UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie M. Ł. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. z dnia 5 maja 2011 r. odmawiającej wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. z dnia 29 kwietnia 2008 r. w przedmiocie odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 6 marca 2002 r. organ rentowy stwierdził, iż wnioskodawczyni M. Ł. (z domu P.), jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P., odpowiada za zadłużenie z tytułu nieopłaconych przez W. P. składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od września 2000 r. do czerwca 2001 r. w łącznej kwocie (...)zł. Organ rentowy wskazał, iż W. P. zmarł w dniu 13 czerwca 2001 r., a jego córka M. Ł. notarialnie złożyła oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, natomiast żona spadkodawcy K. P. odrzuciła spadek. W konsekwencji za zadłużenie W. P. wnioskodawczyni odpowiada całym swoim majątkiem do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2003 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił powyższą decyzję (z dnia 6 marca 2002 r.) i zwolnił wnioskodawczynię z obowiązku opłacenia składek wraz z odsetkami na ubezpieczenie społeczne. Sąd ten ustalił, iż w oświadczeniach złożonych przed notariuszem przez M. Ł. i K. P. brak jest informacji co do innych spadkobierców i testamentu, a córka zmarłego odmówiła wyjawienia organowi rentowemu majątku spadkowego, nie sporządziła spisu inwentarza masy spadkowej i nie przeprowadziła postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W konsekwencji zaskarżona decyzja była przedwczesna, gdyż nie ustalono kto jest spadkobiercą, ani wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, a tym samym, czy w wypadku gdy jednym spadkobiercą jest wnioskodawczyni M. Ł., może ona spłacić zadłużenie ojca. Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa Podgórza w Krakowie stwierdził, iż spadek po W. P. zmarłym dnia 13 czerwca 2001 r. w K. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła córka spadkodawcy M. P. w całości.

Ustalił dalej Sąd Okręgowy, że decyzją z dnia 29 kwietnia 2008 r. organ rentowy stwierdził, iż wnioskodawczyni, jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P., przejmuje zobowiązania z tytułu nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenia za okres od września 2000 r. do czerwca 2001 r. w łącznej kwocie(...)zł. W uzasadnieniu organ rentowy wyjaśnił, że spadek po W. P. zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa Podgórza w Krakowie z dnia 2 kwietnia 2004 r., nabyła z dobrodziejstwem inwentarza wnioskodawczyni M. Ł. w całości. Zaś ze sporządzonego w dniu 23 sierpnia 2006 r. przez Komornika Sądowego Rewiru VI przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa Podgórza w Krakowie spisu inwentarza majątku spadkowego wynika, iż stan czynny spadku wynosi (...)zł. Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało odrzucone prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 lutego 2009 r. z uwagi na powagę rzeczy osądzonej. W motywach tego postanowienia Sąd stwierdził, ze sytuacja prawna wnioskodawczyni po wydaniu decyzji z dnia 6 marca 2002 r. nie uległa zmianie, a jedynie w drodze postępowania sądowego został stwierdzony jej status prawny jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P.. W dniu 17 stycznia 2011 r. wnioskodawczyni wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji organu rentowego z dnia 29 kwietnia 2008 r., który to wniosek został załatwiony odmowną, zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 5 maja 2011 r.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy powołując się na treść art. 156 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) przyjął, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z powołanym przepisem organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Tymczasem decyzja z dnia 29 kwietnia 2008 r., co prawda dotyczyła tego samego przedmiotu, co decyzja z dnia 6 marca 2002 r. tj. kwestii przeniesienia odpowiedzialności za zadłużenie W. P. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na jego córkę M. Ł., jednak została ona wydana w wyniku ustalenia nowej okoliczności w sprawie i w oparciu o nowy dowód w postaci stwierdzenia nabycia spadku przez wnioskodawczynię. W konsekwencji uznał Sąd Okręgowy, że nie zachodziły podstawy do stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r. na podstawie art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a., albowiem nie dotyczyła ona sprawy już poprzednio rozstrzygniętej i odwołanie oddalił.

Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wywiodła wnioskodawczyni M. Ł.. Zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 366 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że w sprawie niniejszej nie zapadła już wcześniej decyzja ostateczna, a także naruszenie art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że nie ma podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji organu rentowego z dnia 29 kwietnia 2008 r. Wskazując na tak sformułowane zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w kierunku wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r. oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelująca podniosła, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 stycznia 2003 r. została zwolniona z obowiązku opłacenia zaległych składek na ubezpieczenie społeczne za ojca, jako jego spadkobierczyni. Zatem decyzja z dnia 6 marca 2002 r. przenosząca na nią taką odpowiedzialność została zmieniona powyższym wyrokiem i stała się ostateczna. Istnieje więc związanie rozstrzygnięciem tej decyzji zmienionym prawomocnym wyrokiem w oparciu o art. 365 § 1 k.p.c. Tymczasem decyzją z dnia 26 marca 2008 r. organ rentowy ponownie orzekł o jej odpowiedzialności z tego samego tytułu (za zaległe składki jako spadkobierczyni po W. P.). Apelująca podniosła też, że zgodnie z art. 156 § 1 pkt 3 organ administracji stwierdza nieważność decyzji, jeżeli dotyczy ona sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Zatem również ten przepis wyłączał możliwość ponownego rozstrzygnięcia o przeniesieniu na nią odpowiedzialności jako spadkobierczyni W. P. za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Ostateczna decyzja z dnia 6 marca 2002 r. dotyczyła tej kwestii. Tymczasem kolejną decyzją z dnia 29 kwietnia 2008 r. organ rentowy ponownie rozstrzygnął o tej odpowiedzialności. Zatem decyzja to została wydana w warunkach art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Istota sporu w sprawie niniejszej sprowadza się do kwestii prawidłowości decyzji organu rentowego z dnia 5 maja 2011 r. odmawiającej wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r. w przedmiocie odpowiedzialności wnioskodawczyni M. Ł. jako spadkobierczyni W. P. za jego zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgłoszone przez wnioskodawczynię żądanie wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji związane było z sytuacją, w której decyzją z dnia 6 marca 2002 r. organ rentowy stwierdził jej odpowiedzialność, jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P., za zadłużenie z tytułu nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenia społeczne. Jednakże prawomocnym wyrokiem z dnia 30 stycznia 2003 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił tą decyzję i zwolnił wnioskodawczynię z obowiązku opłacenia spornych składek. Sąd ten przyjął, że zaskarżona decyzja była przedwczesna, albowiem nie ustalono wartości spadku ani kto jest spadkobiercą (w szczególności brak informacji co do innych spadkobierców niż wnioskodawczyni i testamentu, a także nie przeprowadzono postępowania o stwierdzenie nabycia spadku ani nie sporządzono spisu inwentarza masy spadkowej). Po tym jak doszło do stwierdzenia nabycia spadku po W. P. postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2004 r. Sądu Rejonowego dla Krakowa Podgórza w Krakowie oraz sporządzenia spisu inwentarza majątku spadkowego po W. P. – organ rentowy decyzją z dnia 29 kwietnia 2008 r. stwierdził, iż wnioskodawczyni, jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P., przejmuje zobowiązania z tytułu nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenia społeczne za okres od września 2000 r. do czerwca 2001 r. w łącznej kwocie (...)zł (odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało odrzucone prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 lutego 2009 r.). Zaś w dniu 17 stycznia 2011 r. wnioskodawczyni wystąpiła z żądaniem wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r. powołując się na treść art. 365 § 1 k.p.c. oraz art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. i podnosząc, że decyzja ta dotyczy sprawy poprzednio już rozstrzygniętej ostateczną decyzją z dnia 6 marca 2002 r. (doszło więc do nieważności, o jakiej mowa w art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.), a nadto ponownie rozstrzyga sprawę, w której zapadł już prawomocny wyrok (czyli narusza art. 365 § 1 k.p.c.).

Sąd pierwszej instancji słusznie ocenił te zarzuty jako nieuprawnione. W wyroku z dnia 5 sierpnia 1999 r. (II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734) Sąd Najwyższy stwierdził, że powaga rzeczy osądzonej, z której korzysta prawomocny wyrok sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, wyłącza możliwość ponownego wszczęcia postępowania zarówno przed organem rentowym jak i przed sądem tylko bez przedłożenia nowych dowodów lub wskazania nieznanych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, mających wpływ na jej zmianę (zob. też postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98, OSNAP 1999 nr 21, poz. 702, z dnia 21 lutego 2001 r., II UKN 226/00 oraz z dnia 19 stycznia 1984 r., III URN 131/83, OSNC 1984 nr 10, poz. 177, a także wyrok z dnia 18 kwietnia 1980 r., IV CR 85/80, OSNCP 1980 nr 11, poz. 214). Tymczasem jakkolwiek w postępowaniu zakończonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 stycznia 2003 r. doszło do zmiany decyzji organu rentowego z dnia 6 marca 2002 r. stwierdzającej odpowiedzialność wnioskodawczyni, jako spadkobierczyni po zmarłym ojcu W. P., za jego za zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne i zwolnienia jej z tej odpowiedzialności, to jednak powodem takiego rozstrzygnięcia nie była bezzasadność decyzji, a jej przedwczesność, albowiem w dacie wydania tej decyzji nie ustalono kto jest spadkobiercą, ani jaka jest wartość czynnej masy spadku, nie doszło bowiem do przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (a względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku – art. 1027 k.c.) ani nie sporządzono spisu inwentarza masy spadkowej (podczas gdy w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – czyli tak jak wnioskodawczyni – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku – art. 1031 § 2 k.c.). Natomiast w kolejnej decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r. organ rentowy ponownie stwierdzając odpowiedzialność wnioskodawczyni, jako spadkobierczyni po W. P., za jego zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, swoje rozstrzygnięcie opiera i wywodzi wskazując na nowe dowody i okoliczności, albowiem dysponował już prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po W. P. (postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa Podgórza w Krakowie z dnia 2 kwietnia 2004 r.), ponadto doszło do sporządzenia spisu inwentarza majątku spadkowego wskazującego, że stan czynny spadku wynosi (...)zł. W tych okolicznościach stwierdzić należy, że podstawa faktyczna decyzji z dnia 29 kwietnia 2008 r stwierdzającej odpowiedzialność wnioskodawczyni, jako spadkobierczyni po W. P., za zadłużenie z tytułu nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenia społeczne różni się od podstawy faktycznej pierwszego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie zawartego decyzji z dnia 6 marca 2002 r. Co prawda wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 stycznia 2003 r. ma powagę rzeczy osądzonej, a decyzja z dnia 6 marca 2002 r. jest ostateczna, to jednak nie dotyczy to nowego rozstrzygnięcia o przeniesieniu na wnioskodawczynię odpowiedzialności za zaległości składkowe po W. P. (pomimo jego identyczności w treści) w przypadku, gdy po uprawomocnieniu się wyroku i ostatecznej decyzji, decyzja organu rentowego oparta jest na nowych dowodach mających wpływ na ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego i jego prawidłową ocenę. Zgodnie z art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. organ stwierdza nieważności decyzji która dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Do stwierdzenia nieważności decyzji, a w konsekwencji jej uchylenia, nie wystarcza samo stwierdzenie, że w obydwu decyzjach chodzi o ten sam przedmiot (sporną kwestię) i że identyczne są strony; mimo bowiem identyczności stron i rozpoznawanego przedmiotu, stan rzeczy osądzonej nie występuje, jeżeli uległy zmianie okoliczności, których istnienie było przyczyną pierwszego rozstrzygnięcia, a więc jeżeli stało się ono w świetle nowego stanu faktycznego uzasadnione.

Trafnie więc uznał Sąd pierwszej instancji, że organ rentowy wydając decyzję z dnia 29 kwietnia 2008 r. miał podstawy do merytorycznego rozstrzygnięcia o odpowiedzialności wnioskodawczyni jako spadkobierczyni, za nieopłacone zobowiązania składkowe spadkodawcy W. P. na podstawie nowych okoliczności faktycznych oraz dowodów, pomimo wcześniejszego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie w decyzji z dnia 6 marca 2002 r. W konsekwencji nie było podstaw do stwierdzenia nieważności tej decyzji. Zatem apelacja wnioskodawczyni okazała się nieuzasadniona, co skutkować musiało jej oddaleniem.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE