III Ca 348/17
Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2017 r., wydanym w sprawie z wniosku M. M., J. M., O. M., K. H. i J. P. z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o dokonanie wpisu w dziale II księgi wieczystej Nr (...), Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi – rozpoznając skargę uczestnika postępowania na uwzględniający wniosek wpis dokonany przez referendarza sądowego w dniu 9 listopada 2016 r. – utrzymał w mocy zaskarżony wpis.
Sąd I instancji ustalił, że księga wieczysta Nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), a w jej dziale II wpisana jest jako właściciel (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 13 marca 2008 r. Po skutecznym odstąpieniu przez wnioskodawców od tej umowy Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 7 marca 2012 r., wydanym w sprawie II C 176/11, zobowiązał uczestnika postępowania do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości na rzecz M. M., J. M. i O. M. w udziałach po 2/24 części oraz na rzecz K. H. i J. P. w udziałach po 9/24 części za równoczesnym zwrotem zapłaconej części ceny sprzedaży w odpowiednich częściach. Orzeczeniu temu nadano klauzulę wykonalności prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 5 września 2013 r. Z kolei w dniu 9 lipca 2014 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. sprzedała przedmiotową nieruchomość (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W., jednak wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 8 kwietnia 2015 r., wydanym w sprawie II C 1269/14, ustalono, że umowa ta jest nieważna, a wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 9 sierpnia 2016 r., wydanym w sprawie I ACa 1491/15, oddalono apelację od tego orzeczenia; postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 15 listopada 2016 r. wstrzymano jednak skuteczność obu wyroków do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej.
W ocenie Sądu meriti skarga nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd wskazał, że stosownie do art. 626 8 § 1 i 2 k.p.c., rozpoznając sprawę o wpis do księgi wieczystej, bada tylko treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi, zaś wpis dokonywany jest w granicach wniosku. Oznacza to, że przy rozpoznawaniu przedmiotowego wniosku referendarz sądowy miał za zadanie jedynie stwierdzić, czy przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty dają uzasadnioną podstawę do wpisu w księdze. Skoro wnioskodawcy dysponują opatrzonym prawomocną klauzulą wykonalności wyrokiem, zgodnie z którym wpisany do działu II księgi wieczystej uczestnik został zobowiązany do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na nich prawa własności przedmiotowej nieruchomości, zaś art. 1047 § 1 k.p.c. stanowi, że tego rodzaju prawomocne i opatrzone klauzulą orzeczenie sądu zastępuje samo oświadczenie, oznacza to, iż przedłożony wyrok jest podstawą do dokonania w księdze wpisu ich prawa własności. Argumentacji uczestnika, który powoływał się na wstrzymanie skuteczności wyroków Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 8 kwietnia 2015 r. i Sądu Apelacyjnego z dnia 15 listopada 2016 r., Sąd nie podzielił, wskazując, że wyroki te nie stanowiły podstawy dokonanego wpisu, a dla możliwości jego uwzględnienia nie ma znaczenia kwestia ważności umowy sprzedaży zawartej pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W., ani też skuteczność wydanych w tym przedmiocie rozstrzygnięć sądowych.
Orzeczenie to zaskarżył w całości uczestnik postępowania, domagając się jego zmiany poprzez uchylenie wpisu referendarza sądowego i oddalenie wniosku o wpis oraz zarzucając naruszenie art. 626 8 § 2 k.p.c. w związku z art. 228 § 2 k.p.c., art. 13 § 2 k.p.c. i art. 518 1 § 3 zd. II k.p.c. poprzez utrzymanie w mocy zaskarżonego wpisu w sytuacji, gdy istnieje przeszkoda do jego dokonania w postaci wstrzymania skuteczności wyroku wydanego w sprawie II C 1269/14 Sądu Okręgowego w Łodzi. W uzasadnieniu apelacji skarżący wywiódł, że postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2016 r. postępowanie wieczystoksięgowe w sprawie niniejszej zostało zawieszone z uwagi na to, że rozstrzygnięcie o zasadności wniosku uzależnione było od wyniku postępowania w sprawie II C 1269/14 Sądu Okręgowego w Łodzi, tymczasem – z uwagi na wstrzymanie skuteczności tego wyroku i orzeczenia wydanego w postępowaniu odwoławczym – postępowanie to wciąż nie może być uznane za zakończone. W konsekwencji nieistnienia skutecznego orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy, na podstawie której zbyto nieruchomość na rzecz (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W., nie może dojść, zdaniem skarżącego, do wpisu wnioskodawców do działu II księgi wieczystej.
W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy domagali się jej oddalenia i zasądzenia na ich rzecz od skarżącego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Skarżący jako zasadniczy argument przemawiający na korzyść jego stanowiska powołuje fakt wydania w dniu 18 kwietnia 2016 r. przez referendarza sądowego postanowienia zawieszającego postępowanie w sprawie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy II C 1269/14 Sądu Okręgowego w Łodzi, w którego uzasadnieniu wywiedziono – po przedstawieniu stanu faktycznego sprawy, ale bez jednoczesnego przedstawienia jakiejkolwiek argumentacji prawnej skłaniającej do przyjęcia, że wypełnia on hipotezę art. 177 § 1 pkt. 1 k.p.c. – iż możliwość wpisu wnioskodawców do działu II księgi zależy od wyniku tego postępowania. Zważywszy, że autor apelacji odwołuje się do wywodów tam zawartych, a tych wywodów w uzasadnieniu przedmiotowego postanowienia po prostu brak, dla Sądu odwoławczego nie jest ostatecznie jasne, dlaczego skarżący jest zdania, że wstrzymanie skuteczności orzeczeń dotyczących kwestii ważności umowy zawartej przez uczestnika z (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W. stanowi przeszkodę do dokonania wpisu w rozumieniu art. 626 9 k.p.c., zaś żądanie wnioskodawców mogłoby zostać uwzględnione jedynie wówczas, gdyby nieważność tej czynności prawnej została stwierdzona prawomocnym i skutecznym rozstrzygnięciem Sądu.
Przypomnieć trzeba, że rozstrzygnięcie w przedmiocie nieważności ma jedynie charakter deklaratoryjny i stwierdza ewentualne istnienie lub nieistnienie prawa własności po stronie nabywcy nieruchomości, czyli (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. W postępowaniu wieczystoksięgowym sąd jednak nie rozstrzyga sporu o prawo i nie bada, czy stan prawny po dokonaniu wpisu będzie zgodny ze stanem rzeczywistym, tylko ocenia, zgodnie z zasadą legalizmu, czy zgodne z prawem będzie dokonanie wnioskowanego wpisu. W wypadku stwierdzenia braku podstaw albo przeszkód do dokonania wpisu wniosek podlega oddaleniu (art. 626 9 k.p.c.). W judykaturze ukształtował się pogląd, że wystąpienie „przeszkody” w rozumieniu wskazanego przepisu należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które – mimo formalnego wykazania przez wnioskodawcę podstawy wpisu – nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie, zatem z okolicznościami natury prawnej determinującymi skuteczność czynności stanowiącej podstawę wpisu; przeszkodą taką mogą być również okoliczności znane sądowi z urzędu (tak np. w postanowieniu SN z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 710/15, niepubl., tak również w powoływaną przez skarżącego uchwałą składu 7 sędziów SN z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15, OSNC Nr 7-8 z 2016 r., poz. 81). Stwierdzić trzeba, że kwestia ważności umowy zawartej pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w W. nie wpływa w żaden sposób na skuteczność prawomocnego i opatrzonego klauzulą wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi, na który powołali się wnioskodawcy jako na podstawę dokonania wnioskowanego wpisu. Istnienie dwóch tytułów własności nie upoważnia w żaden sposób Sądu wieczystoksięgowego do rozstrzygania sporów o własność, zaś postępowanie w sprawie o wpis do działu II niniejszej księgi (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. zostało już wszakże prawomocnie zakończone poprzez wydanie postanowienia z dnia 29 sierpnia 2016 r. oddalającego wniosek. W rzeczywistości wynik sprawy niniejszej zależał bowiem od rozstrzygnięcia sprawy wszczętej tym właśnie wnioskiem, nie zaś od wyniku postępowania w sprawie II C 1269/14 Sądu Okręgowego w Łodzi, skoro ewentualne wpisanie do działu II księgi (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. mogło stanąć na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku w sprawie niniejszej. W chwili obecnej jednak ani treść księgi, ani też załączonych do przedmiotowego wniosku dokumentów, nie sprzeciwia się wpisaniu wnioskodawców do działu II księgi, a jak już powiedziano wyżej – przeszkody takiej nie stanowi też notoryjna urzędowo okoliczność w postaci niezakończenia postępowania w sprawie o ustalenie nieważności umowy sprzedaży. Po drugie, dodać trzeba, że nawet prawomocne oddalenie powództwa w sprawie, na którą powołuje się skarżący, nie stanowiłoby przeszkody do dokonania wpisu, a fakt nabycia nieruchomości przez (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. nie byłby w ramach rozpoznawania niniejszego wniosku w ogóle objęty kognicją Sądu wieczystoksięgowego. Sąd I instancji trafnie powołuje się na art. 626 8 § 2 k.p.c., który określa zakres tej kognicji, a z przepisu tego nie wynika możliwość przeprowadzenia dowodu ze znajdującego się w aktach księgi wieczystej dokumentu załączonego do innego wniosku; wyjątkiem jest sytuacja, gdy wnioskodawca powoła się na taki dokument jako na podstawę swego wniosku o wpis, ponieważ w orzecznictwie przyjmuje się, że ponowne składanie tego samego dokumentu do akt przy kolejnym wpisie byłoby wyrazem zbędnego formalizmu (tak np. w postanowieniu SN z dnia 9 marca 2005 r., III CK 233/04, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 31 stycznia 2014 r., II CSK 225/13, OSP Nr 7-8 z 2015 r., poz. 75). Innymi słowy mówiąc, nie leżałoby w kompetencji Sądu – choćby nawet ostatecznie odmówiono stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży z dnia 9 lipca 2014 r. – przeprowadzenie dowodu z aktu notarialnego dołączonego do prawomocnie już oddalonego wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o wpis prawa własności i stwierdzenia w oparciu o okoliczności na jego podstawie ustalone, że zachodzi przeszkoda do uwzględnienia przedmiotowego wniosku, o ile z dowodu takiego możliwe byłoby nawet wywiedzenie okoliczności stanowiących taką przeszkodę. Podkreślić trzeba ponownie, że w postępowaniu wieczystoksięgowym Sąd nie rozstrzyga sporów o prawo własności, ale bada to, czy dołączone do wniosku dokumenty i aktualna treść księgi wieczystej dają podstawę do uwzględnienia wniosku określonej treści. W rozpoznawanej sprawie taka sytuacja zachodzi, ponieważ w dziale II księgi figuruje jako właściciel (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., zaś wnioskodawcy przedstawili dokument stanowiący dowód przejścia prawa własności z tego podmiotu z powrotem na nich. Obowiązkiem Sądu działającego w ramach kognicji zakreślonej przez art. 626 8 § 2 k.p.c. było uwzględnienie wniosku, a na rozstrzygnięcie sprawy nie miał jakiegokolwiek wpływu wynik postępowania w sprawie o stwierdzenie nieważności umowy przenoszącej własność nieruchomości na (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Ewentualne spory o prawo własności mogące być skutkiem zapadłego ostatecznie w tej sprawie orzeczenia będą mogły być rozstrzygnięte w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Wobec bezzasadności zarzutu apelacyjnego i zgodności zaskarżonego rozstrzygnięcia z przepisami prawa apelacja zostaje oddalona na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 520 § 3 zd. I k.p.c., przyjmując, że na koszty poniesione przez wnioskodawców składa się wynagrodzenie ich pełnomocnika w kwocie 120,00 zł, określone na podstawie § 10 ust. 1 pkt. 1 w związku z § 5 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).