WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Jan Kremer
Sędziowie:	SSA Marek Boniecki (spr.) SSA Elżbieta Uznańska
Protokolant:	st.sekr.sądowy Urszula Kłosińska

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. O.

przeciwko P. T., R. T., J. J. (1), J. S., D. S., S. S., B. Ł., M. W., M. S. (1), H. S. (1), K. S., K. M., A. S., M. R., K. O. (1), S. O., H. S. (2), B. S., H. O., R. Ś., B. Z., E. D., Z. S. (1), P. P. i M. O. (1)

o uchylenie aktu notarialnego

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 27 kwietnia 2016 r. sygn. akt I C 533/16

oddala apelację.

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSA Elżbieta Uznańska

Sygn. akt I ACa 1296/16

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 31 stycznia 2017 r.

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił powództwo A. O., który domagał się uchylenia aktu notarialnego sporządzonego w dniu 31 stycznia 2014 r. przez notariusza S. Z. (1), nr Rep. (...) w zakresie obejmującym czynność przeniesienia własności nieruchomości położonej w S., stanowiącej działkę gruntu oznaczoną nr. ewid. (...).

Sąd Okręgowy ustalił, że aktem własności ziemi z dnia 10 listopada 1977 r. (...) (...)Naczelnik Miasta w S. stwierdził, że J. O. syn K. i M. oraz jego żona M. O. (2) córka F. i S. stali się
z mocy samego prawa współwłaścicielami nieruchomości (działek) oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...)o powierzchni 2,2583 ha położonych
w S. obręb(...)Dla nieruchomości tej w 1983 r.
w Państwowym Biurze Notarialnym w S. została urządzona księga wieczysta KW Nr (...), w której dziale (...)jako właścicieli wpisano J. i M. małż. O.. Postanowieniem z dnia 18 czerwca 1979 r., sygn. akt I Ns 413/79 Sąd Rejonowy
w S. stwierdził, że spadek po K. O. (2), zmarłym 3 marca 1919 r.
w S., nabyli na podstawie dziedziczenia ustawowego – W. O., T. O., M. K., K. O. (3), J. O. i Z. S. (2) po 1/6 części każde z nich oraz stwierdził, że spadek po M. O. (2), zmarłej 15 kwietnia 1951 r. w S., nabyli na podstawie dziedziczenia ustawowego – J. O., T. O., W. O., K. O. (3), Z. S. (2) i J. P. po 1/6 części każde z nich. Działce hipotecznej nr (...) odpowiada działka ewidencyjna nr (...), a działce hipotecznej nr (...) działka ewidencyjna nr (...). W 2003 r. w księdze wieczystej KW Nr (...) prowadzonej już przez Sąd Rejonowy
w S. w dziale (...)wpisano działki o nr.: (...), (...) (...) (...) o pow. 56 a 82 m ^{( 2)} położone w S. przy ul. (...) (...)
a w dziale(...)wpisano: M. O. (3) syna J. i M. w 1/8 części, Z. O. syna J. i M. w 1/8 części, H. S. (2) córkę J. i M. w 1/8 części, H. O. i M. O. (3) syna J. i M. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej w 5/24 częściach, H. S. (2) córkę J. i M.
i B. S. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej w 5/24 częściach oraz K. O. (1) córkę M. i A. i Z. O. syna J.
i M. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej w 5/24 częściach na podstawie postanowień Sądu Rejonowego w S. z dnia 29 kwietnia 1999 r. sygn. akt I Ns 214/99 o stwierdzenie nabycia spadku po J. O. i z dnia 3 marca 2003 r. sygn. akt I Ns 793/02 o stwierdzenie nabycia spadku po M. O. (2). Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2011r. w sprawie z wniosku K. O. (1) i M. S. (2) z udziałem m.in. A. O. o uwłaszczenie, sygn. akt Ns 875/10 Sąd Rejonowy
w S. stwierdził, że J., syn K. i M. oraz jego żona M., córka F. i F. małżonkowie O. stali się z dniem 4 listopada 1971 r. współwłaścicielami w 1/2 części na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej nieruchomości użytkowanej rolniczo położonej w S. obejmującej 0,3079 ha powierzchni, składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...)
i (...) – bez obowiązku spłat oraz że Z. S. (2) córka K. i M. stała się
z dniem 4 listopada 1971 r. współwłaścicielką w 1/2 części opisanej wyżej nieruchomości – bez obowiązku spłat. Sąd Rejonowy stwierdził również, że K., syn T. i M. oraz jego żona R., córka A. i J. małżonkowie O. stali się z dniem
4 listopada 1971 r. na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej współwłaścicielami nieruchomości użytkowanej rolniczo położonej w S. obejmującej 0,1559 ha powierzchni składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...)
i (...) – bez obowiązku spłat. Powód jest synem wymienionych w powyższym postanowieniu K., syna T. i M. oraz R., córki A. i J. małżonków O.. Księga wieczysta KW Nr (...) uzyskała następnie nr (...). W dniu 31 stycznia 2014 r. pozwani J. J. (1), J. S., D. S., S. S., B. Ł., M. W., M. S. (3) działający w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz brata Z. S. (3), H. S. (1), K. S., K. M., A. S., M. R., K. O. (1), S. O., H. S. (2) działająca w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz córek B. Z. i E. D., B. S., H. O., R. Ś., I. O., P. T. i R. T. zawarli przed notariuszem S. Z. (2)
w Kancelarii Notarialnej w S. za numerem Rep. A (...) umowę sprzedaży. Zgodnie z tą umową J. J. (1), J. S., D. S., S. S., B. Ł., M. W., M. S. (3) działający
w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz brata Z. S. (3), H. S. (1), K. S., K. M., A. S., M. R., K. O. (1), S. O., H. S. (2) działająca w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz córek B. Z. i E. D., B. S., H. O., R. Ś. i I. O. sprzedali P. T. i R. T. na współwłasność w częściach równych całe przysługujące sprzedającym udziały we współwłasności nieruchomości niezabudowanej położonej w S. przy ul. (...) stanowiącej działkę nr (...) o obszarze 0,1539 ha. Nadto J. J. (1), J. S., D. S., H. S. (1), K. S., K. M., S. S., A. S., M. R., B. Ł., M. W.
i M. S. (3) działający w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz mocodawcy Z. S. (4) sprzedali P. T. i R. T. na współwłasność w częściach równych całe przysługujące sprzedającym udziały we współwłasności nieruchomości niezabudowanej położonej w S. przy ul. (...) stanowiącej działkę nr (...) o obszarze 0,0452 ha. Poza tym H. O., R. Ś., I. O., K. O. (1), S. O., B. S. oraz H. S. (2) działająca w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz B. Z. i E. D. sprzedali P. T. i R. T. na współwłasność w częściach równych całe przysługujące sprzedającym udziały we współwłasności nieruchomości niezabudowanej położonej w S. przy ul. (...) stanowiącej działki nr (...) o łącznym obszarze 0,2201 ha. Następnie P. T. i R. T. wnieśli o odłączenie z księgi wieczystej nr (...) zakupionej działki nr (...), a z księgi wieczystej nr (...) działek nr (...) i przyłączenie tych nieruchomości do księgi wieczystej nr (...), w której są wpisani jako współwłaściciele. W dniu 13 lutego 2014 r. przed notariuszem S. Z. (2) w Kancelarii Notarialnej w S. stawił się Z. S. (4)
i oświadczył w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...), że na podstawie art. 103 §1 k.c. potwierdza wszystkie czynności prawne i faktyczne oraz oświadczenia woli i wiedzy złożone przez jego brata M. S. (3), działającego w jego imieniu bez stosownego umocowania, w akcie i w związku z aktem notarialnym Rep. A nr (...) sporządzonym
w dniu 31 stycznia 2014r. w tej Kancelarii Notarialnej (a w szczególności dotyczy to treści(...)aktu). Działkę nr (...) uprawiali M. i J. małż. O. oraz H. i B. małż. S..

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego
w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo za nieuzasadnione. Podniesione zostało, że system prawa polskiego nie przewiduje możliwości wytoczenia powództwa o „uchylenie aktu notarialnego”. Można natomiast żądać ustalenia nieważności umowy, która danym aktem notarialnym została objęta. Sąd pierwszej instancji wskazał nadto, że z postanowienia Sądu Rejonowego w (...)z dnia 22 czerwca 2011 r. wydanego w sprawie I Ns 875/10 o stwierdzenie nabycia nieruchomości rolnej wynika, że rodzice powoda nabyli własność działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...)
i(...)a nie numer (...). Z kolei wpisy w księdze wieczystej Kw Nr (...) świadczą – zdaniem Sądu Okręgowego - że działka nr (...), należała do J. O. na podstawie aktu własności ziemi, a następnie do M. O. (3), Z. O., H. S. (2), H. i M. małż. O., H. i B. małż. S. oraz K.
i Z. małż. O.. Wśród osób wpisanych w dziale drugim księgi nie ma ani dziadka powoda T. O., ani jego ojca K. O. (4), ani wreszcie powoda.

Wyrok powyższy zaskarżył apelacją powód, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie zmianę poprzez ustalenie, że umowa sprzedaży działki nr (...) położonej w S. przy ul. (...), objęta aktem notarialnym z dnia 31 stycznia 2014 r., nr Rep. A (...)jest ze względów formalnych nieważna.

Apelujący zarzucił: 1) nieuwzględnienie zgłoszonego ustnie na ostatniej rozprawie wniosku o zmianę powództwa poprzez ustalenie nieważności umowy sprzedaży z dnia 31 stycznia 2014 r.; 2) niepoinformowanie powoda jako osoby zwolnionej od kosztów sądowych o prawie do adwokata z urzędu; 3) nieotrzymanie przez powoda wszystkich pism procesowych strony przeciwnej; 4) nieuwzględnienia dowodu z protokołu rozprawy z dnia 22 czerwca 2011 r., podczas której świadek miał zeznać, że działkę nr (...) użytkował powód
i jego ojciec; 5) pominięcie okoliczności, że działka nr (...) została do księgi wieczystej nr (...) niezgodnie z prawem, a mianowicie wyłącznie na podstawie mapy ewidencyjnej z opisem.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Zgłoszone przez powoda w apelacji zarzuty miały przede wszystkim charakter procesowy. Skuteczność tego rodzaju zarzutów uzależniona jest nie tylko od wykazania ewentualnego błędu sądu lecz także wpływu danego uchybienia na rozstrzygnięcie sprawy.

Odnośnie do zarzutu nieuwzględnienia wniosku o zmianę powództwa podnieść należy w pierwszej kolejności, że zgodnie z art. 193 §2 ¹ k.p.c. z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Powód przed zamknięciem rozprawy przed Sądem pierwszej instancji pisma ze zmianą żądania pozwu nie złożył. Z elektronicznego zapisu nagrania rozprawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. wynika, że skarżący podjął próbę zgłoszenia zmiany żądania na etapie skłania wniosków dowodowych, jednak ostatecznie pozostał przy swoim dotychczasowym stanowisku procesowym. Niezależnie od tego, nawet gdyby powód dokonał zmiany swojego powództwa na żądanie ustalenia nieważności umowy, nie mogłoby ono zostać uwzględnione, o czym niżej. W konsekwencji uznać należało także, że ewentualne uchybienie w zakresie przyjmowania zgłoszenia modyfikacji powództwa, nie miałoby jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Nieskuteczny okazał się także zarzut niepoinformowania powoda o prawie korzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego ustanowionego z urzędu. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują wprost takiego obowiązku. Z art. 5 k.p.c. wynika jedynie, że w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronie występującej bez profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Pouczenie takie może dotyczyć także potrzeby ustanowienia adwokata czy radcy prawnego
z urzędu. Trudno jednak w okolicznościach rozpoznawanej sprawy przyjąć, że powód nie miał świadomości, że przysługuje mu takie uprawnienie. Przede wszystkim nie sposób uznać apelującego za osobę nieporadną. Ponadto już z samej treści pouczenia zawartego
w złożonym przy wniosku powoda o zwolnienie od kosztów sądowych oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (pkt 2) wynika, że stronie przysługuje prawo żądania ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu niezależnie od tego, czy korzysta ze zwolnienia od kosztów sądowych czy nie (k. 18).

Co do zarzutu nieotrzymania części pism procesowych strony przeciwnej zauważyć wypada, że skarżący nie wskazuje, o jakie pisma chodzi. Niezależnie od tego, zważywszy na treść żądania pozwu, nie sposób dopatrzeć się wpływu ewentualnego uchybienia Sądu w tym zakresie na treść zapadłego i zaskarżonego orzeczenia.

Nieskuteczne także okazały się zarzuty wadliwej oceny dowodów w postaci protokołu rozprawy z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie „uwłaszczeniowej” oraz dokumentów stanowiących podstawę wpisu spornej nieruchomości do księgi wieczystej (...). Po pierwsze, nie można ocenie Sądu Okręgowego w tym zakresie przypisać cechy dowolności. Po drugie, za prawidłowością ustaleń Sądu przemawiało domniemanie zgodności wpisu prawa w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym unormowane w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 790 ze zm., dalej: u.k.w.h.). Po trzecie wreszcie, wskazywane dowody nie miały żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia żądania sformułowanego w pozwie.

Powództwo nie mogłoby zostać uwzględnione także w sytuacji, gdyby powód skutecznie zgłosił żądanie ustalenia nieważności objętej aktem notarialnym z dnia 31 stycznia 2014 r. umowy sprzedaży nieruchomości w zakresie działki nr (...), czego już nie mógł uczynić w apelacji, zgodnie z art. 383 k.p.c. Przypadki nieważności czynności prawnej są wymienione szczegółowo w przepisach prawa i mogą być związane zarówno
z niezachowaniem odpowiedniej formy czynności (art. 73 §2 k.c.), jak i samą jej treścią (art. 58 §1 i 2 k.c.). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy żadna z tych podstaw nie zachodzi. Intencją powoda było wykazanie, że sporna nieruchomość nie mogła być przedmiotem sprzedaży, albowiem jako jej współwłaściciel nie brał udziału przy zawieraniu umowy. Niesporne było, że dochowana została wymagana art. 158 k.c. forma czynności prawnej.
Z kolei co do zgodności kwestionowanej umowy z przepisami prawa zauważyć wypada, że art. 535 k.c. nie wymaga, aby sprzedający był właścicielem rzeczy. Oczywiście jeżeli sprzedawcy nie przysługuje prawo własności rzeczy lub pochodzące od właściciela uprawnienie do przeniesienia tego prawa, kupujący nie nabywa własności. Okoliczność taka nie powoduje jednak, że sama umowa sprzedaży jest nieważna w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, a jedynie bezskuteczna, co oznacza, że w istocie do przeniesienia własności nie dochodzi. Nie można bowiem przenieść prawa, które przenoszącemu nie przysługuje. O ile zatem osoba będąca właścicielem rzeczy twierdzi, że sprzedawca nie mógł przenieść własności, a w konsekwencji nabywca nie stał się właścicielem rzeczy, powinna podjąć działania w celu wykazania, że prawo własności nadal jej przysługuje. W przypadku gdy prawo to ujawnione zostało w księdze wieczystej podmiot, który uważa się za właściciela, a nie został ujawniony w takim charakterze w księdze wieczystej, może dochodzić swoich praw w drodze powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.).

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSA Elżbieta Uznańska