UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 04 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, sygn. akt II Ns 3087/11:

I. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem gospodarczym, oznaczonej jako działka nr (...), położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, XI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...),

na nieruchomości gruntowej zabudowanej oznaczonej jako działka nr (...), położonej w P., dla której Sąd Rejonowy Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, XI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...)

służebność drogi koniecznej polegającej na prawie przejazdu i przechodu zgodnie z jej przebiegiem wskazanym w wariancie pierwszym opinii biegłego geodety P. I., znajdującej się na karcie 602-609 akt, stanowiącej integralną część postanowienia,

II. tytułem wynagrodzenia zasądził od solidarnych wnioskodawców R. S. i T. S. na rzecz M. S., J. P. i R. P. kwoty po 709,00 zł w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia wraz z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia w płatności,

III. oddalił pozostałe wnioski stron,

IV. koszty postępowania, w tym koszty zastępstwa prawnego każda ze stron ponosi we własnym zakresie,

V. tytułem kosztów sądowych zasądził od uczestników postępowania M. S., J. P. i R. P. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwoty po 2.692,55 zł.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy powołał się na następujące ustalenia i rozważania prawne:

Własność nieruchomości stanowiącej zabudowaną działkę nr (...), o obszarze 1117 m.kw., położonej w P. przy ul. (...) przysługiwała małżonkom W. i F. M.. Na nieruchomości tej znajdował się budynek gospodarczy- sklep, wynajmowany od 1985 r. przez T. i R. S.. Wnioskodawcy prowadzili w nim działalność gospodarczą. Klienci sklepu wchodzili od strony frontowe , znajdującej się przy ul. (...). Budynek posiadał drugie wejście od zaplecza, z którego wnioskodawcy korzystali na potrzeby dostawy i rozładunku towaru. Od zaplecza znajdowało się również wejście do piwnicy.

Nieruchomość stanowiąca działkę nr 492/1 decyzją Urzędu Gminy w P. z dnia 17 lutego 1992 r. została podzielona na mniejsze działki: 492/3 o pow. 0,0112 ha, 492/4 o pow. 0,0204 ha, 492/5 o pow. 0,0137 ha, 492/6 o pow. 0,0673 ha. Zgodnie z treścią ww. decyzji, jedna z działek tj. 492/5 miała stanowić wspólny dojazd do działek nr (...).

Wnioskodawcy, T. i R. S. nabyli 20 maja 1992 r. na podstawie aktu notarialnego Repertorium A nr 2820/1992 od W. i F. M. nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 112 m.kw. położoną w P. przy ul. (...), zabudowaną budynkiem gospodarczym. Wnioskodawcy prowadzili w nim sklep do czasu przejścia na emeryturę, korzystając z działki nr (...) na potrzeby dojazdu do swej nieruchomości, wykorzystując jak dotychczas wejście do budynku znajdujące się od strony działki nr (...), jak również wspólne wejście do piwnicy będące na działce nr (...). Przez działkę tą przebiegają również media wnioskodawców – kanalizacja i energia elektryczna.

Nieruchomość oznaczona jako działka (...) stanowi obecnie własność uczestników postępowania M. S., J. P. i R. P., spadkobierców poprzedników prawnych. Nieruchomość jest zamieszkiwana przez J. P. z dziećmi i konkubiną oraz przez I. P. z rodziną. Dzieci korzystają z ogrodzonego terenu posesji na potrzeby zabaw.

Wnioskodawcy nie korzystali natomiast z nieruchomości sąsiedniej to jest z nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, gospodarczym i szambem, oznaczonej jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), a której współwłaścicielami są w chwili obecnej uczestnicy I. M. (2) i Gmina P.. Wnioskodawcy nie korzystali również z nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) stanowiącej drogę wewnętrzną , należącą do Gminy P.. Do daty wszczęcia postępowania na granicy nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) stał mur. Został ona rozebrany, a w tym miejscu zostało posadowione ogrodzenie z siatki metalowej, przy którym stoi blaszany garaż wykorzystywany przez I. M. (2).

(...) uczestników M. S., J. P. i R. P. jak również Gminy P. i I. M. (2) są ogrodzone, posiadają również bramy wjazdowe.

Wobec zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w 2004 r., wnioskodawcy postanowili zbyć nieruchomość K. i A. B.. Stosowna umowa nie została spisana, a w kwietniu 2011 r. małżonkowie B. przystąpili do remontu budynku. Jednocześnie zwrócili się z prośbą o umożliwienie im dojazdu przez nieruchomość uczestników, działkę nr (...). W trakcie remontu w dniu 28 kwietnia 2011 r. małżonkowie B. niespodziewanie zamurowali frontowe wejście, a w to miejsce wybili dwa otwory okienne. Zostały również wylane fundamenty pod dodatkowy pokój od zaplecza. Pismem z dnia 29 kwietnia 2011 r. M. S. w imieniu własnym oraz pozostałych współwłaścicieli oznajmiła K. i A. B., że nie wyraża zgody na dalsze przejście i przejazd przez działkę nr (...) oraz poinformowała o zamiarze zawiadomienia nadzoru budowlanego o dokonanych remontach, a w szczególności o zamurowaniu frontowego wejścia. Na wniosek T. S. z dnia 12 sierpnia 2011 r. wszczęte zostało postępowanie o udzielenie pozwolenia na przebudowę budynku gospodarczego posadowionego na działce (...) wraz ze zmianą sposobu użytkowania budynku gospodarczego na budynek usługowo- mieszkalny. Postępowanie wyjaśniające potwierdziło zaistnienie samowoli budowlanej. Wobec powyższego, postanowieniem z 30 listopada 2011 r. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego wstrzymał prowadzenie ww. robót budowlanych. Wszczęte przez wnioskodawczynię postępowanie administracyjne zostało natomiast decyzją z dnia 19 grudnia 2011 r. nr (...) umorzone. A. i K. B. wycofali się z zamiaru ostatecznego nabycia ww. nieruchomości.

W chwili obecnej nieruchomość wnioskodawców nie jest przez nikogo użytkowana. Remont nie został zakończony. Wnioskodawcy nie podjęli decyzji co do dalszego przeznaczenia nieruchomości.

Droga oznaczona jako działka (...), stanowiąca drogę wewnętrzną, dojazdową do drogi publicznej przy ulicy (...) stanowi własność Gminy P. i nie jest drogą publiczną. Natomiast droga oznaczona jako działka (...) znajduje się w ciągu drogi wojewódzkiej nr (...) N. – T. – P. – T. i jest drogą publiczną klasy G. Ze względów bezpieczeństwa nie jest możliwe zlokalizowanie zjazdu na działkę nr (...) bezpośrednio z drogi wojewódzkiej nr (...) (ul. (...)).

Wnioskodawcy złożyli w Urzędzie Miejskim w P. wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) . Wniosek został rozpatrzony negatywnie.

Postanowieniem Sądu zlecono biegłemu geodecie sporządzenie dwóch zaproponowanych wariantów wytyczenia na mapie zasadniczej drogi, która zapewniłaby wnioskodawcom odpowiedni dostęp do drogi publicznej.

Wariant pierwszy zakładał, że droga przebiegałaby od działki nr (...) przez działkę (...). Obszar zajęty pod służebność drogi to 0,0098 ha. Wynagrodzenie za taki przebieg służebności to kwota 2.127,00 zł.

Wariant drugi zakładał, że drogę stanowiłby pas gruntu o szerokości 3,28 m przebiegający od nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) pełniącej funkcję drogi przez działkę nr (...). Zajęty pod służebność pas gruntu wynosiłby 0,0038 ha. Na działce nr (...) przy granicy z nieruchomością wnioskodawców stoi nie związana z gruntem konstrukcja garażu blaszanego, wykorzystywanego przez I. M. (2) na przechowywanie różnych przedmiotów. Przy zamkniętej bramie garażu szerokość przejazdu wynosi 3,28 m, zaś przy bramie otwartej – 1,72 m. W przypadku posadowienia konstrukcji garażu równolegle do ulicy szerokość zwiększyłaby się do 5,20 m. Szerokość drogi nie może być mniejsza niż 3 m. W przypadku wybudowania bramy wjazdowej, jej szerokość winna wynosić co najmniej 2,40 m, a furtki co najmniej 90 cm. Koszt przesunięcia garażu blaszanego wynosi 678 zł netto.

Wyznaczenie przebiegu drogi koniecznej zgodnie z wariantem drugim wymagałoby innego ulokowania wejścia do budynku posadowionego na działce nr (...) od zaplecza, jak również wejścia do piwnicy. Koszt wykonania nowego wejścia do budynku to kwota 1.661,00 zł netto. Niegdyś istniało dodatkowe, podręczne zejście po drabinie do piwnicy z wnętrza budynku wnioskodawców. Obecnie do wykonania takiego zejścia do piwnicy należałoby wykonać otwór w stropie o wymiarze 90cmx308cm, który na poziomie parteru musiałby zostać zabezpieczony balustradą. Otwór taki przy konstrukcji stropu typu K. przy rozstawie belek nośnych 100cm, wymaga rozebrania stropu o pow. 10,40 mkw. Wykonanie takiego otworu zmniejszyłoby powierzchnię użytkową budynku o 2,88mkw i zakłóciłoby jego funkcjonalność. Wszystkie główne pomieszczenia w budynku są przechodnie, a jego powierzchnia użytkowa wynosi 70 mkw. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności w tym wariancie to kwota 1.273,00 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, iż żądanie sformułowane na podstawie treści art.145 § 1 k.c. było uzasadnione.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy uznał, iż wnioskodawcy jako właściciele nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w P. przy ul. (...), posiadali legitymację czynną do wystąpienia ze swoim żądaniem. Uczestnicy zatem M. S., J. P. i R. P. jako współwłaściciele nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), położonej w P. przy ul. (...), a I. M. (2) i Gmina P. jako współwłaściciele nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) posiadali w niniejszej sprawie legitymację bierną.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy ocenił, czy nieruchomość wnioskodawców pozbawiona była odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do niej budynków gospodarczych.

Sąd stwierdził, że roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej przysługiwało dla uwzględnienia dostępu do najbliższej drogi publicznej, bez względu na jej rodzaj. Okolicznością w niniejszej sprawie bezsporną było, iż najbliższą drogą publiczną była droga oznaczona jako działka (...) znajdująca się w ciągu drogi wojewódzkiej nr (...) N. – T. – P. – T..

Sąd uznał, iż okolicznością w niniejszej sprawie bezsporną było, że nieruchomość wnioskodawców położona była bezpośrednio przy ulicy (...) w P., stanowiącej drogę publiczną. Budynek natomiast nań usytuowany przylegał ścianami do budynków znajdujących się na nieruchomościach sąsiednich. Jedno z wejść do budynku znajdowało się od strony frontowej, czyli ulicy (...). Wobec zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w 2004 r., wnioskodawcy postanowili zbyć nieruchomość K. i A. B.. Stosowna umowa nie została spisana, a w kwietniu 2011 r. małżonkowie B. przystąpili do remontu budynku. W trakcie remontu w dniu 28 kwietnia 2011 r. małżonkowie B. zamurowali przedmiotowe frontowe wejście, dokonując tym samym samowoli budowlanej.

Sąd Rejonowy dokonał zatem oceny okoliczności przedmiotowej sprawy w kontekście przesłanek wskazanych w art.145 k.c., tak jakby to wejście nadal istniało. Orzeczenie Sądu w niniejszej sprawie nie może bowiem sankcjonować samowoli budowlanej, a nawet jeśli wejście zlikwidowane by zostało w oparciu o pozwolenie budowlane, to stanowiłoby to wynik działalności samego właściciela nieruchomości, który własnym działaniem zamknął sobie dostęp do drogi publicznej. Sąd rozważył zatem, czy nieruchomość wnioskodawców przy istniejącym wejściu od strony frontowej ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej.

W ocenie Sądu nie bez znaczenia pozostawała okoliczność, iż zanim doszło do nabycia nieruchomości przez wnioskodawców, nieruchomość stanowiąca działkę nr 492/1 decyzją Urzędu Gminy w P. z dnia 17 lutego 1992 r. została podzielona na mniejsze działki: 492/3 o pow. 0,0112 ha, 492/4 o pow. 0,0204 ha, 492/5 o pow. 0,0137 ha, 492/6 o pow. 0,0673 ha. Zgodnie z treścią ww. decyzji, jedna z działek tj. 492/5 miała stanowić wspólny dojazd do działek nr (...). Wnioskodawcy, T. i R. S. nabyli 20 maja 1992 r. na podstawie aktu notarialnego Repertorium A nr 2820/1992 od W. i F. M. nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 112 m.kw. położoną w P. przy ul. (...), zabudowaną budynkiem gospodarczym. Wnioskodawcy prowadzili w nim sklep do czasu przejścia na emeryturę, korzystając z działki nr (...) na potrzeby dojazdu do swej nieruchomości, wykorzystując wejście do budynku znajdujące się od strony działki nr (...), jak również wspólne wejście do piwnicy będące na działce nr (...). Było to możliwe do 2011 r. pomimo braku stosownych uregulowań w akcie nabycia nieruchomości dzięki prawidłowym relacjom z małżonkami M., jak i do pewnego momentu z ich następcami prawnymi – obecnymi uczestnikami postępowania.

Tak więc w ocenie Sądu Rejonowego ten dostęp do drogi publicznej nie jest odpowiedni. Wnioskodawcy są pozbawieni możliwości korzystania z wejścia do budynku od strony zaplecza, z wejścia do piwnicy, jak również z dojazdu na zaplecze nieruchomości. Co więcej, z informacji (...) Zarządu Dróg Wojewódzkich w K., wynika że ze względów bezpieczeństwa nie jest możliwe zlokalizowanie zjazdu na działkę nr (...) bezpośrednio z drogi wojewódzkiej nr (...) (ul. (...)), nawet jeśli pozwalałaby na to inna zabudowa nieruchomości.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy rozważył, czy ustanowić służebność drogi koniecznej, przy uwzględnieniu treści decyzji podziałowej z dnia 17 lutego 1992 r., czy też służebnością tą obciążyć nieruchomość oznaczoną jako działka nr (...), na co wskazywali uczestnicy postępowania M. S., J. P. i R. P.. W przypadku przyjęcia drugiego z rozwiązań, wynagrodzenie za służebność byłoby niższe, ale wyznaczenie przebiegu drogi koniecznej wymagałoby innego ulokowania wejścia do budynku posadowionego na działce nr (...) od zaplecza, jak również wejścia do piwnicy. Koszt wykonania nowego wejścia do budynku to kwota 1.661,00 zł netto. Nie byłyby to zatem wygórowane koszty. Niegdyś istniało dodatkowe, podręczne zejście po drabinie do piwnicy z wnętrza budynku wnioskodawców. Obecnie niemożliwe jest wykonanie w przypadku nieruchomości wnioskodawców takiego zejścia z poziomu parteru do piwnicy, z uwagi na konieczność spełnienia określonych warunków technicznych. Taki wniosek sformułował biegły z zakresu budownictwa lądowego J. G.. Biegły wskazał, iż obecnie musiałby zostać wykonany otwór w stropie o wymiarze 90cmx308cm, który na poziomie parteru musiałby być zabezpieczony balustradą. Otwór taki przy konstrukcji stropu typu K. przy rozstawie belek nośnych 100 cm, wymagałby rozebrania stropu o pow. 10,40 mkw. Wykonanie takiego otworu zmniejszyłoby powierzchnię użytkową budynku o 2,88 mkw i zakłóciłoby jego funkcjonalność. Wszystkie główne pomieszczenia w budynku są przechodnie, a jego powierzchnia użytkowa wynosi 70mkw. Sąd uwzględnił opinię biegłego, została bowiem sporządzona przez osobę mającą odpowiednie kwalifikacje zawodowe i doświadczenie. Przeprowadzenie tego rodzaju prac , przy uwzględnieniu powierzchni nieruchomości budynkowej wnioskodawców, układ pomieszczeń wydaje się Sądowi I instancji jednak nieracjonalne. Wskazał bowiem, iż niezależnie już od nakładu pracy i środków finansowych na wykonanie takiego zejścia do piwnicy, nie należy zapominać o przeznaczeniu piwnic. Pełnią one funkcję gospodarczą, służą przechowywaniu przedmiotów, w tym opału, płodów rolnych. Tym samym przy uwzględnieniu braku możliwości zaparkowania pojazdu samochodowego bezpośrednio przy budynku od strony frontowej, przy dotychczasowym wejściu, a nadto konieczności przejścia przez cały budynek, pozostawałoby to w sprzeczności z obecnymi standardami życia.

Ponadto doszłyby prace, a tym samym koszty związane z rozebraniem dotychczasowego ogrodzenia pomiędzy nieruchomościami i posadowienia ewentualnej bramy wjazdowej.

W ocenie Sądu przesunięcie wykorzystywanego przez I. M. (2) blaszanego garażu nie byłoby konieczne, pomimo takiej opinii biegłego z zakresu budownictwa lądowego J. K., z uwagi na zachowanie minimalnej szerokości drogi, przy założeniu, iż wybudowana by została w miejscu ogrodzenia z siatki, wyłącznie brama wjazdowa bez furtki.

Sąd Rejonowy uznał zatem, iż nie ma żadnych argumentów poza wysokością wynagrodzenia za służebność, które przemawiałyby za słusznością przyjęcia drugiego z wariantów opracowanych przez biegłego geodetę P. I..

Sąd Rejonowy wskazał również na świadomość poprzedników prawnych uczestników – właścicieli nieruchomości przy ul. (...) w P. treści decyzji podziałowej z 1992 r., w konsekwencji czego ten dostęp, pomimo braku prawnego uregulowania w umowie sprzedaży, był wnioskodawcom gwarantowany. Jak wynika z zeznań J. P. dziadkowie podnosili, by wnioskodawcom umożliwiać dostęp do zaplecza ich nieruchomości i do czasu powstania konfliktu w 2011r. , uczestnicy żadnych przeszkód w tym zakresie nie czynili.

Sąd zgodził się nadto ze stanowiskiem uczestników M. S., J. P. i R. P., iż należy unikać takiego wytyczania szlaku drogowego, który może w szczególności stanowić zarzewie konfliktów. Konflikt w niniejszej sprawie był związany z udostępnieniem przez wnioskodawców nieruchomości małżonkom B., nie mającym w oczach uczestników pozytywnej opinii, wzbudzających obawy co do przestrzegania zasad współżycia społecznego. Na chwilę obecną nieruchomość wnioskodawców nie jest wykorzystywana, brak jest skonkretyzowanych planów co do jej dalszych losów. Małżonkowie B. wycofali się z nabycia przedmiotowej nieruchomości. Tym samym zdaniem Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, iż wariant pierwszy przebiegu drogi będzie zarzewiem jakichkolwiek konfliktów. Poza tym dotychczasowe korzystanie z nieruchomości uczestników przy ul. (...), nie stwarzało jakiegokolwiek zagrożenia dla dzieci w tej nieruchomości zamieszkujących.

Stąd też w ocenie Sądu należało opowiedzieć się za wariantem pierwszym, opracowanym przez biegłego geodetę P. I. w ramach jasnej, pełnej i logicznej opinii. Należało jednak w ocenie Sądu zagwarantować nie tylko przejazd, ale i przejście, a to z uwagi na lokalizację tylnego wejścia do budynku oraz piwnicy.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy rozstrzygnął kwestie wynagrodzenia za ustanowienie służebności i jego wysokości.

Wartość wynagrodzenia za służebność drogi koniecznej została ustalona w niniejszym postępowaniu w oparciu o opinię biegłego z zakresu (...). Sąd podkreślił, iż opinia ta została sporządzona prawidłowo, były logiczna i w jasny sposób przedstawiała zastosowaną metodę wyceny. Biegły odniósł się w trakcie przesłuchania na rozprawie do przedstawionych opinii zarzutów.

Sąd wskazał, iż wartość rynkową biegły wycenił przy przyjęciu aktualnego sposobu użytkowania. Biegły określił wartość nieruchomości przy zastosowaniu podejścia porównawczego, metody porównania parami. Wybór podejścia i metody wyceny uzasadniał rodzaj nieruchomości oraz dostępna liczba transakcji porównawczych.

Tym samym Sąd Rejonowy uznał, iż opinia została sporządzona zgodnie z przepisami prawa, a jej wnioski w przekonaniu Sądu oparte zostały na dokładnej analizie stanu faktycznego, jak również sytuacji na rynku nieruchomości. W oparciu o przyjętą metodę biegły ustalił, iż cena za 1mkw zajętej pod drogę nieruchomości wynosi 86,81zł/m.kw., co przy przyjęciu zajętej powierzchni 98 m.kw. stanowi kwotę 2127 zł.

W przekonaniu Sądu wynagrodzenie w tej wysokości jest świadczeniem ekwiwalentnym, które spełni swą funkcję ceny, uwzględniając dotychczasowe faktyczne wykorzystanie zajętej części nieruchomości. Sąd przyjął jednorazową płatność wynagrodzenia, a nie okresową, albowiem wyklucza to konieczność występowania na drogę procesu celem jego zmiany w przypadku zmiany stosunków i reguluje w sposób ostateczny sytuację pomiędzy stronami.

Powyższą kwotę Sąd zasądził na rzecz właścicieli nieruchomości obciążonej po jej podzieleniu stosownie do ich udziałów w prawie własności, wynoszących po 1/3 (2127zł:3), w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Sąd uznał, iż z uwagi na czas trwania postępowania i wysokość kwoty, wnioskodawcy mieli możliwość finansowego przygotowania się do realizacji wynagrodzenia za służebność drogi.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c .

Kierując się powyższą zasadą Sąd rozstrzygnął również w przedmiocie kosztów sądowych, rozdzielając ją pomiędzy uczestnikami w niniejszej sprawie w stosunku do udziałów w nieruchomości obciążonej. To bowiem stanowisko uczestników postępowania M. S., J. P. i R. P. wygenerowało przedmiotowe koszty.

Apelację od powyższego postanowienia wywiedli uczestnicy i zaskarżając postanowienie w całości zarzucili mu naruszenie:

1) art. 145 § 1 k.c. poprzez nieprawidłowe przyjęcie przez Sąd, że nieruchomość wnioskodawców nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej oraz do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, a mianowicie ustalenie przez Sąd, że wnioskodawcy są pozbawieni możliwości korzystania z wejścia do budynku od strony zaplecza, z wejścia do piwnicy, jak również z dojazdu na zaplecze nieruchomości w sytuacji posiadania odpowiedniego dostępu do nieruchomości od strony ul. (...) oraz możliwości wykonania wejścia do piwnicy bezpośrednio z lokalu wnioskodawców,

2) art. 145 § 2 i 3 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie w niniejszej sprawie pozwalające na przyjęcie, że ustanowienie służebności drogi koniecznej w sposób określony w punkcie 1 postanowienia tj. na nieruchomości gruntowej oznaczonej jako działka nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...), zgodnie z wariantem pierwszym opinii biegłego geodety P. I. w największym stopniu realizuje potrzeby nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej i jednocześnie najmniej obciąża grunt, przez który ma być wytyczony szlak drogowy, uwzględniając tym samym postulowany w treści art. 145 § 3 k.c. interes społeczno- gospodarczy,

3) art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, niewszechstronną i sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów, a w szczególności:

- uznanie przez Sąd I instancji za pełnowartościową, jasną i logiczną opinię powołanego w sprawie biegłego geodety P. I., w sytuacji gdy biegły w sposób niepełny potraktował zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, pominął ustalenia biegłego z dziedziny budownictwa J. G. i w zaprezentowanej opinii nie odniósł się kompleksowo do możliwości wytyczenia drogi koniecznej przez obszar działki o numerze (...), wkraczając w tym zakresie w kompetencje Sądu,

- uznanie przez Sąd I instancji za pełnowartościową opinię biegłego J. G., podczas gdy biegły dokonał ustaleń zarówno w opinii z dnia 12 czerwca 2014 r. jak również w opinii z dnia 03 marca 2015 r. nie wskazując przepisów prawa budowlanego lub innych właściwych przepisów na podstawie, których dokonał swoich ustaleń dotyczących niemożliwości wykonania zejścia do piwnicy bezpośrednio z lokalu wnioskodawców,

4) art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez:

- nie podjęcie przez Sąd I Instancji czynności z urzędu w celu zbadania możliwości dostępu do piwnicy bezpośrednio z lokalu wnioskodawców,

- poprzez niezbadanie innych możliwości ustanowienia służebności drogi koniecznej, które wiązałyby się z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić, a mianowicie w zakresie prawa przechodu pomiędzy wyjściem z budynku wnioskodawców na działkę nr (...) a wejściem do piwnicy.

5) art. 520 § 1 k.p.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji gdy w niniejszej sprawie uczestnicy byli w różnym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania, a sprzeczność ich interesów uzasadniała oparcie rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania na wyjątkach przewidzianych w art. 520 § 2 i 3 k.p.c.,

6) art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. poprzez jego brak zastosowania, w sytuacji gdy w niniejszej sprawie zaistniały szczególnie uzasadnione wypadki polegające na utracie przez Wnioskodawców dostępu do drogi 'publicznej z mieszkania na skutek nielegalnego zamurowania głównych drzwi od strony ulicy, pozwalające na odstąpienie od obciążania Uczestników kosztami postępowania,

7) art. 520 § 1 k.p.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy w niniejszej sprawie zaistniały szczególnie uzasadnione wypadki uzasadniające odstąpienie od zastosowania tego przepisu i zastosowanie zasad słuszności dla orzeczenia w zakresie kosztów postępowania.

Biorąc pod uwagę powyższe wniesiono o uchylenie postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a w przypadku stwierdzenia przez Sąd II instancji, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na wydanie orzeczenia co do istoty sprawy wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przejazdu i przechodu zgodnie z jej przebiegiem wskazanym w wariancie pierwszym. Ewentualnie w przypadku uznania, że ustanowienie służebności jest konieczne wniesiono o ustanowienie służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przejazdu i przechodu zgodnie z jej przebiegiem wskazanym w wariancie drugim opinii biegłego geodety P. I. na nieruchomości gruntowej oznaczonej działką (...) będącej współwłasnością Gminy M. P. oraz I. M. (1), dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...). Wniesiono nadto o zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestników kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych, za obie instancje.

W uzasadnieniu apelujący szczegółowo rozwinęli zarzuty apelacji.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca R. S. wniósł o oddalenie apelacji jako oczywiście niezasadnej i utrzymanie w mocy postanowienia Sądu I Instancji oraz o zasądzenie od uczestników J. P., R. P. i M. S. na rzecz wnioskodawcy R. S. kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w wysokości 6-krotnej stawki minimalnej + VAT na podstawie § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. § 15 ust. 3 pkt 1, 3 i 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie jednocześnie załączając oświadczenie o wynagrodzeniu adwokata.

Wnioskodawca R. S. wywiódł zażalenie na powyższe postanowienie Sądu Rejonowego i zaskarżając postanowienie w części, to jest w punkcie III i IV zarzucił mu oddalenie wniosku pełnomocnika wnioskodawcy R. S. o zasądzenie kosztów sądowych i kosztów pełnomocnika wnioskodawcy R. S. przy ustaleniu, iż koszty postępowania, w tym koszty zastępstwa prawnego ponosi każda ze stron we własnym zakresie, mimo, iż interesy wnioskodawcy i uczestników były sprzeczne, uczestnicy niezasadnie kwestionując opinie biegłych oraz blokując wnioskodawcom dostęp do nieruchomości przedłużali postępowanie w sprawie.

Biorąc pod uwagę powyższe wniesiono o zasądzenie solidarnie od uczestników M. S., J. P., R. P. na rzecz wnioskodawcy R. S. kosztów postępowania w niniejszej sprawie oraz kosztów adwokackich zgłoszonych we wniosku oraz o zasądzenie solidarnie od uczestników M. S., J. P., R. P. na rzecz wnioskodawcy R. S. kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

W uzasadnieniu żalący wskazał, iż w niniejszej sprawie mimo, iż toczy się ona w postępowaniu nieprocesowym, interesy stron są ewidentnie sprzeczne. Wnioskodawca zmuszony został do korzystania z pomocy profesjonalnego zastępstwa prawnego i opłata za zastępstwo procesowe wymuszone postępowaniem strony winna zostać przez uczestników zwrócona. Sąd ustalając w punkcie IV postanowienia, iż koszty postępowania w tym koszty zastępstwa prawnego każda ze stron ponosi we własnym zakresie prawdopodobnie kieruje się treścią art. 520 k.p.c. W ocenie skarżącego nie uwzględnia jednak, iż § 2 tego artykułu wyraźnie stanowi, że Sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości, jeżeli interesy uczestników są sprzeczne. Zwrot „może” nie oznacza dowolności Sądu w orzekaniu o rozdzieleniu lub zwrocie kosztów poniesionych przez strony w toku postępowania, gdyż obowiązuje Sad rozważenie zasadności pozostawania w opozycji do żądania wnioskodawcy przez uczestników. W tym wypadku uczestnicy wiedzieli, że nieruchomość została sprzedana wnioskodawcy przez ich dziadków M., że w celu sprzedaży została podzielona działka (...) na mniejsze działki i aby wnioskodawca miał dostęp do działki (...), decyzją Kierownika (...) w P. z dnia 17 lutego 1992 roku działka nr (...) została oznaczona jako służebność drogowa dla działki nr (...). Zaznaczono, że przez wiele lat do chwili remontu nieruchomości wnioskodawcy ani dziadkowie uczestników, ani uczestnicy nie przeszkadzali wnioskodawcy w swobodnym dostępie do swojej nieruchomości. Stało się tak po 20 latach swobodnego korzystania przez wnioskodawców z działki (...) jako drogi dojścia i dojazdu. Wnioskodawca mając zaufanie do małżonków M. nie dopilnował przy sprzedaży aktem notarialnym nieruchomości położonej na działce (...) zapisu o drodze koniecznej ustanowionej na działce (...) w drodze administracyjnej.

Stwierdzono jeszcze, iż stanowisko uczestników w tej sprawie było oczywiście błędne, spowodowało, iż został wstrzymany remont nieruchomości, albowiem wnioskodawca i pracownicy wykonujący remont nie mogli się do niej dostać. Wnioskodawca poniósł straty finansowe. Nieruchomość narażona jest na niszczenie poprzez brak zabezpieczenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne, jak też aprobuje ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji. Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie dopuścił się uchybień zarzucanych w apelacji w zakresie ustalenia, iż nieruchomość wnioskodawców nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej i w sposób prawidłowy ustalił, iż najbardziej optymalnym rozwiązaniem, zgodnym z zasadami wyrażonymi w art. 145 k.c., jest ustanowienie służebności drogi koniecznej według wariantu pierwszego wynikającego z opinii biegłego sądowego P. I.. Sąd Rejonowy w sposób szczegółowy uzasadnił przyczyny ustanowienia służebności drogi koniecznej w tej wersji, a wnioski poprzedził wszechstronną i obiektywną analizą materiału dowodowego zebranego w sprawie. Sporządzone przez Sąd Rejonowy uzasadnienie odpowiada wszystkim stawianym przez art. 328 § 2 k.p.c. wymaganiom konstrukcyjnym – pozwala bowiem odczytać, jaki stan faktyczny i prawny stanowił podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Rejonowy wyznaczając drogę konieczną w wariancie pierwszym – miał na uwadze art. 145 § 2 k.c. oraz przeprowadzoną w sprawie opinię biegłego, która ów sposób rekomendowała.

Odnosząc się do meritum, wskazać należy iż w sprawie niniejszej została spełniona przesłanka ustanowienia drogi koniecznej dla działki nr (...), nie posiada ona bowiem odpowiedniego dostępu do drogi publicznej (art. 145 § 1 k.c.). Istotą sporu jest wytyczenie trasy tego dojazdu w sposób, który zapewniłby wzmiankowanej nieruchomości „odpowiedni dostęp do drogi publicznej”, spełniający wymagania art. 145 § 2 i 3 k.c.

Kryterium przebiegu drogi koniecznej wyznacza art. 145 § 2 i 3 k.c. Zgodnie z tą regulacją przy ustanawianiu służebności tej należy, po pierwsze, uwzględniać potrzeby nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej. Po wtóre, ustalenie drogi koniecznej powinno odbywać się z możliwie najmniejszym obciążeniem dla gruntów, przez które droga ta ma prowadzić. Jeżeli jednak ustanowienie służebności drogi koniecznej stałoby się niezbędne na skutek sprzedaży gruntu lub dokonania innej czynności prawnej, droga konieczna powinna – co do zasady – przebiegać przez te grunty, które były przedmiotem wspomnianej czynności. W każdym jednak wypadku przeprowadzenie drogi koniecznej powinno odbywać się z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego.

W okolicznościach sprawy nie budziła wątpliwości kwestia, że nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów jako działka (...), dla której wnioskodawcy chcą uzyskać dostęp do drogi publicznej powstała w wyniku decyzji podziałowej z dnia 17 lutego 1992 r. Urzędu Gminy w P.. Na podstawie tej decyzji nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) została podzielona na mniejsze działki: 492/3 o pow. 0,0112 ha, 492/4 o pow. 0,0204 ha, 492/5 o pow. 0,0137 ha, 492/6 o pow. 0,0673 ha. Zgodnie z treścią ww. decyzji, jedna z działek tj. 492/5 miała stanowić wspólny dojazd do działek nr (...). Działka będąca przedmiotem podziału stanowiła wówczas własność W. i F. M.. Wnioskodawcy, T. i R. S. nabyli 20 maja 1992 r. na podstawie aktu notarialnego Repertorium A nr 2820/1992 od W. i F. M. nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) przy ul. (...) w P., zabudowaną budynkiem gospodarczym. Bezspornym pozostawało także i to, że wnioskodawcy prowadzili w nim sklep do czasu przejścia na emeryturę, korzystając z działki nr (...) na potrzeby dojazdu do swej nieruchomości, wykorzystując wejście do budynku znajdujące się od strony działki nr (...), jak również wspólne wejście do piwnicy będące na działce nr (...). Nieruchomość oznaczona jako działka (...) stanowi obecnie własność uczestników postępowania M. S., J. P. i R. P., spadkobierców poprzedników prawnych, którzy nie wyrażają zgody na dalsze przejście i przejazd przez działkę nr (...).

Przy tak ustalonym stanie faktycznym, nie sposób podzielić zarzutów apelacji uczestników by nieruchomość wnioskodawców miała odpowiedni dostęp do drogi publicznej, a także iż ustalony przez Sąd Rejonowy sposób dojazdu do nieruchomości wnioskodawców nie zasługiwał na miano odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Artykuł 145 Kodeksu cywilnego przewidujący możliwość ustanowienia drogi koniecznej odnosi się do sytuacji, w której nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych. Użyte w art. 145 pojęcie „braku odpowiedniego dostępu” oznacza, że w rachubę mogą wchodzić dwie sytuacje, a mianowicie gdy nieruchomość nie ma w ogóle połączenia z droga publiczną oraz druga, gdy taki dostęp wprawdzie istnieje, ale nie jest „odpowiedni” (wyrok Sądu Najwyższego z 19.3.2002 r., IV CKN 895/00, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7.11.2003 r., V CK 396/02). Zrezygnowanie przez ustawodawcę ze zdefiniowania pojęcia „odpowiedniego dostępu” – nakazuje przyjąć iż chodzi tu o jego potoczne rozumienie. W tym zaś ujęciu termin „odpowiedni” oznacza spełniający wymagane warunki, odpowiadający przeznaczeniu. Natomiast „dostęp” to możliwość dojścia, dojazdu do określonego miejsca. Ocena czy dostęp do drogi publicznej jest odpowiedni i czy zachodzą podstawy do ustanowienia drogi koniecznej, musi każdorazowo uwzględniać między innymi takie okoliczności jak przeznaczenie nieruchomości, sposób jej wykorzystywania oraz potrzeby. Potrzeby takie wynikają natomiast z charakteru nieruchomości, a więc sposobu w jaki dana nieruchomość jest użytkowania. Połączenie z drogą publiczną ma zapewniać wszelką niezbędną, ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia, łączność z drogą przeto umożliwiając normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości (postanowienie Sądu Najwyższego z 19.3.2002 r., IV CKN 895/00).

Nie mają zatem racji apelujący podnosząc, iż nieruchomość wnioskodawców należy traktować jako posiadającą zapewniony odpowiedni dostęp do drogi publicznej poprzez wejście do budynku od strony frontowej.

Samo bowiem położenie nieruchomości przy ul. (...), a nawet to że od strony tej właśnie ulicy istniało niegdyś wejście do budynku i obecnie jest możliwość jego przywrócenia, niezależnie również od tego jakie wnioskodawcy mają plany co do sposobu użytkowania nieruchomości nie wpływa na ocenę, że nadal nie ma dostępu do tej części nieruchomości wnioskodawców, która jest położona z tyłu budynku.

Przyjęcie rozwiązania forsowanego przez uczestników spowodowałoby zatem, iż wnioskodawcy zostaliby pozbawieni możliwości korzystania z wejścia do budynku od strony zaplecza, z wejścia do piwnicy, jak również dojazdu na zaplecze nieruchomości. Co istotne bowiem, niezależnie od przyjętego przez wnioskodawców sposobu korzystania z nieruchomości, konieczny jest dojazd do niej. Pozbawienie dojazdu do nieruchomości spowoduje bowiem, iż straci ona swoją funkcjonalność. Dojazd taki nie zostanie zaś zapewniony od ulicy (...) bowiem znajduje się tam chodnik oraz pas zieleni.

Wbrew wywodom skarżących, nawet chęć przeznaczenia budynków znajdujących się na spornej nieruchomości jedynie na cele mieszkalne, nie może pozbawiać wnioskodawców dojazdu do posesji, czego nie zapewnia dojście od ulicy (...). Tak więc nawet przywrócenie drzwi do budynku od ulicy (...) nie zmieni tej sytuacji. Co więcej konieczność przeprowadzenia zmian w mieszkaniu, mających zapewnić dostęp do piwnicy od środka budynku nie tylko związane jest z koniecznością ponoszenia kosztów, ale też w znaczący sposób wpłynie na jego funkcjonalność. Już sam sposób zagospodarowania nieruchomości, która została zabudowana jeszcze przed podziałem na mniejsze działki wskazuje na to, że musi zostać zapewniony dostęp do tej jej części położonej z tyłu budynku i to niezależnie od tego czy zostanie przywrócone wejście do budynku od strony ulicy (...).

Co istotne przy tym, aż do roku 2011 dojazd do nieruchomości wnioskodawców odbywał się właśnie przez tę działkę. Jest to o tyle uzasadnione, iż już w decyzji Urzędu Gminy P. z dnia 17 lutego 1992 roku działka nr (...) miała stanowić wspólny dojazd między innymi do działki nr (...), a więc działki wnioskodawców. W konsekwencji wydania tej decyzji dostęp do drogi publicznej, pomimo braku prawnego uregulowania w umowie sprzedaży, był wnioskodawcom umożliwiony. Stan ten w sposób niezakłócony utrzymywał się przez szereg lat i dopiero działania uczestników postępowania uniemożliwiających dalsze korzystanie z należących do nich działki wymusiło konieczność uregulowania powyższej kwestii.

Sąd Okręgowy uznał nadto, iż przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę nr (...) jest niezbędne również w celu zapewnienia dostępu do piwnicy. Biegły sądowy przedstawił co prawda drugi możliwy wariant dostępu wnioskodawców do drogi publicznej, jednakże wyznaczenie przebiegu drogi koniecznej zgodnie z wariantem drugim wymagałoby innego ulokowania wejścia do budynku posadowionego na działce (...) od zaplecza, jak również wejścia do piwnicy. Biegły wskazał przy tym, iż wykonanie takiego otworu zmniejszyłoby powierzchnię użytkową budynku o 2,88 m.kw. i zakłóciło jego funkcjonalność, bowiem wszystkie pomieszczenia w budynku są przechodnie, a jego powierzchnia użytkowa wynosi 70 mkw. W tej sytuacji wobec zaproponowanych przez biegłego – P. I. wariantów tylko ten – zakładający przeprowadzenie drogi koniecznej przez nieruchomość 492/5 mógł zostać wzięty pod uwagę. W ocenie Sądu Okręgowego przyjęcie przez Sąd Rejonowy wariantu pierwszego opracowanego przez biegłego geodetę P. I., zakładającej przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę nr (...), było rozwiązaniem najbardziej optymalnym. Jak wynika z powołanej opinii biegłego przeprowadzona w ten sposób droga konieczna umożliwia korzystanie z działki izolowanej zgodnie z jej przeznaczeniem. Co więcej z ustaleń Sądu Rejonowego wynika jeszcze, iż najbliższą drogą publiczną była droga oznaczona jako działka nr (...) znajdująca się w ciągu drogi wojewódzkiej nr (...) N. – T. – P. – T.. Jednakże z informacji uzyskanych od (...) Zarządu Dróg Wojewódzkich w K. wynika, że ze względów bezpieczeństwa nie jest możliwe zlokalizowanie zjazdu na działkę nr (...) bezpośrednio z drogi wojewódzkiej nr (...).

Abstrahując od tego, że przeprowadzenie drogi koniecznej w wersji pierwszej, było jedynym zarekomendowanym przez biegłego sposobem – Sąd miał na uwadze także i to, że przeprowadzenie drogi zgodnie z wariantem drugim wymagałoby wykonania wejścia do piwnicy wewnątrz budynku wnioskodawców. Obecnie jednakże nie jest możliwe wykonanie takiego zejścia z poziomu parteru do piwnicy, z uwagi na niemożliwość spełnienia warunków technicznych. Jak wskazał biegły sądowy z zakresu budownictwa lądowego J. G. musiałby zostać wykonany otwór w stropie, który na poziomie parteru musiałby zostać zabezpieczony balustradą. Otwór taki wymagałby rozebrania stropu o pow. 10.40 m.kw., co zmniejszyłoby powierzchnię użytkową budynku i zakłóciło jego funkcjonalność. Również zdaniem Sądu Okręgowego niezależnie od konieczności poniesienia nakładów finansowych na tego typu zmiany, przy uwzględnieniu powierzchni budynku i układu pomieszczeń się w nim znajdujących, tego typu rozwiązanie jawi się jako nieracjonalne.

Sąd Rejonowy wydając rozstrzygnięcie w sprawie niewątpliwie zasadnie oparł się na wnioskach płynących z tej opinii. Nie ulega wątpliwości, że dowód z opinii biegłego, jak każdy inny dowód, podlega ocenie Sądu przy zastosowaniu art. 233 § 1 k.p.c. - na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Dowód z opinii biegłego jest prawidłowo przeprowadzony wówczas, gdy opinia zawiera uzasadnienie ostatecznych wniosków, sformułowane w sposób przystępny i zrozumiały dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 kwietnia 2013 r., I ACa 148/13).

Należy podkreślić, że wprawdzie Sąd nie jest związany opinią biegłych i ocenia ją na podstawie art. 233 k.p.c., jednakże swoistość tej oceny polega na tym, że nie chodzi tu o kwestię wiarygodności, lecz o pozytywne lub negatywne uznanie wartości rozumowania zawartego w opinii i uzasadnieniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 maja 2009 r., sygn. akt III AUa 270/09, OSAB 2010/1/58-64). Z jednej więc strony, konieczna jest kontrola z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania i źródeł poznania, z drugiej – istotną rolę odgrywa stopień zaufania do wiedzy reprezentowanej przez biegłego. Sąd może oceniać opinię biegłego pod względem fachowości, rzetelności czy logiczności. Może również korygować oczywiste pomyłki czy błędy rachunkowe. Opinia biegłego podlega także ocenie z uwzględnieniem kryteriów oceny tego rodzaju dowodu, takich jak poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii sposób motywowania sformułowanego stanowiska, stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., sygn. akt II CSK 642/08, LEX nr 511998). Analiza dokonanej przez Sąd I instancji oceny dowodów z opinii biegłego prowadzi do jednoznacznego wniosku, że powyższych zasad w żadnym przypadku nie narusza.

Sąd Okręgowy dostrzega, że jest oczywiste, że opinia o treści sprzecznej z twierdzeniami danej strony w procesie, nigdy nie będzie satysfakcjonująca dla tej strony, nie jest to jednak jeszcze podstawą do tego, aby w każdym przypadku dopuszczać kolejne opinie biegłych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, iż specyfika dowodu z opinii biegłego polega m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez Sąd dopuszczony, to stosownie do treści art. 286 k.p.c. opinii kolejnego biegłego można żądać jedynie „w razie potrzeby”. Potrzeba taka nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii. W innym wypadku bowiem Sąd byłby zobligowany do uwzględniania kolejnych wniosków strony dopóty, dopóki nie złożona zostałaby opinia w pełni ją zadowalająca, co jest niedopuszczalne.

Tym samym Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutów stawianych przez uczestników w zakresie naruszenia art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Niezależnie od powyższych rozważań uczestnicy postępowania zakwestionowali rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w zakresie kosztów sądowych, których obowiązkiem poniesienia zostali obciążeni.

Zasadą jest, że w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.). Wyjątki od niej przewidziane są w art. 520 § 2 k.p.c. – zgodnie z którym, jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości oraz w art. 520 § 3 k.p.c. – w myśl którego jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika, przy czym przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie.

Biorąc pod uwagę powyższe uregulowania Sąd Odwoławczy nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego jakoby koszty postępowania winny obciążać jedynie uczestników tego postępowania sądowego. Włożenie obowiązku zwrotu kosztów jedynie na uczestników postępowania nieprocesowego winno mieć miejsce wtedy, kiedy odpowiada to względom słuszności, a spełnione zostają przesłanki przewidziane w art. 520 § 2 k.p.c. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca w realiach tej sprawy.

W tym względzie wskazania wymaga, iż z uwagi na to, że jej przedmiotem było ustanowienie drogi koniecznej co do zasady przyjąć należy, iż jej ustanowienie jest wykonywane wyłącznie w interesie tej nieruchomości która nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Co do zasady zatem to wnioskodawcy winni ponieść te koszty, które wiążą się z ustanowieniem drogi do ich nieruchomości.

W postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej dopuszczalne jest jednakże orzekanie o kosztach postępowania w ten sposób, że zostaną one stosunkowo rozdzielone, albo jedna ze stron zostanie nimi obciążona (art. 520 § 2 i 3 k.p.c.). Takie rozstrzygnięcie jest jednakże wyjątkiem od zasady i jego zastosowanie wymaga wykazania, że wystąpiły okoliczności je uzasadniające.

W realiach analizowanej sprawy Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż wnioskodawców nie można obciążyć obowiązkiem ponoszenia całości kosztów sądowych, na które składały się koszty wydanych opinii przez biegłych sądowych. Podkreślenia bowiem wymaga, iż w sprawie zostało powołanych aż czterech biegłych, każdy z nich wydał opinię oraz opinię uzupełniającą, do kosztów tych doliczyć również należy wydatki związane z koniecznością dojazdu biegłych na miejsce oględzin. W sumie koszty te ukształtowane zostały na kwotę w wysokości 8.077,67 zł. Co istotne jednakże wyłącznie działanie uczestników powodowało konieczność ustalania wariantów i rozważania kwestii dojazdu do spornej nieruchomości od strony nieruchomości znajdującej się we współwłasności I. M. (3) oraz Gminy P.. Stąd też zasadne jest przyjęcie stanowiska, iż to uczestnicy w znacznej mierze przyczynili się do przedłużania postępowania oraz powiększenia jego kosztów. W konsekwencji zatem Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż sprawiedliwym jest podzielenie wydatków związanych z postępowaniem po połowie na każdą z nieruchomości, będących przedmiotem sporu. W związku z tym połowę tych kosztów winni solidarnie ponieść wnioskodawcy (4.038,83 zł), a druga połowę kosztów współwłaściciele nieruchomości obciążonej po 1/3 (4.038,83 :3 = 1.346,28 zł). Co więcej skoro przedmiotem postępowania był wniosek o ustanowienie drogi koniecznej za wynagrodzeniem dla uczestników, a zatem dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, której koszt obciążył obie strony w równym stopniu – leżało w interesie zarówno wnioskodawców, jak i uczestników. W okolicznościach niniejszej sprawy zdaniem Sądu Okręgowego z uwagi na skonfliktowanie stron procesu ziściła się przesłanka stosunkowego rozliczenia obowiązku zwrotu kosztów związanych z wydanymi w sprawie opiniami biegłych.

Argumentując w powyższy sposób Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 sentencji i oddalając apelację uczestników w pozostałym zakresie jako niezasadną na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt 2).

Przechodząc zaś do wywiedzionego w sprawie zażalenia wnioskodawcy wskazania jeszcze raz wymaga, iż rozwiązanie art. 520 § 1 k.p.c. odbiega od reguły dominującej w procesie, w myśl której strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi – na jego żądanie – wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 i art. 98¹ k.p.c.). Z treści art. 520 k.p.c. wynika, że ustawodawca zakłada, że w zasadzie uczestnicy postępowania nieprocesowego są w tym samym stopniu zainteresowani jego wynikiem, a orzeczenie sądu udziela ochrony prawnej każdemu uczestnikowi. Dlatego ten, kto poniósł koszty sądowe lub koszty zastępstwa procesowego, nie uzyska zwrotu wydanych kwot od innego uczestnika, ale i nie jest obowiązany do zwracania kosztów poniesionych przez innego uczestnika. Według wyrażonej w § 1 art. 520 k.p.c. zasady każdy uczestnik postępowania nieprocesowego ponosi koszty, które sam wydatkował bezpośrednio lub, które powstały na skutek uwzględnienia przez sąd jego wniosku o przeprowadzenie określonych czynności procesowych. Wyjątek od wskazanej powyżej reguły stanowi § 2 komentowanego przepisu. Różny bowiem stopień zainteresowania wynikiem postępowania lub sprzeczność interesów uprawnia sąd do stosunkowego rozdzielenia obowiązku zwrotu kosztów lub włożenia go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie.

W trybie nieprocesowym dopuszczalne jest więc orzekanie o kosztach postępowania w ten sposób, że zostaną one stosunkowo rozdzielone, albo jedna ze stron zostanie nimi obciążona (art. 520 § 2 i 3 k.p.c.). Takie rozstrzygnięcie jest jednakże wyjątkiem od zasady i jego zastosowanie wymaga wykazania, że wystąpiły okoliczności je uzasadniające. Wynika to wprost z zawartego w art. 520 § 2 i 3 k.p.c. wyrażenia „sąd może”. W postępowaniu nieprocesowym sąd ma więc możliwość oceny, czy rodzaj sprawy, jej okoliczności, wątpliwość występujących w niej zagadnień prawnych czyniły i w jakim zakresie nietrafność lub nawet oczywistą niesłuszność stanowiska któregoś z uczestników w tym sensie „przegrywającego sprawę” i w zależności od tej oceny odmówić zasądzenia albo zasądzić zwrot kosztów. Rozwiązanie to jest elastyczne i uwzględnia różnorodność spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym. Wyrażonej w art. 520 § 2 k.p.c. reguły stosunkowego rozdzielania kosztów postępowania lub obciążenia nimi jednego uczestnika nie można zatem wykładać jako obowiązku sądu bezwzględnego obciążenia uczestnika tymi kosztami zawsze, gdy stopień zainteresowania uczestników wynikiem postępowania jest różny lub występuje sprzeczność interesów.

Mając to na uwadze Sąd Odwoławczy stoi na stanowisku, iż w tej sprawie nie ziściły się przesłanki, które umożliwiałyby orzeczenie o kosztach tego postępowania z pominięciem reguły zawartej w art. 520 § 1 k.p.c. w zakresie w jakim strony poniosły koszty związane z udziałem pełnomocników procesowych. Zaznacza przy tym, że choć przegrywającym sprawę w rozumieniu art. 520 § 3 k.p.c. jest ten uczestnik, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, to jednak nie w każdym wypadku nieuwzględnienia żądania istnieje podstawa do zasądzenia od występującego z nim na rzecz uczestników wnoszących o jego nieuwzględnienie kosztów postępowania związanych z jego rozpoznaniem. W rezultacie Sąd Odwoławczy nie podzielił argumentacji zażalenia, iż koszty tego postępowania, w świetle jego okoliczności, winny obciążać uczestników jako strony której wnioski zostały w całości oddalone.

Ze wskazanych powyżej względów zażalenie wnioskodawcy jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. jak w punkcie 3. sentencji.

Z powyższych względów również o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i art. 520 § 1 k.p.c. albowiem zastosowanie znalazła ogólna reguła rozstrzygania o kosztach postępowania nieprocesowego.

SSO Tomasz Szaj SSO Sławomir Krajewski SSR (del.) Bartłomiej Romanowski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE