UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Płońsku wyrokiem z 6 marca 2017 r. zasądził od pozwanej I. S. na rzecz powódki W. K. (1) kwotę 1141,44 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 grudnia 2015 r., umorzył postępowanie co do kwoty 6899,69 zł i oddalił powództwo w pozostałej części.

Istotne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia były następujące:

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Płońsku Wydział I Cywilny w sprawie o sygn. akt I Ns 84/14 stwierdził, że spadek po T. M. (1) zmarłej 1 stycznia 2014 r. w P. ostatnio stale zamieszkałej w P. na podstawie testamentu z 25 września 1997 r. nabyła w całości córka I. S.. Spadkodawczyni T. M. (1) oprócz córki I. S. miała jeszcze jedną córkę B. T. (1) , która na mocy w/w testamentu notarialnego została wydziedziczona. B. T. (1) ma troje dzieci w tym W. K.. 25 września 1984 r. B. T. (1) otrzymała od spadkodawczyni T. M. (1) darowiznę w kwocie 300.000 zł, zaś 26 września 1984 r. otrzymała darowiznę od A. M., męża spadkodawczyni, w kwocie 220.000 zł. Powódka W. K. (2) jest wnuczką spadkodawczyni T. M. (1). Miała dobre kontakty ze spadkodawczynią , opiekowała się babcią. Spadkodawczyni T. M. (1) przysługiwało prawo do dwóch spółdzielczych własnościowych lokali mieszkalnych w Spółdzielni Mieszkaniowej w P.. Pierwszy lokal oznaczony numerem (...) położony przy ul. (...) został zakupiony przez T. M. (1) w dniu 29 października 1998 r. za kwotę 47.000 zł. Drugi lokal, położony w P. przy ul. (...) nr.26 został zakupiony przez T. M. (1) w dniu 24 kwietnia 2002 r. za kwotę 80.000 zł. Przy zakupie drugiego mieszkania przy ul. (...) w P. współuczestniczyła pozwana I. S. wraz ze swoim mężem J. S.. Pozwana dołożyła do zakupu tego mieszkania kwotę 20.000 zł. W tym celu mąż pozwanej J. S. zaciągnął kredyt w Banku (...) S.A. w wysokości 10.000 zł w dniu 14 marca 2002 r. Spadkodawczyni T. M. (1) w chwili śmierci dysponowała oszczędnościami zgromadzonymi w Banku (...) S.A. Posiadała lokatę terminową w dolarach amerykańskich w wysokości 1.964 ,51 USD, która to lokata została zlikwidowana na drugi dzień po śmierci T. M. (1) i wypłata nastąpiła w formie gotówkowej w złotych polskich po kursie walutowym 3,012000 zł za 1 USD. Ponadto T. M. (1) dysponowała obiegową książeczką oszczędnościową z wkładem płatnym na żądanie z saldem rachunku na dzień 1 stycznia 2014 r. w wysokości 5.028,55 zł i terminową książeczką oszczędnościową z trzema wkładami z saldem rachunku na dzień 1 stycznia 2014 r. przy wkładzie nr 1 w wysokości 3.461,28 zł, przy wkładzie nr 2 w wysokości 4.860,38 zł i przy wkładzie nr 3 w wysokości 21.949,49 zł. Sąd ustalił wartość lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...) na kwotę 157.227,00 zł bez poczynienia nakładów poczynionych na ten lokal przez pozwaną. Wartość drugiego z lokali mieszkalnych położonego w P. przy ul. (...) - Sąd ustalił na kwotę 126.652,00 zł.

Sąd Rejonowy stwierdził, że zgodnie z treścią art. 1011 k.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę, wobec tego powódka W. K. (2) jest uprawniony do uzyskania zachowku. W przypadku dziedziczenia ustawowego jej matka B. L. uzyskałaby udział w wysokości 1/2 części. Z uwagi jednak na wydziedziczenie B. L. i treść art. 1011 k.c. w miejsce wydziedziczonej, w celu obliczenia wielkości przysługującego zachowku, wchodzą jej dzieci, w tym powódka W. K. (2) w udziale 1/3 części, tj. 1/6 z całości spadku po spadkodawczyni T. M. (1).

Ustalając wartość mieszkania położonego przy ul. (...) odjął nakłady poczynione przez pozwaną i jej męża w postaci partycypowania w zakupie lokalu kwotą 20.000 zł, stanowiącą ¼ wartości lokalu w chwili jego zakupu, pomniejszając o ¼ wartość lokalu wyliczoną przez biegłą. Łączna wartość masy spadkowej wynosi zatem: oszczędności 41.214,73 zł, mieszkania - 126.652,00 zł i 117.920,25 zł tj. razem 285.786,98 zł. Zachowek należny powódce wynosi zatem kwotę 23.815,58 zł. Na poczet należnego uprawnionemu zachowku należy zaliczyć darowizny poczynione na rzecz jego matki w 1984 r. przeliczając ich wartość według przeciętnego wynagrodzenia. Obie darowizny w kwocie 300.000 st. zł w 1984 r. i darowizna w kwocie 220.000 st. zł w 1984 r. odpowiadają obecnie kwocie 136 044,80 zł. Darowizny te poczynione zostały w trakcie związku małżeńskiego spadkodawczyni T. M. (1) i jej męża A. M. i pochodziły z majątku wspólnego małżonków. Wobec tego jedynie ½ części z tych darowizn może zostać zaliczona na poczet zachowku należnego uprawnionym zstępnym wydziedziczonej, tj. kwota 68 022,40 zł. Kwota ta ulega podziałowi na 3 osoby uprawnione do zachowku jako dalsi zstępni (troje dzieci wydziedziczonej B. L.) i wynosi 22 674,10 zł i o tę kwotę należy zmniejszyć zachowek należny powódce W. K..

Apelacje złożyły obie strony.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo, zarzucając naruszenie:

1. art. 993 k.c., art. 995 k.c., art. 996 k.c. i art. 481 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tych przepisów, co doprowadziło do ustalenia nieprawidłowej wartości zachowku, jaki przysługiwałby powódce oraz do ustalenia niewłaściwej daty początkowej, od której miałoby się liczyć moje ewentualne opóźnienie,

2. art. 321 § 1 k.p.c. co doprowadziło do zasądzenia ponad żądanie poprzez doliczanie do kwoty głównej odsetek ustawowych za opóźnienie w sytuacji, gdy powódka wnosiła o odsetki ustawowe,

3. art. 102 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i bezzasadne zastosowanie tego przepisu w sytuacji, gdy powinien być zastosowany art. 98 k.p.c.

Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo, zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie wartości majątku spadkowego po zmarłej T. M. (1) i przyjęcie, że pozwana wraz z mężem J. S. partycypowali w kosztach zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) przy ulicy (...) w kwocie łącznej 20.000 zł, co w konsekwencji skutkowało obniżeniem wartości lokalu na potrzeby rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie z pierwotnej kwoty 157.227,00 zł do 117.920,25 zł oraz wartości masy spadkowej do kwoty 285.786,98 zł, wówczas gdy strona pozwana nie przedłożyła żadnego dokumentu świadczącego o przekazaniu kwoty 20.000 zł na zakup rzeczonego mieszkania, jak również z treści aktu notarialnego REP A nr 945/2002 sporządzonego w dniu 24.04.2002r. nie wynika, aby ktokolwiek poza T. M. (1) dokonywał płatności za lokal na rzecz zbywców, zaś o fakcie tym świadczą jedynie osobowe źródła dowodowe;

2. naruszenie prawa materialnego w postaci art. 996 k.c. w zw. z art. 994 § 1 k.c. przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że darowizna uczyniona przez spadkodawczynię T. M. (1) na córki B. T. (1) (obecnie L.) w 1984r. w kwocie nominalnej 520.000 ówczesnych zł polskich podlega zaliczeniu na należny powodowi zachowek w części obejmującej udział zmarłej wynoszący Vi, pomimo tego że w/w wstępna powódki (jej matka) nie może być zakwalifikowana jako „spadkobierca" zmarłej, ani też „uprawniona do zachowku" w rozumieniu art. 994 § 1 k.c. wobec jednoznacznej treści testamentu T. M. z dnia 25.09.1997r. w którym spadkodawczyni wydziedziczyła całkowicie swoją córkę B. T. (obecnie L.) i w konsekwencji darowizna ta jako dokonana przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku nie podlega ani doliczeniu do spadku, jak również zaliczeniu na poczet zachowku;

3. z ostrożności procesowej jedynie, na wypadek uznania niezasadności zarzutu w pkt 2 — zarzuciła naruszenie prawa materialnego w postaci art. 993 k.c. poprzez jego niezastosowanie w zakresie ustalenia substratu zachowku i zaniechanie doliczenia do masy spadkowej darowizn uczynionych przez spadkodawczynię T. M. (1) w części obejmującej jej udział w majątku wspólnym z A. M. na rzecz córki B. T. (1) (obecnie L.) w 1984r.;

4. naruszenie prawa materialnego w postaci art. 358¹ § 3 k.c. poprzez niekorzystne dla strony powodowej użycie klauzuli waloryzacyjnej w postaci średniego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw w kwocie brutto za IV kwartał 2016r., nie zaś netto, pomimo tego że „ubruttowienie" wynagrodzeń nastąpiło dopiero w 1999r. i w konsekwencji przyjęcie wartości uczynionej darowizny na kwotę 68.022,40 zł wg zastosowanego przelicznika waloryzacyjnego w miejsce prawidłowej kwoty 48.440,85

5. i w konsekwencji naruszenie prawa materialnego w postaci art. 993 k.c. poprzez jego wadliwie zastosowanie w zakresie obliczenia należnego powódce zachowku.

Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa do kwoty 27.091,31 zł ewentualnie do kwoty 14.980,93 zł w razie nieuwzględnienia zarzutów z punktu 1 i 2 apelacji.

Sąd Okręgowy zważył:

Obie apelacje są zasadne jedynie częściowo. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie, ustalenia te Sąd Okręgowy aprobuje w całości i uznaje za własne.

Odnosząc się do zarzutów apelacji powódki stwierdzić należy, że zarzut nieprawidłowego przyjęcia poczynienia nakładów w postaci partycypowania przez pozwana w kosztach zakupu mieszkania jest chybiony. Sąd Rejonowy okoliczność tę ustalił analizując materiał dowodowy, zaś jego ocena nie jest w żadnym razie ocena dowolną, zaś sam fakt, że ustalenia te poczynione zostały na podstawie osobowych źródeł dowodowych nie może stanowić o ich wadliwości. Podnosząc zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. skarżąca powinna wykazać, że ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd Rejonowy nie zasługiwała na akceptację, ponieważ naruszała reguły logicznego rozumowania lub zasady doświadczenia życiowego. Skarżąca tego nie wykazała. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2002 r. w sprawie II CKN 817/00 stwierdził: Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. (LEX nr 56906).

Zarzut sformułowany w punkcie 2 apelacji powódki także jest chybiony. Art. 996 k.c. stanowi w zdaniu drugim, że jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Niewątpliwie zatem należało zaliczyć darowiznę dokonaną na rzecz matki powódki, bowiem była ona spadkobiercą ustawowym. Nie ma przy tym zastosowania przepis art.994 k.c. bowiem termin dziesięcioletni dotyczy jedynie osób nie będących spadkobiercami.

Nie może odnieść także skutku zarzut zastosowania właściwej klauzuli waloryzacyjnej. Przepis art. 358¹ § 3 k.c. nie narzuca sposobu waloryzacji, ani też nie wskazuje żadnej klauzuli waloryzacyjnej, pozostawiając kwestię te sędziowskiemu uznaniu i nakazując jedynie rozważenie interesów stron i zgodność z zasadami współżycia społecznego. Zasad tych Sąd Rejonowy nie naruszył, bowiem po upływie tak znacznego upływu czasu od wykonania darowizny, która miała miejsce w całkowicie odmiennych warunkach ekonomicznych, nie ma jednego, doskonałego miernika ustalenia rzeczywistej wartości darowizny. Zastosowanie każdego z możliwych sposobów waloryzacji obarczone jest marginesem błędu, zatem przyjęcie wskazanej metody przez Sąd I instancji, które zostało należycie uzasadnione, nie narusza dyspozycji art. 358¹ § 3 k.c.

Zasadny okazał się jednakże zarzut naruszenia art. 993 k.c. Zgodnie z tym przepisem dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę. Tego Sąd I instancji nie uczynił, zaliczył jedynie na poczet zachowku darowiznę, stosownie do art. 996 zd. pierwsze k.c. Tymczasem wartość darowizny uczynionej na rzecz poprzedniczki prawnej powódki niewątpliwie powinna powiększyć masę spadkową, co w istotny sposób zmienia sposób wyliczenia zachowku.

Do ustalonej przez Sąd Rejonowy masy spadkowej o wartości 285.786,96 zł należy dodać wartość darowizn: 68.022,40 zł i dopiero od takiej kwoty: 353.809,36 zł wyliczyć zachowek: 29.484,11 zł. Po odjęciu przypadającej na rzecz powódki 1/3 wartości darowizny ulegającej zaliczeniu na poczet zachowku, zasądzeniu podlega kwota 6810 zł.

Apelacja pozwanej była zasadna jedynie w zakresie odsetek za opóźnienie, które zostały zasądzone mimo braku takiego żądania w pozwie. Powódka domagała się zasądzenia jedynie odsetek „zwykłych”, zatem orzekanie o odsetkach za opóźnienie nie miało podstaw. Natomiast data początkowa płatności odsetek została ustalona prawidłowo od daty doręczenia odpisu pozwu. Przepis art. 476 k.c. stanowi, iż dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Z kolei przepis art. 455 k.c. stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Takim wezwaniem w rozpoznawanej sprawie było doręczenie odpisu pozwu, zatem data wymagalności świadczenia została ustalona przez Sąd I instancji prawidłowo.

Z uwagi na częściowe uwzględnienie żądań powódki zastosowanie ma przepis art. 100 k.p.c. pozwalający na wzajemnie zniesienie kosztów procesu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy częściowo zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w pozostałej części oddalił obie apelacje jako niezasadne na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach procesu za II instancję orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.

Joanna Świerczakowska Małgorzata Szeromska Katarzyna Mirek-Kwaśnicka

Zarządzenie z 2 sierpnia 2017 r.

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. powódki.

Małgorzata Szeromska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE