UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 listopada 2016 roku numer (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił ubezpieczonemu W. S. (1) przyznania prawa do emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, że ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 roku nie wykazał 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Jednocześnie wskazano, iż do brakującego stażu emerytalnego nie uznano okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 1 września 1973 roku do 3 czerwca 1977 roku, z uwagi na uczęszczanie do szkoły oddalonej w dużej odległości od gospodarstwa rolnego rodziców, co zdaniem Zakładu wykluczało pracę w tym gospodarstwie w pełnym wymiarze.

W odwołaniu wniesionym do Sądu ubezpieczony W. S. (1) wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i zaliczenie okresu jego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w latach 1973-1977. Dodał, iż jego nauka w szkole trwała 4 lata, ale jako najstarszy z rodzeństwa każdego dnia po powrocie ze szkoły oraz w każdy dzień wolny od nauki łącznie z wakacjami poświęcał na pracę w gospodarstwie rolnym rodziców o powierzchni ponad 6 ha. Na potwierdzenie wykonywania pracy w tym gospodarstwie przedłożył zeznania świadków.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w C. wniósł
o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W. S. (1) urodził się (...). Od dnia 1 września 1999 roku do 31 stycznia 2001 roku ubezpieczony uprawniony był do pobierania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, a od dnia 1 maja 2009 roku pobiera rentę rodzinną po zmarłej żonie. Świadczenie przyznano na stałe.

W dniu 24 października 2016 roku ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

Na dzień 1 stycznia 1999 roku organ rentowy uznał wnioskodawcy staż emerytalny w wymiarze 22 lat, 11 miesięcy i 12 dni okresów składkowych, 1 roku i 27 dni okresów nieskładowych oraz 5 miesięcy i 8 dni okresów pracy w gospodarstwie rolnym (od 21 czerwca 1973 roku do 31 sierpnia 1973 roku oraz od 4 czerwca 1977 roku do 1 września 1977 roku), tj. w łącznym wymiarze 24 lat, 5 miesięcy i 17 dni,
w tym 15 lat i 8 miesięcy okresów pracy w warunkach szczególnych.

Rodzice ubezpieczonego od 1960 roku posiadali gospodarstwo rolne położone w obrębie D., gmina Ł. o powierzchni 5.4800 ha, gdzie W. S. (1) do 11 września 1977 roku był na stale zameldowany.
W gospodarstwie tym uprawniane było żyto, pszenica, owies, buraki pastewne
i cukrowe oraz ziemniaki, a ponadto hodowano krowy – 5 sztuk, 2 konie, 20-30 sztuk trzody chlewnej oraz drób.

W okresie od 1 września 1973 roku do 4 czerwca 1977 roku ubezpieczony uczył się w Pedagogicznym (...) w K., w zawodzie technika mechanika obróbki skrawaniem. Ubezpieczony codziennie dojeżdżał do szkoły PKS, a dojazd zajmował mu około godziny w jedną stroną. Po szkole W. S. (1) pracował w gospodarstwie rolnym rodziców wykonując typowe prace rolnicze, tj. przy sianokosach, żniwach, wykopkach oraz prace związane
z hodowlą zwierząt (bydła, trzody chlewnej, drobiu), a czynności te zajmowały mu co najmniej 4 godziny dziennie.

(vide: akta rentowe, zeznania świadków L. C. –protokół elektroniczny
z rozprawy z dnia 4 kwietnia 2017 roku k. 59., B. P. – protokół elektroniczny
z rozprawy z dnia 11 maja 2017 roku k. 67 oraz wyjaśnienia ubezpieczonego słuchanego
w charakterze strony k. 83-83v.)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 roku, poz. 748 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Od dnia 1 stycznia 2013 roku wykreślony został obowiązek rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Jak stanowi art. 27 powyższej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1)osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2)mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet
i 25 lat dla mężczyzn.

W myśl zaś art. 32 ust. 1 powołanej wyżej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku, będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 2). Wiek emerytalny, o którym mowa wyżej, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wykonującym pracę w warunkach szczególnych przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych z uwzględnieniem art. 32 ust. 4a (art. 32 ust. 4). Art. 32 ust. 4a utracił moc z dniem 24 czerwca 2004 roku na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 roku (Dz. U. Nr 144, poz. 1530), z powodu niezgodności z art. 2 i 32 Konstytucji RP. Co należy rozumieć przez przepisy dotychczasowe zostało wyjaśnione w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 roku III ZP 30/01 (OSNP 2002/10, poz. 243). Według Sądu Najwyższego przez „przepisy dotychczasowe” należy rozumieć niektóre normy rozporządzenia, jednakże nie całość przepisów rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z §1 ust. 1 wyżej wskazanego aktu prawnego rozporządzenie stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej "wykazami". Właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalali w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B (§ 1 ust. 2). Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy te, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 wyżej powołanego rozporządzenia).

Przepisy § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia, zgodnie z powołanym wyżej orzeczeniem Sądu Najwyższego nie należą do „przepisów dotychczasowych”, bowiem nie normują materii wskazanej w art. 32 ust. 4 powołanej ustawy, czyli nie określają ani wieku emerytalnego, ani rodzajów i stanowisk pracy, ani warunków przechodzenia na emeryturę. Stanowisko Sądu Najwyższego znalazło również potwierdzenie
w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 roku.

Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet
i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia (§3 rozporządzenia). Pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach (§4 powołanego wyżej rozporządzenia).

W niniejszej sprawie bezspornym jest, że W. S. (1) na dzień
1 stycznia 1999 roku wykazał wymagany 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych. Spornym pozostało jedynie ustalenie czy na ten dzień legitymuje się on 25-letnim stażem emerytalnym.

Organ rentowy odmówił zaliczenia do stażu emerytalnego ubezpieczonego okresu jego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 1 września 1973 roku do 3 czerwca 1977 roku, albowiem w tym czasie uczęszczał on do Pedagogicznego(...) w K., oddalonego w znacznej odległości do miejsca zamieszkania, co zdaniem Zakładu uniemożliwiało jednoczesne wykonywanie prac
w gospodarstwie rolnym w pełnym wymiarze czasu.

Przepis art. 10 ust. 1 cytowanej już ustawy stanowi, iż przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je jak okresy składkowe:

1)okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane
w odrębnych przepisach składki,

2)przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3)przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia.

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego w poprzednim stanie prawnym ugruntował się już pogląd, iż okresy pracy domownika w gospodarstwie rolnym przed dniem 1 stycznia 1983 roku uwzględnia się przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych, gdy była wykonywana w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 28 lutego 1997roku, II UKN 96/96, OSNAP 1997/23/473, z dnia 18 marca 1999 roku, II UKN 528/98 OSNAP 2000/10/399, z dnia 7 listopada 1997 roku II UKN 318/97 OSNAPiUS 1998 r. nr 16, poz. 491, z dnia 13 listopada 1998 roku, II UKN 299/98 OSNAPiUS 1999 r. nr 24, poz. 799).

W ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala przyjąć, iż w okresie nauki w Pedagogicznym (...)
w K. ubezpieczony codziennie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie. W spornym okresie ubezpieczony mieszkał w gospodarstwie rolnym rodziców, a z doświadczenia życiowego wiadomym jest, iż dzieci zamieszkujące na terenie gospodarstwa rolnego zasadniczo pracowały w nim. Ponadto praca na roli stanowiła wówczas jedno z głównych źródeł utrzymania rodziny, a rodzice odwołującego w tym czasie nie pracowali zawodowo
i utrzymywali się wyłącznie z prac rolniczych. W takiej sytuacji zrozumiałym jest, iż ubezpieczony, jako najstarszy z rodzeństwa i jedyny chłopak (ubezpieczony miał jeszcze dwie młodsze siostry), niewątpliwie musiał pomagać rodzicom
w prowadzeniu gospodarstwa. Z tego też względu W. S. (1) w okresie nauki w szkole nie korzystał z internatu, a codziennie dojeżdżał do szkoły
w K.. Fakt codziennych dojazdów do szkoły stanowczo potwierdzili powołani w sprawie świadkowie, tj. najbliżsi sąsiedzi. I tak L. C., jak również B. P. potwierdziły, iż ubezpieczony do Pedagogicznego (...) w K. codziennie jeździł PKS, który odjeżdżał ze stacji
w Ł.. Stacja ta natomiast oddalona była od domu ubezpieczonego jedynie o 1,5 km i do niej dojeżdżał on rowerem. Dojazd zajmował mu łącznie około 1 godziny
w jedną stronę. Biorąc zatem pod uwagę dobre połączenie komunikacyjne ze szkołą oraz liczbę godzin lekcyjnych, które zasadniczo nie kończyły się później niż
o godzinie 14:00, wątpliwości Sądu nie budzi fakt, iż W. S. (1) codziennie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. Jest to o tyle prawdopodobne biorąc pod uwagę także areał tego gospodarstwa, tj. blisko 6 ha oraz liczbę hodowanych tam zwierząt, tj. około 5-6 krów, jałówki, 20-30 sztuk trzody chlewnej, 2 konie oraz drób. Niewątpliwie już sama praca przy obrządku zwierząt zajmowała odwołującemu co najmniej 4 godziny dziennie, a to do niego, jak wskazali świadkowie, należały prace przy przygotowaniu paszy dla zwierząt, rżnięciu sieczki, wyprowadzaniu zwierząt na pastwisko, czy wyrzucaniu obornika. Dodatkowo
w okresie prac polowych. tj. od marca do września wykonywał on także wszystkie prace polowe, tj. zarówno pracował przy orce, siał, plewił, kosił, uczestniczył także
w sianokosach, żniwach, wykopkach. Czynności te w okresie prac polowych niewątpliwie zajmowały mu ponad 4 godziny dziennie, a niejednokrotnie wykonywane były do późnych godzin wieczornych.

Na marginesie zauważyć należy, iż nawet przy przyjęciu iż ubezpieczony
w gospodarstwie rolnym rodziców mógł pracować w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie tylko w okresie wolnym do nauki w szkole, to doliczenie wyłącznie okresu wakacji w wymiarze 2 miesięcy każdego roku oraz ferii zimowych w wymiarze 2 tygodni każdego roku, da już W. S. (2) wymagany 25-letni staż emerytalny.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE