WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Zbigniew Ciechanowicz (spr.)
Sędziowie:	SO Wiesława Buczek - Markowska SR del. Tomasz Cegłowski
Protokolant:	stażysta Anna Grądzik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2016 roku w S.

sprawy z powództwa Gminy M. S.

przeciwko L. O. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powódkę od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 25 maja 2015 roku, sygn. akt II C 755/14

oddala apelację.

SSO Wiesława Buczek – Markowska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSR del. Tomasz Cegłowski

Uzasadnienie wyroku z dnia 20 kwietnia 2016 r.:

Powódka Gmina M. S. wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych L. O. (1), K. O. oraz A. G. kwoty 17.764,49 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w sposób szczegółowo wskazany w pozwie, tytułem odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokalu za okres od lutego 2012 r. do lutego 2014 r.

Pozwana A. G. i K. O. oświadczyli, że przedmiotowy lokal zajmowany jest bez tytułu prawnego, a zaległości w płatnościach są wynikiem braku pracy. Oświadczyli, że nie kwestionują wysokości naliczeń dokonywanych przez Gminę za korzystanie z lokalu i chcieliby spłacić zadłużenie w ratach.

Pozwana L. O. (2) przyznała, iż od lutego 2012 roku zamieszkuje w lokalu, oświadczając, że nie kwestionuje wysokości opłat naliczonych przez Gminę. Wniosła o nieobciążanie jej kosztami związanymi z zajmowanym lokalem, gdyż jedynym źródłem jej utrzymania jest stypendium socjalne.

Wyrokiem z dnia 25 maja 2015 r. Sąd Rejonowy uwzględnił w całości powództwo wobec A. G. i K. O. (pkt I), lecz oddalił powództwo w stosunku do L. O. (2) (pkt II), odstępując jednocześnie od obciążania pozwanych kosztami postępowania (pkt III).

Powyższe rozstrzygnięcie oparto m.in. o następujące ustalenia i rozważania:

Powódka Gmina M. S. jest właścicielem nieruchomości budynkowej znajdującej się w S. przy ul. (...). Pozwana A. G. była najemcą stanowiącego własność powódki lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w S.. W związku z zaległościami w płatnościach za lokal, powódka wypowiedziała umowę najmu ze skutkiem na dzień 31 stycznia 2002 r. i wezwała osoby zajmujące lokal do jego opróżnienia. Pomimo rozwiązania umowy najmu pozwani nie opuścili lokalu powódki. W związku z powyższym powódka nalicza od pozwanych odszkodowanie za bezumowne zajmowanie lokalu.

Należności za bezumowne korzystanie z lokalu przy ul. (...) w S. za okres od lutego 2012 r. do lutego 2014 r. wynoszą 17.764,49 zł. Pismem z dnia 3 marca 2014r., powódka wystosowała do pozwanych ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty ww. kwoty.

Pozwani obecnie zamieszkują, jak i zamieszkiwali w przedmiotowym lokalu w okresie od lutego 2012 r. do lutego 2014 r.

Pozwana A. G. obecnie pracuje jako pomoc kuchenna otrzymując wynagrodzenie w kwocie 700 złotych netto. Żadnych innych świadczeń nie otrzymuje. Choruje na astmę i nadciśnienie, jest po nowotworze, ma chory kręgosłup. Na lekarstwa wydaje około 100 złotych miesięcznie. Pozwany K. O. stale poszukuje pracy, obecnie pracuje w K., jednak na okres próbny.

L. O. (1) ma obecnie 20 lat i jest na drugim roku studiów, nie pracuje, jest panną, otrzymuje stypendium socjalne w kwocie 650 zł miesięcznie. Tą kwotą wspomaga rodziców finansowo. Nie posiada żadnych oszczędności. Bez przeszkód kontynuuje swoja edukację. Po ukończeniu 3 – ego roku studiów, kończącego się egzaminem licencjackim, zamierza rozpocząć dwuletnie studia magisterskie.

Opłaty za prąd wynoszą do 100 złotych miesięcznie, Internet i TV - 70 złotych miesięcznie. Pozwani nie mają żadnych kredytów, pożyczek, spłacają komornika po 500 złotych miesięcznie.

Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji powództwo wobec pozwanych A. G. i K. O. uznał za zasadne, gdyż wynikające z treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity Dz.U. z 2005 r., nr 31, poz. 266 z późn. zm.), zaś niesłuszne wobec pozwanej L. O. (1) z uwagi na jego sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Dostrzegając wyjątkowość wskazanej tu normy Sąd I instancji przyjął, że przy jej zastosowaniu należy mieć na względzie dwie zasadnicze okoliczności, a mianowicie, że domniemywa się, iż osoba korzystająca ze swego prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego oraz że odwołanie się, zwłaszcza ogólnikowo, do klauzul generalnych przewidzianych w art. 5 k.c. nie może podważać pośrednio mocy obowiązujących przepisów prawnych. Taka praktyka - jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie - mogłaby bowiem prowadzić do naruszenia zasady praworządności w demokratycznym państwie prawnym ( por. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00, OSNC 2002, z. 3, poz. 32). Zastosowanie art. 5 k.c. - jak podkreślił Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu - wymaga więc wszechstronnej oceny całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu z konkretnym stanem faktycznym.

Sąd miał na uwadze to, że Gmina M. S. – Zarząd (...) – jako dysponent zasobu mieszkaniowego – obowiązana jest do prowadzenia racjonalnej, sprawiedliwej polityki mieszkaniowej posiadanym zasobem, oraz to, że jest faktem powszechnie znanym, że na terenie Gminy M. S. krąg osób uprawnionych z uwagi na sytuację ekonomiczną, życiową do uzyskania mieszkania z zasobu Gminy znacznie przekracza ilość mieszkań pozostających w dyspozycji Gminy, że czas oczekiwania na te mieszkania wynosi co najmniej kilka lat, a wśród oczekujących są rodziny z małymi dziećmi, osoby o bardzo niskich dochodach, schorowane, o ograniczonych możliwościach zarobkowania. Dodając, że do statutowych obowiązków powódki należy zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej oraz pomoc osobom najuboższym i znajdującym się w trudniej sytuacji życiowej, zdrowotnej i rodzinnej.

Sąd I instancji zwrócił uwagę na to w jakich pozwana L. O. (1) stała się dłużnikiem powódki. Pozwana nie miała w chwili uzyskania pełnoletniości i później żadnej wiedzy na temat zasady na jakiej zajmowała sporny lokal mieszkalny; miała jedynie pobieżną wiedzę odnośnie sytuacji materialnej rodziny, a w tym wiedzę na temat zaległości płatniczych wobec powódki. Co więcej, pozwana ta do dnia dzisiejszego pobiera naukę i do dnia dzisiejszego nie podjęła jeszcze stałej pracy zarobkowej. Ponadto nadal jej jedynym źródłem utrzymania jest stypendium socjalne, która obecnie wynosi około 650 zł miesięcznie. Pozwana będzie pobierała jeszcze naukę przez ponad trzy lata, zanim zdobędzie kwalifikacje zawodowe umożliwiające jej samodzielne utrzymanie się. W polu widzenia zachować trzeba również, że studia jakie odbywa pozwana wiążą się z ciągłymi wydatkami, a ich harmonogram nie pozwala na podjęcie przez pozwaną zatrudnienia.

Sąd I instancji podkreślił, że pozwana L. O. (1) nie miała żadnego wpływu na sytuację w jakiej się znalazła, a co za tym idzie za zaistniałą sytuacje nie ponosi żadnej winy.

W zaistniałej sytuacji zatem obciążanie pozwanej długiem w wysokości blisko 15.000 zł z narastającymi ciągle odsetkami ustawowymi na „starcie w dorosłe życie” postawiłoby pozwaną w skrajnie ciężkiej sytuacji. W ocenie Sądu I instancji powódka w obliczu trudnej sytuacji życiowej i materialnej pozwanej, w kontekście okoliczności powstania zadłużenia, nie może żądać od niej należności dochodzonych w niniejszej sprawie. Przeciwna ocena w tym zakresie skutkowałaby udzieleniem ochrony żądaniu, które w okolicznościach niniejszej sprawy uznać należało za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Dodatkowo, biorąc pod uwagę trudną sytuację materialną i rodzinną pozwanych – szczegółowo przedstawioną wyżej, Sąd I instancji na podstawie przepisu art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania pozwanych kosztami procesu poniesionymi przez stronę powodową, stając na stanowisku, iż już w obecnej sytuacji pozwani żyją poniżej minimum socjalnego i nie mają realnych perspektyw na wyjście z powstałego zadłużenia, które wynosi około 80.000 zł i ciągle rośnie. W tym aspekcie uwzględniono dodatkowo fakt, iż pozwani spłacają w miarę możliwości zadłużenie wobec powódki za poprzednie okresy, nie uchylają się od ciążących na nich obowiązków pomimo ciężkiej sytuacji, w jakiej się znajdują.

Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 25 maja 2015 r., sygn. akt II C 755/14 w części dotyczącej punktów II i III, w zakresie oddalającym powództwo wobec pozwanej L. O. (1) oraz rozstrzygającej o kosztach procesu i zażądała jego zmiany poprzez zasądzenie od tej pozwanej 17.764,49 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwot: 15.854,22 zł od dnia 27 lutego 2014 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 1.910,27 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i dodatkowo zasądzenia od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania za obie instancje. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego, tj: art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 688 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego poprzez ich błędną wykładnie, co w konsekwencji doprowadziło do uwzględnienia powództwa w części i oddalenia powództwa w pozostałym zakresie co do pozwanej L. O. (1).

Powódka zaakcentowała, iż Sąd I instancji prawidłowo ocenił zasadność powództwa w stosunku do A. G. oraz K. O., i zasądził od tych pozwanych na rzecz powódki żądane kwoty. Sąd I instancji, w punkcie II wyroku, oddalił powództwo w stosunku do pozwanej L. O. (1). Powód wskazał jednak, że pozwana wiedziała o sytuacji materialnej rodziny oraz wiedziała, że zajmuje sporny lokal bez podstawy prawnej, a dowiedziała się o zaległości w chwili uzyskania pełnoletniości. W ocenie powódki nie nadużywa ona swojego prawa podmiotowego, gdyż powództwo wobec L. O. (1) zostało ograniczone do należności powstałych w chwili uzyskania przez nią pełnoletniości, zaś całość zaległości na przedmiotowym lokalu wynosi 80 000 zł. Ponadto powódka wskazała, że pozwani nie płacili i nie płacą dobrowolnie za zajmowany lokal od wielu lat, podczas gdy bieżące rachunku są przez pozwanych uiszczane. Dodatkowo, pozwana tak jak inni studenci mogła by pracować, czego nie czyniła chociaż jest osobą zdrową.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie była zasadna.

Analiza treści zarzutów apelacji i jej uzasadnienia prowadzi do wniosku, iż powódka w istocie kwestionuje nie tyle naruszenie przez Sąd I instancji art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 688 1 § 1 k.c., gdyż stan faktyczny w sprawie nie był sporny, lecz zastosowania przez ten Sąd art. 5 k.c.

Sąd odwoławczy podziela oceny Sądu I instancji prowadzące do wniosku, iż roszczenie powódki w niniejszej sprawie nie zasługuje na ochronę skutkującą obciążeniem pozwanej L. O. (3) obciążeniem solidarnym obowiązkiem zapłaty należności ze bezumowne korzystanie z lokalu opisanego pozwem.

Wskazać na wstępnie należy, iż nie można zaakceptować poglądu powódki, iż jedynie wyrazem jej poczucia dbałości o dobro osób będących w podobnej do pozwanej sytuacji będzie fakt dochodzenia należności za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego jedynie za okres od chwili uzyskania przez te osoby pełnoletniości.

Z treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity Dz.U. z 2005 r., nr 31, poz. 266 z późn. zm.) zwanej dalej Ustawą, wynika że do zapłaty odszkodowania zobowiązane są osoby zajmujące lokal. Dla ustalenia, że osoba „zajmuje” lokal konieczne jest przypisanie tej osobie woli wykonywania tej czynności, pozostawania, zamieszkiwania w danym lokalu. Lokal mieszkalny nie może być „zajmowany” bez woli osoby faktycznie pozostającej (mieszkającej) w tym lokalu. W odniesieniu do małoletnich nie można przypisać im woli pozostawania w danym lokalu. Z treści art. 92 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, a według art. 26 § 1 k.c. miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Małoletniemu nie można przypisać woli pozostawania (mieszkania) w określonym miejscu, ponieważ wole tę wyrażają rodzice wykonując władzę rodzicielską. To właśnie konieczność podporządkowania się dziecka władzy rodzicielskiej powoduje, że dziecko w zakresie miejsca zamieszkania jest bezwolne, wola rodziców decyduje o miejscu zamieszkania dziecka. Brak woli zamieszkiwania po stronie małoletniego stanowi dalej, że osoby te nie „zajmują” lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy 18 ust. 1 Ustawy, nie są zatem zobowiązane do zapłaty odszkodowania. Interpretację tę wspiera argument natury celowościowej. Przyjęcie odmiennego poglądu oznaczałoby, że dzieci uzyskując pełnoletniość wchodzą w dorosłe życie z długiem wynikającym z czynności (zaniechania) ich rodziców, którzy w dacie powstania tego długu zobowiązani byli jednocześnie do dostarczania dzieciom środków utrzymania. Z jednej strony rodzice zapewniając dzieciom miejsce zamieszkania wykonywaliby obowiązek alimentacyjny, z drugiej strony dzieci zobowiązane byłby do zapłaty za wykonanie przez rodziców tego obowiązku alimentacyjnego. Koszt wykonania obowiązku alimentacyjnego przez rodziców obciążałby dziecko. Interpretacja art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów prowadząca do przyjęcia, że istnieje roszczenie wobec małoletnich z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego jest nie do pogodzenia z art. 133 k. r. i o. (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie w sprawie II Ca 1127/15).

Akceptując takie rozumowanie dostrzec wypada, iż pozwana L. O. (1) osiągając pełnoletniość, z dnia na dzień znalazła się w sytuacji, w której zaczęła ponosić odpowiedzialność za swoje zachowania, w tym odpowiedzialność związaną z kosztami bezumownego zajmowania mieszkania komunalnego. Przy czym jej status materialny jako osoby uczącej się i zdobywającej kwalifikacje zawodowe nie uległ istotnej zmianie. Z jednej strony z przyczyn moralnych zobowiązana jest do pomocy rodzicom w borykaniu się z perspektywą spłaty ponad 80 000 zł złotych zadłużenia z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego, z drugiej nie posiada jakichkolwiek możliwości płatniczych związanych z koniecznością pokrywania bieżących kosztów zajmowania lokalu opisanego pozwem, jak i też regulowania zaległości powstałych po osiągnięciu pełnoletniości.

Dostrzegając, to iż pozwana w opisanej tu sytuacji znalazła się z przyczyn nie leżących po swojej stronie, ani również z przyczyn dotyczących Gminy M. S., zwrócić uwagę należy na to, że Gmina jako podmiot prawa publicznego również obowiązana jest do wykazania pewnej dbałości o dobro lokalnej społeczności, zwłaszcza będącej w wieku pozwanej.

Trudno dociec jakiego efektu oczekiwała powódka domagając się zapłaty od pozwanej kwoty ponad siedemnastu tysięcy złotych, w sytuacji, gdy nie była w stanie jej egzekwować od rodziców pozwanej, podobnie jak i pozostałych zaległych należności za korzystanie z lokalu. Oczekiwanie, iż pozwana będąc studentką może podjąć pracę zarobkową, z której powódka będzie w stanie egzekwować i zaspokoić należności opisane pozwem nie może być uznane za przejaw dbałości o dobro wspólnoty samorządowej, gdyż już tylko zwykłe zasady rozsądku życiowego wskazują na nierealność takich dążeń, które mogą co najwyżej prowadzić do efektu odmiennego niż zakładany - stanu bezrobotności, bezdomności, a w efekcie społecznego wykluczenia młodej osoby.

Dochodzenie przez powódkę roszczenia należało więc uznać za zachowanie sprzeczne z zasadą współżycia społecznego, rozumianą jako konieczność opierania się uprawnionego na względach słuszności, oraz kierowania się w działaniu dobrymi obyczajami. Tych wymogów nie może całkowicie przysłaniać niezbędna staranność i troska podmiotów prawa publicznego, niewątpliwie konieczna dla ochrony interesów fiskalnych Gminy. Podmioty należące i do tej kategorii muszą w swych zachowaniach kierować się także usprawiedliwionym przekonaniem, że, dbając o interes powszechny nie krzywdzą nikogo swoim postępowaniem.

Wskazać należy i to, że nadużycie prawa podmiotowego nie może prowadzić do jego utraty. Powódka nie utraci roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu przy ul. (...) w S. za okres od lutego 2012 r. do lutego 2014 r., gdyż będzie mogła je egzekwować od A. G. i K. O..

Aczkolwiek powódka zaskarżyła wyrok Sądu I instancji również w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania rozpoznawczego, to jednak nie sformułowała w tym zakresie jakichkolwiek konkretnych zarzutów. Sąd Rejonowy odstępując od obciążania pozwanych kosztami postępowania w trybie art. 102 k.p.c. nie naruszył normy wynikającej z tej regulacji. Trudna sytuacja życiowa i materialna pozwanych oraz ich zadłużenie przekraczające w sposób oczywisty ich możliwości zarobkowe aktualnie i przyszłe stanowi wystarczający argument za akceptacją również tego rozstrzygnięcia Sądu I instancji.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 385 k.p.c. apelację powódki oddalono.

SSO Wiesława Buczek-Markowska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSR del. Tomasz Cegłowski