Sygn. akt III Ca 1716/16
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 5 października 2016 roku, sygn. akt III Ns 772/15, w sprawie z wniosku J. S. (1) i T. S. z udziałem Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Ł., M. Z. i A. M. wspólników spółki cywilnej (...) w Ł., Zakładów (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. , o zniesienie współwłasności nieruchomości, Sąd Rejonowy w Łodzi III Wydział Cywilny:
1. na podstawie art. 514 § 2 k.p.c. oddalił wniosek,
2. ustalił, że wnioskodawcy i uczestnicy, każdy we własnym zakresie, ponoszą koszty związane z udziałem w sprawie.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał, że we wniosku z dnia 29 kwietnia 2015 roku J. S. (2), J. S. (1), A. S. (1) i T. S. wystąpili o:
1. zniesienie współwłasności zabudowanej nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) oznaczonej w dawnej księdze wieczystej rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK) jako plac nr 1. lit. „e,f,i,j,y,x,z,w,e” o powierzchni 6420,38m 2 poprzez fizyczne wydzielenie 1/5 części przedmiotowej nieruchomości ze znajdującym się na niej 3-kondygnacyjnym budynkiem mieszkalnym według załączonego planu podziału i przyznanie wydzielonej części wraz z budynkiem na własność wnioskodawców, bez orzekania o obowiązku spłaty i dopłat;
2. zobowiązanie uczestników do wydania wnioskodawcom przyznanej im na własność części nieruchomości wraz z budynkiem,
3. zasądzenie od uczestnika Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. solidarnie na rzecz wnioskodawców wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania za okres 10 lat z 1/5 części zabudowanej nieruchomości określonej w punkcie 1. wniosku, w tym z 3-kondygnacyjnego budynku mieszkalnego, w kwocie 120.000 zł, z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku do dnia zapłaty,
4. zasądzenie od uczestników solidarnie na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
Uzasadniając żądanie wnioskodawcy wywiedli swoje uprawnienia od ujawnionej w dziale II dawnej księgi wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK) współwłaścicielki E. S. (1), której przysługiwał udział wynoszący 1/5 niepodzielną część przedmiotowej nieruchomości, podając że należą do kręgu spadkobierców po niej. Wskazali, że nieruchomość uregulowana w księdze wieczystej Rep. hip. (...) została w 1938 roku podzielona między innymi na cztery place budowlane, w tym na stanowiący przedmiot wniosku plac oznaczony nr 1. i literami „e,f,i,j,y,x,z,w,e” o powierzchni 6420,38m 2 oraz place 2, 3 i 4. Na placu nr 1 protoplasta rodu T. T. (1) wniósł w 1893 roku trzykondygnacyjny budynek mieszkalny będący rezydencją rodziny T.. Jak zaakcentowali, plac nr 1 nigdy nie stanowił własności przedsiębiorstwa (...) i spółka Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł.. Mimo to został przejęty na rzecz Skarbu Państwa na podstawie przepisów o nacjonalizacji przemysłu, wobec uznania, iż stanowi integralną część przejmowanego przedsiębiorstwa. Na podstawie orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 20 maja 1952 roku i protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 20 października 1950 roku, w dniu 16 października 1963 roku Skarb Państwa został wpisany jako właściciel nieruchomości opisanej w księdze wieczystej Rep. hip. (...). Następnie z księgi tej odłączano kolejne działki, wpisując w nowozałożonych księgach wieczystych Skarb Państwa jako właściciela. W obrębie dawnego placu nr 1 znajdują się obecnie: a) część działki nr (...) w księdze wieczystej KW (...), stanowiąca własność Gminy Ł., b) działka nr (...) w księdze wieczystej KW (...), stanowiąca własność Skarbu Państwa i pozostająca w wieczystym użytkowaniu M. Z. i A. M. wspólników spółki cywilnej (...) w Ł., c) część działki nr (...) w księdze wieczystej KW (...) stanowiąca własność Gminy Ł. i pozostająca w użytkowaniu wieczystym Zakładów (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. oraz d) działka nr (...) w księdze wieczystej KW (...) i stanowiąca własność Gminy Ł..
Nadto wnioskodawcy wskazali, że Decyzją z dnia 31 maja 2001 roku Minister Gospodarki stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 20 maja 1952 roku w przedmiocie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...) i spółka Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. w zakresie 1/5 niepodzielnej części nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), o powierzchni 6 420,38m 2, wpisanej do księgi wieczystej Rep. hip. (...). 800 (KK).
W świetle powyższego nie budziło wątpliwości wnioskodawców, że są oni właścicielami 1/5 niepodzielnej części zabudowanej nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), oznaczonej w dawnej księdze wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK) jako plac nr 1. lit. „e,f,i,j,y,x,z,w,e” o powierzchni 6420,38m 2.
Zarządzeniem z dnia 27 sierpnia 2015 roku Przewodniczący zwrócił wniosek w stosunku do A. S. (1) i do J. S. (2).
Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2015 roku Sąd zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Postanowieniem z dnia 26 września 2016 roku Sąd podjął zawieszone postępowanie.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:
Księga wieczysta Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK) założona została w 1911 roku dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...). W dniu 25 lipca 1911 roku wpisano w niej, że zawiera ona 1ha88a48,3m 2. W dniu 31 września (tak w zaświadczeniu) 1928 roku od niniejszej nieruchomości odłączono część o powierzchni 3.373,62m 2 dla której założono odrębną księgę wieczystą Rep. hip. (...) nr hip. (...). W dziale II księgi wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK) jako właściciele nieruchomości na podstawie decyzji Wydziału Hipotecznego z dnia 16 kwietnia 1911 roku i z dnia 31 października 1928 roku wpisani byli T. i E. małżonkowie T.. Następnie w miejsce E. T. wpisani zostali jej spadkobiercy: O. S. w 5/40 częściach, E.-A. S. (2) w 4/40 częściach, A. T. w 5/40 częściach, O. T. (1) w 5/40 częściach oraz L. L. (1) w 1/40 części.
Nieruchomość opisana w księdze wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK), stanowiąca własność T. T. (1) i sukcesorów E. z K. T.: O. E. z T. S., E.-A. z T. S., A. T., O. T. (1) i L.- E. z T. L. oraz nieruchomość opisana w księdze wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. (...), stanowiąca własność Spółki Akcyjnej w Ł. „Przemysł Bawełniany T. T. (1) i spółka”, zostały podzielone zgodnie z planem parcelacyjnym sporządzonym przez mierniczego przysięgłego B. S. z dnia 6 lipca 1938 roku, l. dz. 389/38 na 4 działki budowlane oznaczone odsyłaczami:
„1” i literami „e,f,i,j,y,x,z,w,e” - o powierzchni 6 420,38m 2,
„2” i literami „c,d,e,w,z,x,y,j,k,u,e” - o powierzchni 5 025,98m 2,
„3” i literami „b,c,u,k,l,b” - o powierzchni 3 506,80m 2,
„4” i literami „a,b,l,t,a” - o powierzchni 3 679,22m 2,
oraz na dwie działki na poszerzenie ulic: A. (obecnie S.) – oznaczona odsyłaczem A i literami „f,g,h,j,i” o powierzchni 637,54m 2 oraz Łąkowej – oznaczona literami „C,D,g,a” o powierzchni 2 2266m 2. Podział powyższy został zatwierdzony orzeczeniem tymczasowego Prezydenta Miasta Ł. z lipca 1938 roku.
W dniu 31 grudnia 1938 roku, w dziale II księgi wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (...) Spółka Akcyjna pod firmą (...) i Spółka” wpisana została jako właścicielka części placu oznaczonego nr 2 i lit. „d,e,w,z,y,j,k,u,t,s,r,p,o,n,m,d” zawierającego powierzchni 1 652,36m 2 i części placu oznaczonego nr 3 i lit. „b,c,u,k,l,b” - o powierzchni 3 506,80m 2. Następnie z księgi tej odłączono: w dniu 22 lutego 1939 roku plac oznaczony nr 3 i lit. „b,c,u,k,l,b” o powierzchni 3 506,80m 2, dla którego założono nową księgę wieczystą Rep. hip. (...) nr hip. (...) oraz w dniu 10 maja 1939 roku część placu 2, oznaczony lit. „d,e,w,z,y,j,k,u,t,s,r,p,o,n,m,d” o powierzchni 1 652,36m 2, który przeniesiono do istniejącej księgi Rep. hip. (...) nr hip. (...).
Przedsiębiorstwo (...) i spółka” Spółka Akcyjna w Ł. przeszła na rzecz Skarbu Państwa zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. R. P. Nr 3. poz. 17, ze zm.), na podstawie Orzeczenia Ministra Przemysłu i Handlu nr 27 z dnia 16 lutego 1948 roku, ogłoszonego w Monitorze Polskim z dnia 30 kwietnia 1948 roku, Nr 44 poz. 227, lp. 8.
Do objęcia przedsiębiorstwa (...) i spółka” Spółka Akcyjna w Ł. wyznaczone zostały Zakłady (...) Kościuszkowskiej, Przedsiębiorstwo Państwowe (...), dawniej Państwowe Zakłady (...) w Ł., które od dnia 18 stycznia 1945 roku objęły w imieniu Państwa zarząd nad przedsiębiorstwem.
W dniu 20 października 1950 roku sporządzony został protokół zdawczo-odbiorczy przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna (...). W protokole tym wskazano, że w skład Przedsiębiorstwa wchodzi, między innymi, jako jego integralna część składowa „2/Posesja przy ul. (...), będąca własnością O. - E. S. (2), E. S. (1), A. T., O. T. (2) oraz L. - E. z T. L., Nr. hip. 800kk, Rep. hip. Nr. (...). Na posesji tej znajduje się żłobek zakładów, oraz mieszkania pracowników”.
Minister Przemysłu Lekkiego, działając w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, orzeczeniem z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku, na podstawie §75a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 1947 roku w sprawie trybu postępowania przy przejmowania przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. R. P. nr 16, poz. 62, z póżn. zm.), 1. ustalił, że składniki majątkowe objęte protokołem zdawczo-odbiorczym sporządzonym w dniu 20 października 1950 roku przez Zakłady (...) im. 1. Dywizji Kościuszkowskiej wyznaczone do objęcia przedsiębiorstwa (firmy) Przemysł Bawełniany T. T. (1) i S-ka, Spółka Akcyjna w Ł., ul. (...), przechodzącego na własność Państwa na podstawie art. 2 ustawy z dnia 2 stycznia 1946 roku (Dz. U. R. P. Nr 3, poz. 17) oraz orzeczenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 16 lutego 1948 roku, Nr 27, ogłoszonego w Monitorze Polskim z dnia 30 kwietnia 1948 roku, Nr 44, poz. 287, lp. 8, stanowią część składową tego przedsiębiorstwa i przechodzą na własność Państwa, 2. zatwierdził wymieniony w pkt. 1 protokół zdawczo odbiorczy. W orzeczeniu wskazano, że jest ono prawomocne i ostateczne.
Skarb Państwa został w dniu 16 października 1963 roku wpisany w dziale II księgi wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK), na podstawie orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 20 maja-4 sierpnia 1952 roku i protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 20 października 1950 roku jako właściciel nieruchomości objętej księgą.
Nieruchomość odpowiadającą łącznie dawnemu placowi oznaczonemu nr 1. i lit. „e,f,i,j,y,x,z,w,e” - o powierzchni 6 420,38m 2 stanowi obecnie:
- działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 1 063m 2, odłączoną z Rep. hip. (...) do księgi wieczystej KW (...) . Działkę tę następnie odłączono z księgi wieczystej KW (...) i założono dla niej księgę wieczystą KW (...) (obecnie (...)), w której jest obecnie ujawniona razem z działkami nr (...) jako nieruchomość zabudowana położona w Ł. przy ul. (...), o powierzchni łącznej 0,8744ha. Jako właściciel (całej) nieruchomości ujawniony jest Skarb Państwa, z powołaniem się na tytuł własności ujawniony w KW (...). Wieczystymi użytkownikami nieruchomości do dnia 5 grudnia 2089 roku i właścicielami stanowiących odrębną własność budynków są M. Z. i A. M. we wspólności łącznej jako wspólnicy spółki cywilnej;
- działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 1.281m 2, odłączoną z Rep. hip. (...) do księgi wieczystej KW (...) (obecnie (...) . Łącznie z działką nr (...) o powierzchni 0,0030ha działka nr (...) o powierzchni 0,1281ha stanowi uregulowaną w tej księdze wieczystej zabudowaną działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 0,1311ha, położoną w Ł. przy ul. (...). Właścicielem nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) jest Gmina Ł., na podstawie decyzji komunalizacyjnej Wojewody (...) z dnia 25 lutego 1993 roku, nr GG.III. (...), wpisano dnia 4 czerwca 1993 roku;
- działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 915m 2, odłączoną z Rep. hip. (...) do księgi wieczystej KW (...) (obecnie (...) . Łącznie z działką nr (...) o powierzchni 0,0124ha działka nr (...) o powierzchni 0,0915ha stanowi uregulowaną w tej księdze wieczystej zabudowaną działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 0,1039ha, położoną w Ł. przy ul. (...). Właścicielem nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) jest Gmina Ł., na podstawie decyzji komunalizacyjnej Wojewody (...) z dnia 26 maja 2008 roku, nr GN.V./SP.VII. (...), wpisano dnia 8 sierpnia 2008 roku. Wieczystym użytkownikiem nieruchomości do dnia 5 grudnia 2089 roku i właścicielem stanowiących odrębną własność budynków są Zakłady (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł.;
- działkę nr (...) w obrębie P-18 o powierzchni 3.165m 2, odłączoną z Rep. hip. (...) do księgi wieczystej KW (...) (obecnie (...)). Właścicielem nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) jest Gmina Ł., na podstawie decyzji komunalizacyjnej Wojewody (...) z dnia 24 listopada 2000 roku, nr GN.V./SP.VII. (...), wpisano dnia 18 stycznia 2002 roku.
Nadto z księgi wieczystej Rep. hip. (...) odłączono także do nowych ksiąg wieczystych inne działki, stanowiące części uregulowanych w nim pozostałych nieruchomości wydzielonych w 1938 roku.
Wpis Skarbu Państwa został wykreślony z księgi wieczystej Rep. hip. (...) w dniu 5 marca 1996 roku na podstawie postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 22 września 1994 roku, sygn. III Cr 347/94.
E. S. (1) zmarła w dniu 7 stycznia 1939 roku. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyły jej dzieci: J. J. F. S., J. T. M. S., T. S. i A. S. (1), z domu S. po 1/4 części każde z nich, z tym, że mężowi spadkodawczyni T. S. przysługiwało dożywotnie użytkowanie na 1/5 części spadku. T. T. (1) zmarł dnia 24 października 1939 roku. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: jego dzieci A. T., O. S. z domu T., O. T. (1) i L. L. (1) z domu T. po 4/20 części każde z nich oraz wnuki zmarłego: J. S. (2), J. S. (1), T. S. i A. S. (1), z domu S. po 1/20 części każde z nich. J. S. (1) zmarł w dniu 5 marca 1988 roku. Spadek po nim na podstawie ustawy nabył jego syn J. S. (1), w całości.
Decyzją z dnia 31 maja 2001 roku, nr OL- (...) Minister Gospodarki stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego wydanego w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna w Ł., ul. (...) w zakresie 1/5 niepodzielnych części nieruchomości gruntowej i budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) – o powierzchni 6420,38m 2 zapisanej w księdze wieczystej oznaczonej Nr hip. 800KK, rep. Nr (...). Oceniając całość materiału dowodowego w sprawie, organ rozstrzygający uznał, iż włączenie do protokołu zdawczo-odbiorczego sporządzonego w dniu 20 października 1950 roku z przejęcia na rzecz Państwa znacjonalizowanej Spółki Akcyjnej (...) - placu o powierzchni 6 420,38m 2 położonego przy zbiegu ul. (...) i A. S. (3), składnika majątkowego osób trzecich, jako niezbędnego dla funkcjonowania tego przedsiębiorstwa nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa. Działka gruntu włączona do znacjonalizowanego przedsiębiorstwa stanowiła ogród i była zabudowana jednopiętrowym budynkiem mieszkalnym rodziny T., który jak stwierdzono w protokole w czasie zarządu państwowego, sprawowanego od dnia 18 stycznia 1945 roku przez Zakłady im. I Dywizji Kościuszkowskiej był wykorzystywany jako żłobek przyzakładowy i mieszkania pracowników. Jednocześnie Minister Gospodarki stwierdził, iż podział przedmiotowej nieruchomości gruntowej (tj. działki nr (...) o powierzchni 6420,38m 2) i oddanie jej części w użytkowanie wieczyste różnym podmiotom, nie stanowi o zaistnieniu nieodwracalnych skutków prawnych w rozumieniu przepisu art. 156 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, nie stwierdza się nieważności decyzji, jeśli wywołała ona nieodwracalne skutki prawne.
Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów przedstawionych przez wnioskodawców. Nadto z urzędu Sąd zweryfikował i uaktualnił wskazane przez wnioskodawców dane wynikające ksiąg wieczystych, w oparciu o stronę internetową https://ekw.ms.gov.pl/eukw/pdcbdkw.html .
W ocenie Sądu Rejonowego wniosek podlegał oddaleniu, z uwagi na oczywisty brak uprawnienia wnioskodawców do wystąpienia z żądaniem zniesienia współwłasności i związanych z nimi rozliczeń. Sąd wskazał, że postawę żądania zniesienia współwłasności nieruchomości stanowi przepis art. 210 k.c., zgodnie z którym każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Podmiotem uprawnionym do zniesienia współwłasności jest każdy ze współwłaścicieli nieruchomości, co wynika z treści powołanego przepisu art. 210 k.c. Żądanie zniesienia współwłasności stanowi bowiem wyraz realizacji prawa podmiotowego odnośnie danej nieruchomości, służącego każdej osobie mającej przymiot współwłaściciela tejże nieruchomości. Na gruncie procesowym oznacza to w konsekwencji, że zarówno wnioskodawcą, jak i uczestnikiem postępowania o zniesienie współwłasności może być jedynie osoba będąca jej współwłaścicielem.
W ocenie Sądu meriti wnioskodawcom przymiot ten w chwili obecnej, w świetle przestawionych okoliczności faktycznych i przedłożonych dowodów, nie przysługuje odnośnie nieruchomości do której kierują swoje żądanie, określonej jako działka oznaczona odsyłaczami „1” i literami „e,f,i,j,y,x,z,w,e” - o powierzchni 6 420,38m 2, uregulowana w dawnej księdze wieczystej Rep. hip. (...) nr hip. 800 (KK). Sąd podkreślił, że istotnie, wnioskodawcy dysponują ostateczną decyzją Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku, nr OL- (...), którą organ ten stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego wydanego w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna w Ł., ul. (...) w zakresie 1/5 niepodzielnych części nieruchomości gruntowej i budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) – o powierzchni 6 420,38m 2 zapisanej w księdze wieczystej oznaczonej Nr hip. 800KK, rep. Nr (...). Jednakże, decyzja ta nie tworzy w ocenie Sądu bezpośredniego uprawnienia wnioskodawców do nieruchomości stanowiącej przedmiot wniosku w niniejszej sprawie. Stwierdzenie nieważności protokołu zdawczo-odbiorczego nastąpiło na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 w związku z art. 157 § 1 i § 2 k.p.a. Art. 156 § 1 pkt 2 k.p.c. stanowi, że organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji administracyjnej, która wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa. Powołany w decyzji Ministra Gospodarki przepis art. 157 § 1 i § 2 k.p.a. ma natomiast charakter procesowy i wskazuje który organ administracji jest władny do orzekania w przedmiocie nieważności decyzji i w jakim trybie. Zasadnicze znaczenie, zdaniem Sądu, ma ocena skutków decyzji Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2000 roku w świetle jej podstawy prawnej. Sąd argumentował, że przyjmuje się w nauce postępowania administracyjnego, że decyzja stwierdzająca nieważność innej decyzji nie jest rozstrzygnięciem merytorycznym co do istoty sprawy, lecz orzeczeniem formalnym, stanowiącym konsekwencję ustalenia, że w toku procedowania w związku z decyzją, co do której obecnie z tego powodu stwierdza się jej nieważność, dopuszczono się uchybień wskazanych w przepisie art. 156 § 1 k.p.a. Stwierdzenie nieważności jest aktem deklaratoryjnym, który działa z mocą wsteczną ( ex tunc), ale od daty wydania decyzji stwierdzającej nieważność decyzji administracyjnej dotkniętej wadą. Sprawa, która stała się przedmiotem decyzji uznanej za nieważną, wraca do stanu, w jakim się znajdowała przed jej wydaniem. Organ, który stwierdził nieważność decyzji, przekazuje sprawę do organu, który decyzję nieważną wydał, ten zaś w razie potrzeby rozpatruje sprawę ponownie albo umarza postępowanie jeśli stało się ono bezprzedmiotowe (tak. Grzegorz Łaszczyca – Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Tom III do art. 104-269, wyd. III, wersja elektroniczna, teza 9 do art. 156 k.p.a. www.lex.pl ).
Sąd Rejonowy podkreślił, że w realiach niniejszej sprawy organ administracji publicznej poprzestał jedynie na wydaniu decyzji, którą stwierdził częściową nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego wydanego w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna w Ł., ul. (...) w zakresie 1/5 niepodzielnych części nieruchomości gruntowej i budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) – o powierzchni 6 420,38m 2 zapisanej w księdze wieczystej oznaczonej Nr hip. 800KK, rep. Nr (...). Brak jest jednak następczego merytorycznego orzeczenia właściwego organu administracji publicznej (następcy prawnego Ministra Przemysłu Lekkiego z 1950 roku) co do tej kwestii, w jakiej stwierdzono nieważność orzeczenia. Wobec stwierdzenia nieważności orzeczenia z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, obecny stan prawny przestawia się więc w ten sposób, że istnieje pozytywne, merytoryczne i niepodważone rozstrzygnięcie co do zatwierdzenia przedmiotowego protokołu w 4/5 częściach oraz brak merytorycznego rozstrzygnięcia co do 1/5 części, a więc co do udziałów po A. – E. S. (3), w zakresie których swoją legitymację do wystąpienia z wnioskiem wywodzą wnioskodawcy. Tak więc z tego powodu, w ocenie Sądu, w oparciu o przedmiotową decyzję Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 wpis prawa własności na rzecz wnioskodawców nie mógłby zostać dokonany, i to niezależnie od faktu, że nieruchomość ta nie jest już uregulowana w księdze wieczystej Rep. hip. (...).
Sąd Rejonowy argumentował dalej, że rozpoznając wniosek o wpis, zgodnie z przepisem art. 628 8 § 2 k.p.c., Sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej, co oznacza, że Sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym ocenia jako materiał dowodowy dokumenty załączone do księgi wieczystej oraz dołączone do wniosku, które mogą stanowić podstawę wpisów, natomiast innym materiałem dowodowym w tym celu Sąd nie dysponuje oraz nie może się posłużyć, gdyż nie jest uprawniony do przeprowadzania dalszych dowodów. Art. 628 8 § 2 k.p.c. wyznacza zakres kognicji sądów merytorycznych obu instancji w sprawach o wpis (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2006 roku, sygn. V CSK 214/06, lex 327887). Kognicja ta sprowadza się do formy i treści wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów (ich skuteczności materialnej) oraz treści księgi wieczystej, ale w zakresie tylko jego przedmiotu orzekania. Choć więc dokument podlega badaniu, czy stanowi on materialną podstawę wpisu, to w tym postępowaniu nie można stwierdzić, czy powstało i istnieje prawo, którego bezpośrednio dokument mający stanowić podstawę wpisu nie dotyczy. Postępowanie wieczystoksięgowe nie może służyć do rozstrzygania jakichkolwiek sporów o prawo, ani w charakterze przesłanki rozstrzygnięcia, ani samego rozstrzygnięcia, gdyż nie jest to tryb rozstrzygania sporów. Właściwa jest do tego droga procesu, albo w drodze powództwa uregulowanego w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. z 2016 roku, poz. 790, ze zm.). Nadto wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić gdy niezgodność zostanie wykazana, nie tylko orzeczeniem sądu ale innymi odpowiednimi dokumentami, np. ostateczną decyzją administracyjną (art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece)
Sąd Rejonowy argumentował dalej, że wnioskodawcy nie przedstawili żadnego orzeczenia Sądu, w szczególności wyroku wydanego w trybie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, które przesądzałoby, że przysługuje im prawo własności do określonych części tych składników mienia, które w aktualnym stanie prawnymi i faktycznym odpowiadają dawnej działce oznaczonej numerem (...) i literami „e,f,i,j,y,x,z,w,e” o powierzchni 6420,38m 2. Przedłożona zaś przez wnioskodawców decyzja nie przesądza pozytywnie o istnieniu prawa, lecz wskazuje iż została wyeliminowana w części decyzja (orzeczenie z dnia 20 maja - 4 sierpnia 1952 roku w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna w Ł., w zakresie 1/5 niepodzielnych części nieruchomości gruntowej i budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) – o powierzchni 6.420,38m 2), a zatem decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku sama w sobie nie zawiera żadnego pozytywnego merytorycznego rozstrzygnięcia co do własności 1/5 części przedmiotowej nieruchomości.
Sąd Rejonowy wyraził pogląd, że dołączona do wniosku decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku nie obala domniemania zgodności wpisów praw własności z rzeczywistym stanem prawnym odnośnie:
- działki nr (...) w księdze wieczystej (...) - na rzecz Skarbu Państwa,
- działki nr (...) (jako części działki nr (...)) w księdze wieczystej (...) – na rzecz Gminy Ł.,
- działki nr (...) (jako części działki nr (...)) w księdze wieczystej (...) – na rzecz Gminy Ł.,
- działki nr (...) w księdze wieczystej (...) na rzecz Gminy Ł.,
(por. art.3 ust.1 ustawy i księgach wieczystych i hipotece), skoro nie rozstrzyga ona merytorycznie w przedmiocie własności na rzecz wnioskodawców, a jedynie wyeliminowała z obrotu prawnego decyzję z 1952 roku, skutkiem której poprzednicy wnioskodawców własność tej nieruchomości utracili.
Sąd wieczystoksięgowy nie byłby władny tego sporu co do własności rozstrzygnąć. O ile więc, nie budzi wątpliwości, że wnioskodawcy należą do kręgu spadkobierców po jednej z osób, która ujawniona była jako współwłaściciel nieruchomości w dawnej księdze wieczystej Rep. hip. (...), o tyle w ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania, że wnioskodawcy są właścicielami w zakresie udziałów we wchodzącej w skład nieruchomości wieczystoksięgowej działki oznaczonej nr (...) i lit. „e,f,i,j,y,x,z,w,e” o powierzchni 6420,38m 2, stanowiącej przedmiot decyzji Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku, tym bardziej iż nieruchomość taka w sensie prawnym w chwili obecnej nie istnieje. W świetle powyższego, w ocenie Sądu już z treści samego wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawców, jako nienależących do kręgu współwłaścicieli nieruchomości do wystąpienia z żądaniem zniesienia jej współwłasności oraz dochodzenia uzupełniających żądań związanych z rozliczeniem współwłasności. Z ksiąg wieczystych dotyczącej spornej nieruchomości, nie wynika, że wnioskodawcy są współwłaścicielami spornej nieruchomości, a zgodnie z art. 617 k.p.c. we wniosku o zniesienie współwłasności należy przedstawić dowody prawa własności. Dowodem prawa własności nie mogą być nieaktualne wpisy w repertorium hipotecznym.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w zachowującym pełną aktualność orzeczeniu z dnia 4 kwietnia 1957 roku, sygn. III CR 588/56 (opubl. w OSNC z 1958 roku, nr 4, poz. 100), błędem byłoby twierdzenie, że każdy może wszcząć każde postępowanie rozpoznawane w trybie niespornym (obecnie nieprocesowym). Dlatego Sąd z urzędu bada czy wniosek inicjujący postępowanie niesporne (nieprocesowe) jest złożony przez osobę uprawnioną, a więc legitymowaną do wniesienia wniosku. W ocenie Sądu wnioskodawcy takiej legitymacji nie posiadają, jako niebędący współwłaścicielami nieruchomości, której dotyczy wniosek, nie mają żadnego interesu w domaganiu się zniesienia jej współwłasności. Zagadnienie legitymacji do wystąpienia z wnioskiem Sąd bada z urzędu na każdym stanie sprawy.
Uzasadnia to oddalenie wniosku.
O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.
Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy, zaskarżając postanowienie w całości.
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili:
I. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na rozstrzygniecie sprawy tj.:
1. naruszenie art. 514 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że z treści wniosku wynika oczywisty brak legitymacji czynnej wnioskodawców, co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstawnego oddalenia wniosku, podczas gdy ostateczna decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku nr OL- (...) przywróciła własność wnioskodawców do 1/5 niepodzielnych części nieruchomości, będącej przedmiotem wniosku;
2. naruszenie art. 2 § 3 k.p.c. poprzez nieuprawnioną wykładnię ostatecznej decyzji Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku nr OL- (...)/01i bezpodstawne przyjęcie, odmiennie niż wynika to z samej decyzji, ze w/w decyzja nie przywróciła prawa własności wnioskodawców do 1/5 niepodzielnych części nieruchomości, będącej przedmiotem wniosku, podczas gdy ostateczne decyzje administracyjne są dla sądów powszechnych wiążące;
3. naruszenie art. 617 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że ostateczna decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku nr OL- (...) nie stanowi dowodu prawa własności wnioskodawców do 1/5 niepodzielnych części nieruchomości, będącej przedmiotem wniosku;
4. naruszenie art. 510 § 1 i 2 k.p.c. poprzez jego błędne niezastosowanie i w konsekwencji zaniechanie ustalenia, że A. S. (1) i J. S. (2) są zainteresowanymi w sprawie i wezwania ich do wzięcia udziału w sprawie, co w konsekwencji doprowadziło do prowadzenia przez Sąd I instancji postępowania bez udziału wszystkich zainteresowanych, jak również do wydania zaskarżonego postanowienia po śmierci jednej z osób zainteresowanych;
5. naruszenie art. 516 k.p.c. w zw. z art. 325 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez wadliwe skonstruowanie sentencji zaskarżonego postanowienie tj. w sposób niepozwalający na ustalenie przedmiotu rozstrzygnięcia, co w konsekwencji doprowadziło do braku możliwości ustalenia, czy zaskarżonym postanowieniem Sąd I instancji orzekł o wszystkich roszczeniach objętych wnioskiem z dnia 29 kwietnia 2015 roku czy też wyłącznie o części z nich;
I. naruszenie prawa materialnego tj. art. 210 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że wnioskodawcy nie są współwłaścicielami 1/5 niepodzielnej części przedmiotowej nieruchomości, podczas gdy ostateczna decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku nr OL- (...) przywróciła prawo wnioskodawców do 1/5 niepodzielnych części nieruchomości, będącej przedmiotem wniosku.
W konsekwencji zgłoszonych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku w całości oraz o zasądzenie od uczestników solidarnie na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje, w tym kosztach zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacji nie sposób odmówić słuszności i skutkuje ona koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że Minister Gospodarki decyzją z dnia 31 maja 2001 roku, nr OL- (...) stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 20 maja – 4 sierpnia 11952 roku wydanego w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa (...)-ka, Spółka Akcyjna w Ł., ul. (...) w zakresie 1/5 niepodzielnych części nieruchomości gruntowej i budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) – o powierzchni 6420,38m 2 zapisanej w księdze wieczystej oznaczonej Nr hip. 800KK, rep. Nr (...).
Decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku przywróciła zatem stan prawny do tej części nieruchomości położonej w Ł. przy ulicy (...) jaki istniał przed nacjonalizacją. Oznacza to, jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 października 2006 roku w sprawie (...) SA/Wa (...) (k. 191), że współwłasność 1/5 niepodzielnej części nieruchomości powróciła do byłych jej współwłaścicieli, natomiast w pozostałej części decyzja ta pozostała w obrocie prawnym.
Nie ulega przy tym wątpliwości, że decyzja Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2001 roku jest decyzją ostateczną i funkcjonuje w obrocie prawnym.
W tych okolicznościach nieuprawnione jest stanowisko Sądu I instancji, że występuje oczywisty brak legitymacji czynnej wnioskodawców do żądania zniesienia współwłasności przedmiotowej nieruchomości.
Rację mają apelujący twierdząc, że Sąd I instancji w sposób całkowicie dowolny zakwestionował legitymację wnioskodawców, pomijając powszechnie przyjmowaną zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń administracyjnych, mającą swe źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej. Zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie powszechnie reprezentowane jest stanowisko o związaniu sądów powszechnych ostatecznymi decyzjami administracyjnymi, wydanymi w sprawach należących do drogi postępowania administracyjnego, nieuzależniające tego związania od charakteru decyzji (deklaratywnego czy też konstytutywnego) ani od charakteru sprawy, w której decyzja zapadła (cywilnego w znaczeniu materialnym czy też administracyjnego w znaczeniu materialnym). Do tego niezwykle obszernego nurtu orzecznictwa należą w szczególności następujące orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 12 maja 1964 r., II CR 185/64, OSNC 1995, nr 3, poz. 41, wyrok z dnia 20 czerwca 1965 r., I CR 636/63, OSNC 1965, nr 7-8, poz. 116, wyrok z dnia 14 kwietnia 1964 r., I PR 88/65, OSNC 1966, nr 2, poz. 23, wyrok z dnia 30 czerwca 1970 r., I CR 195/70, OSNC 1971, nr 4, poz. 69, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNC 1971, nr 7-8, poz. 121, wyrok z dnia 10 kwietnia 1974 r., I PR 19/74, OSNC 1974, nr 12, poz. 220, wyrok z dnia 3 lutego 1976 r., II CR 732/75, OSNC 1976, nr 12, poz. 263, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 64, wyrok z dnia 10 października 1983 r., III CZP 31/83, OSNC 1984, nr 5, poz. 67, uchwała z dnia 21 października 1983 r., III CZP 48/83, OSNC 1984, nr 5, poz. 71, uchwała z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNC 1985, nr 8, poz. 108, postanowienie z 13 marca 1986 r., III CRN 14/86, OSP 1987, z. 2, poz. 30, uchwała z dnia 30 grudnia 1992 r., III CZP 157/92, OSNC 1993, nr 5, poz. 84, uchwała z dnia 15 maja 1994 r., III CZP 69/94, OSNC 1994, nr 12, poz. 233, postanowienie z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, postanowienie z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 949/00, OSNC 2000, nr 12, poz. 228. Spotykane w niektórych z tych orzeczeń zastrzeżenia, że ostateczna decyzja administracyjna wiąże sądy powszechne w zasadzie (z reguły), nie wskazują w istocie na możliwość wyjątków od związania sądu powszechnego istniejącą ostateczną decyzją administracyjną, lecz na niezwiązanie sądów powszechnych tzw. decyzjami nieistniejącymi (nazywanymi też decyzjami bezwzględnie nieważnymi), czyli wydanymi przez organ oczywiście niewłaściwy lub z pominięciem wszelkiej procedury (por. wyrok z dnia 20 czerwca 1964 r., I CR 635/63 i uchwałę z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82), oraz na niezwiązanie sądu powszechnego decyzją administracyjną co do zagadnień znajdujących w niej wyraz, ale niebędących przedmiotem jej rozstrzygnięcia (por. wyrok z dnia 14 kwietnia 1965 r., I PR 88/65 i uchwałę z dnia 21 października 1983 r., III CZP 48/83).
Zgodnie z ugruntowanym w judykaturze stanowiskiem, które aktualne jest również w postępowaniu nieprocesowym (na podstawie art. 13 § 2 k.p.c.), pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c. dotyczy jej aspektu materialnego i w tej jedynie płaszczyźnie może być oceniany zarzut jej nierozpoznania. Będzie ono zachodzić wówczas, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnej pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych i w swoim rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, LEX nr 80271). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wskutek niewyjaśnienia i pozostawienia poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 1264/12, LEX nr 1363387, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 15 stycznia 2013 r., III AUa 753/12, LEX nr 1259668, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1998 r., III CKN 411/97, niepubl.).
W rozpatrywanej sprawie nie występowała przyjęta przez Sąd Rejonowy przeszkoda natury prawnej uniemożliwiająca a priori uwzględnienia wniosku.
Rację zatem mają skarżący, twierdząc, że Sąd Rejonowy naruszył art. 514 § 2 k.p.c.
Wychodząc z błędnego założenia Sąd Rejonowy uchylił się od zbadania przesłanek warunkujących zniesienie współwłasności. Sytuacja jest tutaj zbliżona do tej, gdy Sąd uwzględnia zarzut niweczący żądanie objęte wnioskiem przy braku ku temu uzasadnionych podstaw, co prowadzi do nierozpoznania istoty sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2013 r. II CZ 26/13 nie publ., LEX nr 1375152).
Sąd Okręgowy miał również na względzie dyrektywę wynikającą z treści art. 618 § 1 k.p.c, zgodnie z którą w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga również spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności zaś rozstrzygając spór w tym przedmiocie może wydać postanowienie wstępne.
Bezprzedmiotowe są zatem rozważania Sądu I instancji dotyczące kognicji sądu wieczystoksięgowego oraz braku wpisu wnioskodawców w aktualnych księgach wieczystych prowadzonych dla przedmiotowych nieruchomości, albowiem w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także te spory o prawo własności, które mogłyby być przedmiotem postępowania w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, zaś wpis własności w księdze wieczystej nie ma charakteru konstytutywnego.
Z tych względów na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu dla Łodzi -Śródmieścia w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd pierwszej instancji ukierunkuje postępowanie na prawidłowe ustalenie kręgu uczestników, bacząc by nie dopuścić się uchybień w tym zakresie, a następnie przeprowadzi postępowanie mając na względzie wnioski dowodowe złożone przez wnioskodawców i ewentualnie przez uczestników.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji winien rozważyć potrzebę wydania postanowienia wstępnego w przedmiocie tytułu własności do poszczególnych nieruchomości będących przedmiotem wniosku o zniesienie współwłasności (w szczególności w kontekście treści wpisów w poszczególnych księgach wieczystych oraz pierwszeństwa praw: wnioskodawców oraz uprawnionych ujawnionych w księdze wieczystej jako właściciele lub wieczyści użytkownicy gruntu i właściciele budynków).
Dopiero należycie przeprowadzone postępowanie i wszechstronna ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przy właściwym zastosowaniu przepisów prawa materialnego pozwolą na wydanie w niniejszej sprawie prawidłowego orzeczenia. U podstaw takiego rozstrzygnięcia zawsze muszą leżeć kompleksowe ustalenia faktyczne. Ocena zaś Sądu musi odznaczać się starannością i wszechstronnym przeanalizowaniem wszystkich aspektów sprawy.
Z powyższych względów zbędne jest odnoszenie się do pozostałych zarzutów wskazanych w apelacji.