UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 grudnia 2015 r., nr (...), znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.; dalej: ustawa o sus), art. 58 § 2 kc, art. 81 ust. 1, 5, 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1793 ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach…), § 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz. U. z 1996 r., Nr 62, poz. 289), stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia M. K. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. wynosi:

okres	ubezpieczenia emerytalne i rentowe	ubezpieczenie chorobowe	ubezpieczenie wypadkowe	ubezpieczenie zdrowotne
01.2013 r.	1.600 zł	1.600 zł	1.600 zł	1.380,64 zł
02.2013 r.	1.013,34 zł	1.013,34 zł	1.013,34 zł	1.380,64 zł
03.2013 r.	0,00 zł	0,00 zł	0,00 zł	1.012,44 zł

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż decyzją z dnia 1 października 2013 r. uznano, że M. K. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 1 stycznia 2013 r. Od powyższej decyzji M. K. złożyła odwołanie. Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił decyzję i stwierdził, że ubezpieczona jako pracownik (...) Sp. z o.o. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 1 stycznia 2013 r., ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia w w/w spółce w wysokości 1.600 zł, a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie. Na skutek apelacji, Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok w zakresie określenia podstawy wymiaru i przekazał sprawę organowi rentowemu do rozpoznania.

W trakcie prowadzonego postępowania ustalono, że M. K. w dniu 14 lutego 2013 r. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych od dnia 1 stycznia 2013 r. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę na stanowisku windykatora terenowego na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 7.000 zł brutto.

W dokumentach rozliczeniowych płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru:

–: 01.2013 r. – 7.000 zł,
–: 02.2013 r. – 4.433,33 zł,
–: 03.2013 r. – 0,00 zł.

Natomiast za okres od 18 lutego 2013 r. do 22 marca 2013 r. płatnik składek wypłacił wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, a od 23 marca 2013 r. złożono wniosek o wypłatę zasiłku chorobowego. Niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży. Płatnik składek oprócz ubezpieczonej zatrudnił innego pracownika w wymiarze 1/8 etatu za wynagrodzeniem 200 zł.

W toku postępowania wyjaśniającego prezes zarządu Ł. B. wskazywał, iż do obowiązków M. K. należało: pozyskiwanie klientów, którzy mieli wierzytelności w innych firmach, bezpośrednie wizyty u klientów, przeprowadzanie wywiadów odnośnie dłużników klienta, pozyskiwanie informacji o dłużnikach, ustalanie aktualnego miejsca siedziby, pracy, telefonów dłużnika. Wyniki pracy ubezpieczona raportowała Ł. B. jako bezpośredniemu przełożonemu, zdając raz w tygodniu relacje osobiście lub telefonicznie. Początkowo wskazywał on także, iż wynagrodzenie ubezpieczonej było wypłacane w formie przelewów. Natomiast w trakcie kolejnych zeznań podał, iż ubezpieczona otrzymywała wynagrodzenie w formie gotówki. Ponadto nie wyjaśnił faktu, iż nie zostały dokonane do Urzędu Skarbowego wpłaty podatku dochodowego dotyczące zatrudnienia pracowników przez spółkę. Z kolei w aktach osobowych ubezpieczonej znajduje się oświadczenie o przekazywaniu wynagrodzenia na konto bankowe oraz oświadczenie obliczania miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy PIT-2 z 31 grudnia 2012 r. Ł. B. wskazywał także, iż pomimo straty w wysokości 36.849,88 zł stać było spółkę na wypłacanie wynagrodzenie ubezpieczonej w wysokości 7.000 zł, gdyż strata jest stanem przejściowym, a spółka ma możliwość uzyskania dochodu w późniejszym okresie. Organ rentowy wskazał jednak na dysproporcje pomiędzy wynagrodzeniami pracowników, gdzie innym pracownik zatrudniony w wymiarze 1/8 etatu otrzymywał wynagrodzenie 200 zł, a wynagrodzenie M. K. wynosiło 7.000 zł. Ponadto płatnik składek posiadał już w 2012 r. zaległości w opłacaniu składek oraz w miejsce ubezpieczonej nie została zatrudniona żadna osoba na zastępstwo. Obowiązki M. K. przejęła osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, z która spółka nawiązała współpracę około 2 miesiące wcześniej.

Organ rentowy ustalił także, iż M. K. przed podjęciem pracy w spółce była zatrudniona w firmie (...) jako kierownik biura z wynagrodzeniem w wysokości około 3.000 zł brutto. W pracy wykorzystywała bazę klientów biznesowych z poprzedniej pracy. Płatnik składek nie potrafił przy tym wskazać ilu klientów pozyskała ubezpieczona.

W ocenie organu rentowego krótki okres wykonywania pracy przed powstaniem niezdolności do pracy, efekty pracy oraz sytuację finansową (...) Sp. z o.o., wysokość wynagrodzenia uzyskiwaną przez innego pracownika w tym samym okresie, wskazuje, iż nie było możliwe uzyskanie przez ubezpieczoną wynagrodzenia w wysokości 7.000 zł brutto. Wskazane wynagrodzenie było zawyżone i nieadekwatne do wykonywanych obowiązków. Organ rentowy podkreślił także, iż nie przedłożono żadnych dowodów, które uzasadniałyby ustalenie wynagrodzenia w kwocie 7.000 zł. Nie udokumentowano faktu otrzymania wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę, a wynagrodzenie innego pracownika zatrudnionego w wymiarze 1/8 etatu wynosiło 200 zł, co odpowiada kwocie minimalnego wynagrodzenia w 2013 r. Wobec powyższego, Zakład przyjął kwotę odpowiadającą wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w roku 2013 r. – 1.600 zł. /vide decyzja w aktach ZUS/

Dnia 31 grudnia 2015 r., w formie i terminie przewidzianym prawem, M. K. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę w całości i orzeczenie co do istoty sprawy, określając wynagrodzenie na poziomie zgodnym z zawartą przez nią umową o pracę.

W uzasadnieniu odwołująca podniosła, iż podczas postępowania przed organem rentowym, jak i przed sądem świadkowie, w tym prezes zarządu płatnika wskazywali na wysokość wynagrodzenia oraz fakt, iż inne osoby w grupie kapitałowej również osiągały zarobki na podobnym poziomie. Ponadto powoływanie się na fakt, iż spółka w 2012 r. wykazała stratę, nie oznacza, iż spółka nie posiadała środków na wypłatę wynagrodzeń. Zdaniem odwołującej istotne jest przy tym także to, że osoba zatrudniającą ją prowadzi rozległą działalność gospodarczą posługując się przy tym kilkoma spółkami prawa handlowego. Analizując rzeczywiste możliwości finansowe należy nie tylko oceniać kondycję spółki, ale wszystkich podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą na potrzeby właścicieli pracodawcy. Niezasadne jest w ocenie odwołującej wyciąganie negatywnych wniosków z wysokości dochodu osiągniętego przez nią w 2012 r. Nie pracowała przez cały rok i osiągnęła wynagrodzenie netto w kwocie 19.762 zł. Odwołująca nie zgodziła się również z twierdzeniem, iż nie wykazała otrzymywania wynagrodzenia w wysokości 7.000 zł. Przeczą bowiem temu zeznania świadków, jak i treść zawartej umowy. Nadto zgodnie z wolą pracodawcy jej wynagrodzenie zawierało całkowite ponoszone przez nią koszty, na które składały się m.in. koszty paliwa, amortyzacji samochodu, doładowań do telefonów oraz koszty amortyzacji komputera. Odwołująca zaznaczyła przy tym, iż uzyskiwana przez nią rzeczywista kwota 4.500 zł (po odliczeniu kosztów) nie jest niczym nadzwyczajnym. Powołując się na informacje ze stron internetowych odwołująca wskazała, że wynagrodzenie windykatora terenowego wynosi od 2.000 zł do 6.000 zł w zależności od rejonu, do którego należy doliczyć prowizję od odzyskanych należności. /vide odwołanie k. 2-4 akt/

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. w odpowiedzi na odwołanie przytoczył argumentację prawna i faktyczną zaprezentowaną w zaskarżonej decyzji oraz wniósł o oddalenie odwołania. /vide odpowiedź na odwołanie k. 7-8 akt/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. urodziła się dnia (...) W (...) r. ukończyła Zespół Szkół (...), a następnie kontynuowała naukę w Wyższej Szkole (...).

Odwołująca w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej pracowała przez 2-3 lata jako agent ubezpieczeniowy, a później jako przedstawiciel O. przez 1,5 roku. Osiągała wtedy dochód w wysokości około 20.000 zł rocznie.

W okresie od 1 kwietnia 2012 r. do 7 września 2012 r. odwołująca była zatrudniona w (...) Biurze Handlowo-Usługowym (...).J. M. jako pracownik biurowy – kierownik obsługi klienta w pełnym wymiarze czasu pracy. W trakcie tego zatrudnienia odwołująca w okresach od 25 czerwca 2012 r. do 6 lipca 2012 r. oraz od 23 lipca 2012 r. do 7 września 2012 r. (łącznie 59 dni) przebywała na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby. Odwołująca otrzymywała wynagrodzenie w wysokości około 3.000 zł brutto miesięcznie.

dowód: kwestionariusz osobowy (k. 30); świadectwo pracy z dnia 07.09.2012 r. (k. 30), świadectwo dojrzałości z dnia 30.06.2008 r. (k. 30); zeznania odwołującej (k. 41)

(...) Sp. z o.o. została wpisana do KRS z dniem 23 maja 2011 r. Prezesem zarządu jest A. Z., który jest także jedynym wspólnikiem w spółce. Natomiast Ł. B. był udziałowcem, a później prokurentem w spółce. Siedziba Spółki mieściła się w P. przy ul. (...), a obecnie znajduje się w P. przy ul. (...).

dowód: odpis KRS (k. 10); protokół rozprawy z dnia 23.06.2014 r. (sygn. akt VIII U 5037/13) (k. 25)

Umową o pracę datowaną na dzień 31 grudnia 2012 r. M. K. została zatrudniona w (...) Sp. z o.o. na stanowisku windykatora terenowego w pełnym wymiarze czasu pracy. Wynagrodzenie odwołującej zostało ustalone w kwocie 7.000 zł brutto, a umowa została zawarta na czas nieokreślony. Odwołująca przedłożyła oświadczenie, w którym wyraziła zgodę na przekazywanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pieniężnych na konto bankowe.

Według dokumentu datowanego na dzień 2 stycznia 2013 r. odwołująca odbyła instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy z zakresu BHP. Natomiast zaświadczenie lekarskie datowane na dzień 22 stycznia 2013 r. stwierdza u odwołującej brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku windykatora terenowego.

dowód: umowa o pracę z dnia 31.12.2012 r. (k. 30); oświadczenie z dnia 31.12.2012 r. (k. 30); zeznania odwołującej (k. 41)

Do obowiązków odwołującej w ramach zawartej umowy o pracę należało pozyskiwanie klientów i odbywanie z nimi spotkań. Usługi odwołująca oferowała firmom, które chciały windykować należności. Ponadto odwołująca miała prowadzić tzw. „miękką” windykację, tj. dzwonić do dłużnika, wysyłałać e-maile oraz zbierać o nim informacje. Odwołująca odbyła kilka spotkań w G. i w P.. Natomiast koszty związane z przejazdem na spotkanie z klientem, jak również rozmów telefonicznych odwołująca miała pokrywać z własnych środków.

dowód: zeznania świadka Ł. B. (k. 56-57); zeznania odwołującej (k. 41, 57)

Dnia 3 stycznia 2013 r., w trakcie wizyty lekarskiej, u odwołującej potwierdzono ciążę w 7 tygodniu + 2 dni, a przewidywany termin porodu został ustalony na dzień 20 sierpnia 2013 r.

Dnia 13 stycznia 2013 r. odwołująca po raz pierwszy zgłosiła się do szpitala z powodu umiarkowanego krwawienia. Z tego samego powodu odwołująca zgłosiła się ponownie do szpitala dnia 4 lutego 2013 r. W związku z tym podczas wizyty dnia 7 lutego 2013 r. lekarz prowadzący ciążę wystawił zwolnienie lekarskie „L4” za okres od 18 lutego 2013 r. do 11 marca 2013 r.

W trakcie kolejnych wizyt, tj. w dniach 11 marca 2013 r., 9 kwietnia 2013 r., 10 maja 2013 r., stwierdzano kolejne plamienia, bóle podbrzusza oraz bolesne skurcze. Natomiast podczas wizyty w dniu 6 czerwca 2013 r. lekarz odnotował zagrożenie przedwczesnym porodem oraz jako zalecenie odnotował „bezwzględne leżenie”.

dowód: dokumentacja medyczna (k. 63-75)

Z dniem 14 lutego 2013 r. odwołująca została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych na druku ZUS ZUA.

dowód: protokół kontroli z dnia 08.08.2013 r. w aktach organu rentowego

(...) Sp. z o.o. wykazała za 2012 r. przychód w wysokości 23.375,22 zł oraz stratę w wysokości 36.849,88 zł.

dowód: CIT-8 za rok 2012 w aktach organu rentowego

Od dnia 18 lutego 2013 r. odwołująca była niezdolna do pracy w związku z ciążą.

dowód: druk (...) (k. 30)

Dnia 25 sierpnia 2013 r. odwołująca urodziła syna.

dowód: wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego (k. 30)

W lipcu i sierpniu 2013 r. przeprowadzono w spółce (...) Sp. z o.o. kontrolę, której przedmiotem była prawidłowość i rzetelność obliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek, do których pobierania zobowiązany jest Zakład oraz zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. W trakcie kontroli organ rentowy ustalił, iż płatnik składek obliczał składki dla M. K. według kwot wynikających z listy płac, ale nie opłacił należnych składek. Ponadto zgłoszenia ubezpieczonej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych dokonano na druku (...) w dniu 14 lutego 2013 r., a więc po upływie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

dowód: protokół kontroli w aktach organu rentowego

Decyzją z dnia 1 października 2013 r. organ rentowy stwierdził, iż M. K. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 stycznia 2013 r.

Na skutek złożonego odwołania przez M. K. od powyższej decyzji, Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2014 r.: (1) zmienił decyzję w ten sposób, że stwierdził, iż M. K. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 1 stycznia 2013 r., (2) ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia M. K. w zainteresowanej spółce w wysokości 1.600 zł, (3) oddalił odwołanie w pozostałym zakresie, (4) zniósł wzajemnie koszty zastępstwa procesowego.

Sąd uznał, że nie zostało wykazane, by umowa o pracę została zawarta dla pozoru, gdyż M. K. pracę świadczyła, a stosunek zobowiązaniowy łączący ją z płatnikiem składek spełniał wszystkie wymogi niezbędne dla uznania go za stosunek pracy. Natomiast wykazane wynagrodzenie w wysokości 7.000 zł miesięcznie było nieadekwatne do wykonywanych obowiązków i zawyżone.

Apelację od powyższego wyroku złożyła odwołująca, zaskarżając oddalenie odwołania odnośnie do ustalenia podstawy wymiaru składek ponad kwotę 1.600 zł.

Wyrokiem z dnia 10 września 2015 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok w punktach 2 i 3 oraz sprawę przekazał organowi rentowemu do rozpoznania.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż organ rentowy nie orzekł o wysokości podstawy wymiaru składek, a zatem orzeczenie przez Sąd Okręgowy w punktach 2 i 3 wykracza poza zakres zaskarżonej decyzji.

dowód: decyzja w aktach organu rentowego, akta VIII U 5037/13

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów.

Dokumenty zgromadzone w aktach sprawy oraz w aktach pozwanego organu rentowego Sąd uznał za wiarygodne w znacznej części. Przedmiotowe dokumenty zostały sporządzone przez osoby do tego powołane w ramach przysługujących im kompetencji oraz w przewidzianej prawem formie. Ich treść i forma nie były kwestionowane przez strony procesu. Sąd powziął wątpliwość odnośnie do daty zawarcia umowy o pracę – według treści samej umowy, nastąpiło to 31 grudnia 2012 r. Sąd dostrzega, że odwołująca została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych ze znacznym przekroczeniem 7-dniowego terminu, tj. dopiero w połowie lutego 2013 r., kiedy było już od kilku tygodni wiadomo, że jest w ciąży, przebiegającej z dolegliwościami, z którymi odwołująca dwukrotnie zgłosiła się do szpitala. Zgodnie z umową pisemną powódka, dopiero podejmująca zatrudnienie w (...) Sp. z o.o. i nie mająca wcześniej doświadczenia na obejmowanym stanowisku, miała otrzymywać bardzo wysokie wynagrodzenie. Zestawienie tych okoliczności sprawiło, że Sąd sceptycznie ocenił wiarygodność umowy o pracę w zakresie podanej w niej daty zawarcia.

Podstawą dokonanych ustaleń faktycznych Sąd uczynił również znajdujące się w aktach kserokopie dokumentów, albowiem zawarte w nich informacje nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania, co pozwoliło na potraktowanie tychże kserokopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Jako częściowo wiarygodne Sąd ocenił zeznania świadka Ł. B., które tylko w części okazały się spójne z pozostałym materiałem dowodowym, w szczególności z zeznaniami odwołującej. Świadek nie potrafił wskazać ilu windykatorów było zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę, zaznaczając przy tym, iż część z nich pracowała w innej powiązanej spółce. Nie potrafił także wskazać, w jakiej wysokości odwołująca ponosiła koszty w związku z umówionymi spotkaniami, a także kto dokonywał wypłaty wynagrodzenia. Niewiarygodne też okazały się twierdzenia świadka o zakresie obowiązków, jakie miała wykonywać odwołująca.

Zeznania odwołującej Sąd uznał za wiarygodne w tej części, w jakiej korespondowały one z wiarygodnymi zeznaniami świadka Ł. B. i z dokumentami. Odwołująca wyjaśniła okoliczności jej zatrudnienia w grudniu 2012 r. Natomiast z zeznań odwołującej dotyczących charakteru wykonywanej pracy nie sposób wywnioskować jakie konkretnie czynności składały się na treść łączącego strony stosunku pracy. W swoich zeznaniach odwołująca wskazywała, iż miała zajmować się pozyskiwaniem klientów. Natomiast Ł. B. podawał, iż obowiązkiem odwołującej było prowadzenie tzw. „miękkiej” windykacji, a nie samo poszukiwanie klientów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się bezzasadne.

Kwestią sporną było to, czy organ rentowy zasadnie uznał, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne M. K. jako pracownika płatnika składek (...) Sp. z o. o., zatrudnionego na pełen etat, powinna być ustalana od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zgodnie z art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Wobec powyższego, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę był związany prawomocnym rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego w Poznaniu zawartym w punkcie 1 wyroku z dnia 27 sierpnia 2014 r., czyli ustaleniem, że odwołująca z tytułu zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 stycznia 2013 r.

Zgodnie z art. 6 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 ust. 1 ustawy o sus, ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które są pracownikami od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy o sus, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za pracowników obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do Zakładu w całości płatnicy składek. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, ust. 4 pkt 5 i ust. 12 (art. 18 ust. 1 ustawy o sus).

W zaskarżonej decyzji organ rentowy wskazał, iż dokumenty dotyczące doświadczenia zawodowego oraz charakteru pracy nie potwierdzają, że czynności, które wykonywała M. K. w krótkim okresie przed powstaniem niezdolności do pracy są adekwatne do wysokości wynagrodzenia ustalonego w umowie o pracę w kwocie 7.000 zł brutto.

W prawie pracy obowiązuje zasada swobodnego kształtowania postanowień umownych, ale bezspornie, wolność kontraktowania realizuje się tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to obowiązujące prawo. Autonomia woli stron w kształtowaniu postanowień umowy o pracę, w tym w zakresie wynagrodzenia za pracę, podlega ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez prawo, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego, lecz także wzgląd na interes publiczny. Powyższe wynika przede wszystkim z art. 353¹ kc, który ma odpowiednie zastosowanie do stosunku pracy. Z kolei odpowiednie zastosowanie art. 58 kc pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - nieważne bezwzględnie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, dotyczącym bezprawnych czynności prawnych prawa pracy, występują liczne odwołania do sankcji art. 58 kc (por. wyrok z dnia 22.01.2004 r., I PK 203/03, wyrok z dnia 28.03.2002 r., I PKN 32/01; wyrok z dnia 23.09.1998 r., II UKN 229/98, czy wyrok z dnia 14.03.2001 r., II UKN 258/00). Dopuszczalność oceniania ważności umów o pracę według reguł prawa cywilnego, na podstawie art. 58 kc w zw. z art. 300 kp nie jest zatem w judykaturze kwestionowana.

Dla ustalenia wysokości składek decydującą doniosłość ma wypłacanie wynagrodzenia w określonej wysokości. Należy jednak pamiętać, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń.

W związku z tym nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się w ramach art. 353¹ kc, w prawie ubezpieczeń społecznych można przypisać - w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia. Alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej. Jest tak również dlatego, że choć przepisy prawa ubezpieczeń społecznych w swej warstwie literalnej odnoszą wysokość składek do wypłaconego wynagrodzenia, to w rzeczywistości odwołują się do takiego przełożenia pracy i uzyskanego za nią wynagrodzenia na składkę, które pozostaje w harmonii z poczuciem sprawiedliwości w korzystaniu ze świadczeń z ubezpieczenia, udzielanych z zasobów ogólnospołecznych.

Art. 18 ust. 1 ustawy o sus w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) - musi być zatem uzupełniony w ramach systemu prawnego stwierdzeniem, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (por.: uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26.11.1997 r., U 6/96, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.12.1999 r., I PKN 465/99). Takie rozumienie godziwości wynagrodzenia odpowiada kryteriom ustalania wysokości wynagrodzenia z art. 78 § 1 kp, który nakazuje ustalenie wynagrodzenia za pracę tak, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.

Art. 86 ust. 2 ustawy o sus daje organowi rentowemu kompetencje do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień i - w ramach obowiązującej go procedury zakwestionowania tych postanowień umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia, które pozostają w kolizji z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.08.2005 r., II UK 16/050). Zakład Ubezpieczeń Społecznych może więc kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2009 r., III UK 7/09). Realna możliwość takiej kontroli powstaje po przekazaniu przez płatnika składek raportu miesięcznego, przedkładanego zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy o sus. W raporcie płatnik przedstawia między innymi dane o tytule ubezpieczenia i podstawie wymiaru składek oraz dokonuje zestawienia należnych składek na poszczególne ubezpieczenia. Dane te mogą być zakwestionowane zarówno przez ubezpieczonego, jak i przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy o sus Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować także wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. Jest również uprawniony do zamiany przekazanych przez płatnika składek informacji o wysokości wynagrodzenia (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27.04.2005 r., II UZP 2/05).

Odnosząc powyższe rozważania do ustalonego stanu faktycznego – wynagrodzenie za pracę odwołującej, ustalone w umowie o pracę datowanej na dzień 31 grudnia 2012 r. na kwotę 7.000 zł brutto nie było usprawiedliwione, a przy analizie wszystkich aspektów zatrudnienia odwołującej nie można uznać go za wynagrodzenie godziwe i właściwe.

Z dokumentów złożonych przez odwołującą wynika, że ma ona wykształcenie średnie. Przed zatrudnieniem w (...) Sp. z o.o., odwołująca, w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, pozyskiwała klientów dla firmy ubezpieczeniowej i telefonii komórkowej. Z tego tytułu uzyskiwała dochód w wysokości około 20.000 zł rocznie, co daje około 1.670 zł miesięcznie. Następnie przez okres 5 miesięcy odwołująca pracowała w (...) Biurze Handlowo-Usługowym (...).J. M. jako pracownik biurowy – kierownik obsługi klienta, przy czym przez 59 dni była niezdolna do pracy z powodu choroby. Jej wynagrodzenie w tym czasie wynosiło około 3.000 zł brutto miesięcznie. Powyższe wskazuje zatem, że dotychczas odwołująca uzyskiwała dotąd znacznie mniejsze wynagrodzenia; nie miała również doświadczenia w zakresie windykacji.

Pracodawca zgłosił odwołującą do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych dopiero z dniem 14 lutego 2013 r., a więc z ponad miesięcznym opóźnieniem. Ciąża odwołującej została potwierdza dnia 3 stycznia 2013 r. Był to 7 tydzień + 2 dni ciąży. Natomiast już dnia 13 stycznia 2013 r. M. K. po raz pierwszy zgłosiła do szpitala z powodu silnych krwawień. Z tego samego powodu odwołująca zgłosiła się do szpitala po raz kolejny w dniu 4 lutego 2013 r. W następnych dniach pojawiły się także inne dolegliwości towarzyszące ciąży, jak bóle podbrzusza i bolesne skurcze. Wystawiając zwolnienie lekarskie na dalszy okres, w dniu 6 czerwca 2013 r. lekarz odnotował zagrożenie przedwczesnym porodem oraz jako zalecenie zapisał „bezwzględne leżenie”. Wskazuje to zatem, iż przebieg ciąży, znacznie ograniczał, albo wręcz uniemożliwiał odwołującej możliwość wykonywania pracy – zwłaszcza, że według twierdzeń odwołującej i świadka Ł. B., praca ta miała być wykonywana w terenie.

W konsekwencji niezrozumiałe jest postępowanie ze strony pracodawcy, który zdecydował się na ustalenie wynagrodzenia odwołującej w kwocie 7.000 zł brutto. Wprawdzie w jego skład miały wchodzić wydatki ponoszone przez M. K. w związku z dojazdami do klientów oraz rozmów telefonicznych, jednakże strony nie przedstawiły w jaki sposób koszty te były rozliczane. Wzajemne wyjaśnienia odwołującej i Ł. B. są w tym zakresie niejasne.

Powyższe wskazuje zatem, iż rodzaj obowiązków powierzonych odwołującej i pozostałe wyżej naprowadzone okoliczności nie uzasadniały – w ocenie Sądu – tak wysokiego wynagrodzenia i to już w początkowym okresie zatrudnienia. Ponadto pracodawca nie zaproponował odwołującej możliwości zwiększenia jej wynagrodzenia poprzez doliczenie stosownej prowizji, co byłoby w tym przypadku najbardziej racjonalnym, wręcz narzucającym się rozwiązaniem. Zarówno przed zatrudnieniem, jak i w czasie absencji chorobowej odwołującej nie zatrudniono nikogo na to stanowisko.

Reguły dowodzenia w procesie cywilnym (art. 232 kpc) zobowiązują strony do wskazywania dowodów, z których wywodzą one skutki prawne. Zasada ta znajduje także zastosowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, których przedmiotem są odwołania od decyzji organów rentowych (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28.04.2015 r., III AUa 1934/14). W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kpc. Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu i po stronie ubezpieczonego leży powinność udowodnienia swoich twierdzeń, z których wywodził skutki prawne co do faktów istotnych w sprawie (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21.04.2015 r., III AUa 634/14).

Powyższe oznacza, że w sprawie odwołująca winna wykazać podnoszone przez siebie twierdzenia, zarówno te dotyczące okoliczności samego zawarcia umowy o pracę, jak i wysokości ustalonego w niej wynagrodzenia. Nie przedstawienie zatem dowodów na w/w okoliczności skutkuje wobec odwołującej negatywnymi konsekwencjami, które skutkują w ostateczności na wydane w sprawie orzeczenie.

Zasadne zakwestionowanie przez organ rentowy kwoty wynagrodzenia jako podstawy wymiaru składek skutkowało koniecznością ustalenia innej kwoty jako tej podstawy. Organ rentowy przyjął tutaj kwotę minimalną wynagrodzenia za pracę. Rozwiązanie to jawi się jako ze wszech miar trafne.

Konkludując, Sąd uznał, że brak podstaw do skutecznego zakwestionowania przez odwołującą podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wskazanej w zaskarżonej decyzji. Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 kpc oraz cytowanych przepisów prawa materialnego, Sąd oddalił odwołanie – punkt 1. sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 99 kpc, przy uwzględnieniu § 2 i § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 sierpnia 2015 r. – to jest przepisów obowiązujących w dacie wniesienia odwołania. Na tej podstawie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującej (przegrywającej proces) na rzecz pozwanego organu rentowego (wygrywającego proces) kwotę 180 zł, przyjmując, że w sprawie, w której odwołanie wniesiono przed dniem 20 lipca 2016 r. (data uchwały Sądu Najwyższego, III UZP 2/16) o kosztach zastępstwa procesowego można orzekać zgodnie z zasadami praktykowanymi dotychczas – punkt 2. sentencji wyroku.

/-/ Maciej Nawrocki

WYROK

UZASADNIENIE