UZASADNIENIE

R. B. został oskarżony o to, że:

w okresie od 1 kwietnia 2003 r. do kwietnia 2004 r. w Z. w celu udaremnienia wykonania orzeczenia Sądu usunął i zbył samochody: R. (...) nr rej. (...), F. (...) nr rej. (...), V. nr rej. (...) i C. (...) nr rej. (...) zabezpieczone przez Komornika VII Rewiru w skutek czego udaremnił zaspokojenie roszczeń wierzyciela (...) sp. z o.o. z siedziba w J.,

tj. o czyn z art. 300 § 2 k.k.

Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r.:

R. B. uznał za winnego dokonania zarzuconego mu czynu, przy czym odnośnie samochodu marki V. o nr rej. (...) przyjął, iż oskarżony ukrył ten pojazd, to jest czynu wyczerpującego dyspozycję art. 300 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 300 § 2 k.k. w zw. z art. 33 § 2 k.k. skazał go na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności oraz grzywny w wymiarze 100 (stu) stawek dziennych po 15 (piętnaście) zł każda stawka;

na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 pkt. 1 k.k. wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres lat 3 (trzech) tytułem próby;

zwolnił oskarżonego od opłaty, poniesionymi w sprawie wydatkami obciążając Skarb Państwa.

Z wyrokiem tym nie zgodziła się obrońca oskarżonego, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1. obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 4, 5 § 2 i 7 w zw. z art. 2 § 2 k.p.k., art. 410 k.p.k. oraz art. 424 § 1 pkt 1 kpk poprzez:

-: naruszenie przez Sąd Rejonowy zasady obiektywizmu oraz przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, polegające na wybiórczej i dowolnej analizie zebranego w sprawie materiału dowodowego, z naruszeniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, czego konsekwencją było odmówienie wiary wyjaśnieniom oskarżonego, z których wynikało, iż R. B. nie miał świadomości, że sprzedając samochody podlegające zajęciu komorniczemu dopuszcza się przestępstwa oraz niezasadne przyjęcie, iż oskarżony ukrył pojazd marki V. o nr rej. (...), przez co komornik nie był w stanie podjąć wobec tego przedmiotu czynności egzekucyjnych, mimo iż brak jest jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie tej tezy;
-: jednostronną ocenę materiału dowodowego, polegającą na uwzględnieniu jedynie dowodów obciążających oskarżonego oraz nieuwzględnienie okoliczności korzystnych dla oskarżonego, co miało wpływ na treść wyroku i doprowadziło do niesłusznego skazania oskarżonego za przypisany mu czyn;

2. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, wbrew zasadzie rozstrzygania, nie dających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego, iż zgromadzony materiał dowodowy daje dostateczną podstawę do uznania R. B. winnym przypisanego mu czynu, mimo iż wnikliwa analiza całokształtu ustalonych okoliczności przedmiotowej sprawy powinna prowadzić Sąd Rejonowy do zupełnie odmiennego wniosku.

Wskazując na powyższe zarzuty, wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od przypisanego mu czynu, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Skutkiem wniesionej apelacji musiało być uchylenie zaskarżonego wyroku celem ponownego rozpoznania sprawy.

Analiza zgromadzonego materiału dowodowego nie pozostawia bowiem wątpliwości, że materiał ten nie jest zupełny, zdecydowanie niewystarczający do przypisania wszystkich znamion czynu z art. 300 § 2 k.k. Nie chodzi przy tym o wskazane w środku odwoławczym wadliwości w zakresie oceny wyjaśnień oskarżonego co do zamiaru, jaki towarzyszył mu przy sprzedaży samochodów, ani o informacje, jakie zostały oskarżonemu przekazane przez prawników, których opinii zasięgał, choć niewątpliwie zaistniałe uchybienia w zakresie inicjatywy dowodowej skutkować musiało niewłaściwą oceną dowodów, które zostały zebrane. Dodać jednocześnie należy, iż poważne wątpliwości nasuwa ocena prawna ustalonego zachowania oskarżonego, jaka została dokonana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Treść tego uzasadnienia wskazuje, że wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia obejmuje takie pojęcie jak m.in. „grożąca dłużnikowi upadłość lub niewypłacalność”, co zostało opisane na k. 377-378, a następnie wykazane w kontekście zachowania oskarżonego. Tymczasem znamię sytuacji, związane z grożącą dłużnikowi upadłością lub niewypłacalnością ujęte jest jedynie w art. 300 § 1 k.k., podczas gdy oskarżonemu zarzucono przestępstwo z art. 300 § 2 k.k., dla bytu którego to, czy dłużnikowi groziła upadłość lub niewypłacalność pozostaje zupełnie bez znaczenia. Uchybienie to, jakkolwiek generalnie istotne, mogłoby w realiach konkretnej sprawy nie mieć znaczenia dla jej rozstrzygnięcia, ale pod warunkiem, że wskazane byłyby w sposób prawidłowy także powody przypisania oskarżonemu zachowania, za które został skazany. Nic takiego jednak nie miało miejsca, zaś wykazywaniu przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku okoliczności, które dla odpowiedzialności karnej oskarżonego były irrelewantne, nie towarzyszyła prawidłowa analiza znamion z art. 300 § 2 k.k., które zostały w części dyspozytywnej wyroku przypisane, a tym samym ustalone. Należy podkreślić, iż zupełnie bez znaczenia dla oceny zachowania oskarżonego pozostaje treść powołanej w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 22.06.1998 r., I KZP 9/98 (OSNKW 1998, z. 7-8, poz. 31), skoro w uchwale tej mowa o zagrożeniu zajęciem, podczas gdy w niniejszej sprawie chodzi o samochody, które zajęte zostały. Nawet więc w zakresie istotnym dla przepisu art. 300 § 2 k.k. w znacznej części treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie mają znaczenia.

Wskazać należy, iż zgodnie z treścią art. 300 § 2 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten, kto w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że m.in. usuwa, ukrywa, zbywa składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem. O ile z uzasadnienia zaskarżonego wyroku można wnioskować, z jakiego powodu oskarżonemu należy przypisać zamiar bezpośredni, a także jakie czynności wykonawcze oskarżony zrealizował względem których samochodów, poza rozważaniami Sądu I instancji pozostawała konieczność wykazania kolejnego z ustalonych znamion przypisanego oskarżonemu przestępstwa, jakim jest zaistnienie skutku. Na fakt, że czyn z art. 300 § 2 k.k. ma charakter skutkowy wskazuje literalne brzmienie tego przepisu („udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela”), zwracano zresztą na to uwagę w orzecznictwie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 04.11.2002 r., III KK 283/02, OSNKW 2003, z. 3-4, poz. 34). Oznacza to, że przypisując sprawcy tego rodzaju przestępstwo należy ustalić, czy doszło do udaremnienia zaspokojenia wierzycieli, czy też do uszczuplenia i dlaczego. Rozróżnienie to jest istotne, gdyż udaremnienie oznacza wyłącznie całkowite uniemożliwienie zaspokojenia roszczenia wierzyciela, zaś uszczuplenie – zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc uniemożliwienie zaspokojenia wierzyciela w jakiejkolwiek części (zob. np. wyrok SA w Rzeszowie z 13.06.2013 r., II AKa 40/13, LEX 1322647). Nie ulega zatem wątpliwości, że przypisanie któregokolwiek ze skutków określonych w art. 300 § 2 k.k. musi być związane z analizą przebiegu postępowania egzekucyjnego.

Zawartość materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w kontekście treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku prowadzi do wniosku, że żadnej analizy w tym zakresie Sąd I instancji nie dokonał, a to powoduje, że aktualnie ustalenie o tym, jakoby oskarżony poprzez sprzedaż, czy ukrycie samochodów doprowadził do udaremnienia zaspokojenia spółki z o.o. (...), jawi się jako dowolne. Zwraca uwagę, że Sąd Rejonowy nie ustalił nawet jak zakończyło się postępowanie egzekucyjne prowadzone przez tego wierzyciela. Wprawdzie z kierowanych do Sądu Rejonowego pism można wnosić, że spółka ta nie została zaspokojona, w sytuacji braku dowodów na tę okoliczność trudno ją ustalić, zwłaszcza, że jak wyżej zaznaczono, w świetle znamion przestępstwa z art. 300 § 2 k.k. inaczej przedstawia się sytuacja braku zaspokojenia wierzyciela w ogóle, inaczej zaś zaspokojenie go w części, kiedy sprawca zrealizował któreś ze znamion czynnościowych określonych w tym przepisie. Należy zwrócić uwagę, że porównanie wartości zbytego majątku względem wierzytelności, ustalenie, czy wobec tego majątku skierowane były inne czynności egzekucyjne, co aktualizuje ustalenie kolejności zaspokojenia konkretnego wierzyciela może nawet doprowadzić do wniosku, że ze zbyciem określonego składnika majątkowego w ogóle nie było związane ani udaremnienie, ani nawet uszczuplenie zaspokojenia. Oczywiście istotne jest więc ustalenie w tym celu wartości przedmiotów objętych czynnościami wykonawczymi sprawy, co w realiach sprawy oznacza ustalenie, choćby szacunkowe wartości pojazdów zbytych oraz pojazdu ukrytego przez oskarżonego.

Żadna z wyżej wskazanych czynności, ukierunkowanych na ustalenia istotne z punktu widzenia znamion przestępstwa przypisanego oskarżonemu nie została w toku niniejszego postępowania wykonana. Podzielenia wymaga fakt, że niniejsza sprawa była raz zwrócona prokuratorowi w trybie art. 345 § 1 k.p.k. Niestety decyzja ta określała jedynie czynności stricte procesowe, mające charakter formalny, jakie miały być wykonane, nie odnosiła się jednak do czynności merytorycznych, dowodowych, a przecież postępowanie przygotowawcze obciążone było od początku brakami w tym zakresie. Aktualnie, zważywszy na upływ czasu od wniesienia aktu oskarżenia, rozważanie zwrotu sprawy jest bezprzedmiotowe, gdyż już do tej pory Sąd I instancji winien być władny do przedsięwzięcia odpowiednich działań, których w sposób nieuzasadniony zaniechał. Wskazać trzeba, że w toku postępowania rozpoznawczego była przesłuchana komornik, która prowadziła postępowanie egzekucyjnego wobec oskarżonego (k. 361-362), a z jej zeznań wynika, że nikt w całości nie został zaspokojony z majątku, który udało się spieniężyć. Świadek ta wskazała nadto, że proporcjonalnie, na skutek sprzedaży nieruchomości wszyscy wierzyciele zostali częściowo spłaceni. Treść zeznań złożonych na rozprawie przez tego świadka jest jednak na tyle ogólna, że nie pozwala na ustalenie, czy to częściowe zaspokojenie dotyczy także pokrzywdzonego w niniejszej sprawie, czy też nie, jak również czy pokrzywdzony ten w ogóle zmodyfikował swój wniosek o przeprowadzenie egzekucji także z nieruchomości. Te okoliczności również są istotne, gdyż fakt częściowego zaspokojenia ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia ustalenia któregoś ze skutków określonych w art. 300 § 2 k.k., a prócz bardziej szczegółowego przesłuchania B. P. w tym zakresie, należało dążyć do uzyskania akt postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez nią, celem poddania ich analizie z punktu widzenia powołanych wyżej okoliczności

Zważywszy na to, że żadna z powyższych czynności nie została zrealizowana, co w sposób bezpośredni rzutowało na braki dowodowe w niniejszym postępowaniu, a zarazem na dowolność dokonanych ustaleń faktycznych, zaskarżony wyrok należało uchylić.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy przeprowadzi postępowanie dowodowe od początku i w całości. Przesłucha oskarżonego, o ile ten nie odmówi wyjaśnień, jak również wszystkich świadków, którzy dotąd zeznawali, dążąc do tego, by przesłuchanie świadka B. P. nie ograniczało się do zagadnień ogólnych, ale do czynności egzekucyjnych zmierzających do zaspokojenia konkretnego wierzyciela – (...) Spółki z o.o. Przede wszystkim zaś Sąd I instancji uzyska akta sprawy egzekucyjnej prowadzonej przeciwko oskarżonemu, co pozwoli na ustalenie, czy wskazany wyżej pokrzywdzony został w ogóle zaspokojony, a jeżeli tak to w jakim zakresie. Niezbędne będzie także dokonanie czynności mających na celu oszacowanie wartości samochodów, względem których czynności polegające na zbyciu i ukryciu zostały oskarżonemu przypisane, gdyż protokół zajęcia (k. 2) nie wskazuje na żadną wartość. Może to być zrealizowane poprzez uzyskanie kopii umów sprzedaży tych aut, ewentualnie przez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Chodzi oczywiście o wartość samochodów na czas zarzucanego oskarżonemu zachowania.

Tak zgromadzony materiał dowodowy jest konieczny, a na chwilę obecną wydaje się wystarczający do tego, by rozważyć, czy doszło do zrealizowania przez oskarżonego znamion skutku, określonych w art. 300 § 2 k.k., a jeżeli tak, to którego z nich. Oczywiście w razie potrzeby będzie możliwe wykonanie także innych czynności dowodowych, których przeprowadzenie winno doprowadzić do wydania rozstrzygnięcia w sprawie, w razie woli stron podlegającemu uzasadnieniu z punktu widzenia norm zawartych w art. 424 k.p.k.

Z tych względów, na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. Sąd Okręgowy orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku.

Marek Siwek Beata Garczyńska Jacek Janiszek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE