UZASADNIENIE

Postanowieniem z 4 stycznia 2017 r., sygn. akt I Ns 581/16, Sąd Rejonowy w Pułtusku Wydział I Cywilny zatwierdził uchylenie się przez wnioskodawcę M. K. od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po zmarłym 23 sierpnia 2006 r. w P. spadkodawcy W. K. i przyjął oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Powyższe orzeczenie Sąd pierwszej instancji wydał w oparciu o następujące, najważniejsze ustalenia faktyczne oraz dokonaną na ich podstawie ocenę prawną:

Wnioskodawca M. K. był bratem spadkodawcy W. K., w stosunku do którego 17 grudnia 2002 r. Sąd Rejonowy w Pułtusku wydał prawomocny nakaz zapłaty w sprawie sygn. I Nc 1029/02. Umową powierniczego przelewu wierzytelności z 7 lutego 2003 r., (...) im. (...) w G. dokonała przeniesienia wierzytelności w kwocie 9.747,02 zł na rzecz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S.. Dłużnik W. K. zmarł 23 sierpnia 2006 r. Przed Sądem Rejonowym w Pułtusku toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia po nim spadku zainicjowane przez (...) Sp. z o.o. zakończone postanowieniem z 9 października 2012 r. stwierdzającym, że spadek po W. K. na podstawie ustawy nabyli: rodzice (obecnie nieżyjący) po 1/4 części oraz rodzeństwo, w tym wnioskodawca, po 1/6 części każde z nich.

W przedmiocie egzekucji Sąd Rejonowy ustalił, że 20 kwietnia 2015 r. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w Warszawie wszczął egzekucję przeciwko rodzeństwu spadkodawcy, w tym przeciwko obecnemu wnioskodawcy, w sprawie sygn. Km 842/09, w której należność główna wynosiła 7.688,67 zł, natomiast odsetki do 25.02.2015 r. wynosiły 34.189,63 zł. Wnioskodawca wraz z rodzeństwem rozpoczął spłacanie za spadkodawcę zobowiązania, nie znając wówczas rzeczywistego rozmiaru całości zobowiązań spadkodawcy. W kolejnym postępowaniu egzekucyjnym, wszczętym w czerwcu 2016 r., ten sam Komornik sądowy, z wniosku tego samego wierzyciela, zawiadomił wnioskodawcę o wszczęciu egzekucji w sprawie sygn. Km 2351/16 na podstawie innego, prawomocnego nakazu zapłaty, wydanego przeciwko spadkodawcy przez Sąd również w 2002 r., gdzie wprawdzie należność główna wynosiła 13.546,36 zł, jednak odsetki sięgnęły kwoty 91.280,19 zł.

Na rozprawie w dniu 14 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w Pułtusku odebrał od wnioskodawcy – spadkobiercy M. K., zmarłego 23 sierpnia 2006 r. w P. i tam ostatnio stale zamieszkałego, oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Sąd Rejonowy, w następstwie poczynienia takich ustaleń, z powołaniem się na uregulowanie art. 1019 k.c., art. 84 k.c. (błąd oświadczenia o przyjęciu spadku) i 88 § 2 k.c. (wygaśnięcie uprawnienia do uchylenia się z upływem roku od wykrycia błędu), uwzględnił wniosek o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia, stwierdzając, że prawo wnioskodawcy do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wygasło w sprawie, ponadto był to błąd istotny – co do stanu spadku i usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Zgodnie z przytoczonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, zawartym w postanowieniu z 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku może być powodem pozwalającym na skuteczne uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o w przedmiocie odrzucenia spadku.

W realiach sprawy miała miejsce sytuacja, w której wnioskodawca wiedział o istnieniu długu, bowiem postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku toczyło się z wniosku (...) Sp. z o.o. Wiedział również o istnieniu zobowiązania – jednak takiego, które opiewało na kwotę ok. 50.000 zł, bowiem – wspólnie z rodzeństwem ten dług zaczął spłacać. Natomiast nie budziło wątpliwości, że wnioskodawca, ani żadne z rodzeństwa, nie miało świadomości, co do innego jeszcze, znacznie wyższego, długu obejmującego kwotę ponad 100.000 zł. O jego istnieniu wnioskodawca dowiedział się z pisma Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Woli w Warszawie z 8 czerwca 2016 r. W tej sytuacji Sąd Rejonowy przyjął, że wnioskodawca nie miał świadomości, rzeczywistego stanu spadku. Konsekwencją było uznanie, że wnioskodawca dochował terminu z art. 88 § 2 k.c. Pomimo tego, że M. K. od kilku lat wiedział, że istnieje zadłużenie, jednak najistotniejsze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, miał moment powzięcia wiadomości o jego rzeczywistym rozmiarze. To czerwiec 2016 r. był terminem, od którego należało liczyć roczny termin wniesienia wniosku o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie spadku. Skoro wniosek został złożony do Sądu Rejonowego w Pułtusku 12 sierpnia 2016 r., roczny termin nie upłynął.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł uczestnik postępowania (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S., zaskarżając je w całości i zarzucając obrazę przepisów prawa materialnego – art. 1019 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 § 2 k.c. w zw. z art. 88 § 2 k.c. przez błędne uznanie, że w sprawie zachodzi podstawa zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, mimo że wnioskodawca uchybił terminowi z art. 88 § 2 k.c., wobec czego takie uprawnienie wygasło.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku oraz zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania za obie instancje.

Pełnomocnik wnioskodawcy, w jego imieniu, wniósł o oddalenie apelacji.

Pozostali uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska w przedmiocie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna.

Stan faktyczny objęty rekonstrukcją dokonaną przez Sąd Rejonowy pozostał w postępowaniu apelacyjnym bezsporny. Możliwe stało się, wobec tego, przejście do oceny prawidłowości zastosowania doń, w kontekście żądania wniosku, wskazanych przepisów prawa materialnego.

Zagadnienie materialnoprawne będące przedmiotem oceny Sądu Okręgowego zmierzało ku odpowiedzi na pytanie, czy według normy wynikającej z przepisów art. 1019 k.c., art. 84 k.c. i art. 88 § 2 k.c. oświadczenie w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza można złożyć w okolicznościach, gdy stan wiedzy spadkobiercy wprawdzie obejmował wiadomości o długach wchodzących w skład spadku, lecz wiedza ta zamykała się świadomością istnienia tylko części takich długów. Odnoszący się do tego zarzut apelacyjny operował założeniem, że wnioskodawca, składając przed Sądem Rejonowym oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w opisanym stanie faktycznym, uchybił rocznemu terminowi złożenia oświadczenia przewidzianemu przez art. 88 § 2 k.c., wobec czego jego uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie takiego oświadczenia wygasło. Informację o istnieniu długów wchodzących w skład spadku miał wnioskodawca powziąć już w 2012 r., gdy toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Wtedy to, wykazując się należytą starannością, mógł podjąć czynności ukierunkowane w pierwszej kolejności na uzyskanie wiedzy o kwocie wszystkich zobowiązań spadkodawcy, następnie na ograniczenie własnej odpowiedzialności za odziedziczone tym sposobem zobowiązania.

Argument ów należało uznać za chybiony. Nie wiadomo, bowiem, o jakie czynności konkretnie i wobec kogo ukierunkowane miałoby chodzić. Trzeba zważyć, że po ujawnieniu, w założeniu ostatecznej, kwoty długu wchodzącego w skład spadku, przy okazji wszczęcia pierwszego postępowania egzekucyjnego w 2012 r., wnioskodawca, wspólnie z pozostałymi spadkobiercami, podjął jego spłatę. Tymczasem to obecny apelujący – uczestnik postępowania, pozostawał jedynym wierzycielem spadkodawcy, tak we wskazanej, pierwszej chronologicznie sprawie egzekucyjnej, jak w kolejnej sprawie egzekucyjnej, w której kwota wierzytelności dwukrotnie przewyższyła, i tak niemałą, kwotę wierzytelności ze sprawy pierwszej. Podmiotem, który miał pełną wiedzę o obydwu długach, był wyłącznie uczestnik postępowania. Jego oczekiwanie podjęcia przez wnioskodawcę w związku z tym jeszcze jakichś, niesprecyzowanych w rodzaju, aktów staranności, nazbyt wysoko sytuuje pułap oczekiwań wobec spadkobierców mających realizować zobowiązanie wchodzące w skład spadku. Pomija bowiem własne zaniechanie skarżącego w dziedzinie ujawnienia faktycznej kwoty zobowiązań spadkodawcy. W relacji tych dwóch osób – dysponującej określonego rodzaju wiedzą, którą się nie podzieliła (apelujący) oraz niemającej żadnej wiedzy, ani przesłanek podjęcia czynności ku jej pozyskaniu (wnioskodawca), konieczność nadania negatywnej oceny zaniechaniu właśnie apelującego nie powinna budzić wątpliwości. Mając do czynienia z jednym wierzycielem i jego wierzytelnością, wnioskodawca miał bowiem podstawy zakładać, że przynajmniej wobec tego wierzyciela spłacany dług jest zobowiązaniem jedynym, skoro nie komunikowano mu innego. Uczestnik postępowanie nie poinformował wszakże nikogo o przeciwnym stanie rzeczy, pomimo dysponowania tego rodzaju wiedzą. W płaszczyźnie oceny prawidłowości kształtowania się wzajemnych relacji stron, na kanwie przejęcia odpowiedzialności za długi stanowiące spadek, apelującemu można tedy przypisać, co najmniej brak staranności, a nawet lojalności. Ustaliwszy spadkobierców dłużnika, winien wezwać ich do kompleksowej zapłaty wszystkich zobowiązań spadkodawcy, komunikując ich wysokość. Inicjowanie po kilku latach, również latach naliczania odsetek od wierzytelności głównej, w czerwcu 2016 r., po częściowej spłacie przez spadkobierców wcześniej ujawnionego długu, kolejnego postępowania egzekucyjnego obejmującego, następną, dwukrotnie wyższą kwotowo wierzytelność, gdy tytuł wykonawczy również pochodzi z 2002 r., nie jest postępowaniem lojalnym i rzetelnym. Czynienie przy tym wnioskodawcy zarzutu, że nie rozpytał skarżącego, czy dysponuje przeciwko niemu jeszcze jakimiś nieujawnionymi tytułami wykonawczymi, trudno odbierać inaczej niż jako próbę nadania własnemu – daleko bardziej rażącemu niż wnioskodawcy – zaniechaniu, znamion postawy zasługującej na ochronę prawną. Nie jest w tym kontekście uprawnione twierdzenie apelującego, że wiedzę o istnieniu długów spadkowych wnioskodawca powziął w 2012 r., po wezwaniu do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Otrzymując odpis wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, powziął on tylko wiedzę o długu solidarnym w kwocie, odnośnie której mógł wówczas ze współspadkobiercami zakładać sposobność zapłaty. Natomiast niespodziane wszczęcie w czerwcu 2016 r. kolejnego postępowania egzekucyjnego, na podstawie nakazu zapłaty obejmującego obowiązek świadczenia dodatkowo kwoty ponad 100.000 zł, uzasadnia przekonanie, że wnioskodawca, skoro w tym zakresie wiedzą nie dysponował, pozostawał w istotnym błędzie odnośnie do stanu pasywów masy spadkowej. Jego błędne wyobrażenie co do stanu spadku odnosiło się nie do samego faktu istnienia długów spadkowych, ale ich rażąco wyższej od zakładanej wysokości, co nadaje błędowi w tej dziedzinie znamię istotności.

Brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku może być powodem pozwalającym skutecznie uchylić się od skutków prawnych niezłożenia w terminie – dalej idącego w skutkach niż analizowane niniejszym – oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku. Tym bardziej, kwalifikowana, jako brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku, nieświadomość spadkobiercy odnośnie rozmiaru pasywów spadku może być podstawą uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Miało to miejsce w analizowanym przypadku, skoro o kolejnym, znacznie wyższym, długu spadkowym wobec tego samego wierzyciela, stwierdzonym już w 2002 r., spadkobierca powziął wiedzę dopiero przed wystąpieniem z niniejszym wnioskiem.

Uzyskanie przez wnioskodawcę wiedzy o nowym postępowaniu egzekucyjnym po zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji z czerwca 2016 r. spowodowało, stosownie do powyższego, otwarcie terminu do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku. Po pierwsze, wnioskodawca pozostawał, w usprawiedliwionym okolicznościami, błędzie co do rzeczywistego stanu spadku w zakresie wchodzących w skład tego spadku zobowiązań spadkodawcy (długów). Po drugie, brak takiej wiedzy był błędem, kwalifikowanym jako istotny, skoro dotyczył kwoty wierzytelności dwukrotnie przewyższającej ich kwotę znaną wnioskodawcy dotychczas. Z opisanych już względów, brak podstaw, aby zarzucić spadkobiercy, że nie czynił bardziej intensywnych ustaleń odnośnie zobowiązań spadkodawcy, zwłaszcza, że z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku 5 lat po śmierci spadkodawcy wystąpił jego wierzyciel. Przez ten okres żadne długi spadkowe nie zostały ujawnione. Wnioskodawca mógł zasadnie przypuszczać, że opisany we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku dług jest długiem jedynym. Błędne wyobrażenie o stanie majątku spadkowego nie było więc konsekwencją braku rzetelności spadkobiercy. Po trzecie, oświadczenie w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza zostało złożone w terminie ustawowym.

Wszystkie opisane wyżej względy nakazywały uznać, że rozstrzygniecie Sądu Rejonowego, jako mające oparcie w treści art. 1015 k.c., art. 1019 k.c. i art. 88 §2 k.c., odpowiadało prawu. Postanowienie Sądu Rejonowego wychodziło także naprzeciw aktualnemu stanowi prawnemu, obowiązującemu od 18 października 2015 r., który przewartościował zapis art. 1015 § 1 k.c. i uchylił art. 1016 k.c., zmieniając dotychczasową zasadę. Obecnie niezłożenie w terminie przez spadkobiercę oświadczenia o formule przyjęcia spadku pociąga za sobą ustawową konsekwencję traktowania jako przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł, jak w postanowieniu.

Tomasz Deptuła Monika Strzyżewska Małgorzata Mikos – Bednarz

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE