UZASADNIENIE

M. K. wniósł odwołanie od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 20 stycznia 2017 r., którą odmówiono mu prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej z uwagi na fakt, iż z zebranej dokumentacji wynika, że do zdarzenia z dnia 15 listopada 2016 r. doszło, kiedy nie wykonywał czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej, albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności. W uzasadnieniu wskazał, iż jechał do T. w celu nabycia łopaty służącej do pracy w gospodarstwie rolnym, tj. uprzątnięcia 120 kur, które zostały zagryzione przez psy. Musiał to zrobić, gdyż chciał kupić następne kury, a w drodze wydarzył się wypadek.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ wniósł o jego oddalenie. Z ustaleń KRUS wynika, że w dniu 15 listopada 2016 r. ubezpieczony został poinformowany przez (...) Bank S.A., że ma zgłosić się w celu uregulowania raty kredytu. Około godziny 16.00 wyjechał więc motorowerem do T., ale w banku dowiedział się, że uwagi na zamknięcie systemu nie może już w tym dniu opłacić raty. W drodze powrotnej postanowił zrobić zakupy spożywcze oraz kupić łopatę. W trakcie dojazdu do sklepu doszło do wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego doznał otwartego złamania lewej nogi. Wypadek ten nie miał więc związku z pracą rolniczą.

Sąd ustalił, co następuje:

M. K. prowadzi gospodarstwo rolne w L., hodując kury. Między innymi w związku z tą hodowlą wziął kredyt w (...) Bank S.A., z którego sfinansował także zakup większej ilości kur. Zasadniczo hoduje ich około 50, jednakże z uwagi na większą ilość pieniędzy z kredytu bankowego, kupił aż 100 kur oraz zboże do ich karmienia. W połowie listopada 2016 r. mieszkający wraz z ubezpieczonym szwagier A. K. spuścił ze smyczy swoje cztery psy, które w nocy dostały się do kurnika i zagryzły kury.

Dnia 15 listopada 2016 r. ubezpieczony został poinformowany przez (...) Bank S.A., że ma zgłosić się w celu uregulowania raty kredytu. Postanowił więc udać się do oddalonej o około 15 km T., również w celu zrobienia zakupów dla rodziny (żona i ośmioro dzieci), w tym kupienia łopaty, która była mu potrzebna do uprzątnięcia kurnika, tak aby mógł zakupić nowe kury do hodowli. Około godziny 16.00 wyjechał więc motorowerem do T., ale w Banku dowiedział się, że uwagi na zamknięcie systemu nie może już w tym dniu opłacić raty. W trakcie drogi powrotnej, około godziny 16.40, tuż przed sklepem, do którego skręcał, wjechała w niego T. W. kierująca samochodem osobowym marki V. (...) o nr rej. (...), nie udzielając mu pierwszeństwa przejazdu oraz nie stosując się do znaku P-4 „linia podwójna ciągła.” W wyniku wypadku M. K. został przewieziony do Szpitala (...) im. A. J. w B., gdzie stwierdzono mnogie złamania podudzia łącznie ze stawem skokowym.

(dowód: notatka urzędowa o zdarzeniu drogowym KPP w T. – k. 10 akt KRUS; karta informacyjna leczenia szpitalnego z dnia 28 listopada 2016 r. – k. 11 akt KRUS przesłuchanie ubezpieczonego – k. 14-15, 35-36)

W wyniku zdarzenia M. K. doznał otwartego złamania kości podudzia lewego, leczonego operacyjnie, wygojonego, z deformacją w miejscu złamania, zaburzeniami krążenia obwodowego i ograniczeniem ruchomości w stawie skokowym. Stały uszczerbek ubezpieczonego na zdrowiu – w wyniku przedmiotowego wypadku – wynosi 8%.

(okoliczność bezsporne, ponadto dowód: dokumentacja lekarska – k. 19 oraz akta ZUS; opinia biegłego sądowego lekarza ortopedy S. F. z dnia 10 czerwca 2017 r. – k. 17-18)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny, Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy i aktach KRUS, których wiarygodności i prawdziwości strony nie kwestionowały oraz przesłuchania ubezpieczonego i dowodu z opinii biegłego sądowego lekarza ortopedy S. D. te okazały się spójne i logicznie ułożyły się w całość stanu faktycznego, w którym to ubezpieczony doznał wypadku przy w drodze powrotnej z Banku, w którym miał opłacić ratę kredytu, przeznaczonego m.in. na zakup kur do hodowli i paszy, kiedy to zmierzał do sklepu, po zakup łopaty potrzebnej do uprzątnięcia kurnika, w którym jego kury zostały zagryzione przez psy należące do szwagra.

Na wstępie należy zaznaczyć, iż jak słusznie podkreśla się w najnowszym orzecznictwie, sąd ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu, a odrębny charakter postępowania nie wyłącza zasady kontradyktoryjności w tych sprawach, w tym ciężaru dowodzenia swych twierdzeń przez ubezpieczonego i pozwany organ (por. wyroki SN z dnia 8 stycznia 2008 r., I UK 193/07, Lex nr 447681; z dnia 8 lipca 2008 r., II UK 344/07, Lex nr 497701; z dnia 11 lutego 2011 r., II UK 269/10, Lex nr 794791 i z dnia 9 sierpnia 2011 r., I UK 52/11, Lex nr 1084706).

Stosownie do treści art. 11 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t.: Dz. U. z 2016 r., poz. 277 ze zm., powoływana dalej, jako „ustawa”), za wypadek przy pracy rolniczej uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności: podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkt 1, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności, lub w drodze do miejsca wykonywania czynności, o których mowa w pkt 3, albo w drodze powrotnej.

W sprawie nie było przedmiotem sporu, że zdarzenie z dnia 15 listopada 2016 r., które stanowi podstawę dochodzonego przez ubezpieczonego jednorazowego odszkodowania z tytułu doznanego stałego uszczerbku na zdrowiu (art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy), spełniało wszystkie określone w art. 11 ust. 1 ustawy, warunki wypadku przy pracy rolniczej, z wyjątkiem wymaganego związku czynności z działalnością rolniczą, co zostało zakwestionowane przez pozwany organ.

Zwrot ustawowy "przy pracy rolniczej" definiowany jest przez czasowy, miejscowy, ale przede wszystkim funkcjonalny (celowy) związek zdarzeń z działalnością rolniczą. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (które mimo ukształtowania już na gruncie poprzedniego stanu prawnego, nie utraciło aktualności) przyjęto, iż zwykłe czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to czynności niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego, związane w tak ścisły sposób z gospodarowaniem, że bez nich gospodarstwo nie mogłoby funkcjonować prawidłowo (por. uzasadnienie uchwały z dnia 29 maja 1980 r., III UZP 2/80, OSNCP 1980/11/208). Za przeciwieństwo tych czynności uznano natomiast czynności niecodzienne, nieoczekiwane w ramach zwykłego gospodarowania, jak np. eksperymenty agro lub zootechniczne lub wypróbowywanie nowych maszyn, technologii lub środków chemicznych. Za funkcjonalnym związkiem wypadku z wykonywaniem zwykłych czynności, Sąd Najwyższy opowiadał się w stanach faktycznych, w których wypadki zdarzyły się przy pokonywaniu drogi między polem a domem, w drodze do magazynu, po zakup nawozów sztucznych, przy posługiwaniu się zwierzęciem gospodarskim lub domowym lub podczas rozbiórki domu należącego do gospodarstwa rolnego dla uzyskania pomieszczenia magazynowego na paszę (por. uchwały z dnia 6 marca 1979 r., III UZP 1/79, OSNCP 1979/7-8/145 i z dnia 6 czerwca 1979 r., III UZP 4/79, OSNCP 1979/12/231; wyrok z dnia 3 czerwca 1981 r., III URN 21/81, OSNCP 1981/12/245). W konsekwencji, choć przepis art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie precyzuje, co należy rozumieć przez czynności rolnicze lub czynności związane z prowadzeniem działalności rolniczej, należy uznać, że wyrażono w nim zasadę kwalifikowania jako wypadki chronione wszystkich zdarzeń, które zostały wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostawały w związku z wykonywaniem na terenie gospodarstwa rolnego albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym takich czynności, które służą prowadzeniu działalności rolniczej lub pozostają w związku z wykonywaniem tych czynności (por. wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 373/02, OSNP 2004/11/198). Prowadzenie działalności rolniczej obejmuje szereg czynności, z których nie wszystkie związane są bezpośrednio z produkcją rolną, uprawą ziemi czy też hodowlą. Wiadomym jest, że w każdym gospodarstwie rolnym niezbędnym jest podjecie stałych działań mających na celu prawidłowe przygotowanie do właściwych prac rolniczych. Niezbędne jest chociażby utrzymanie w należytym stanie urządzeń, maszyn, obiektów, ale także przygotowanie dróg dojazdowych do pól czy też dbałość o porządek i czystość wokół upraw, a także m.in. przygotowywanie pożywienia dla zwierząt hodowlanych, co umożliwia prowadzenie racjonalnej gospodarki i maksymalizację plonów i zysków. Z takiego też założenia wyszedł ustawodawca uznając za wypadek przy pracy rolniczej nie tylko zdarzenie, które nastąpiło „podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej”, lecz także zdarzenie pozostające „w związku z wykonywaniem tych czynność” (por. wyrok SN z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 176/00, OSNP 2002/17/416).

W stanie faktycznym niniejszej sprawy rozważania dotyczą czynności wykonywanych przez rolnika i skupiają się na stwierdzeniu ich związku z prowadzeniem działalności rolniczej. Skoro z definicji chronionego wypadku wynika, że może on nastąpić także poza terenem gospodarstwa (art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy), zarówno podczas wykonywania zwykłych czynności, jak i w związku z ich wykonywaniem, to należy przyjąć, że chodzi zarówno o wykonywanie pracy, jak i zmierzanie do jej wykonania przez podejmowanie czynności przygotowawczych lub organizacyjnych, albo podejmowanie czynności następczych, prowadzących do jej zakończenia. Czasowy związek wykonywanych czynności z wypadkiem może być więc bezpośredni (w czasie siewu, orki, zbioru, karmienia zwierząt gospodarskich, wykonywania prac porządkowych itp.), albo pośredni – w przypadku czynności poprzedzających taką pracę lub następujących po niej. W niniejszej sprawie nie może budzić wątpliwości, iż czynności związane z zakupem nowej łopaty do uprzątnięcia kurnika z zagryzionych przez psy kur, są wypadkiem przy pracy rolniczej. Takie zachowanie jest normalnym, racjonalnym działaniem każdego rolnika, wykazującego należytą dbałość o prowadzone gospodarstwo rolne i hodowane zwierzęta. Oczywistym pozostaje bowiem, iż ubezpieczony musiał posprzątać kurnik z zagryzionych kur (i to uczynić to stosunkowo szybko), aby móc zakupić nowe do dalszej hodowli. Do tej czynności potrzebna była mu łopata, po którą właśnie zmierzał do sklepu, kiedy został potrącony przez sprawcę wypadku komunikacyjnego. Zdaniem Sądu, czynności przygotowawcze do porządkowania kurnika, należy więc zakwalifikować jako czynność związaną z prowadzeniem działalności rolniczej. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, iż cała podróż M. K. w dniu 15 listopada 2016 r. była „związana” w rozumieniu powołanego przepisu, z prowadzeniem przezeń działalności rolniczej. Także bowiem spłata kredytu zaciągniętego m.in. w celu zakupu nowych kur i paszy dla nich pozostaje właśnie w takim związku. Bez tegoż kredytu, a następnie konieczności spłat jego rat, ubezpieczony nie mógłby bowiem w sposób prawidłowy prowadzić swej działalności rolniczej, która z uwagi na bardzo mały areał (1,5 ha) i kiepską jakość gleby (VI klasa), sprowadza się przecież w dużym stopniu, właśnie do hodowli kur. Trafnie wskazał bowiem Sad najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2004 r.
(II UK 361/03, Legalis nr 237240) „Należy uznać, że w art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wyrażono zasadę kwalifikowania jako wypadki chronione wszystkich zdarzeń, które zostały wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostawały w związku z wykonywaniem poza terenem gospodarstwa rolnego typowych czynności rolniczych, tj. takich czynności, które służą prowadzeniu działalności rolniczej lub pozostają w związku z wykonywaniem tych czynności.” W istniejącym stanie faktycznym spełnione zostały wszelkie przesłanki do uznania zdarzenia z dnia 15 listopada 2016 r. za wypadek przy pracy rolniczej (por. wyrok SN z dnia 13 listopada 2012 r., III UK 9/12, OSNP 2013/19-20/235), co z kolei zobowiązywało Sąd do ustalenia ewentualnego uszczerbku na zdrowiu, którego doznał M. K., w wyniku tegoż zdarzenia i w tym celu dopuszczono dowód z opinii biegłego sądowego ortopedy.

D. z opinii biegłych, jak podkreśla się w orzecznictwie, podlega ocenie Sądu przy zastosowaniu art. 233 § 1 k.p.c., na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków (zob. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64; uzasadnienie wyroku SN z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, Lex nr 77046). Biorąc pod uwagę przedstawione kryteria należy stwierdzić, że przeprowadzony dowód z opinii biegłego sądowego jest w pełni przydatny dla ustalenia stanu faktycznego sprawy. Biegły S. F. wydał swą opinię po gruntownej analizie akt sprawy, uwzględniając całą dostępną dokumentację lekarską i wywiad z ubezpieczonym, a przede wszystkim dokonał badania przedmiotowego. Wnioski opinii omówiono szeroko, sformułowane zostały one w sposób jasny i precyzyjny, a końcowe stanowisko zostało szczegółowo, przekonująco i logicznie uzasadnione. Przedstawione konkluzje są kategoryczne, a ich uzasadnienie przedstawione zostało w sposób przystępny i zrozumiały. Biegły jest doświadczonym specjalistą z dziedziny medycyny, która odpowiadała schorzeniom ubezpieczonego (ortopedia), a poziom jego wiedzy i sposób umotywowania orzeczenia powoduje, iż Sąd uznaje przeprowadzoną opinię za w pełni trafną, tym bardziej, że nie została ona zakwestionowana przez strony procesu (k. 29, 35).

Na marginesie dotychczasowych rozważań, Sąd wskazuje, że jak to zostało wyjaśnione w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 1974 r. (II CR 817/73; Lex nr 7404), do dowodu z opinii biegłego nie mogą mieć zastosowania wszystkie zasady prowadzenia dowodów, a w szczególności art. 217 § 1 k.p.c. Jeżeli więc Sąd uzyskał od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania, to nie ma potrzeby żądania ponowienia lub uzupełnienia tego dowodu (por. wyroki SN z dnia 10 września 1999 r., II UKN 96/99, OSNAPiUS 2000/23/869; z dnia 6 marca 1997 r., II UKN 23/97, OSNAPiUS 1997/23/476; z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 131/97, OSNAPiUS 1998/3/100; z dnia 18 września 1997 r., II UKN 260/97, OSNAPiUS 1998/13/408). Specyfika dowodu z opinii biegłego polega m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez sąd dopuszczony, to stosownie do treści art. 286 k.p.c. opinii kolejnego biegłego można żądać jedynie "w razie potrzeby". Potrzeba taka nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii. W innym wypadku bowiem sąd byłby zobligowany do uwzględniania kolejnych wniosków strony dopóty, dopóki nie złożona zostałaby opinia w pełni ją zadowalająca, co jest niedopuszczalne (tak SA w Katowicach w wyroku z dnia 23 kwietnia 2014 r., I ACa 71/14, Lex nr 1466798; por. także: wyroki SN z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 639/99, Lex nr 53135.; z dnia 17 grudnia 1999 r., II UKN 273/99, OSNP 2001/8/284 i z dnia 18 października 2001 r., IV CKN 478/00, Lex nr 52795).

W myśl art. 13 ust. 1 i 2 ustawy, jednorazowe odszkodowanie ustala się dla ubezpieczonego w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; za stały uszczerbek na zdrowiu uznaje się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Z wiarygodnej i niekwestionowanej przez obie strony opinii biegłego sądowego ortopedy wynika, iż ubezpieczony doznał stałego 8% uszczerbku na zdrowiu, przy czym wysokość odszkodowania zobowiązany będzie wyliczyć pozwany organ, rzecz jasna w razie uprawomocnienia się przedmiotowego wyroku.

Z uwagi na powyższe, Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSR Marcin Winczewski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE