UZASADNIENIE

Powódka Z. S. w pozwie przeciwko D. S. (1) domagała się zasądzenia tytułem zachowku kwoty 7.687,50 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Nadto, domagała się zasądzenia od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż zgodnie z postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2015 roku wydanym w sprawie (...)Sąd Rejonowy w Szczytnie stwierdził, że spadek po mężu powódki – J. S. zmarłym dnia 1 stycznia 2015 roku na podstawie testamentu nabył syn powódki i spadkodawcy D. S. (1). Spadkodawca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z powódką i posiadał 3 synów: D. S. (1), P. S. i W. S.. Udział powódki w spadku, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym wynosił 1/4, a w skład spadku po zmarłym wchodzi udział w wysokości ½ w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). Wartość rynkowa prawa własności nieruchomości lokalowej wynosi 123.000 złotych. W konsekwencji powódce przysługuje prawo do zachowku w kwocie dochodzonej pozew.

Pozwany D. S. (1) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki kosztów procesu według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej, wniósł o rozliczenie poniesionych kosztów pogrzebu J. S. i nakładów tytułem spłaty zobowiązań po zmarłym – łącznie kwoty 9.959,90 złotych i obciążenie nimi powódki proporcjonalnie do przysługującego jej udziału.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany potwierdził, iż w skład spadku po zmarłym J. S. wchodzi przysługujący mu udział w wysokości ½ w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), którego wartości wskazanej przez powódkę w pozwie nie kwestionował. Twierdził jednakże, iż żądanie pozwu nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem strony w dniu 22 czerwca 2016 roku przed Sądem Rejonowym w Szczytnie w toku postępowania, o zniesienie współwłasności przedmiotowego lokalu mieszkalnego, prowadzonego pod sygn. akt I Ns (...)zawarły ugodę, na podstawie której zniosły współwłasność przedmiotowego lokalu mieszkalnego poprzez jego przyznania na wyłączną własność Z. S. z obowiązkiem spłaty D. S. (1). Przed zawarciem ugody strony korzystając z zarządzonej wtedy 15-minutowej przerwy szczegółowo uzgadniały warunki ugody ustalając, że jej ewentualne zawarcie wyczerpuje wszelkie ich wzajemne roszczenia, w tym roszczenie Z. S. co do zachowku po J. S.. Nadto, w sprawach, które były prowadzone z powództwa P. S. i W. S. powódka zapewniała pozwanego, iż jeśli ten wypłaci im należne zachowki wtedy ona zrezygnuje z jego dochodzenia. Co więcej, w ocenie pozwanego zniesienie współwłasności lokalu mieszkalnego pozbawia powódkę możliwości dochodzenia zachowku, albowiem w chwili obecnej brak jest przedmiotu spadku, który stanowiłby podstawę ustalenia zachowku.

Sąd ustalił, co następuje:

J. S. zmarł dnia 1 stycznia 2015 roku. W chwili śmierci pozostawał w ważnym związku małżeńskim z powódką Z. S. i posiadał 3 synów: pozwanego D. S. (1), P. S. i W. S.. Pomiędzy powódką a J. S. z dniem 8 czerwca 2011 roku została ustanowiona - na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 3 sierpnia 2011 roku – rozdzielność majątkowa.

(bezsporne, odpis wyroku z dnia 3 sierpnia 2011 roku k. 122)

Koszty pogrzebu J. S. w wysokości 6.508,46 złotych, w tym koszty obiadu po uroczystości pogrzebowej w wysokości 1.295 złotych w całości pokrył pozwany. Zasiłek pogrzebowy w wysokości 4.000 złotych został wypłacony D. S. (1).

(dowód: rozliczenie k. 95a, faktura k. 95b, kserokopia paragonu k. 91, faktury k. 61, k. 62 akt I C (...)pisemne oświadczenia pozwanego k. 67 akt I C (...)zeznania świadka A. S. k. 99—99v, zeznania świadka E. S. (1) k. 110-111, dowód z przesłuchania stron – pozwanego k. 100 )

Sąd Rejonowy w Szczytnie postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2015 roku wydanym w sprawie I Ns (...)stwierdził, że spadek po J. S. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 16 sierpnia 2011 roku nabył w całości syn D. S. (1). W skład spadku po zmarłym wchodził udział w wysokości 1/2 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Szczytnie prowadzi księgę wieczystą nr (...). Drugim współwłaścicielem tego lokalu była powódka.

(dowód: odpis postanowienia z dnia 14 kwietnia 2015 roku k. 35, wydruk treści księgi wieczystej (...) k 39-43)

Wartość rynkowa lokalu mieszkalnego wynosiła 123.000 złotych.

(bezsporne)

D. S. (1) po śmierci J. S. dokonał spłaty zobowiązań wynikających z umów zawartych przez J. S.. W tym celu wydatkował łącznie kwotę 3.451,44 złote.

(dowód: dowód wpłaty k. 64 akt I C (...) ugoda k. 65-66 akt I C (...), zeznania świadka E. S. (1) k. 110-111, dowód z przesłuchania stron k. 99v-100 )

Przed Sądem Rejonowym w Szczytnie z wniosku D. S. (1) było prowadzone postępowanie o zniesienie współwłasności lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). D. S. (1) w tamtym postepowaniu obok zniesienia współwłasności domagał się zasądzenie od powódki - uczestniczki tamtego postępowania kwoty 5.500 złotych tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez nią z 1/2 udziału w nieruchomości. Strony, na rozprawie w dniu 22 czerwca 2016 roku zawarły ugodę, na podstawie której zniosły współwłasność lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w S. wraz ze związanym z nim udziałem w ten sposób, że nieruchomość tą przyznały na wyłączną własność uczestniczce postępowania Z. S. (pkt I ugody) z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy kwoty 55.000 złotych w 2 ratach (pkt II ugody). W pkt IV ugody strony zawarły oświadczenie, iż ugoda wyczerpuje wszelkie roszczenia dotyczące własności nieruchomości opisanej w pkt I ugody.

(dowód: ugoda zawarta na rozprawie w dniu 22 czerwca 2016 roku w sprawie I Ns (...)k. 27 akt I Ns (...) zeznania świadka D. S. (2) k. 107)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo co do zasady zasługuje na uwzględnienie, a co do wysokości zasadne jest w zasadniczej części.

Bezspornym między stronami był skład spadku po zmarłym J. S. i wartość tego spadku. Nie kwestionowanym przez powódkę był również fakt, iż to pozwany pokrył, za wyjątkiem kosztów związanych z obiadem po uroczystości pogrzebowej, koszty pogrzebu J. S.. Powódka nie kwestionowała również faktu i wysokości kwot wydatkowanych przez pozwanego na spłatę zobowiązań zmarłego wynikających z umów przez niego zawartych.

Spór koncentrował się zaś wokół dwóch kwestii. Po pierwsze, tego czy powódce, w świetle ugody jaką zawarła z pozwanym w sprawie o zniesienie współwłasności lokalu mieszkalnego, przysługuje prawo do zachowku po J. S.. Po drugie, w jakiej części pozwany finansował poczęstunek zorganizowany po uroczystości pogrzebowej.

Zgodnie z przepisem art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. W przepisie art. 991 § 2 k.c. przewidziano zaś, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Powódka należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku. W chwili otwarcia spadku po J. S. była żoną spadkodawcy, nie zachodziły wobec niej żadne z przesłanek pozbawiających prawa do zachowku. Pomiędzy powódką a J. S. nie został orzeczony rozwód, ani separacja. Na mocy wyroku Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 3 sierpnia 2011 roku została ustanowiona rozdzielność majątkowa, jednakże powyższe pozostaje bez wpływu na prawo do zachowku. Powódka nie została również wydziedziczona co w świetle przepisu art. 1008 k.c. pozbawiałoby ją prawa do zachowku. Nie zrzekła się również roszczenia w tym zakresie.

Pozwany, wskazując na zrzeczenie się przez powódkę roszczenia o zachowek po J. S., powoływał się na zawartą z powódką w toku postępowania I Ns (...)o zniesienie współwłasności lokalu mieszkalnego ugodę. W pkt IV ugody tej zawarto zapis, iż strony ugody oświadczyły, iż ugoda ta wyczerpuje wszelkie roszczenia dotyczące własności nieruchomości opisanej w pkt I ugody.

W oparciu o taką treść ugody nie sposób uznać, że powódka składając oświadczenie zawarte w pkt IV ugody zrzekła się roszczenia o zachowek po J. S.. Z oświadczenia stron wynika jedynie, że ugoda wyczerpuje wszelkie roszczenia związane ze zniesieniem współwłasności tego lokalu, a zwrócić należy uwagę, iż pozwany, wnioskodawca w postepowaniu o zniesienie współwłasności lokalu obok żądania zniesienia współwłasności domagał się zasądzenia od uczestniczki postępowania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez nią z ½ udziału w lokalu mieszkalnym. Tak więc oświadczenie zawarte w pkt IV rzeczonej ugody zawierało zrzeczenie się przez pozwanego roszczeń, które zgłosił on we wniosku. Przy zawieraniu ugody strony były obecne osobiście i jednocześnie reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników. Nadto na co wskazywał świadek D. S. (3), który w tamtym postepowaniu reprezentował powódkę strony zostały wcześniej dodatkowo pouczone przez sędziego referenta o konieczności formułowania jasnych oświadczeń w ugodzie.

W celu obliczenia zachowku należy w pierwszej kolejności określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, tj. udział, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy – w przedmiotowej sprawie udział ten wynosi 1/4. Następnie udział ten mnoży się przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach - przez 1/2 – w niniejszej sprawie udział 1/4 należało przemnożyć przez 1/2. Otrzymany wynik – 1/8 - to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993 – 995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku ( uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 26 marca 1985 roku, sygn. III CZP 75/84), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku ( wyrok SA w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2016 roku, VI Aca 547/15)

Punktem odniesienia przy ustalaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Pozwany kwestionując powództwo co do zasady wskazywał, że po zniesieniu współwłasności lokalu mieszkalnego, którego udział wchodził w skład spadku po zmarłym, brak było przedmiotu spadku stanowiącego podstawę ustalenia zachowku. Stanowisko to jest oczywiście błędne, albowiem ustalając stan czynny spadku uwzględnia się stan istniejący w chwili otwarcia spadku tj. w chwili śmierci spadkodawcy. Późniejsze rozporządzenia spadkobiercy, których przedmiotem jest majątek nabyty w drodze dziedziczenia pozostają bez wpływu na ustalenie na potrzeby ustalenia zachowku.

Czysta wartość spadku stanowiąca różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych wynosi 51.540,10 złotych (61.500- (...),90)

Strony na żadnym etapie postępowania nie kwestionowały wskazanej przez powódkę w pozwie wartości lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w S. tj. 123.000 złotych, a tym samym wartości przysługującego spadkodawcy udziału w prawie własności tego lokalu mieszkalnego tj. 61.500 złotych. Od tak ustalonego stanu czynnego spadku należało odjąć sumę długów spadkowych, które w niniejszej sprawie obejmowały koszty pogrzeby spadkodawcy oraz długi spadkodawcy wynikające z zawartych przez niego umów. Pozwany wskazał, iż poniósł wydatki w wysokości 6.508,46 złotych tytułem kosztów pogrzebu J. S. i wydatki w wysokości 3.451,44 złote tytułem spłaty zobowiązań wynikających z umów zawartych przez J. S..

Powódka nie kwestionowała wydatków, które pozwany poczynił tytułem spłaty zobowiązań wynikających z umów zawartych przez J. S., jak również w zasadniczej części nie kwestionowała poniesionych przez niego kosztów pogrzebu. Spór obejmował jedynie w tym zakresie kwotę 1.295 złotych stanowiącą koszt obiadu po uroczystości pogrzebowej.

Pozwany twierdził, iż w całości i samodzielnie kwotę tą zapłacił, co potwierdziła jego żona – świadek E. S. (1) i czego potwierdzeniem miał być fakt, iż to jemu, a nie P. S. został wydany paragon fiskalny. Strona powodowa twierdziła zaś, że pozwany koszty te poniósł jedynie w połowie. Drugą część tych kosztów poniósł P. S., co potwierdził ten ostatni zeznający w charakterze świadka, jak również jego żona – świadek A. S.. Wymieniona zeznała, iż wspólnie z mężem nalegali na zorganizowanie poczęstunku dla uczestników uroczystości pogrzebowej, albowiem tak oni jak i członkowie ich rodziny mieszkają poza S.. Świadek twierdziła, iż współfinansowanie tego wydatku przez obie rodziny został ustalony przed dniem pogrzebu J. S., zaś w dniu pogrzebu, jeszcze w czasie trwania poczęstunku w restauracji nastąpić miało rozliczenie tego wydatku. Każda z rodzin zapłaciła kwotę 650 złotych i to A. S. został wydany paragon fiskalny, który ta przekazała pozwanemu przypuszczając, że będzie on niezbędny przy rozliczeniu zasiłku pogrzebowego pobranego przez pozwanego. Pozwany twierdził, iż w całości pokrył koszty obiadu. Wprawdzie w czasie przesłuchania w charakterze strony wskazał początkowo kwotę 650 złotych jako wydatkową przez niego na ten cel, by następnie wskazać kwotę 1.230 złotych. Nadto, pozwany wskazywał różne momenty, w których nastąpić miała zapłata za poczęstunek. Raz twierdził, że miało to miejsce w dniu pogrzebu, pod koniec obiadu, by podczas tego samego przesłuchania wskazywać dzień 4 lub 5 stycznia 2015 roku jako dzień, w którym jego żona dokonać miała zapłaty. Konsekwentnie pozwany wskazywał, iż w momencie zapłaty za poczęstunek wydany został paragon fiskalny. Na paragonie, którego kserokopia została załączony do akt sprawy widnieje zaś data 29 stycznia 2015 roku jako data zapłaty. Świadek E. S. (1) twierdziła zaś, że zapłaty dokonała w dniu 29 stycznia 2015 roku i tego samego dnia został jej wydany paragon fiskalny.

W ocenie Sądu zeznania E. S. (1) w tym zakresie były spójne i korespondowały z materiałem dowodowym w postaci paragonu fiskalnego, na który powoływały się obie strony. Wobec powyższego jako niewiarygodne uznać należy w tym zakresie zeznania świadków A. S. i P. S.. Wymienieni twierdzili, iż zapłata za obiad nastąpić miała w dniu pogrzebu i tego samego dnia miał zostać wydany paragon fiskalny. Tymczasem na paragonie tym widnieje data zapłaty - 29 stycznia 2015 roku, która w sposób zasadniczy odbiega od daty pogrzebu J. S., który miał miejsce w pierwszych dniach stycznia 2015 roku.

Pozwany, jak również świadkowie żona pozwanego E. S. (1) i córka pozwanego E. S. (2) twierdzili, iż relację pomiędzy powódką a jej zmarłym mężem nie były prawidłowe. Wymienieni wprawdzie wspólnie zamieszkiwali, ale J. S. zwłaszcza pod koniec swego życia nie mógł liczyć na pomoc i wsparcie ze strony powódki. Pomoc taką zapewniał mu pozwany i jego rodzina. Strona pozwana nie podnosiła jednakże zarzutu sprzeczności zgłoszonego przez powódkę roszczenia o zachowek z zasadami współżycia społecznego.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 991, art. 995 § 1 k.c., art. 455 k.c. i art. 481 § 1 k.c. uznał powództwo w części za zasadne i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.442,51 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 grudnia 2016 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części.

Dług z tytułu zachowku jest długiem pieniężnym. Z przepisu art. 481 § 1 k.c. wynika, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odsetki za opóźnienie w zapłacie kwoty żądanej tytułem zachowku należą się od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty ( wyrok SA w Białymstoku z dnia 13 lutego 2014 roku, I ACa 302/13). W warunkach niniejszej sprawy odsetki te należą się od dnia 9 grudnia 2016 roku do dnia zapłaty. Odpis pozwu wraz z załącznikami został pozwanemu doręczony – co wynika z elektronicznego potwierdzenia odbioru - w dniu 8 grudnia 2016 roku. Powódka nie wykazała, aby wcześniej kierowała do pozwanego wezwanie do zapłaty. Tak więc pozwany od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. uwzględniając, iż powódka proces wygrała w 84%, a pozwany w 15%. Strony poniosły koszty procesu w wysokości po 1.817 złotych (1.800 złotych - wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie, Dz.U. 2015r., poz. 1800 ze zm., 17 złotych - opłata skarbowa od pełnomocnictwa). Powódka uwzględniając to w jakiej części proces przegrała powinna ponieść koszty procesu w wysokości 290,72 złotych (1.817 złotych x 16%), pozwany uwzględniając to w jakiej części proces przegrał powinien ponieść koszty procesu w wysokości 1.526,28 złotych (1.817 złotych x 84%). W konsekwencji, różnicę między uwzględnionymi stosownie do wyniku sprawy kosztami procesu powódki i pozwanego w kwocie 1.235,56 złotych zasądzono na rzecz powódki od pozwanego.

Na tej samej zasadzie i na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2016r., poz. 623 ze zm.) orzeczono o nieuiszczonych kosztach sądowych (obejmujących opłatę od pozwu w wysokości 385 złotych), nakazując pobranie od powódki z zasądzonego roszczenia kwoty 61,60 złotych i od pozwanego kwoty 323,40 złotych.

Przewodniczący:	SSR Małgorzata Banaszewska
Protokolant:	p.o. sekr. sąd. Hubert Tomaszewski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

ZARZĄDZENIE

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE