UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Żyrardowie postanowieniem z 23 sierpnia 2016 r. ustalił, że w skład majątku wspólnego J. M. i Z. M. wchodzą:

a) zabudowana nieruchomość oznaczona jako działka nr (...) o pow. 1,0453 ha położona w K. przy ul. (...), objęta księgą wieczystą o nr (...),

b) niezabudowana nieruchomość oznaczona jako działka nr (...) o pow. 0,9600 ha położona w K., Gmina R., objęta księgą wieczystą o nr (...) o wartości 131.900 złotych;

c) niezabudowana nieruchomość oznaczona jako działki nr (...) o pow. 1,83 ha położona w K., Gmina R. objęta księgą wieczystą o nr (...) o wartości 308.500 złotych

d) przedsiębiorstwo prowadzone pod firmą Przedsiębiorstwo (...) - Usługowe PPHU (...) J. M. w skład którego wchodzą samochody - M. nr rej. (...) nr rej. (...) nr rej. (...) i C. (...) nr rej. (...), o wartości 112.400 złotych

e) wierzytelność z tytułu nakładów budowlanych w postaci budynku znajdującego się na nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) położonej w K. przy ul. (...) objętej księgą wieczystą o nr (...) stanowiącej współwłasność majątkową małżeńską D. M. i K. M. o wartości 125.032 złotych; dokonał podziału nieruchomości opisanej w punkcie a) na dwie części: zabudowaną działkę nr (...) o pow. 0,2721 ha położoną w K. przy ul. (...), objętą księgą wieczystą o nr (...), zaprojektowaną na mapie sporządzonej przez biegłego geodetę E. G. w dniu 21 czerwca 2012 r., zaewidencjonowanej w Starostwie Powiatowym w Ż. pod nr (...)- (...), o wartości 583.385 złotych, oraz niezabudowaną działkę nr (...) o pow. 0,7732 ha położoną w K. przy ul. (...), objętą księgą wieczystą o nr (...) zaprojektowaną na mapie sporządzonej przez biegłego geodetę E. G. w dniu 21 czerwca 2012 r., zaewidencjonowanej w Starostwie Powiatowym w Ż. pod nr (...)- (...), o wartości 106.300 złotych; dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że zabudowaną nieruchomość oraz przedsiębiorstwo przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni, zaś pozostałe składniki majątkowe przyznał na własność uczestnika. Tytułem dopłaty zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 12026,50 zł; zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 9679,06 złotych tytułem zwrotu nakładów z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego uczestnika; zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 4327,61 złotych tytułem zwrotu połowy kosztów utrzymania nieruchomości wspólnej po ustaniu wspólności majątkowej; zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 15800,93 złotych tytułem zwrotu połowy kosztów utrzymania nieruchomości wspólnej po ustaniu wspólności majątkowej i oddalił pozostałe wnioski, rozstrzygając jednocześnie o zasadzie poniesienia kosztów postępowania.

Istotne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia były następujące:

Na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Żyrardowie z dniem 12 października 2007r. ustał pomiędzy małżonkami J. M. i Z. M. ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej obowiązujący ich od dnia 4 czerwca 1988 r. Małżonkowie pozostawali w związku małżeńskim do dnia 24 czerwca 2008 r., kiedy to uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 2 czerwca 2008 r., sygn. I C 2035/07 rozwiązujący małżeństwo. Po ślubie małżonkowie zamieszkali u rodziców Z. M. przy ul. (...) w K.. W 1991 r. J. M. i Z. M. otrzymali do majątku wspólnego od rodziców uczestnika D. i K. M. w drodze darowizny nieruchomość oznaczoną jako działka nr (...) o pow. 2,01 ha położoną w K., Gmina R., dla której Sąd Rejonowy w Żyrardowie prowadzi księgę wieczystą o nr (...). Na nieruchomości oznaczonej jako działka (...) małżonkowie rozpoczęli budowę domu, która trwała od 1992 r. do 2000 r. Budowa była prowadzona ze środków wspólnych, na które składał się dochód uzyskiwany z działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonków -pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) J. M.. Ponadto na budowę domu J. M. i Z. M. przeznaczyli niewielkie fundusze uzyskane z tytułu premii gwarancyjnej z książeczki mieszkaniowej wnioskodawczyni, a także materiały budowlane darowane im przez ojca uczestnika. W trakcie małżeństwa J. M. i Z. M. zakupili w 1993 r. nieruchomość oznaczoną jako działki nr (...) o pow. 1,83 ha położoną w K., Gmina R. objętą księgą wieczystą o nr (...). Od 1991 r. małżonkowie utrzymywali się z prowadzonej działalności gospodarczej. Działalność ta prowadzona była pod nazwą: Przedsiębiorstwo (...). Jako osoba prowadząca działalność w ewidencji wskazana była J. M., niemniej faktycznie prowadził ją także Z. M., oficjalnie zarejestrowany jako rolnik w KRUS. Początkowo podział obowiązków między małżonkami wyglądał następująco - J. M. prowadziła sklep w K., zaś Z. M. zajmował się barami w M.. Po zaprzestaniu prowadzenia baru około 2000-2001 r. małżonkowie zdecydowali się prowadzić działalność w zakresie transportu, czym zajmował się głównie Z. M.. Działalność gospodarcza przedsiębiorstwa (...) w zakresie handlu była prowadzona w pawilonie położonym na działce nr (...) znajdującej się w K. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą o nr (...). Przedmiotowa nieruchomość stanowi własność małżonków D. i K. M. rodziców Z. M.. Budynek pawilonu handlowego został zbudowany przez małżonków J. M. i Z. M. około 1991 r. W 1996 r. małżonkowie dokonali kolejnej rozbudowy przedmiotowego budynku. Wykonali przyłącze sieci energetycznej i gazowej do pawilonu. Rozbudowana część pawilonu posiadała fundamenty żelbetowe, wylewane, izolację poziomą fundamentów, ściany zewnętrzne warstwowe, murowane z pustaka, strop gęstożebrowy z wylewką betonową, dach drewniany kryty na pełnym deskowaniu blachą, posadzka betonowa, parapety wewnętrzne betonowe obłożone płytkami gresowymi, tynki wewnętrzne cementowo-wapienne. Część zajmująca się transportem prowadzona była przy pomocy samochodów ciężarowych marki M. nr rej. (...) nr rej. (...) nr rej. (...). Nadto środkiem trwałym przedsiębiorstwa był C. (...) nr rej. (...). Przez pewien okres współwłaścicielami dwóch z ww. samochodów był bank z uwagi na finansowanie ich zakupu z kredytu. Po spłacie kredytu bank przewłaszczył je ponownie na J. M.. Na skutek konfliktu powstałego między wnioskodawczynią a uczestnikiem w maju 2007 r. doszło do zaprzestania wspólnego prowadzenia P.P.H.U. (...) przez małżonków. Po kłótni małżonków, samochody ciężarowe wchodzące w skład przedsiębiorstwa (...) tj. samochody o nr rej. (...) zostały zaprowadzone na polecenie wnioskodawczyni na posesję jej przyjaciółki - M. B.. W dniu 2 maja 2007 r. J. M. odwołała pełnomocnictwo dla Z. M. dotyczące rachunku bankowego P.P.H.U. (...). W dniu 18 czerwca 2007 r. wnioskodawczyni wycofała natomiast certyfikat kompetencji zawodowych w krajowym (...). Wnioskodawczyni wyprowadziła się w sierpniu 2007 r. na kilka miesięcy z nieruchomości wspólnej. W dniu 05.10.2007 r. Z. M. poinformował Wydział Komunikacji Starostwa Powiatowego w Ż., że ww. pojazdy stanowią przedmiot wspólności majątkowej. Jednocześnie rodzice uczestnika, zaprzestali użyczać wnioskodawczyni znajdującego się na ich nieruchomości pawilonu, w którym prowadziła sklep. Na jesieni 2007r. J. M. zabrała również towar z pawilonu sklepowego, początkowo alkohol i wyroby tytoniowe, a następnie pozostałe przedmioty, które sprzedała. W grudniu 2007 r. doszło również do zwrotu części wyposażenia sklepu na rzecz podmiotów użyczających. Rodzice uczestnika pawilon wynajęli innej osobie. Wnioskodawczyni nie dzieliła się zyskami uzyskiwanymi z przedsiębiorstwa z uczestnikiem. Z. M. w maju 2007 r. zarejestrował działalność gospodarczą w zakresie transportu. Działalność ta jednak nie była faktycznie prowadzona z uwagi na to, że wnioskodawczyni nie udostępniła mu żadnego z samochodów ciężarowych wchodzących w skład majątku wspólnego. Następnie w toku postępowania po 2009 r. jeden z samochodów o nr rej. (...)' został przyprowadzony na nieruchomość położoną przy ul. (...) w K.. Kluczami oraz dokumentami do wszystkich przedmiotowych pojazdów dysponowała wyłącznie J. M.. W dniu 29 października 2012 r. J. M. zawiesiła prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie przedsiębiorstwa wspólnego, a decyzją z dnia 12 listopada 2014 r. działalność została wykreślona z ewidencji. Faktycznie zaprzestanie prowadzenia działalności nastąpiło w grudniu 2008 r. W okresie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej małżonkowie zawarli umowy ubezpieczeń na życie w (...) Wpłaty składek na poczet umów dokonywane zostawały ze środków pochodzących z majątku wspólnego. J. M. swoją polisę zlikwidowała w 2006 r., a środki przeznaczyła na remont domu. Swoją polisę Z. M. zlikwidował po ustaniu wspólności otrzymując z niej środki w kwocie 19.358,11 zł. W skład przedsiębiorstwa wchodził także samochód C. (...) o nr rej (...). J. M. i Z. M. w dniu 21 sierpnia 2007 r. umówili się na wspólne korzystanie z pojazdu marki C. (...). Później między małżonkami powstał spór co do sposobu korzystania z niego, bowiem uczestnik nie chciał udostępniać wnioskodawczym samochodu, a ta odmawiała wydaniu uczestnikowi dokumentów z nim związanych. Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2009 r. Sąd dokonał zabezpieczenia wniosku J. M. poprzez ustalenie, że do czasu prawomocnego zakończenia postępowania wnioskodawczym korzystała z pojazdu w dni parzyste miesiąca, a uczestnik w dni nieparzyste. Wydatki na utrzymanie ww. pojazdu ponosili zarówno uczestnik jak i wnioskodawczyni. J. M. ze środków uzyskanych z prowadzonej działalności gospodarczej spłaciła kredyty inwestycyjne zaciągnięte na działalność gospodarczą z przeznaczeniem na zakup samochodów ciężarowych. Dokonała także opłacania składek ubezpieczenia OC dotyczących ww. pojazdów. Dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej przy wykorzystaniu składników majątku wspólnego w postaci ww. samochodów ciężarowych zatrzymywała wyłącznie wnioskodawczym i nie rozliczała się z nich z uczestnikiem. Dochody te wystarczyły na pokrycie zobowiązań z tytułu kredytów zaciągniętych na zakup ww. ciężarówek oraz na pokrycie opłat z tytułu ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej oraz opłaty do UDT. Po ustaniu wspólności ustawowej J. M. i Z. M. do marca 2015 r. zamieszkiwali wspólnie w budynku mieszkalnym położonym przy ul. (...) w K.. Później Z. M. wyprowadził się. Początkowo po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w przeważającej mierze koszty utrzymania wspólnego budynku mieszkalnego ponosił uczestnik. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Żyrardowie z dnia 29.12.2009 r. w sprawie sygn. akt I C 1/09 rozstrzygnięte zostały roszczenia Z. M. wobec J. M. w związku z utrzymaniem ww. budynku mieszkalnego za okres od 01.07.2007 r. do dnia 31.12.2008 r. Od 2011 r. rachunki za gaz małżonkowie opłacali po połowie do momentu^ wyprowadzenia się uczestnika ze wspólnego domu, później rachunki te opłacała wyłącznie wnioskodawczyni, pokrywając w całości rachunki za kwotę 7523,23 zł. Do 2013 r. uczestnik pokrył w całości rachunki za energię elektryczną na kwotę 16045,71 zł. Wniósł o rozliczenie kwoty 16050,45 zł. Uznane zostało 15150,96 zł. Za gaz w 2009 i 2010 r. uczestnik zapłacił w całości rachunki na kwotę 14341,14 zł. Wniósł o rozliczenie kwoty 13476,53 zł. Uznana została kwota 12183,43 zł. W 2013 r. J. M. założyła w budynku mieszkalnym licznik przedpłato wy na energię elektryczną. Od tego czasu regulowała większość rachunków związanych ze zużyciem energii w zajmowanej przez nią części domu. Czasami licznik doładowywał uczestnik biorąc pod uwagę potrzeby wspólnego syna. Sam korzystał w swojej części z pożyczonego od sąsiada prądu. Nadto uczestnik poniósł koszty zapłaty podatku od nieruchomości w kwocie 221 zł, wywozu ścieków w kwocie 200 zł, a także naprawy pierwszej studni znajdującej się na nieruchomości w kwocie 1868,41 zł. Wniósł o rozliczenie z tego tytułu kwoty 1658,62 zł. Z drugiej studni wykonanej w sierpniu 2013 r. uczestnik korzystał sam. Łącznie uczestnik poniósł z tytułu kosztów utrzymania wspólnej nieruchomości, ponad rachunki opłacane po połowie, kwotę 31601,86 zł. Łącznie wnioskodawczym poniosła z tytułu kosztów utrzymania wspólnej nieruchomości, ponad rachunki opłacane po połowie, kwotę 8655,23 zł. Na dzień ustania między małżonkami wspólności majątkowej samochody - M. nr rej. (...) nr rej. (...) nr rej. (...) i C. (...) nr rej. (...) posiadały łączną wartość rynkową 112.400 złotych. Powyższa kwota odpowiada także wartości wspólnego przedsiębiorstwa na datę ustania wspólności majątkowej między małżonkami.

Sąd Rejonowy dokonał podziału nieruchomości zgodnie z wnioskiem wnioskodawczyni i uczestnika. Sąd I instancji stwierdził, że:

Sporna była kwestia przyznania przedsiębiorstwa, albowiem żaden z małżonków nie wnosił o jego przyznanie. Biorąc jednak pod uwagę, że przedsiębiorstwo prowadzone było w formie działalności gospodarczej osoby fizycznej tj. wnioskodawczym, a także to, iż wnioskodawczym odsunęła uczestnika od jego prowadzenia ponad 9 lat temu, a także to iż samochody ciężarowe wchodzące w jego skład do stanu takiego w jakim obecnie się znajdują doprowadziła wnioskodawczym, to nie było innej możliwości niż przyznania przedsiębiorstwa właśnie jej. Trudno uznać za zgodne z zasadami współżycia społecznego, aby to uczestnik ponosił konsekwencje działań wnioskodawczyni i miał ją spłacić z wartości przedsiębiorstwa, które do stanu w jakim się znalazło ona doprowadziła. Sąd podzielił żądanie wnioskodawczyni, aby wierzytelność z tytułu nakładu budowlanego na nieruchomości rodziców uczestnika przyznać właśnie jemu. Powyższa decyzja spowodowana była okolicznością, że uczestnik pozostaje w dobrych relacjach z rodzicami (prowadzi z ojcem firmę), a po rozpadzie małżeństwa rodzice poparli syna w powstałym konflikcie uniemożliwiając wnioskodawczyni dalsze prowadzenie działalności w ww. pawilonie. Nie bez znaczenia jest także fakt przedawnienia ww. wierzytelności. Niewątpliwie w przypadku powstania sporu między uczestnikiem a jego rodzicami, będzie mógł skuteczniej powołać się na zarzut z art. 5 k.c., w przypadku podniesienia zarzutu przedawnienia. Łączna wartość majątku wspólnego to kwota 1367517 zł. Wobec tego, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, to na każdego z nich przypada wartość 683758,50zł. Wnioskodawczyni przypadły składniki o wartości 695785 zł, natomiast uczestnikowi o wartości 671732 zł. Dopłata ze strony wnioskodawczyni na rzecz uczestnika wynosi zatem 12026,50 zł. Sąd określił termin płatności wyżej ustalonej kwoty na 3 miesiące od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Ustalając taki termin płatności Sąd miał na względzie ochronę zarówno wnioskodawcy jak i uczestnika. Z jednej strony należało mieć na względzie, że aby uzyskać ww. kwotę wnioskodawczyni będzie musiała zapewne przynajmniej częściowo zaciągnąć kredyt bankowy, na co potrzebny jest pewien czas. Z drugiej strony chroniąc interesy uczestnika Sąd ustalił płatność jednorazową. Niezasadne było roszczenie wnioskodawczyni o zasadzenie od uczestnika na jej rzecz kwot pobranych przez niego z konta bankowego przedsiębiorstwa w okresie październik 2006 - kwiecień 2007. Wskazać należy, że w tym okresie małżonkowie wspólnie prowadzili przedsiębiorstwo. Uczestnik pracował także jako kierowca, z czym wiąże się zakup paliwa, nadto serwisował i naprawiał ciężarówki wchodzące w skład przedsiębiorstwa. Wypłacona przez niego w ponad półrocznym okresie kwota nie jest wielka i brak jest dowodu, że została przywłaszczona przez uczestnika. Niezasadne były roszczenia wnioskodawczyni o rozliczenia w postępowaniu przychodu z majątku wspólnego w postaci przedsiębiorstwa (...)" . W tym zakresie wskazać należy, że uczestnik nie rozpoczął faktycznego prowadzenia takiego przedsiębiorstwa. Brak też jakichkolwiek dowodów potwierdzających, że osiągał dochody. Oddaleniu podlegało także żądanie rozliczenia pożytków uzyskiwanych przez rodziców uczestnika z wynajmu pawilonu zlokalizowanego na ich nieruchomości. Oczywiste jest bowiem, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie jest możliwe rozliczanie żądań wobec osób trzecich. Brak jest jakiegokolwiek dowodu, że pożytki te uzyskiwał uczestnik. Sąd oddalił także roszczenie w zakresie żądania przychodu za udostępnienie A. M. i K. M. nieruchomości wspólnej do postoju ciężarówek do nich należących. Brak jest dowodu, że uczestnik z tego tytułu osiągał jakikolwiek przychód, a oczywiste jest, że z nieruchomości wspólnej miał prawo korzystać jako jej współwłaściciel. Podobnie niezasadne było roszczenie rozliczenia przychodu za udostępnienie ww. osobom przez uczestnika samochodu C. (...) nr rej. (...). Brak jest bowiem dowodu, że osoby te użytkowały tenże samochód, a nawet jeśli tak było, że uczestnik otrzymał z tego tytułu jakiekolwiek środki. Brak było podstawy prawnej do zasądzenia od uczestnika na rzecz wnioskodawczym zwrotu kosztów jakie poniosła ona w związku z wynajęciem samochodu. Niezasadne były żądania wnioskodawczym odnośnie zasądzenia od uczestnika jakichkolwiek kwot za rzekome zniszczenie przedsiębiorstwa, albowiem nic takiego nie miało miejsca. Jak już wyżej wskazano zdaniem Sądu było inaczej, bowiem to wnioskodawczym odsunęła uczestnika od prowadzenia przedsiębiorstwa. Jak już wyżej wskazano, brak było podstaw do zasądzenia od uczestnika zwrotu połowy kwot poniesionych przez wnioskodawczynię na wydatki przedsiębiorstwa (spłaty kredytów na zakup ciężarówek i ich ubezpieczenie), albowiem jak wynika z opinii biegłego P. T. mogło się to odbyć z zysków przedsiębiorstwa, i co zdaniem Sądu miało miejsce. Bezzasadne były żądania uczestnika w zakresie rozliczenia dochodów uzyskiwanych z przedsiębiorstwa przez wnioskodawczynię w oparciu o wysokość potencjalnych dochodów oszacowaną przez biegłego z przyczyn wskazanych wyżej. Wskazać nadto należy, że możliwe jest rozliczenie jedynie pobranych pożytków, a nie pożytków potencjalnych (Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1972 r., III CZP 85/72 i z dnia 27 września 1973 r., III CZP 49/73). Jak wskazuje się w orzecznictwie dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa dzięki jego osobistej pracy nie jest równoznaczny z wartością pożytków i innych przychodów z tego przedsiębiorstwa, podlegających rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

Apelacje od tego orzeczenia złożyli wnioskodawczyni i uczestnik postępowania.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie w części, zarzucając:

1. Naruszenie prawa materialnego art. 212 k.c. poprzez błędną interpretację co skutkowało zasądzeniem od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika dopłaty w kwocie 12.026,50 zł. (pkt. 4)

2. Naruszenie prawa materialnego art. 207 k.c. poprzez błędną interpretację co skutkowało niewłaściwym rozliczeniem stron kosztami utrzymania nieruchomości wspólnej.

3. Naruszenie prawa materialnego art. 43 k.r.o. i 45 k.r.o. poprzez nierozliczenie firmy prowadzonej przez uczestnika postępowania i nierozliczenie nakładów i wydatków wnioskodawczyni z majątku osobistego na majątek wspólny stron.

4. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiale dowodowym, która miała decydujący wpływ na treść orzeczenia w tym w zakresie dopłaty na rzecz uczestnika, rozliczeń z tytułu korzystania stron z ich majątku wspólnego oraz sposobu podziału majątku wspólnego, a także oddalenie wniosków wnioskodawczyni w przedmiocie rozliczenia korzyści majątkowych czerpanych przez uczestnika z majątku wspólnego byłych małżonków, w okresie po rozdzielności majątkowej, rozliczenia wypłat gotówkowych z Banku oraz przejętych gotówką środków finansowych za wykonane usługi transportowe, nie biorąc pod uwagę, iż pieniądze te Z. M. gromadził na koncie internetowym w m-banku, a nie jak zeznawał wydawał na naprawę ciężarówek, zwrotu połowy spłaconych kredytów w wysokości 59.408,00 zł. oraz pozostałych składników opisanych w piśmie z dnia 12.12.2013r., zwrotu połowy kosztów poniesionych przez wnioskodawczynię na utrzymanie firmy PPHU (...); zwrotu kwoty nakładów wnioskodawczyni z jej majątku osobistego na majątek wspólny stron. Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie J. M. na własność dodatkowo działkę niezabudowaną o powierzchni 0,7732 ha., przyznanie Z. M. dodatkowo na własność firmy PPHU (...), zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 104.910, 12 zł. tytułem zwrotu połowy kosztów poniesionych przez wnioskodawczynię na spłatę kredytów i kosztów utrzymania firmy, zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 149.438,26 zł. tytułem zwrotu nakładów z majątku osobistego wnioskodawczyni na majątek wspólny stron, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie Sądowi Rejonowemu w Żyrardowie sprawy do ponownego rozpoznania.

Uczestnik zaskarżył postanowienie w całości, zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania to jest:

a. art. 233 § 1 k.p.c. i przyjęcie dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału polegające na nieuwzględnieniu wartości przedsiębiorstwa ustalonej przez biegłego sądowego P. T., pomimo iż opinia jest jasna, zrozumiała i logiczna i pomimo że z uzasadnienia skarżonego postanowienia nie wynika, aby Sąd Rejonowy miał jakiekolwiek zastrzeżenia do tej opinii, i zupełnie dowolne ustalenie, że przedsiębiorstwo stron miało wartość równą wartości czterech samochodów należących do przedsiębiorstwa, pomimo że same środki trwałe wzięte pod uwagę przez biegłego miały wartość większą, co w konsekwencji miało podstawowy wpływ na treść skarżonego orzeczenia poprzez ustalenie błędnej wartości przedmiotowego składnika majątku wspólnego tj. błędne stwierdzenie że wartość wspólnego przedsiębiorstwa stron na dzień ustania wspólności majątkowej między małżonkami wynosiła jedynie 112.400 zł i składa się na tą wartość wyłącznie wartość czterech samochodów;

b. art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczeniem życiowym ocenę materiału dowodowego tj. zeznań świadków T. B. (matki wnioskodawczym), M. B. i samej wnioskodawczym poprzez danie im wiary w zakresie twierdzeń o dokonaniu przez uczestników w 1991 r. budowy budynku sklepu na działce rodziców uczestnika z własnych środków, podczas gdy zeznania te nie mają oparcia w pozostałym materiale dowodowym i są niewiarygodne w świetle oczywistych faktów to jest:

-daty ślubu stron (1988 r.), urodzenia się w tym samym roku pierwszej córki stron i rozpoczęcia działalności gospodarczej dopiero we wrześniu 1991 r., a w konsekwencji braku możliwości u młodego małżeństwa z małym dzieckiem zgromadzenia środków na inwestycję,

-dokumentacji rozbudowy budynku sklepu w 1996 r., złożonej przez wnioskodawczynię, z której jednoznacznie wynika, że wcześniej istniał tam budynek i nie złożenie przez wnioskodawczynię jakichkolwiek imiennych dokumentów z pierwszej budowy

-pominięcia przy ocenie wiarygodności zeznań M. B. faktu, iż jako przyjaciółka wnioskodawczym była czynnie zaangażowana w sprawę podziału majątku stron po stronie wnioskodawczyni, a także uczestniczyła w sporządzaniu dokumentów, które Sąd zakwestionował to jest umowy wynajmu samochodu i umowy kupna działki, a także, iż przetrzymywała wspólne samochody stron na swojej posesji bez wiedzy i zgody uczestnika,

-nie danie wiary świadkowi D. M. i samemu uczestnikowi w zakresie budowy sklepu, pomimo, że tłumaczyli koncepcje sklepu w sposób logiczny, bowiem D. M. była przez lata ekspedientką i wobec perspektywy zwolnienia chciała otworzyć sklep,

-pominięcie zaświadczenia z (...) złożonego do akt przy piśmie pełnomocnika uczestnika z dnia 12.02.2015 r. z którego jednoznacznie wynika, że działalność gospodarcza stron złożona została dopiero we wrześniu 1991 r., a więc po budowie budynku sklepu, a świadkowie potwierdzili, że K. M. produkował pustaki, czemu Sąd I instancji dał wiarę odnośnie budowy domu stron, ale nie uwzględnił przy ustaleniach dotyczących budynku sklepu (...);

c. art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez istotne braki uzasadnienia i nie wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia w zakresie oddalenia roszczeń odszkodowawczych uczestnika o zasądzenie od wnioskodawczym kwoty 231.148 zł tytułem nieuzasadnionego i celowego zniszczenia przedsiębiorstwa, pomimo właściwych ustaleń w tym zakresie poczynionych przez Sąd Rejonowy;

b. art. 415 k.c. i art. 361 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 31, 33 i 45 k.r.o. polegające na ich niezastosowaniu pomimo, iż celowe i świadome zniszczenie składnika majątku wspólnego przez jednego z małżonków stanowi podstawę do roszczeń o charakterze odszkodowawczym , które winny być rozstrzygnięte w ramach postępowania o podział majątku wspólnego małżonków;

c. art. 31, 33, 45 k.r.o. oraz art. 831 k.c. w związku z art. 618 § 1 k.p.c. polegające na niewłaściwej interpretacji tych przepisów i uznanie, iż polisa na życie jest składnikiem majątku osobistego i w konsekwencji rozliczenie w ramach przedmiotowego postępowania wpłat składek na ubezpieczenie uczestnika jako nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika;

Apelujący wniósł:

1) zmianę pkt. 1 e postanowienia poprzez uznanie, iż wartość wierzytelności przysługującej ewentualnie uczestnikom wynosi 25.521 zł;

2) zmianę pkt. 3 postanowienia poprzez przyznanie uczestnikom po Vi części wierzytelności opisanej w pkt. 1 e postanowienia;

3) zmianę pkt. 4 postanowienia poprzez zasądzenie od wnioskodawczym na rzecz uczestnika tytułem dopłaty kwoty 196.906,90 zł;

4) uchylenie pkt. 5 postanowienia i oddalenie wniosku w tym zakresie;

5) zmianę pkt. 9 postanowienia i zasądzenie od wnioskodawczym na rzecz uczestnika kwoty 56583,95 zł. tytułem odszkodowania za utracone dochody z przedsiębiorstwa;

ewentualnie

1) zmianę pkt. 1 e postanowienia poprzez uznanie, iż wartość wierzytelności przysługującej ewentualnie uczestnikom wynosi 25.521 zł;

2) zmianę pkt. 3 postanowienia poprzez przyznanie uczestnikom po 1/2 części wierzytelności opisanej w pkt. 1 e postanowienia;

3) zmianę pkt. 4 postanowienia poprzez zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika tytułem dopłaty kwoty 81.788,24 zł;

4) uchylenie pkt. 5 postanowienia i oddalenie wniosku w tym zakresie;

5) zmianę pkt. 9 postanowienia i zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwoty 171.702,62 zł. tytułem odszkodowania za utracone przedsiębiorstwo i dochody z przedsiębiorstwa.

Sąd Okręgowy zważył:

Obie apelacje są częściowo zasadne.

Sąd Rejonowy w zasadzie prawidłowo ustalił stan faktyczny, ustalenia te Sąd Okręgowy aprobuje i uznaje za własne z tą zmianą, że w skład majątku przedsiębiorstwa (...) wchodziły nadto na dzień ustania wspólności ustawowej inne składniki majątku, określone jako środki trwałe w opinii biegłego na k-2919, w postaci: witryny chłodniczej, kabiny (...), zestawu komputerowego, odkurzacza R., power nozzle, rain acte, radia (...) z anteną i radioodbiornika. Okoliczność co do przynależności tych składników do majątku wspólnego nie była sporna między uczestnikami, zatem w tym zakresie należało uzupełnić ustalenia faktyczne.

Zgodzić się należy z zarzutem zawartym w apelacji uczestnika, że nie jest dopuszczalne przyznanie składnika majątkowego na wyłączną własność temu ze współwłaścicieli, który na takie rozwiązanie zgody nie wyraża. W postępowaniu o podział majątku wspólnego, sąd nie może wbrew woli uczestnika przyznać mu prawa majątkowego i zasądzić od niego na rzecz innego uczestnika spłatę lub dopłatę, stanowisko to jest jednolite w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. orzeczenia w sprawach: II CKN 347/98, V CK 174/02, II CSK 187/12). Dlatego też przyznanie uczestnikowi wierzytelności z tytułu nakładów budowlanych w postaci budynku znajdującego się na nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) położonej w K. przy ul. (...) objętej księgą wieczystą o nr (...) stanowiącej współwłasność majątkową małżeńską D. M. i K. M. wbrew woli uczestnika było niezasadne. W takiej sytuacji należy przyznać każdemu z małżonków ułamkową część wierzytelności, bez oznaczenia jej wartości. Stanowisko to jest zgodne z powołaną w apelacji uczestnika uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1973 r. w sprawie III CZP 65/73. Każde z małżonków ma w takiej sytuacji prawo do dochodzenia o właściciela nieruchomości zwrotu nakładów w części, w jakiej prawo to zostało mu przyznane. Wobec równych udziałów małżonków M. w majątku wspólnym prawo to należało przyznać małżonkom po ½ części.

W postępowaniu apelacyjnym również wnioskodawczyni ostatecznie (na rozprawie apelacyjnej) nie wyraziła zgody na przyznanie jej składnika majątkowego, jakim jest przedsiębiorstwo (...). W tej sytuacji, ponieważ uczestnik również nie wyrażał zgody na przejęcie tego składnika, jedynym możliwym sposobem podziału było zarządzenie jego sprzedaży, przy czym ustalenie jego wartości następuje w istocie rzeczy po jej przeprowadzeniu ( art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i 625 k.p.c.). Podstawę takiego rozstrzygnięcia stanowią przepisy art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c. Również w tym wypadku zasadnym było ustalenie sposobu podziału ceny uzyskanej ze sprzedaży po ½ części pomiędzy byłymi małżonkami.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów apelacji stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy prawidłowo rozliczył poniesione przez obojga małżonków nakłady z ich majątków osobistych na majątek wspólny. Podstawę tych rozliczeń stanowiły złożone do akt rachunki, faktury, dowody zapłaty. Nie ma podstaw do przyjęcia, że wnioskodawczyni z majątku osobistego spłaciła kredyty, bowiem dysponowała dochodami z przedsiębiorstwa (...). Biegły wyraźnie wskazał, że dochody te pozwalały na zaspokojenie zobowiązań. W tym miejscu zauważyć należy, że wnioskodawczyni przejęła dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, przynoszące dochody i dopiero z czasem kondycja finansowa firmy pogorszyła się z powodów, o których mowa w dalszej części uzasadnienia. Brak jest podstaw do rozliczenia firmy prowadzonej przez uczestnika, czego domagała się wnioskodawczyni. Po faktycznym przejęciu przez wnioskodawczynię firmy (...) uczestnik próbował założyć działalność gospodarczą – firmę transportową – ale nie uzyskał licencji na wykonywanie krajowego transportu drogowego, pracował zatem jako pracownik w firmie brata i bratowej, a później ojca. Nie można zatem rozliczyć jego dochodów z firmy, której nie było.

Zarzut dotyczący ustalenia wartości przedsiębiorstwa (...) jako wartości jedynie jego majątku nie jest zasadny w okolicznościach niniejszej sprawy. Należało jedynie uzupełnić majątek firmy o wszystkie środki trwałe, a nie tylko samochody. Wartość przedsiębiorstwa mogłaby być ustalona w sposób zaproponowany przez biegłego wówczas, gdyby to przedsiębiorstwo na dzień ustania wspólności ustawowej funkcjonowało dobrze, przynosiło dochody i następowałby jego rozwój. Tymczasem rozpad małżeństwa stron w istocie pociągnął za sobą rozpad przedsiębiorstwa, które de facto było przedsiębiorstwem rodzinnym, funkcjonującym w oparciu o związek wnioskodawczyni i uczestnika. W okolicznościach niniejszej sprawy nie można oddzielić kondycji przedsiębiorstwa od faktycznych relacji pomiędzy małżonkami, dopóki małżeństwo funkcjonowało prawidłowo, przedsiębiorstwo także działało dobrze, małżonkowie podzielili miedzy siebie pracę, wnioskodawczyni zajmowała się sklepem, uczestnik firmą transportową. Konflikt w rodzinie, skutkujący dalszą niemożnością prowadzenia przez wnioskodawczynię sklepu, znajdującego się w nieruchomości jej teściów, pociągnął za sobą spór między małżonkami co do prowadzenia w dalszym ciągu firmy transportowej. Te perturbacje w oczywisty sposób spowodowały, że na dzień ustania wspólności ustawowej przedsiębiorstwo (...) nie było już w takiej kondycji gospodarczej, jak kilka miesięcy wcześniej. Stąd ustalanie hipotetycznej wartości przedsiębiorstwa w oparciu o zyski, jakie przynosiło ono w czasie, gdy małżeństwo funkcjonowało prawidłowo, jest w okolicznościach sprawy chybione. Ustalenie wartości przedsiębiorstwa w takiej sytuacji polegać powinno na ustaleniu wartości jego majątku, co też zostało w sprawie uczynione.

Zarzut celowego i świadomego zniszczenia składnika majątku wspólnego przez jednego z małżonków, który stanowi podstawę do roszczeń o charakterze odszkodowawczym w okolicznościach sprawy nie mógł być uwzględniony. Zgodzić się należy z tezą, że świadome i celowe zniszczenie składnika majątku wspólnego może rodzić obowiązek zapłaty odszkodowania. Jednak w niniejszej sprawie nie ma podstaw, aby przypisać wnioskodawczyni zamiar zniszczenia przedsiębiorstwa (...). Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawczyni usiłowała przedsiębiorstwo to sama prowadzić, jednak na skutek braku umiejętności, odpowiedniego doświadczenia, będąc w trakcie konfliktu z mężem skutkującego rozpadem małżeństwa, nie poradziła sobie z tym przedsięwzięciem i de facto przedsiębiorstwo przestało przynosić zyski. Można zarzucić wnioskodawczyni co najwyżej błędną ocenę własnych możliwości i umiejętności niezbędnych do prowadzenia firmy transportowej, jednak w żadnym razie nie jest to jednoznaczne z celowym i świadomym zniszczeniem składnika majątku wspólnego, mogącego skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Zarzut nieprawidłowego ustalenia, że małżonkowie poczynili nakłady na nieruchomość rodziców uczestnika jest chybiony. Sąd I instancji prawidłowo zinterpretował dowody przeprowadzone w sprawie i poczynił trafne ustalenia w tym zakresie. W wyniku zmienionego rozstrzygnięcia każde z małżonków samodzielnie może dochodzić połowy nakładów od właścicieli nieruchomości, ewentualne zarzuty co do rozmiaru nakładów można podnosić w odrębnym postępowaniu.

Polisa na życie, traktowana jako potencjalna możliwość uzyskania świadczenia na wypadek zajścia przewidzianego w umowie wypadku, istotnie nie powinna być traktowana jako składnik majątku wspólnego. Jednakże w sytuacji, gdy składki ubezpieczeniowe pochodziły z majątku wspólnego, zaś po ustaniu wspólności ustawowej uczestnik zlikwidował polisę uzyskując z tego tytułu środki finansowe, środki te stanowią składnik majątku i podlegają rozliczeniu w sprawie o podział majątku wspólnego.

Po rozpoznaniu obu apelacji zachodziła potrzeba częściowej zmiany zaskarżonego postanowienia, jak to zostało wskazane wcześniej. Wartość składników majątku wspólnego możliwa do określenia na tym etapie postępowania (przed dokonaniem sprzedaży przedsiębiorstwa w trybie licytacji oraz przed realizacją roszczeń o zwrot nakładów na nieruchomość osób trzecich) wynosi 1.130.085 zł, zatem udział każdego z małżonków wynosi 565.042,50 zł. Ponieważ składnik majątku przyznany wnioskodawczyni przekracza jej udział, powinna ona uiścić dopłatę na rzecz uczestnika w kwocie 18.342,50 zł. W tym stanie rzeczy nie byłoby zasadne uwzględnienie wniosku wnioskodawczyni zawartego w apelacji i przyznanie jej na własność także innej nieruchomości, ponieważ dopłata na rzecz uczestnika wzrosłaby znacząco, zaś wnioskodawczyni nie ma środków na jej dokonanie, co wynika wprost z jej oświadczenia majątkowego dołączonego do wniosku o zwolnienie od opłaty od apelacji.

Ponieważ zmiana postanowienia nastąpiła na skutek apelacji każdego z małżonków, ponoszą oni każdy we własnym zakresie koszty postępowania apelacyjnego.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy częściowo zmienił zaskarżone postanowienie w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c., zaś w pozostałej części oddalił obie apelacje jako niezasadne na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Katarzyna Mirek-Kwaśnicka Wacław Banasik Małgorzata Szeromska

Zarządzenie: odpis postanowienia z uzasadnieniem doręczyć pełn. wnioskodawczyni i uczestnika.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE