UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 stycznia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. odmówił K. R. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu organ rentowy podał, że w przypadku wnioskodawczyni częściowa niezdolność do pracy winna powstać do 28 lutego 1996 roku, natomiast całkowita niezdolność do pracy przed 2 marca 2000r. Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 13 stycznia 2012 roku orzekła, że wnioskodawczyni jest trwale całkowicie niezdolna do pracy od 25 sierpnia 2009 roku, a częściowa niezdolność powstała 27 kwietnia 2009 roku, a zatem brak jest podstaw do przyznania świadczenia.

W odwołaniu pełnomocnik wnioskodawczyni K. R. wniósł o zmianę tej decyzji i przyznanie jej prawa do renty. Wskazał, iż jej stan zdrowia już w 1990 roku uniemożliwiał jej podjęcie pracy wobec zaników pamięci i otępienia czołowo skroniowego.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustalił co następuje:

K. R. urodziła się w dniu (...). Nie posiada wyuczonego zawodu. W okresie od 2 lutego 1976 roku do dnia 31 grudnia 1990 roku zatrudniona była na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w Urzędzie Gminy W G. na stanowisku referenta. Ponadto w okresie od 1 lipca 1991 roku do dnia 28 lutego 1994 roku wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą – handel obwoźny. Ponownie wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą w okresie od 20 czerwca 2006 roku do 27 czerwca 2007 roku. W okresach pomiędzy zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę oraz prowadzeniem działalności gospodarczej, była zarejestrowana jako bezrobotna (od 2 stycznia 1991 roku do dnia 1 lipca 1991 roku, od 3 lipca 2007 roku )

(dowód: świadectwo pracy z dnia 31.12.1990r. k. 8 akt rentowych, zaświadczenie k. 10 akt rentowych, zaświadczenie k. 11 akt rentowych, zaświadczenie k. 12 akt rentowych, poświadczenie ubezpieczenia k. 17 akt rentowych, poświadczenie dla celów emerytalno-rentowych k. 73, zaświadczenie k. 65)

K. R. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 kwietnia 2011 roku .

(dowód: zaświadczenie z dnia 15.11.2011r. k. 303 akt rentowych)

W dniu 11 lutego 2000 roku wnioskodawczyni wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Organ rentowy decyzją z dnia 20 marca 2000 roku odmówił prawa do renty wskazując w uzasadnieniu, iż Lekarz Orzecznik ZUS orzekł, iż jest ona zdolna do pracy. Odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji zostało wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 28 wrzesnia 2000 roku prawomocnie oddalone.

(dowód: wniosek z dnia 11.02.2000 r. k. 1-3 akt rentowych, orzeczenie z dn. 20.03.2000r. k. 22 akt rentowych, wyrok z dnia 28.09.2000r. k. 13 załączonych akt IX 1774/00, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12.07.2001 r. k. 49 załączonych akt IX 1774/00)

W dniu 5 marca 2009 roku wnioskodawczyni wystąpiła z ponownym wnioskiem o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Organ rentowy decyzją z dnia 4 czerwca 2009 roku odmówił prawa do renty wskazując w uzasadnieniu, iż w przypadku wnioskodawczyni niezdolność do pracy powinna powstać przed dniem 28 sierpnia 1996 roku, natomiast Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 26 maja 2009 roku ustaliła, że wnioskodawczyni jest częściowo niezdolna do pracy okresowo, ale data powstania niezdolności jest po 28 sierpnia 1996 roku. Organ rentowy uznał, iż wnioskodawczyni udowodniła łączny staż pracy wynoszący 19 lat, 7 miesięcy i 14 dni, w tym 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni okresów składkowych oraz 4 lata, 10 miesięcy i 26 dni okresów nieskładkowych (ograniczenie do 1/3 okresów składkowych). Odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji zostało przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. wyrokiem z dnia 17 maja 2010 roku w sprawie sygn. akt VU 1000/09 oddalone. Podstawą rozstrzygnięcia SąduOokręgowego było ustalenie, iż wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy, przy czym niezdolność ta powstała po dniu 28 sierpnia 1996 roku, a w przypadku K. R. winna powstać do 28 sierpnia 1996 roku.

Apelacja wnioskodawczyni została przez Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 9 grudnia 2010 roku w sprawie sygn. akt III AUa 808/10 oddalona.

(dowód: wniosek z dnia 5.03.2009r. k. 57-62 akt rentowych, decyzja z dnia 4.06.2009 r. k. 97 akt rentowych, odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 17 maja 2010 roku k. 146 akt rentowych, uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego k. 46-52, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 grudnia 2010 roku k. 79 załączonych akt VU 1000/09)

W dniu 16 listopada 2011 roku wnioskodawczyni wystąpiła z ponownym wnioskiem o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

(dowód: wniosek o rentę k. 297-299 akt rentowych)

Orzeczeniem z dnia 6 grudnia 2011 roku lekarz orzecznik ZUS stwierdził, iż wnioskodawczyni jest trwale całkowicie niezdolna do pracy, daty powstania całkowitej niezdolności nie da się ustalić, ale po 28 sierpnia 1996 roku. Taki wniosek wywiódł ze stopnia zaawansowania rozpoznanego u niej schorzenia w postaci otępienia.

(dowód; orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 6.12.2011r. k. 306 akt rentowych

wraz z dokumentacja medyczną )

K. R. wniosła sprzeciw od powyższego orzeczenia w wyniku czego sprawę skierowano na Komisję Lekarską ZUS, która w dniu 13 stycznia 2012 roku po rozpoznaniu choroby Alzheimera uznała wnioskodawczynię za trwale całkowicie niezdolną do pracy. Data powstania całkowitej niezdolności do pracy 25 sierpnia 2009 roku. Częściowa niezdolność do pracy powstała 27 kwietnia 2009 roku.

(dowód: orzeczenie komisji lekarskiej z dnia 13.01.2012r. k. 314 akt rentowych)

wraz z dokumentacją medyczną w aktach ZUS)

Na datę 16 listopada 2011 roku wnioskodawczyni udowodniła staż pracy wynoszący 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni okresów składkowych oraz 4 lata 10 miesięcy i 26 dni okresów nieskładkowych oraz 7 miesięcy i 16 dni okresów uzupełniających – łącznie 20 lat i 3 miesiące.

(okoliczności niesporne, wyliczenia k. 304 i 309 akt rentowych, decyzja z dnia 24.01.2012r. k. 318 akt rentowych)

Organ rentowy nie kwestionował, że na dzień 22 września 2011 roku wnioskodawczyni legitymowała się okresem składkowym i nieskładkowym powyżej 20 lat oraz, że na ten dzień była całkowicie trwale niezdolna do pracy.

(oświadczenie pełnomocnika ZUS złożone na rozprawie w dniu 6 grudnia 2013 roku nagranie od minuty 22 .00 do minuty 28.00 koperta k. 151)

Wnioskodawczyni z powodu otępienia czołowo-skroniowego stopnia znacznego jest trwale całkowicie niezdolna do pracy i samodzielnej egzystencji . Całkowita niezdolność do pracy powstała przed 22 września 2011 roku.

(dowód: opinia biegłego psychiatry B. J. k. 53-55 wraz z opinią ustną uzupełniającą nagranie od minuty 14.22 do minuty 21.50 koperta k. 151,

opinia biegłej psychiatry A. R. k. 110-111,

opinia biegłej neurolog B. J.-S. k. 123-126 wraz z opinią ustną uzupełniającą nagranie od minuty 2.50 do minuty 14.00 koperta k. 151)

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) w brzmieniu obowiązującym do dnia 22 września 2011 roku , renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy,

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b), pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a), pkt 10 lit. a), pkt 11-12, 13 lit. a), pkt 14 lit. a) i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a), pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Zgodnie z art. 57 ust. 2 ww. ustawy, przepisu art. 57 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05, OSNP 2006, Nr 19-20, poz. 305) przyjęto, że na podstawie art. 57 ust. 2 ww. ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego 10-lecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Przepis art. 58 ust 1 ww ustawy, przewiduje bowiem, iż warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej (ust. 2 art. 58).

Sąd Najwyższy w powołanej uchwale stanął na stanowisku, że w odniesieniu do kręgu osób, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny oraz są całkowicie niezdolne do pracy, nie znajduje zastosowania nie tylko art. 57 ust. 1 pkt 3, lecz także art. 58 ust. 1, a w konsekwencji ust. 2 tego artykułu. Ta kategoria osób musi natomiast spełnić szczególne i surowe warunki uzyskania prawa do renty, którymi są długi staż pracy, równy wymaganiom uzyskania prawa do emerytury oraz wymóg istnienia u ubezpieczonego całkowitej niezdolności do pracy. Należy w tym miejscu zauważyć, że ponieważ art. 57 ust. 2 ww. ustawy nie posługuje się pojęciem "wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego", to przyjęcie w powyższej uchwale interpretacji, iż do osób określonych w tym przepisie nie znajduje zastosowania art. 58 ust. 1 i 2, oznacza jednocześnie, że osoby te nie muszą spełniać warunku posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w rozumieniu art. 57 ust. 1 pkt 2, którego definicję zawiera właśnie art. 58 ust. 1 i 2 ww. ustawy.

Taki stan prawny obowiązywał do dnia 22 września 2011 roku, kiedy to ustawą z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 187, poz. 1112), która weszła w życie w dniu 23 września 2011 r., został dodany do art. 58 ust. 4 w brzmieniu: "przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o jakim mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy". Według nowego stanu prawnego, uprawniającego do renty warunku wykazania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (5 lat w 10-leciu poprzedzającym złożenie wniosku o świadczenie lub powstanie niezdolności do pracy) nie musi zatem spełniać tylko ten całkowicie niezdolny do pracy ubezpieczony, który legitymuje się okresem składkowym w rozmiarze 25 lat (kobieta) lub 30 lat (mężczyzna). Nie jest zatem zwolniona od obowiązku wykazania tej przesłanki osoba, o jakiej mowa w art. 57 ust. 2 ww. ustawy. Tym samym obecnie prawo do renty dla tego ubezpieczonego, który jest całkowicie niezdolny do pracy i legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) nie jest uzależnione od tego, żeby niezdolność do pracy powstała w okresach ubezpieczenia lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (art. 57 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy), ale nie jest możliwe uzyskanie przez taką osobę renty bez wykazania się wymaganym 5-letnim okresem składkowym i nieskładkowym w 10-leciu poprzedzającym złożenie wniosku o świadczenie lub powstanie niezdolności do pracy (art. 57 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ww. ustawy). Dopiero wykazanie się przez ubezpieczonego całkowicie niezdolnego do pracy okresem składkowym w rozmiarze co najmniej 25 lat (kobieta) lub 30 lat (mężczyzna) zwalnia go przy ubieganiu się o rentę z konieczności wykazywania zarówno tego, że niezdolność powstała w okresach ubezpieczenia lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania (art. 57 ust. 2 ww. ustawy), jak i tego, że legitymuje się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym w rozumieniu art. 57 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ww. ustawy (art. 58 ust. 4 ww. ustawy) (zob. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz pod redakcją B. Kudowska, wydawnictwo C. H. Beck 2013, wydanie 1 – komentarz do art. 57)

Po tych ogólnych rozważaniach dotyczących warunków uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, wskazać należy, iż artykuł 58 ust. 4 ww. ustawy nie ma jednak zastosowania do osób, które warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 57 ust. 2 ww. ustawy spełniły przed jego wejściem w życie , a więc na dzień 22 września 2011 roku.

Zgodnie z art. 100 ust. 1 ww. ustawy, prawo do świadczeń powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Prawo do emerytury lub renty ustala się na dzień spełnienia warunków powstania prawa do tych świadczeń, bez względu na datę podjęcia działań w celu ich realizacji, tj. datę zgłoszenia wniosku, co przesądza o zachowaniu przez zainteresowanego nabytego prawa w razie niekorzystnej zmiany stanu prawnego. Wynika to z zasady ochrony praw nabytych i niedziałania prawa wstecz (por. wyr. Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 stycznia 2013 roku w sprawie sygn. akt III AUa 575/12 (lex nr 1267355)). Innymi słowy jeżeli wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do renty zostały spełnione, powstaje prawo do tego świadczenia, także wtedy, gdy jeszcze nie został złożony o nie wniosek. Wniosek zainteresowanego nie jest bowiem elementem prawa do świadczeń rentowych. Zgodnie z przepisami ww. ustawy prawo do renty "przysługuje", jeśli zostaną spełnione warunki wymagane do nabycia tego prawa. Celem zgłoszenia wniosku jest tylko realizacja powstałego ex lege prawa. W takiej sytuacji zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia czy wprowadzające dodatkowe warunki nie mają wpływu na istnienie nabytego prawa. Zgodnie z brzmieniem powyższego przepisu, prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy dla odwołującej się postało z mocy samego prawa w dniu ziszczenia się ryzyka socjalnego, tj. w dniu powstanie tej niezdolności i kiedy spełniała wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do tego świadczenia, wymienione w art. 57 ust. 1 ww ustawy. Tym samym data zgłoszenia wniosku i data wydania zaskarżonej decyzji, nie miały zatem wpływu na powstanie prawa do tego świadczenia dla odwołującej się. Złożenie wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy zmierzało jedynie do realizacji przysługującego jej nadal prawa.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie budzi wątpliwości, że według stanu prawnego obowiązującego do 22 września 2011 roku wnioskodawczyni K. R. spełniła przesłanki do uzyskania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Organ rentowy nie kwestionował bowiem, że wnioskodawczyni na dzień 22 września 2011 roku była trwale całkowicie niezdolna do pracy. Komisja Lekarska orzeczeniem z dnia 13 stycznia 2012 roku uznała bowiem wnioskodawczynię za trwale całkowicie niezdolną do pracy od 25 sierpnia 2009 roku. Całkowitą niezdolność od pracy stwierdzili również dopuszczeni w sprawie biegli psychiatrzy. Biegły B. J. wskazał, iż całkowita niezdolność do pracy powstała przed 2 marca 2000 roku, natomiast biegła A. R., wskazała, iż całkowita niezdolność istnieje co najmniej od 2009 roku.

Ponadto na dzień 22 września 2011 roku wnioskodawczyni posiadała okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat, co również nie było kwestionowane przez organ rentowy. Jak wynika bowiem z treści zaskarżonej decyzji oraz wyliczeń znajdujących się w aktach organu rentowego, K. R. na dzień 16 listopada 2011 roku udowodniła staż pracy wynoszący 14 lat, 8 miesięcy i 18 dni okresów składkowych oraz 4 lata 10 miesięcy i 26 dni okresów nieskładkowych oraz 7 miesięcy i 16 dni okresów uzupełniających – łącznie 20 lat i 3 miesiące. Tym samym na dzień 22 września 2011 roku legitymowała się łącznie okresem co najmniej 20 lat i 1 miesiąc.

Podsumowując wskazać należy, iż na dzień 22 września 2011roku wnioskodawczyni spełniała wymagane ustawą warunki do przyznania prawa do reny z tytułu niezdolności do pracy, bowiem została uznana przez Komisję Lekarską ZUS za trwale całkowicie niezdolną do pracy, a niezdolność ta powstała od 25 sierpnia 2009 roku.

Na marginesie wskazać należy, iż prowadzeniu niniejszego postępowania oraz wyrokowaniu nie sprzeciwiała się treść prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 17 maja 2010 roku w sprawie sygn. akt VU 1000/09, którym Sąd ten oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego z dnia 4 czerwca 2009 roku. Prawomocny wyrok oddalający odwołanie od decyzji odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie stanowi przeszkody procesowej do rozpoznania odwołania od kolejnej decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia (zob. wyr. SN z 13.11.2009 r., III UK 48/09, Legalis). Wnioskodawczyni w postępowaniu w sprawie VU 1000/09 odmówiono przyznania świadczenia rentowego, bowiem nie posiadała ona 20-letniego okresu ubezpieczenia (udowodniła łączny okres składkowy i nieskładkowy 19 lat, 7 miesięcy i 14 dni) i wobec powyższego całkowita niezdolność do pracy winna powstać w okresie do 28 sierpnia 1996 roku. Jak ustalił Sąd Okręgowy niezdolność całkowita wnioskodawczyni powstała po 28 sierpnia 1996 roku.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawczyni ponownie domagała się prawa do tego samego świadczenia, jednakże spełniła warunek posiadania 20 letniego łącznego okresu składkowego i nieskładkowego. Sąd przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy jest związany poczynionym w poprzednim postępowaniu ustaleniem co do braku niezdolności do pracy na określony dzień. Jak wskazał SN w uzasadnieniu wyr. z 6.1.2009 r. (I UK 209/08 (OSNP 2010, Nr 13-14, poz. 173), zachodzi zatem swoista prekluzja związana z niedopuszczalnością dokonania innego ustalenia w tym zakresie. W niniejszym postępowaniu Sąd prowadził postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawczyni na dzień 22 września 2011 roku, a więc na inną datę niż poczynił to Sąd Okręgowy w sprawie VU 1000/09. Tym samym powyższe nie stanowiło wyjścia przez Sąd poza związanie poprzednim prawomocnym ustaleniem.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał K. R. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na stałe od dnia 1 listopada 2011 roku (tj. od pierwszego dnia miesiąca w którym zgłoszono wniosek) .

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik tj. art. 98 k.p.c. zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. na rzecz K. kwotę 60 złotych, na podstawie § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 461).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE