UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 24 października 2012 r.

Wyrokiem z dnia 27 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 19 grudnia 2011 r. w ten sposób, że przyznał M. S. emeryturę od dnia 1 października 2011 r.

Sąd Okręgowy stwierdził, że bezspornym jest, że wnioskodawca, urodzony (...), na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się okresem zatrudnienia wynoszącym 27 lat, 10 miesięcy i 2 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 14 lat i 21 dni w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca w okresie od 7 kwietnia 1978 r. do dnia 1 grudnia 1980 r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w K., świadcząc pracę na stanowisku cieśli (prace ciesielskie przy wznoszeniu budowli przemysłowych i na cele mieszkaniowe). Wnioskodawca wykonywał różne szalunki pod betonowanie, przede wszystkim szalunki pod stropy i fundamenty. Najpierw wykonywał szalunek z desek (przy stropach szalunki trzeba było podstemplować), potem robił zbrojenie, a na to wylewano beton. Odwołujący się robił też szalunki pod fundamenty hal przemysłowych bądź bloków mieszkalnych, które były zlokalizowane w głębokich wykopach oraz szalunki pod schody. Dostawał zupy regeneracyjne w sezonie jesienno-zimowym. Pracę w tym charakterze wykonywał stale i w pełnym wymiarze. W dniu 5 października 2011 r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie emerytury.

Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawca w spornym okresie był zatrudniony na stanowisku cieśli i wykonywał prace powiązane z pracami zbrojarskimi i betoniarskimi w budownictwie. Praca cieśli ujęta jest w zarządzeniu Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisku pracy w zakładach pracy podległych Ministrowi Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach (ZP-BHP-5-0152/83) w Dziale V w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych w pkt. 1 ppkt. 4. Jakkolwiek w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie ma wprost wymienionego stanowiska cieśli, niemniej jednak Sąd Okręgowy podkreślił, że w sprawie nie liczy się sama nazwa stanowiska ale rodzaj pracy wykonywanej w związku z tym stanowiskiem. Sąd I instancji wskazał, iż pomocnym w ustaleniu, czy praca na danym stanowisku była wykonywana w szczególnych warunkach są wykazy resortowe.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca w okresie od 7 kwietnia 1978 r. do 1 grudnia 1980 r. pracował na stanowisku cieśli wykonującego pracę związane z pracami zbrojarskimi i betoniarskimi, która to praca została zaliczona, zgodnie z wykazem A dział V pkt. 4, będącym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Uwzględnienie powyższego okresu sprawia, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym okresem pracy w warunkach szkodliwych określonych w wykazie A w wymiarze co najmniej 15 lat. Z tych względów Sąd I instancji, powołując się na art. 32 w zw. z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. 1983 r. nr 8, poz. 43 z póź. zm.) zmienił zaskarżoną decyzję o czym orzekł jak w sentencji na zasadzie art.477¹⁴ §2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania. Strona skarżąca zarzuciła sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające na zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) w K. w okresie od 7 kwietnia 1978 r. do 1 grudnia 1980 r. W uzasadnieniu podniesiono, że z zeznań wnioskodawcy wywnioskować można, że nie świadczył on stale i w pełnym wymiarze prac zbrojarskich i betoniarskich. Pracował on głównie jako cieśla, wykonując przede wszystkim szalunki pod stropy i fundamenty oraz szalunki na schody, co oznacza, iż nie wykonywał pracy zbrojarza czy też betoniarza. Organ rentowy podniósł, że chociaż wykazy resortowe i zakładowe nie stanowią samodzielnej podstawy do zaliczenia danego rodzaju zatrudnienia do prac w szczególnych warunkach, to mogą być one pomocne przy wykładni przepisów rozporządzenia. Organ rentowy zarzucił, że w zarządzeniu Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisku pracy w zakładach pracy podległych Ministrowi Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach w Dziale V poz. 4 wymienione są stanowiska zbrojarza, zbrojarza prefabrykatów, betoniarza, zestawiacza surowców i mieszanek oraz operatora betoniarki-betoniarza. Sprawia to, iż typowe prace ciesielskie, jakie wykonywał wnioskodawca, nie były pracami wykonywanymi stale i w pełnym wymiarze przy zbrojeniu i betonowaniu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył kwestii, czy wnioskodawca spełnia warunki uprawniające go do otrzymania emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), a zwłaszcza, czy legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 cyt. ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego m.in. w art. 32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze

wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Ust. 2 stanowi, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) rozporządzenie to stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4 -15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. W myśl § 4 ust. 1 pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,

2) (skreślony), oraz 3) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Należy podkreślić, że przewidziana w art. 184 cyt. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych emerytura jest świadczeniem wyjątkowym w pracowniczym systemie emerytalnym i dlatego przyznanie do niej prawa wymaga wykazania w sposób pewny i nie budzący wątpliwości spełnienia wszystkich wymaganych warunków, a zwłaszcza posiadania co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, co zgodnie z przytoczonymi wyżej przepisami - może nastąpić na podstawie Wykazu A, stanowiącego załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Tylko bowiem prace wymienione w tym wykazie mogą być uznane za prace w szczególnych warunkach, uprawniające do tego świadczenia.

Wprawdzie wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz. 638 i z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003, nr 17, poz. 419), jednakże oczywistym jest, że świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c. Świadectwo (analogicznie angaże) traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 roku, I UK 24/09, LEX nr 518067). Dlatego też w razie wszczęcia postępowania sądowego ( art. 473 § 1 k.p.c.), toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym, dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia zarówno wtedy, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a ZUS kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument taki nie może być sporządzony (teza 1 wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004 r., III AUa 2474/03, LEX nr 151770; zob. też wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98 z glosą 1 T. Bińczyckiej-Majewskiej oraz z dnia 7 października 2003 r., II UK 87/03, OSNP 2004/14/248). W rozpoznawanej sprawie tak też uczynił Sąd Okręgowy. Uznał bowiem w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe wnioskodawcy okres zatrudnienia od 7 kwietnia 1978 r. do 1 grudnia 1980 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K., jako pracę w warunkach szczególnych, gdyż ustalił, że wykonywał on czynności o których mowa w wykazie A dział V poz. 4 cyt. rozporządzenia. Sąd Apelacyjny w pełni podziela poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne oraz dokonaną ocenę prawną, a tym samym wydane w sprawie rozstrzygnięcie. Sąd Okręgowy w oparciu o przeprowadzone postępowania dowodowe trafnie uznał, że wykonywana przez wnioskodawcę praca stanowi w istocie pracę w warunkach szczególnych.

Wbrew zarzutom organu rentowego dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Jakkolwiek w powołanym rozporządzeniu ujęte są w wykazie A dział V poz. 4 jedynie prace zbrojarskie i betoniarskie, to jednakże w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego nie stanowi to przeszkody w zakwalifikowaniu spornego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Podkreślić należy także, że ustawodawca, zapewne celowo, ujął w wykazie „prace zbrojarskie i betoniarskie” z uwagi, iż pod pojęciem tym kryje się szerszy zakres obowiązków, niż gdyby tylko określił samo stanowisko pracy jako zbrojarz lub betoniarz. Literalne brzmienie wprost obliguje do zakwalifikowania w tym zakresie wszelkich prac które, związane są bezpośrednio ze zbrojeniem i betonowaniem. Analizując zatem zakres przedmiotowy obowiązków, charakterystycznych dla powyższych prac odnieść należy się do zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury i renty. W wykazie, w dziale V pkt. 1 ppkt. 4 ujęte zostało między innymi stanowisko cieśli. Z przedłożonego do akt sprawy świadectwa pracy wynika wprost, iż w spornym okresie wnioskodawca był zatrudniony jako cieśla, a zatem uznać należy na gruncie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., iż w rzeczywiści wykonywał w istocie prace kwalifikujące się jako prace zbrojarskie i betoniarskie, o których mowa wykazie A dział V poz. 4. Za słusznością i koniecznością odniesienie się do zarządzeń resortowych, w zakresie interpretacji prac ujętych w powołanym wykazie stanowiącym załącznika do cyt. rozporządzenia, przemawia wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., sygn. akt II UK 218/09. Sąd ten stwierdził , że wykazy resortowe mają charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego czy centralny związek spółdzielczy w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową. Podkreślić przy tym należy, że stanowiska wykazane w zarządzeniach resortowych nie mogą wykraczać poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach, wymienionych w załączniku do powołanego rozporządzenia. Upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych wynikające z § 2 ust. 2 tego rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów niepozostających w zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, lecz obejmowało tylko ustalenie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach i nie przewidywało możliwości wykroczenia poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienione w załączniku do rozporządzenia. Na tej podstawie wymienione podmioty mogły tylko wskazać, na których stanowiskach są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B, nigdy zaś ustanawiać nowych stanowisk pracy. Określone w art. 93 ust. 2 Konstytucji akty prawne, niebędące obecnie źródłem prawa - w tym zarządzenia ministrów, nie mogą być samodzielną podstawą prawną indywidualnych decyzji, jednakże akt prawny, mający swoje umocowanie w ustawie i rozporządzeniu Rady Ministrów, a ponadto nieodnoszący się do praw podmiotowych obywateli, który jest w istocie jedynie wykazem prac wykonywanych w szczególnych warunkach, nadal obowiązuje. Określone w nim skutki prawne wykonywania takich prac nie są bowiem wskazywane przez to zarządzenie, lecz stanowi o nich ustawa i utrzymane jej przepisami w mocy rozporządzenie Rady Ministrów (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392 oraz z dnia 20 października 2005 r. I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306). Wykazy resortowe mają zatem charakter informacyjny, ułatwiający identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej.

Organ rentowy w apelacji nie podniósł żadnych zarzutów ani też nie przytoczył dowodów, które poddawałyby w wątpliwość trafność zaskarżonego wyroku. Sformułowany zarzut sprzecznych istotnych ustaleń faktycznych nie zasługuje w okolicznościach niniejszej sprawy na uwzględnienie. Z zeznań wnioskodawcy wynika wprost, że był obecny podczas całego procesu budowy, tj. od wykonania szalunków do zalania ich betonem. Uczestniczył także w czynnościach związanych ze zbrojeniem. Podkreślenia wymaga nadto fakt, że wnioskodawca świadczył pracę w brygadzie, która zajmował się tylko i wyłącznie pracami ciesielskimi, zbrojarskimi i betoniarskimi, przy czym nie było podziału na zespołu, które wykonywałyby tylko pracę związaną z szalowaniem, czyli ciesielskimi oraz zbrojarskimi bądź betoniarskimi.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok oparty został na niewadliwych ustaleniach faktycznych i jest zgodny z prawem, stąd orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 385 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE