne oraz przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.

Zgodnie z art. 138 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r., Nr 153, póz. 1227 ze zm.), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (art. 138 ust 2 powołanej ustawy).

Organ rentowy zarzucił, że został przez wnioskodawcę wprowadzony w błąd poprzez nie ujawnienie faktu pobierania przez żonę świadczenia pielęgnacyjnego i nie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. W konsekwencji wypłaconą mu rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy w wysokości 100% części uzupełniającej Prezes KRUS uznał za nienależnie pobraną.

W dacie wydania decyzji z 21 grudnia 2012 r. i nadal, w tym do dnia 16 maja 2016 r. żona wnioskodawcy opłacała składki na ubezpieczenie społeczne rolników, podlegała temu ubezpieczeniu i prowadziła jak zostało wykazane w niniejszym postępowaniu, działalność rolniczą. W spornym okresie pobierania renty w 100% części uzupełniającej, trudno wnioskodawcy, z uwagi na powyższe okoliczności, zarzucić świadomość braku prawa do pobierania świadczenia w pełnej wysokości i wprowadzenia w błąd. Wręcz żona wnioskodawcy informowała właściwą instytucję o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników. Natomiast złożone oświadczenie o zaprzestaniu prowadzenia działalności rolniczej przez K. G., w świetle przeprowadzonych dowodów w sprawie, okazało się niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.

Tym samym brak jest podstaw do uznania, że wypłacona wnioskodawcy renta rolnicza jest świadczeniem nienależnie przez niego pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt. 2 ustawy.

W ocenie Sądu świadczenie wypłacone wnioskodawcy nie może zostać uznane za nienależnie przez nią pobrane również w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt. 1 ustawy. W aktach rentowych brak jest bowiem dowodu na to, że skarżący kiedykolwiek został pouczony o braku prawa do pobierania 100% części uzupełniającej renty.

Zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznych rolników (Dz. U. z 2016 r., poz. 277, tekst jedn. ze zmianami) rolnikiem jest pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Jak stanowi art. 28 ust. 3 ustawy wypłata części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy ulega zawieszeniu w całości, jeżeli rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, z zastrzeżeniem ust. 5-7 i 9-11.

Natomiast w świetle art. 28 ust. 4 cytowanej ustawy uznaje się, że rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając:

1) gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej:

a) małżonkiem emeryta lub rencisty,

b) jego zstępnym lub pasierbem,

c) osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

d) małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c;

2) gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych;

3) gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym emeryt lub rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia;

4) własności (udziału we współwłasności) nieustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka.

Kwestie wypłaty specjalnego zasiłku opiekuńczego przyznanego żonie wnioskodawcy reguluje ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1518). W świetle art. 17b tej ustawy warunkiem przyznania tego zasiłku dla małżonków rolników jest zaprzestanie prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego albo wykonywania przez nich pracy w gospodarstwie rolnym.

Jednocześnie na podstawie art. 6 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963) osoby pobierające specjalny zasiłek opiekuńczy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowy, za których składki opłacają wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Z analizy powyższych przepisów wynika, że aby otrzymać specjalny zasiłek opiekuńczy małżonek rolnika powinien zaprzestać prowadzenia gospodarstwa rolnego, co z kolei skutkuje wyłączeniem go z ubezpieczenia społecznego rolników. W efekcie powoduje to zawieszenie wypłaty części uzupełniającej renty rolniczej.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy uznał, że zarówno wnioskodawca, jak i jego żona, nie byli odpowiednio pouczeni odnośnie ukształtowania ich sytuacji ubezpieczeniowej. Jak wynika z ich zeznań pracownicy pomocy społecznej, a następnie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie przedstawili im konsekwencji składania oświadczeń o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej w celu uzyskania zasiłku, pomimo tego, że K. G. informowała ich o podleganiu ubezpieczeniu w KRUS. Co więcej, również wskazywane przez pełnomocnika organu rentowego pouczenia w decyzjach nie mówią o konieczności informowania Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o przyznaniu specjalnego zasiłku opiekuńczego. Wnioskodawca przyznał co prawda, że wiedział o obowiązku powiadomienia KRUS o wyłączeniu żony z ubezpieczenia rolniczego, jednak o takiej okoliczności dowiedział się dopiero z decyzji z dnia 16 marca 2016 roku. Tym samym J. G. (1) przez cały sporny okres nie miał świadomości odnośnie wyłączenia żony z ubezpieczenia społecznego rolników.

Ponadto należy zauważyć, że przez cały okres pobierania specjalnego zasiłku rolniczego K. G. opłacała składki na ubezpieczenie społeczne rolników pozostając w świadomości, iż jej sytuacja w zakresie podlegania temu ubezpieczeniu się nie zmieniła. Również organ rentowy, podobnie jak organ pomocy społecznej przez ten czas nie wyrażali wątpliwości odnośnie tytułu jej ubezpieczenia. Z kolei sama decyzja stwierdzająca wyłącznie z ubezpieczenia rolniczego została wydana ponad 1 rok od przyznania zasiłku. Nie bez znaczenia jest również fakt, że od momentu powzięcia wiadomości o wyłączeniu z ubezpieczenia i konieczności zwrotu części świadczenia wnioskodawczyni przedsięwzięła kroki w celu rezygnacji z pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Sąd Okręgowy stanął w niniejszej sprawie na stanowisku, że brak odpowiedniego pouczenia oraz poinformowania przez Ośrodek Pomocy (...) oraz Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie może powodować negatywnych konsekwencji dla ubezpieczonego w sytuacji, gdy przez cały okres sporny żadna ze wskazanych instytucji nie miała zastrzeżeń odnośnie podlegania ubezpieczeniu przez K. G., która regularnie opłacała składki na ubezpieczenia społeczne. W tej sytuacji należało zmienić zaskarżoną decyzję i ustalić, że J. G. (1) nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty 9.887,08 złotych tytułem nadpłaty renty rolniczej w 100 % części uzupełniającej za okres od dnia 1 lutego 2015 roku do dnia 31 marca 2016 roku.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE