UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 20 lipca 2016 r. wydanymi na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3, art. 68 ust. 1 pkt 1c w związku z art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r.o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 121 ze zm.) oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity Dz. U. z 2015, poz. 581 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. stwierdził podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanych : R. T., M. R. i E. P. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o prace na rzecz płatnika M. B. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo (...).

W odwołaniach od powyższych decyzji płatnik składek wniósł o ich zmianę w ten sposób, aby w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanych nie były uwzględnione wypłacone pracownikom diety za czas podróży służbowych.

W uzasadnieniach odwołań zaprzeczono, jakoby zatrudnieni przez płatnika pracownicy i zleceniobiorcy nie odbywali podróży służbowych, a diety im wypłacane były niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa i nie były przeznaczone na pokrycie kosztów z tytułu odbywania podróży służbowej pracowników. Jak wskazano, wypłacane diety były przeznaczone nie tylko na pokrycie kosztów wyżywienia, ale także na inne drobne wydatki. Podniesiono także, że umowy zawarte przez M. B. z kontrahentami, zlecenia na wykonanie przewozu towarów są jednorazowe i nie mają stałej trasy, przy czym usługi są świadczone na terytoriach kilku państw. Zdaniem odwołującego, wielokrotne określanie w treści decyzji stałego miejsca wykonywania pracy w postaci barki musi budzić wątpliwości natury prawnej, albowiem miejsce wykonywania pracy powinno być rozumiane jako stały punkt w znaczeniu geograficznym lub pewien oznaczony obszar. Zwrócono też uwagę na fakt zaznaczania w umowach o pracę jako stałego miejsca pracy – siedziby przedsiębiorcy. Odwołujący przyznał, że poza kwotami wynagrodzeń, od których płatnik obliczał i deklarował składki na ubezpieczenie społeczne, tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne, płatnik składek wypłacał pracownikom diety księgowane w Podatkowej Księdze Przychodów i rozchodów firmy po stronie wydatków, czyli kosztów uzyskania przychodu, który to sposób ewidencjonowania i rozliczania był weryfikowany pozytywnie przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w N.. Odwołujący podkreślił, że zatrudnieni przez niego pracownicy byli w podróży służbowej i w związku z tym otrzymywali diety, zgodnie z obowiązującymi przepisami, przy czym należności z tytułu podróży służbowej są zwolnione z oskładkowania, do wysokości określonej w przepisach rozporządzenia w sprawie podróży służbowej, co wynika z par. 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( Dz.U. z 2015r., poz. 2236 ). Dodatkowo powołano się na Państwową Inspekcje Pracy, która podczas przeprowadzonej kontroli ,obejmującej swym zakresem także prawidłowości naliczania składek na Fundusz Pracy stwierdziła, że wysokość opłat na ten Fundusz została przeliczona prawidłowo.

W odpowiedzi na odwołania ZUS podtrzymał swoje stanowisko i wniósł o oddalenie wniesionych odwołań, powołując się na okoliczności podniesione w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji. W ostatnich akapitach uzasadnienia podkreślono, że uwzględniając fakt, że firma prowadzona przez M. B. zajmuje się transportem śródlądowym i zatrudnia pracowników na stanowiskach związanych z charakterem tej działalności, wykonywanie czynności wynikających z umów o pracę nie jest możliwe w siedzibie firmy, przy czym zawarte umowy jednoznacznie wskazują, że miejscem pracy jest barka. Są to zatem pracownicy międzynarodowego transportu rzecznego, którzy pracę swoją wykonują na barkach przemieszczających się po wodach krajowych i zagranicznych lub w portach przy załadunku i rozładunku barki. W tej sytuacji ZUS podtrzymał swoje stanowisko zawarte w zaskarżonych decyzjach, że wypłacone zainteresowanym wynagrodzenie z umów o pracę i umów zlecenia określane mianem diet, było faktycznie przychodem uzyskanym z tytułu wykonywania umowy o pracę ( umowy zlecenia ), od którego należy zadeklarować i opłacić składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Sąd ustalił i zważył co następuje :

Płatnik składek M. B. prowadzący Przedsiębiorstwo (...) zajmuje się transportem wodnym towarów na terenie kraju oraz poza jego granicami. Płatnik nie zadeklarował składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od kwot, które traktuje jako diety z podróży służbowych zagranicznych. Z umów zawartych z zainteresowanymi wynika, że byli oni zatrudnieni :

- R. T. - w celu przeprowadzenia barki motorowej (...) z miejsc załadunku do miejsc wyładunku ( umowa zlecenia z dnia 07.06.2013r. )

- M. R. – na stanowisku kapitana barki – mechanika ( umowa o pracę z dnia 01.05.2011r., 01.08.1012r.i z dnia 02.04.2013r. ),

- E. P. – na stanowisku pracownika technicznego – sternika ( umowa o pracę z dnia 07.02.2011r. ).

Miejscem wykonywania pracy, według umów o pracę, jest siedziba pracodawcy, a pracownicy są oddelegowani do pracy na barce. Pracownicy otrzymują wynagrodzenie za pracę w Polsce, natomiast za dzień pobytu za granicą pracownicy otrzymują diety w ustawowej wysokości w zależności od kraju.

W kontekście zarzutów, podniesionych w ramach odwołań, istota sporu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy w okresach objętych decyzjami Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wypłacone przez pracodawcę diety, stanowiły przychód wyłączony z postawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Odpowiedzi na tak sformułowane pytanie należy poszukiwać na płaszczyźnie unormowań art. 18 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 4 pkt 9 oraz art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( przytoczonej na wstępie ), które podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe oraz wypadkowe pracowników czynią przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Tym zaś są - w myśl art. 12 ust. 1 i art. 21 pkt 16a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ( t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.) - wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartości pieniężne świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartości innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych, z wyłączeniem m.in. diet i innych należności za czas podróży służbowej pracownika. W świetle § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( przytoczonej wyżej ) te ostatnie należności są też wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, przy czym z tytułu podroży służbowych poza granicami kraju - do wysokości określonej w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.). Powołane przepisy nie definiują jednak pojęcia samej podróży służbowej. Tej należy poszukiwać na gruncie unormowań prawa pracy.

Przepis art. 77 ⁵ § 1 k.p. stanowi, że pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. W kontekście powyższego unormowania podróż służbowa cechuje się tym, że jest odbywana poza obszar miejscowości, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałe miejsce pracy pracownika, na polecenie pracodawcy w celu wykonania określonego przez pracodawcę zadania oraz jest ograniczona zakładanym z góry terminem. Wszystkie te cechy muszą wystąpić łącznie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2008 r., I PK 208/07, OSNP 2009 nr 11 - 12, poz. 134). Podróż służbowa wyróżnia się więc wśród czynności pracowniczych ze względu na miejsce, czas i cel.

Co do miejscowego aspektu podróży służbowej w judykaturze zauważa się, że wykonywanie pracy w siedzibie pracodawcy nie zawsze nadaje się do pogodzenia z jej charakterem, a jednocześnie wykonywanie pracy poza siedzibą pracodawcy nie jest wystarczające do zakwalifikowania jej jako podróż służbowa. Z problematyką wykonywania przez tego rodzaju pracowników zadań na większym obszarze wiąże się kwestia oznaczenia ich miejsca pracy, jako punktu wyjścia w rozważaniach na temat odbywania przez tych pracowników podróży służbowych. Przepis wspomnianego już art. 77 ⁵ § 1 k.p. należy interpretować w korelacji z art. 29 § 1 pkt 2 k.p., który nakazuje określić w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy. Oznacza to, że stałe miejsce pracy w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p. jest miejscem wykonywania pracy, o którym mowa w art. 29 § 1 pkt 2 k.p. Miejsce wykonywania pracy może zaś być różnie oznaczone, jednakże sposób owego określenia powinien być powiązany z rodzajem pracy. Żaden przepis nie wyklucza możliwości takiego postanowienia umowy, które wyznaczałoby jako miejsce wykonywania pracy pewien obszar geograficzny, a nie stały punkt, czy stałe punkty. Istotne jest jednak to, by miejsce świadczenia pracy pracownika mobilnego oznaczone jako obszar jego aktywności zawodowej odzwierciedlało prawdziwy stan rzeczy. Jeżeli zgodnie z wolą stron stosunku pracy zobowiązanie pracownicze (istota obowiązków pracowniczych) polega na wykonywaniu zadań na geograficznie określonym obszarze, to stałym miejscem pracy w rozumieniu art. 775 § 1 k.p. jest ten obszar (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2009 r., II UK 114/09, niepublikowany). Wypada jednak dodać, iż zakres wyrażenia "miejsce wykonywania pracy" w ujęciu art. 29 § 1 pkt 2 k.p. jest szerszy niż zakres pojęciowy nazwy "stałe miejsce pracy" w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p. Spełnienie wymagania przewidzianego w art. 29 § 1 pkt 2 k.p. może polegać na wskazaniu obok stałego miejsca pracy także niestałego miejsca (miejsc) pracy albo na wskazaniu niestałych (zmiennych) miejsc pracy, zmienianych ze względu na rodzaj pracy świadczonej przez pracownika oraz naturę działalności prowadzonej przez pracodawcę i związaną z nią rzeczywistą potrzebę gospodarczą.

Ruchome (zmienne) miejsce pracy może na przykład zostać określone wówczas, gdy pracodawca prowadzi budowy lub podobnego rodzaju działalność. Jeżeli ruchome miejsce pracy zostało właściwie określone w umowie, to stałymi miejscami pracy w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p. są poszczególne, konkretne miejsca, do których (w granicach umowy o pracę i w ramach określonego w niej ruchomego miejsca pracy) pracownik zostaje skierowany w celu stałego świadczenia umówionego rodzaju pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009 nr 13 - 14, poz. 176 z glosą A. Drozda, OSP 2010 nr 2, poz. 21). Pracownik, którego miejsce pracy określono w taki sposób, jest w podróży służbowej tylko wówczas, gdy otrzymał krótkotrwałe zadanie wykonania pracy poza takim stałym miejscem pracy, a także w czasie dojazdu do tego - nieokreślonego w umowie o pracę - miejsca i powrotu z niego.

Poza siedzibą pracodawcy świadczona jest praca także przez pracowników, dla których przemieszczanie się należy do istoty wykonywania podstawowych obowiązków (np. konwojentów, personelu latającego, kolejarzy, także marynarzy); ich miejscem pracy jest ośrodek dyspozycyjny, w którym rozpoczynają i kończą pracę (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 1975 r., I PZP 9/75, OSNCP 1976 nr 3, poz. 45 z glosami J. Kurcyusza, OSPiKA 1976 nr 7 - 8, poz. 136 i A. Świątkowskiego, PiZS 1997 nr 2, s. 73). Stałe przemieszczanie się z jednego do innego miejsca (miejscowości) przez tzw. pracowników mobilnych stanowi integralny element sposobu wykonywania przez nich pracy w ramach "ruchomego", "zmiennego" miejsca pracy, obejmującego pewien obszar. W związku z tym pracownicy, których praca z istoty polega na przemieszczaniu się na pewnym obszarze, nie odbywają podróży służbowych (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1976 r., I PR 115/76 z glosami M. Sobczak-Kaweckiej, OSPiKA 1978 nr 2, poz. 19 i J. Tyszki, Nowe Prawo 1977 nr 4, s. 586).

Kierując się dwoma elementami definicji podróży służbowej (tj. miejsca i celu), w odniesieniu do pracowników mobilnych Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08, (OSNP 2009 nr 13 - 14, poz. 165) stwierdzając, że kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsca świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej, motywował swoje stanowisko w tej kwestii tym, iż pracownicy mobilni są grupą osób pracujących w warunkach stałego przemieszczania się (podróży). Podróż nie stanowi u nich zjawiska wyjątkowego, lecz jest normalnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Specyfika takiego zatrudnienia i konieczność odmiennego potraktowania widoczna jest nawet w dyrektywie ustalającej wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (dyrektywa nr 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów czasu pracy). Tym bardziej możliwe i zarazem konieczne jest odmienne potraktowanie tej grupy pracujących z punktu widzenia art. 77 ⁵ § 1 k.p.. Z przepisu tego wynika bowiem wprost, że podróż służbowa ma charakter incydentalny. Nie jest zatem podróżą służbową wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach. Wykonywaniem zadania służbowego w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p. nie jest wykonywanie pracy określonego rodzaju, wynikającej z charakteru zatrudnienia. Ta bowiem nigdy nie jest incydentalna. Pracownicy mobilni nie wykonują incydentalnie zadania związanego z oddelegowaniem poza miejsce pracy, lecz ich charakter pracy wymusza nieustanne przebywanie w trasie. Nie ma więc do nich zastosowania ani hipoteza, ani dyspozycja normy prawnej zawartej w art. 77 ⁵ § 1 k.p.. Wspomniany artykuł nie pozwala na ocenę, że pracownik stale jest w podróży służbowej. Inna bowiem jest ratio tej regulacji.

Mając powyższe na uwadze Sąd podzielił stanowisko organu rentowego, iż zainteresowani, jako pracownicy międzynarodowego transportu rzecznego ( tzw. pracownicy mobilni ) pracę swoją wykonywali na barce przemieszczającej się po wodach kraju i zagranicy lub w portach przy załadunku i rozładunku barki, nie będąc w podróży służbowej.

W związku z powyższym wypłacone wynagrodzenie określone mianem diet było przychodem uzyskanym z tytułu wykonywania umowy o pracę, od których należy zadeklarować i opłacić składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Zgodnie bowiem z art. 18 ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009, Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Art. 20 ust. l ustawy systemowej stanowi, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i ubezpieczenia rentowe.

Natomiast w myśl § 2 ust. 6 obowiązującego od dnia 22.05.2008r. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2008r., Nr 78, póz. 465 z późn. zm.) dla każdego ubezpieczonego, którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi przychód, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, płatnik składek w raporcie miesięcznym uwzględnia należne składki na ubezpieczenia społeczne od wszystkich dokonanych lub postawionych do dyspozycji ubezpieczonego wypłat -od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego raport dotyczy - stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Stosownie do art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 27.08.2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008r., Nr 164, póz.1027 z późn. zm.) do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze środków ubezpieczonego.

Sąd w kontekście powyższych rozważań uznał zaskarżone decyzje za zgodne z prawem i działając na postawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. wniesione odwołania oddalił.

O kosztach orzeczono w myśl art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015r. ( Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ) w wersji obowiązującej w dniu wpływu spraw do Sądu ustalając ich wysokość od wartości przedmiotu sporu ( k. 67 akt ).

SSO Karolina Chudzinska - Koczorowicz