UZASADNIENIE

W dniu 15 listopada 2012 r. Stowarzyszenia (...)
w W. wniosło przeciwko A. de B. Obojga Sycylii pozew
o uzgodnienie treści księgi wieczystej numer (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez zamknięcie tej księgi wieczystej oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2013 r. w sprawie o sygn.. akt VI C 2466/12 Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie oddalił powództwo oraz zasądził od Stowarzyszenia (...) w W. na rzecz A. B. Obojga Sycylii kwotę 3.617 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Stowarzyszenie (...) w W. jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej położonej w W. przy ulicy (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...) z obrębu (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą numer (...). Właścicielem gruntu jest (...) W. .

Na nieruchomości tej posadowiony jest budynek, dla którego prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa odrębna księga wieczysta numer (...). Właścicielem ujawnionym w dziale II księgi wieczystej jest A. de B. Obojga Sycylii .

Podstawę wpisu prawa własności do przedmiotowego budynku stanowiło zaświadczenie (...) (...) W. z dnia 24 października 2011 r. oraz przepisy dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...).

Nieruchomość stanowiła pierwotnie własność A.-M.-J.-A.-A. et O. S. księcia de B. Obojga Sycylii. Pozwany jest jego następcą prawnym.

Pierwotny właściciel w dniu 19 kwietnia 1948 r. zgłosił wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do przedmiotowego gruntu. Wniosek ten rozpatrzony został przez Prezydium Rady Narodowej (...). W. z dnia 15 kwietnia 1972 r. poprzez wydanie decyzji odmownej.

W dniu 30 stycznia 1979 r. pomiędzy poprzednikiem prawnym powoda,
a Skarbem Państwa doszło do zawarcia w formie aktu notarialnego umowy ustanowienia użytkowania wieczystego gruntu przedmiotowej nieruchomości. Umowa ta została poprzedzona decyzją Prezydenta (...) Warszawy nr 3/75 z dnia 12 marca 1975 r. w przedmiocie ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz Stowarzyszenia (...) w W. na gruncie położonym przy ul. (...).

W dniu 11 kwietnia 2002 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. w następstwie rozpoznania wniosku pozwanego wydało decyzję stwierdzająca nieważność decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 15 kwietnia 1972 r. – sygnatura sprawy (...).

Powód wystąpił z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy przez SKO. Postanowieniem SKO znak (...) z dnia 6 sierpnia 2010 r. postępowanie w tym przedmiocie zostało zawieszone do czasu prawomocnego zakończenia sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) w W. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, toczącej się przed tutejszym Sądem pod sygnaturą akt VI C 344/10. Na skutek zaskarżenia powyższego postanowienia zażaleniem przez A. de B., SKO postanowieniem z dnia 9 lutego 2011 r. znak (...) uchyliło zaskarżone postanowienie i przekazało sprawę do dalszego prowadzenia. Na postanowienie SKO z dnia 9 lutego 2011 r. została wniesiona przez powodowe Stowarzyszenie skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2012 r. (sygnatura akt I SA/Wa 1108/12) wydanym po ponownym rozpoznaniu sprawy wobec uchylenia poprzedniego orzeczenia wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 maja 2012 r. (sygnatura akt I OSK 2003/11) oddalił skargę. Od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie powód wywiódł skargę kasacyjną.

Orzeczeniem z dnia 11 września 2001 r. Społeczna Komisja Rewindykacyjna uznała, że uprawnionym do odzyskania majątku Stowarzyszenia (...) rozwiązanego w dniu 19 marca 1982 r. jest powód.

W ocenie sądu rejonowego powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na to, że w niniejszym postępowaniu powodowi nie przysługuje legitymacja procesowa czynna do wystąpienia z roszczeniem z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. W uchwale składu 7 sędziów z dnia 15 marca 2006 r. (III CZP 106/05) Sąd Najwyższy określił krąg osób legitymowanych do wytoczenia powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, stwierdzając, że powództwo z art. 10 ust. 1 może wytoczyć wyłącznie osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej w rozumieniu art. 626² § 5 k.p.c. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wywiódł, że art. 10 ust. 1 k.w.h. nie reguluje samodzielnie czynnej legitymacji procesowej oraz, że przy zastosowaniu wykładni językowej tegoż należy mieć na względzie przyjętą w nim konstrukcję wiążącą uzgodnienie z wpisem, co wskazuje na synchronizację unormowania legitymacji do wytoczenia powództwa z legitymacją do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Przyjęcie, że legitymowanym do wytoczenia takiego powództwa jest każdy, kto ma w tym interes prawny, z pominięciem unormowania zawartego w art. 626² § 5 k.p.c. regulującego legitymację do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym, prowadziłoby do tego, że osoba, która nie została wskazana w art. 10 ust. 1 k.w.h., lecz mimo to wykazała, że ma interes w uzgodnieniu i uzyskała korzystny dla siebie wyrok sądu uwzględniający żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie mogłaby następnie skutecznie wystąpić z wnioskiem o dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie tego wyroku. W świetle przepisu art. 626² § 5 k.p.c. nie byłaby bowiem uprawniona do wystąpienia z wnioskiem o wpis w księdze.

Z powyższymi argumentami sąd rejonowy zgodził się w całej rozciągłości, wskazując, że powód, który twierdzi, że stan prawny odzwierciedlony w księdze wieczystej jest niezgodny ze stanem rzeczywistym i na poparcie swych twierdzeń uzyskałby wyrok uwzględniający powództwo o uzgodnienie i tak nie mógłby skutecznie żądać uzyskania wpisu prawa w księdze wieczystej (analogicznie wykreślenia prawa wpisanego błędnie).

Zdaniem sądu pierwszej instancji, w wyniku stwierdzenia nieważności orzeczenia Prezydium Rady Narodowej z dnia 15 kwietnia 1972 r. podzielić należy stanowisko, iż budynek, dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...) pozostaje przedmiotem własności pozwanego (art. 5 dekretu). Skoro zatem powód nie jest właścicielem, ani też użytkownikiem wieczystym budynku, ani osobą, na rzecz której wpis ma nastąpić, tym bardziej wierzycielem pozwanego, to w ocenie sądu rejonowego nie przysługuje mu uprawnienie do wystąpienia z żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Od powyższego wyroku apelację wniósł powód zaskarżając go w całości oraz zarzucając mu:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 10 ust. 1 k.w.h. w zw. z art. 626² § 5 k.p.c. w zw. z § 17 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów poprzez ich błędną wykładnię wyrażającą się w nieprawidłowym przyjęciu, że roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez zamknięcie tej księgi przysługuje wyłącznie osobie uprawnionej do złożenia wniosku o wpis do tej księgi w rozumieniu z art. 626² § 5 k.p.c., podczas gdy na gruncie z § 17 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia zamknięcie księgi wieczystej jest czynnością techniczną, której dokonuje się, gdy wynika to z orzeczenia sądu, a w konsekwencji czynność ta nie ma charakteru wpisu dokonywanego w postępowaniu wieczystoksięgowym, a zatem wiązanie przysługiwania roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w opisanym wyżej kształcie z legitymacją procesową czynną w postępowaniu wieczystoksięgowym nie ma uzasadnionych podstaw, co skutkowało nierozpoznaniem istoty sprawy;

b) art. 10 ust. 1 k.w.h. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy przepis ten ma w sprawie niniejszej zastosowanie, które winno prowadzić do uwzględnienia powództwa;

c) art. 10 ust. 1 k.w.h. w zw. art. 12 ust. 4 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach w brzmieniu obowiązującym w dniu 30 stycznia 1979 r. w zw. z art. 626² § 5 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie pomimo przyjęcia, że roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez zamknięcie tej księgi wieczystej przysługuje wyłącznie osobie uprawnionej do złożenia wniosku o wpis do tej księgi wieczystej w rozumieniu z art. 626² § 5 k.p.c., podczas gdy powodowe stowarzyszenie powołało się na użytkowanie wieczyste budynku objętego sporną księgą wieczystą i wykazywało, że jest jego użytkownikiem wieczystym, a zatem należy do kręgu podmiotów legitymowanych do złożenia wniosku o wpis do tej księgi wieczystej na gruncie art. 626² § 5 k.p.c. i w konsekwencji jest legitymowane do wystąpienia z powództwem o uzgodnienie tej księgi z rzeczywistym stanem prawnym także na gruncie przyjętego przez sąd rejonowy poglądu co do ograniczenia legitymacji czynnej w odniesieniu do tego roszczenia w kształcie sformułowanym w powództwie do kręgu podmiotów wymienionych w art. 626² § 5 k.p.c., co skutkowało nierozpoznaniem istoty sprawy;

d) art. 8 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) Warszawy w zw. z art. 16 § 1 k.p.a. poprzez ich niezastosowanie, podczas gdy ostateczną i pozostającą w obrocie prawnym decyzją odmowną Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 15 kwietnia 1972 r. nr (...) odmówiono poprzednikowi prawnego pozwanego ustanowienia własności czasowej (użytkowania wieczystego] gruntu, na którym posadowiony jest budynek objęty sporną księgą wieczystą, co spowodowało przejście tego budynku na własność gminy zgodnie z powyższym przepisem, jako części składowej gruntu, a zatem urządzenie dla niego odrębnej księgi wieczystej i ujawnienie w niej pozwanego jako właściciela jest sprzeczne z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości;

II. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a) 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 25 czerwca 2013 r. wniosków dowodowych zawartych w pozwie, podczas gdy przedmiotem dowodów objętych tymi wnioskami były fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy wyrażający się w pominięciu przez sąd rejonowy okoliczności faktycznych przytoczonych w pozwie na poparcie żądania powództwa, co skutkowało jego nieuzasadnionym oddaleniem;

b) art. 224 § 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 210
§ 1 k.p.c. poprzez nieudzielenie głosu stronom przed zamknięciem rozprawy, a tym samym uniemożliwienie stronie powodowej ustnego przestawienia przed zamknięciem rozprawy swojego stanowiska, w szczególności zaś odparcia zgłoszonego przez pozwanego zarzutu braku legitymacji procesowej po stronie powodowej, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem podzielenie przez sąd rejonowy zarzutu braku legitymacji procesowej powoda spowodowało oddalenie powództwa zaskarżonym wyrokiem.

Wskazując na powyższe powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Rozpoznając sprawę w graniach zaskarżenia, sąd okręgowy zważył,
co następuje:

Apelacja jest zasadna o tyle, że skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia i uwzględnieniem powództwa w całości, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego wskazać należy, że zdaniem sądu odwoławczego nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Kwestionowane uzasadnienie odpowiada standardom wynikającym z art. 328 § 2 k.p.c., nie można zatem uznać, iż zaskarżony wyrok nie poddaje się kontroli odwoławczej, zwłaszcza, iż sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r., III APa 63/12). Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem art. 328 § 2 k.p.c. określa jedynie wymagania konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia. Nie stanowi on natomiast właściwej płaszczyzny do krytyki trafności przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych, ani ich oceny prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2008 r., III CSK 383/07).

Zgodzić się należy ze skarżącym, że powód, wbrew twierdzeniom sądu rejonowego, ma legitymację procesową czynną do wytoczenia niniejszego powództwa. Zasługuje zatem na uwzględnienie zarzut błędnej wykładni art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 626² § 5 k.p.c. w zw. z § 17 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów. Kwestia legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa na podstawie art.10 k.w.h. była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 15 marca 2006 r. powziętej w składzie 7 sędziów (III CZP 106/05), a następnie w uchwale z dnia 10 maja 2006 r. (III CZP 31/06) wskazał, że powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Te same osoby, które stosownie do art. 626² § 5 k.p.c. mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu, są legitymowane do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 k.w.h., a wśród nich użytkownik wieczysty, który może złożyć wniosek o dokonanie wpisu prawa obciążającego jego nieruchomość czy też o wykreślenie tego prawa. Powiązanie legitymacji procesowej do wytoczenia powództwa z uprawnieniem do złożenia wniosku o wpis gwarantuje po uzyskaniu wyroku uwzględniającego powództwo skutecznie wystąpienie z wnioskiem o dokonanie stosownego wpisu w księdze wieczystej.

W niniejszej sprawie powód jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej, na której posadowiony jest budynek ujawniony w spornej księdze wieczystej, niewątpliwie ma legitymację procesową czynną w sprawach dotyczących nieruchomości gruntowej. Wyjaśnienia natomiast wymaga, czy przysługujące mu prawo użytkowania wieczystego dotyczy także postawionego na tym gruncie budynku.

Zgodnie z obowiązującymi na datę ustanowienia użytkowania wieczystego przepisami (tj. na dzień 30 stycznia 1979 r.) zawarcie umowy o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste musiało być poprzedzone wydaniem odpowiedniej decyzji administracyjnej, samo prawo powstawało natomiast na podstawie umowy i stosownego wpisu do księgi wieczystej. Jak wynika z materiału dowodowego taka sytuacja zaistniała też w niniejszej sprawie. Zawarcie umowy o oddaniu nieruchomości przy ul. (...) w użytkowanie wieczyste zostało poprzedzone wydaniem przez Prezydenta (...) W. decyzji z 12 marca 1975 r. o oddaniu tej nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Z akt sprawy wynika bezspornie, że decyzja ta nie została wzruszona i nadal pozostaje w obrocie prawnym.

W świetle obowiązującego wówczas art. 235 § 1 k.c. w zw. z art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (według stanu prawnego obowiązującego na dzień 30 stycznia 1979 r., tj. na dzień zawarcia umowy) nie było bezwzględnie konieczne nabycie na własność przez użytkownika wieczystego gruntu postawionych na nim budynków. Zawarcie umowy sprzedaży było niezbędne jedynie w odniesieniu do budynków wymienionych w art. 12 ust. 1 pkt 1-5 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Jeżeli własność budynku postawionego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste nie została przeniesiona na rzecz użytkownika wieczystego, to budynek pozostawał częścią składową gruntu i był przedmiotem tego prawa, które na gruncie zostało ustanowione. Zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach użytkownik wieczysty, któremu nie został sprzedany postawiony na gruncie budynek, miał obowiązek ponoszenia dwóch odrębnych opłat, jednej za użytkowanie wieczyste gruntu, a drugiej za użytkowanie wieczyste budynku. Przyjąć zatem należy, podzielając w tym zakresie stanowisko skarżącego, że prawo użytkowania wieczystego gruntu ustanowione na rzecz poprzednika prawnego powoda rozciągało się także na niepodlegający sprzedaży budynek biurowy posadowiony na tym gruncie. Budynek ten został bowiem objęty użytkowaniem wieczystym jako część składowa gruntu. Rację ma także skarżący, że uchylenie ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach nie wpłynęło w żaden sposób na status prawnorzeczowy budynku, ani nie zmieniło powstałego na mocy uchylonych przepisów użytkowania wieczystego, a zatem użytkownik wieczysty gruntu pozostawał jednocześnie użytkownikiem wieczystym budynku, dla którego prowadzona jest sporna księga wieczysta.

Na etapie wnoszenia apelacji spór w niniejszej sprawie sprowadzał do zatem ustalenia, czy pozwany jest właścicielem budynku wobec stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 15 kwietnia 1972 r., czy też decyzja SKO z dnia 11 kwietnia 2002 r. jest decyzją nieostateczną w związku z wystąpieniem przez powoda z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, a tym samym założenie księgi wieczystej dla budynku było przedwczesne, a pozwanemu nie przysługuje prawo własności do budynku.

W tym stanie rzeczy nie budziło wątpliwości sądu okręgowego, że powód miał legitymację procesową czynną do wystąpienia z żądaniem zamknięcia księgi wieczystej założonej dla nieruchomości, podnosząc, że nadal jest użytkownikiem wieczystym budynku, a jego żądanie zmierzało do uzgodnienia stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej i zamknięcia księgi wieczystej założonej dla tego budynku. Pozwany natomiast stał na stanowisku, że decyzja SKO stwierdzająca nieważność decyzji Prezydium (...) W. jest ostateczna, a tym samym do czasu rozpoznania złożonego w trybie dekretu (...) wniosku o ustanowienie własności czasowej pozostaje właścicielem spornego budynku. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymagało zatem przeprowadzenia postępowania dowodowego, przedstawienia wywodów prawnych i wydania orzeczenia merytorycznego przesądzającego o zaistniałej kolizji praw. Natomiast sąd rejonowy, kwestionując legitymację czynną powoda, de facto rozstrzygnął o samym żądaniu bez rozpoznania niniejszej sprawy.

Niezależnie od powyższego zgodzić się należy ze skarżącym, że zamknięcie księgi wieczystej stosownie do § 17 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów stanowi czynność techniczną, której dokonuje się w sytuacji, gdy wynika to z orzeczenia sądu. Zamknięcie księgi wieczystej nie wymaga także złożenia wniosku o wpis. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 sierpnia 2009 r. (sygn. IV CSK 81/09) dopuścił natomiast możliwość wystąpienia w oparciu o art. 10 ust. k.w.h. z żądaniem zamknięcia księgi wieczystej. Nie budzi zatem wątpliwości, że żądanie pozwu zostało sformułowane prawidłowo.

Wprawdzie sąd pierwszej instancji oddalił powództwo wprost, błędnie uznając, że powód nie ma legitymacji procesowej czynnej, a tym samym nie rozpoznał istoty sprawy, ale zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem uchylenie wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. nie ma charakteru obligatoryjnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 146/98), nawet gdy zostały spełnione przesłanki z tego artykułu

Należy podkreślić, że w polskim systemie apelacji pełnej sąd odwoławczy jest sądem merytorycznym. Rozpoznawanie apelacji sprowadza się zatem do tego, że sąd drugiej instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony. Jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Ma zatem obowiązek ocenić ustalony stan faktyczny oraz prawidłowość zastosowania właściwych przepisów prawa materialnego (nawet, gdyby to nie było przedmiotem zarzutów apelacji). Tym samym postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy (merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Skoro postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy, to wydane orzeczenie musi opierać się na własnych ustaleniach faktycznych i prawnych sądu drugiej instancji (art. 382 k.p.c.).

W toku postępowania odwoławczego sąd okręgowy w trybie art. 381 k.p.c. uzupełnił materiał dowodowy, dopuszczając dowód z nowych dokumentów i na jego podstawie poczynił dodatkowe ustalenia faktyczne, które na tym etapie postępowania rozstrzygnęły powstały między stronami spór. Już po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji i wniesieniu apelacji doszło bowiem do rozpoznania wniesionej przez pozwanego skargi kasacyjnej. Wyrokiem z dnia 9 października 2015 r. (sygn. akt I OSK 142/15) Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę kasacyjną A. de B. i orzekł o kosztach postępowania.

Uzupełniając ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji wskazać należy, że wnioskiem z dnia 24 września 2001 r. A. de B. wystąpił o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 15 kwietnia 1972 r. o odmowie przyznania prawa własności czasowej do przedmiotowego gruntu. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją z dnia 11 kwietnia 2002 r. stwierdziło nieważność powyższej decyzji jako wydanej z rażącym naruszeniem prawa. Stowarzyszenie (...) złożyło wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. SKO decyzją z dnia 3 lutego 2014 r., nr (...) utrzymało w mocy własną decyzję z dnia 11 kwietnia 2002 r. Od tej decyzji Stowarzyszenie (...) wniosło skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W., który wyrokiem z dnia 11 września 2014 r. uchylił zaskarżoną decyzję SKO z dnia 3 lutego 2014 r. oraz decyzję SKO z dnia 11 kwietnia 2002 r., stwierdził ponadto, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu i orzekł o kosztach postępowania. Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 9 października 2015 r. oddalił skargę kasacyjną A. de B..

W związku z uprawomocnieniem wyroku WSA z dnia 11 września 2014 r. i uchyleniem decyzji SKO z dnia 11 kwietnia 2002 r. w obrocie prawnym pozostaje decyzja Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 15 kwietnia 1972 r. o odmowie przyznania na rzecz A. de B. prawa użytkowania wieczystego do gruntu nieruchomości (...), położonej przy ul. (...) w W.. Decyzja ta jest ostateczna i wiążąca dla stron, chroniona domniemaniem legalności, zaś stwierdzające jej nieważność decyzja SKO z dnia 11 kwietnia 2002 r. (wraz z decyzją z dnia 3 lutego 2014 r.) zostały uchylone. Do czasu ponownego rozpoznania wniosku pozwanego o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. wzniesiony na tej nieruchomości budynek staje się ponownie częścią składową gruntu zgodnie z zasadą superficies solo cedit i jako taki powinien być ujawniony w tej samej księdze wieczystej co nieruchomość. W chwili obecnej sporny budynek nie spełnia bowiem warunków określonych w art. 5 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy. Przepis art. 5 dekretu (...) przesądza bowiem o prawie własności budynków do czasu, gdy zaistnieje sytuacja przewidziana w art. 8 dekretu, tzn. dopóki właściciel nie utraci na rzecz gminy swego prawa do budynku. Na chwilę obecną wobec nieprzyznania dotychczasowemu właścicielowi gruntu wieczystej dzierżawy budynek położony przy ul. (...) ponownie staje się własnością (...) W.. W tym stanie rzeczy założenie nowej księgi wieczystej dla budynku było przedwczesne, albowiem prawo, dla którego założono księgę wieczystą nie istniało w chwili jej założenia.

Zgodzić się należy ze skarżącym, że w takiej sytuacji zastosowanie powinien znaleźć § 61 ust.3 zd.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, zgodnie z którym w razie odmowy oddania właścicielowi budynku w użytkowanie wieczyste gruntu pod budynkiem, dotychczasową księgę wieczystą prowadzoną dla budynku zamyka się.

Nie ma przy tym potrzeby nakazywania jednoczesnego wykreślenia ujawnionych w niej wpisów.

Z powyższych względów sąd okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił w całości żądanie pozwu.

W ocenie sądu okręgowego nie było w niniejszej sprawie podstaw do zawieszenia postępowania apelacyjnego do czasu zakończenia postępowania administracyjnego i ponownego rozpoznania wniosku pozwanego o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W.. Nawet ewentualne ponowne stwierdzenie przez SKO nieważności tej decyzji, nie wpłynie bowiem na prawidłowość założenia spornej księgi wieczystej, która została założona przedwcześnie w oparciu o uchyloną decyzję SKO. Ewentualne uzyskanie przez pozwanego nowej, ostatecznej decyzji SKO stwierdzającej nieważność decyzji Prezydium (...) W. umożliwi mu zatem założenie nowej księgi, nie będzie miało natomiast wpływu na byt prawny księgi już zamkniętej z powodu uchylenia decyzji, na podstawie której księga wieczysta została założona.

Wobec uwzględnienia wskazanych wyżej zarzutów naruszenia prawa materialnego, zbędnym stało się rozważanie zasadności pozostałych podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego odnoszących się do prawidłowości przeprowadzenia postępowania dowodowego przez sąd rejonowy.

Konsekwencją zmiany zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i uwzględnienia powództwa w całości była zmiana rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za pierwszą instancję. Zgodnie z art. 98 k.p.c. pozwany został zobowiązany do zwrotu powodowi poniesionych kosztów postępowania przed sądem rejonowym, na które składały się opłata od pozwu i koszty zastępstwa procesowego, ustalone na podstawie § 8 pkt 8 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku (Dz.U nr 163, poz.1348) w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art.98 § 1 i 3 k.p.c. i art.391 § 1 k.p.c. oraz art.108 § 1 k.p.c. Zważywszy, że apelacja strony powodowej została w całości uwzględniona, pozwany zobowiązany został do zwrotu powodowi poniesionych kosztów postępowania przed sądem okręgowym, na które składały się opłata od apelacji i koszty zastępstwa procesowego. Zgodnie bowiem z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, czyli koszty procesu. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalona została na podstawie § 8 pkt.8 w zw. z § 6 pkt.7 oraz § 13 ust. 1 pkt.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku (Dz.U nr 163, poz.1348) w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE