UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2016 roku Sąd Rejonowy Szczecin- Centrum w Szczecinie, sygn. akt III Ns 47/15 w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta S. z udziałem Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul (...) w S. o ustanowienie drogi koniecznej:

-: w punkcie I oddalił powództwo w całości;
-: w punkcie II zasądził od wnioskodawcy Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta S. na rzecz uczestnika postępowania Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul (...) w S. kwotę 257 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Prawo własności działki numer (...), obręb ewidencyjny (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23, dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) przysługuje Skarbowi Państwa. Działka ta została oddana w trwały zarząd Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Działka ta przylega od strony ulicy (...) do działki numer (...). Nieruchomość ta nie ma dostępu do drogi publicznej. W dziale I - SP prowadzonej dla tej działki księgi wieczystej ujawnione jest uprawnienie wynikające z prawa ujawnionego w dziale III tej księgi wieczystej o treści: „nieodpłatne i na czas nieokreślony prawo przechodu i przejazdu przez działkę nr (...) na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...). Zakres tego prawa ogranicza się do gruntu oznaczonego kolorem zielonym na mapie sytuacyjno- wysokościowej stanowiącej załącznik do niniejszego aktu”. Teren, na którym leży działka nr (...), przeznaczony jest do wielofunkcyjnej śródmiejskiej zabudowy mieszkaniowej, mieszkaniowo - usługowej i usługowej. Aktualnie nieruchomość zabudowana jest budynkiem biurowym. Budynek ten nie jest obecnie użytkowany. Na terenie działki nie jest prowadzona żadna działalność. Działka jest zaniedbana.

Wspólnota Mieszkaniowa nieruchomości przy ulicy (...) w S. jest użytkownikiem wieczystym działki nr (...) z obrębu (...) Nad O. położonej w S. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...). Nieruchomość ta ma dostęp do drogi publicznej. Na działce nr (...) z obrębu (...) Nad O. położonej w S. przy ulicy (...), usytuowany jest budynek mieszkalny zbudowany w 1890 roku. Budynek ten nie posiada podpiwniczenia. W budynku znajduje się prześwit bramowy. Przez prześwit ten możliwy jest dojazd do działki nr (...), obręb ewidencyjny (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23. Droga ta wyłożona jest kostką brukową. Z dojazdu przez ten prześwit często korzystają klienci firmy (...), która prowadzi działalność gospodarczą w zakresie hurtowej sprzedaży materiałów budowlanych. Prześwit bramowy nie jest przystosowany do ruchu pojazdów powyżej 3,5 tony, jednakże ustawiony znak zakazu nie jest przestrzegany przez kierowców. Większe pojazdy nie mieszczą się w wąskim prześwicie i powodują uszkodzenia substancji budynku, uszkodzenia rynien, tynków i studzienek kanalizacyjnych. Koszty remontów w tym zakresie ponosi Wspólnota Mieszkaniowa nieruchomości przy ulicy (...) w S.. Nadto przejazd pojazdów wywołuje drgania budynku. Wynikający z ruchu pojazdów zwiększony hałas wpływa również negatywnie na mieszkańców budynku.

Zarząd Dróg i (...) Miejskiego w S. w odpowiedzi na wniosek Wydziału Gospodarki Nieruchomościami Urzędu Miasta S. z dnia 22 listopada 2011 roku poinformował, że negatywnie opiniuje możliwość skomunikowania przedmiotowego terenu inwestycyjnego (działka nr (...) z obrębu (...)) przedstawionego na załączonym załączniku graficznym do wniosku poprzez ustanowienie czasowej służebności drogowej prawa przejazdu i przechodu na części działki nr (...) z obrębu (...) położonego w S. przy ulicy (...). W opinii zarządu istniejący zjazd, który funkcjonuje w rejonie niniejszego zamierzenia inwestycyjnego, nie jest w stanie obsłużyć tego terenu w sposób umożliwiający prawidłowe funkcjonowanie układu drogowego.

Wspólnota Mieszkaniowa nieruchomości przy ulicy (...) w S. nie wyraziła zgody na obciążenie działki nr (...) z obrębu (...) nad O. położonej w S. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), służebnością drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki numer (...), obręb ewidencyjny (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23, dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...).

Zgodnie z treścią uchwały nr XXXI/902/13 Rady Miasta S. z dnia 17 czerwca 2013 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „B. – N. 2" w S. „obsługa komunikacyjna z ulic (...). J. D., J. N., (...). B. A. N. z projektowanej na działce nr (...) oraz częściowo na działce nr (...) obręb (...) drogi wspomagającej, położonych poza granicą planu”.

Dojazd z drogi publicznej do działki numer (...), obręb ewidencyjny (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23 możliwy jest od ulicy (...) przez działki numer (...). Prawo własności działek nr (...) przysługuje Gminie M. S.. Z dojazdu tego korzystano, w tym również i mieszkańcy budynku posadowionego na działce numer (...), w okresie remontu prześwitu bramowego. Aktualnie możliwe jest również korzystanie z tego dojazdu. Droga ta nie jest utwardzona.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek oparty na przepisie art. 145 § 1 - 3 k.c. okazał się nieuzasadniony.

Sąd Rejonowy uznał, iż materiał dowodowy sprawy nie dał podstaw do ustalenia, aby zachodziły przesłanki do ustanowienia drogi koniecznej na prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) z obrębu (...) nad O. położonej w S. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) z obrębu (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23, dla której Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) w zakresie wskazanym we wniosku.

Sąd Rejonowy wskazał, że z wyrysu z mapy ewidencyjnej wynika, że działka nr (...) z obrębu (...) Nad O., położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23 usytuowana jest w taki sposób, że nie ma dostępu do drogi publicznej. Z treści zapisów zawartych w księdze wieczystej Kw nr (...), prowadzonej dla działki nr (...), wynika natomiast, że działka ta ma zapewniony dostęp do drogi publicznej na podstawie ustanowionej nieodpłatnie i na czas nieokreślony służebności „polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez działkę nr (...), a zakres tego prawa ogranicza się do gruntu oznaczonego kolorem zielonym na mapie sytuacyjno- wysokościowej stanowiącej załącznik do niniejszego aktu”. Działka ta ma zatem zapewniony dostęp do drogi publicznej. Podczas oględzin działki nr (...) i działki nr (...) ustalono, że na działce nr (...) nie urządzono drogi, jednakże fakt ten, co wynika z zeznań świadków A. O. i P. B. (1), nie stanowi przeszkody do wjazdu na działkę pojazdów mechanicznych nie tylko o masie do 3,5 ton, ale również i o większej masie, jak również i wyjazdu z niej. W czasie remontu prześwitu bramowego na działce nr (...) z drogi tej korzystali również i mieszkańcy budynku mieszkalnego usytuowanego na działce nr (...). Sąd Rejonowy wskazał, iż przeszkody takiej nie stanowi również fakt, że możliwość obciążenia działek nr (...) służebnością drogi koniecznej na rzecz działki nr (...) została oceniona negatywnie przez Zarząd Dróg i (...) Miejskiego w S. w 2012 roku. Dotychczas nie podjęto żadnej decyzji w przedmiocie, czy to ograniczenia, czy też wyłączenia prawa przejazdu przez działki nr (...) w celu dojazdu do działki nr (...). Z zeznań pracownika Zarządu Dróg i (...) Miejskiego w S., który wydał negatywną opinię w 2012 roku P. B. (2), nie wynika, aby w najbliższym czasie miały nastąpić jakiekolwiek zmiany w organizacji ruchu na ulicy (...) na wysokości działek nr (...), które wyłączałyby możliwość przejazdu przez te działki celem dojazdu do działki nr (...). Uzasadnia to przekonanie Sądu Rejonowego, że pomimo tego, że dojazd ten, jakkolwiek może powodować utrudnienia w ruchu drogowym, to jednak nie prowadzi do zagrożenia dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Gdyby bowiem tak było, to niewątpliwie nie tylko podjęta zostałaby decyzja o zakazie przejazdu przez te działki, ale również doszłoby do zniesienia ujawnionej w księdze wieczystej służebności lub zmiany jej zakresu, a także do zmian w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego odnośnie sposobu skomunikowania ulicy (...). J. D. z drogą publiczną. Tymczasem taki sposób skomunikowania działki nr (...) z drogą publiczną został wskazany w uchwale nr XXXI/902/13 Rady Miasta S. z dnia 17 czerwca 2013 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „B. - N. 2” w S.. Również w treści wniosku Skarb Państwa - Prezydent Miasta S. wskazywał, że działka nr (...) miałby zostać obciążona służebnością drogi koniecznej jedynie czasowo - do czasu zapewnienia obsługi komunikacyjnej z terenu działki nr (...). Powyższe okoliczności zdaniem Sądu Rejonowego wskazują, że zapewnienie działce nr (...) dostępu do drogi publicznej ma nastąpić poprzez obciążenie odpowiednią służebnością drogową działki nr (...), pomimo tego, że według Zarządu Dróg i (...) Miejskiego w S. może to mieć negatywne skutki dla prawidłowego funkcjonowania układu drogowego.

Sąd Rejonowy wskazał, iż oględziny nieruchomości nie potwierdziły również twierdzeń wnioskodawcy, jakoby istniejący dostęp do drogi publicznej poprzez działki nr (...) nie zapewniał niezbędnej łączności z drogą publiczną umożliwiającej normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości.

Dalej Sąd Rejonowy stwierdził, iż część miasta S., na której położona jest działka nr (...) to tereny poprzemysłowe. Zgodnie z uchwałą nr XXXI/902/13 Rady Miasta S. z dnia 17 czerwca 2013 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „B. - N. 2" w S. teren ten przeznaczony jest do wielofunkcyjnej śródmiejskiej zabudowy mieszkaniowej, mieszkaniowo - usługowej i usługowej. Aktualnie działka zabudowana jest jednym budynkiem biurowym, który nie jest w żaden sposób użytkowany. W żaden sposób nie jest również użytkowany grunt. W dacie dokonywania oględzin grunt porośnięty był trawą. Wnioskodawca nie wskazał ani nie zaoferował żadnego dowodu, który pozwoliłby na ustalenie, w jaki sposób obecnie działka jest faktycznie wykorzystywana, a w szczególności aby na jej terenie (np. w pomieszczeniach budynku biurowego) prowadzona była działalność, z którą wiąże się potrzeba intensywnego ruchu pojazdów mechanicznych, co wymagałaby dostępu do drogi publicznej zapewniającego zdecydowanie lepszych warunków drogowych niż te, które wynikają z aktualnie istniejącego dostępu. Stąd też w ocenie Sądu Rejonowego wskazywane przez świadka rozmiary nieruchomości nie mogą przesądzać o tym, czy dostęp do drogi koniecznej jest odpowiedni czy też nie. Sąd Rejonowy uznał, iż decydujące znaczenie w tym zakresie przyznać należy bowiem przeznaczeniu nieruchomości i sposobowi korzystania z niej. Wskazano przy tym, że z uwagi na fakt, iż stosownie do odpowiednio stosowanego w postępowaniu nieprocesowym przepisu art. 316 par. 1 k.p.c., sąd wydaje postanowienie biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, decydujące znaczenie ma przeznaczenie nieruchomości i sposób korzystania z niej w chwili zamknięcia rozprawy. Z zaoferowanych przez wnioskodawcę dowodów nie wynika zdaniem Sądu Rejonowego, aby aktualne przeznaczenie i sposób korzystania z działki wymagał większego dostępu do drogi publicznej niż zapewnia przejazd przez działki nr (...). Jak wynika z zeznań świadków A. O. i P. B. (1) oraz zeznań członków zarządu uczestnika postępowania M. P. i P. K. przejazd ten, pomimo tego, że droga ta nie jest utwardzona, jest w pełni wykorzystywany. W okresie remontu prześwitu bramowego na działce nr (...) z drogi tej korzystali również mieszkańcy Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ulicy (...) w S.. Tym samym istniejący dostęp do drogi publicznej Sąd Rejonowy uznał za odpowiedni do przeznaczenia nieruchomości i jej gospodarczego wykorzystywania. Sąd Rejonowy zauważył, iż niewątpliwie korzystanie z drogi, która nie jest utwardzona może być utrudnione, nie wyklucza jednakże - co wynika z zeznań wyżej wymienionych osób - korzystania z niej i zapewnienia działce nr (...) dostępu do drogi publicznej. Stąd też wskazywany przez wnioskodawcę fakt, że przeszkodę w prawidłowym dostępie do drogi publicznej stanowi ukształtowanie terenu i brak urządzonej drogi, nie może w ocenie sądu przesądzać o powstaniu po stronie wnioskodawcy roszczenia o obciążenie nieruchomości uczestniczki postępowania służebnością drogi koniecznej.

Wskazano również, że jak wynika z twierdzeń wniosku działki nr (...) mają być dostosowane do potrzeb zapewnienia działce nr (...) dostępu do drogi publicznej, stąd też wnioskodawca wnosił o ustanowienie służebności na działce nr (...) jedynie do czasu zapewnienia prawidłowego dojazdu przez te działki. Sąd Rejonowy uznał, iż zakreślenie czasu, w jaki służebność miałaby obciążać nieruchomość w istocie pozbawia właściciela nieruchomości (lub użytkownika wieczystego) prawa do żądania zniesienia służebności w trybie przepisu art. 295 k.c. Takie zaś ograniczenie uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej Sąd Rejonowy uznał za naruszające jego uprawnienia do korzystania z nieruchomości w zakresie wskazanym w przepisie art. 140 k.c.

Wskazano nadto, że przy ustanowieniu drogi koniecznej trzeba mieć na uwadze wzajemne interesy stron, a więc nie tylko żądającego ustanowienia drogi, lecz także właściciela nieruchomości, przez którą droga ta ma przechodzić. Jak wynika z ustaleń poczynionych w toku oględzin nieruchomości oraz z zeznań świadka A. O. oraz zeznań członków zarządu uczestnika postępowania M. P. i P. K. prześwit bramowy przez który miałby odbywać się przejazd do działki nr (...) usytuowany jest w budynku pochodzącym z końca XIX wieku. Budynek ten nie jest przystosowany do ruchu pojazdów powyżej 3,5 tony, jednakże ustawiony znak zakazu nie jest przestrzegany przez kierowców. Większe pojazdy nie mieszczą się w wąskim prześwicie i powodują uszkodzenia substancji budynku, uszkodzenia rynien, tynków i studzienek kanalizacyjnych. Koszty remontów w tym zakresie ponosi Wspólnota Mieszkaniowa nieruchomości przy ulicy (...) w S.. Nadto przejazd pojazdów wywołuje drgania budynku. Wynikający z ruchu pojazdów zwiększony hałas wpływa również negatywnie na mieszkańców budynku. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, iż obciążenie działki nr (...) służebnością drogi koniecznej w celu usankcjonowania faktycznego korzystania z nieruchomości przez inne osoby niż członkowie wspólnoty mieszkaniowej, stanowiłoby nadmierne obciążenie dla użytkownika wieczystego działki, na którym spoczywa obowiązek utrzymania budynku i prześwitu bramowego w stanie umożliwiającym prawidłowe użytkowanie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy oddalił wniosek w całości.

Zważywszy, że interesy uczestników niniejszego postępowania były sprzeczne, Sąd Rejonowy nałożył na wnioskodawcę, którego wniosek nie został uwzględniony, obowiązek zwrócenia uczestnikowi postępowania poniesionych przez niego kosztów postępowania.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca i zaskarżając postanowienie w całości wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie wniosku w całości i ustanowienie za wynagrodzeniem w kwocie w wysokości 1,00 złotych na prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) z obrębu (...) Nad O., położonej przy ul. (...) w S., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) służebności drogi koniecznej, polegającej na prawie przechodu i przejazdu pojazdami o masie do 3,5 T oraz pojazdami służb komunalnych na rzecz każdorazowego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) z obrębu (...) Nad O., położonej przy ul. (...). J. D. 23 w S., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), zgodnie z zapisami planu miejscowego, zakres służebności obejmuje prześwit bramowy o pow. 24 m2 zaznaczony na dołączonej do wniosku mapie. Ewentualnie wniesiono o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Niezależnie od powyższego apelujący wniósł o:

1. na podstawie art. 380 k.p.c. o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu pierwszej instancji oddalającego wnioski Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta S. o przeprowadzenie dowodu z:

a/ opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego na okoliczność wywołania poważnych zagrożeń, niebezpieczeństwa, utrudnień oraz pogorszenia płynności ruchu na całej długości zjazdu oraz w pobliżu skrzyżowania, generowania dodatkowego ruchu uniemożliwienia prawidłowego funkcjonowania układu drogowego, w przypadku ustanowienia służebności drogowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu od ul. (...) przez działki nr (...),

b/ opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności,

2. na podstawie art. 381 k.p.c. o:

a/ przeprowadzenie dowodu z wydruków z ksiąg wieczystych nr (...) na okoliczność, że prawo własności nieruchomości działek nr (...) przysługuje Gminie M. S., braku prawnego uregulowania ustanowienia służebności drogi koniecznej przez ww. nieruchomości na rzecz działki (...), a także niewystarczającego i nieistniejącego dostępu do drogi publicznej przez działki (...),

b/ przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka P. T. na okoliczność wykorzystywania nieruchomości stanowiącej działkę (...) położonej w S. przy ul. (...), istniejących planów jej wykorzystania, przeznaczenia i zagospodarowania

Nadto wniesiono o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono:

I/ istotne naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik rozstrzygnięcia sprawy, tj.

1) art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie przez Sąd I instancji dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów oraz brak wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego i przyjęcie, że:

a/ w okolicznościach niniejszej sprawy dostęp do drogi publicznej należy uznać za odpowiedni do przeznaczenia nieruchomości i jej gospodarczego wykorzystania, podczas gdy w celu umożliwienia korzystania w sposób pełny z nieruchomości wnioskodawcy, konieczne jest zapewnienie tej nieruchomości odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, polegającego na możliwości dojazdu do niej pojazdów mechanicznych, którego to dostępu nieruchomość wnioskodawcy nie posiada,

b/ działka wnioskodawcy ma dostęp do drogi publicznej, chociaż z przeprowadzonych oględzin w niniejszej sprawie jak też zeznań świadków tj. P. B. (1) oraz A. O. i przedłożonej dokumentacji z Zarządu Dróg i (...) Miejskiego wynika, że dojazd do działki (...) nie jest możliwy z uwagi na nieurządzoną drogę stanowiącą nieutwardzoną skarpę, której nawierzchnię gruntową stanowi wyłącznie ziemia i piasek, zaś zdaniem Sądu I instancji nie stanowi to przeszkody do wjazdu na działkę pojazdów mechanicznych,

c/ możliwie jest korzystanie przez wnioskodawcę z działek (...), co stanowi w ocenie Sądu dostęp do drogi publicznej przez te działki do nieruchomości wnioskodawcy, pomimo, że działka (...) nie posiada dostępu do drogi publicznej a nadto, pomimo faktu, że stanowią one własność Gminy M. S., w nie wnioskodawcy- Skarbu Państwa,

d/ dostęp do drogi publicznej przez działki nr (...) jest wystarczający dla wnioskodawcy oraz, że istnieje, w sytuacji gdy nie jest prawnie ustanowiona służebność przez te działki, a w konsekwencji przyjęcie, że działka nr (...) posiada odpowiedni dostęp do drogi publicznej,

2) art. 510 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nie wezwanie do udziału w sprawie w charakterze uczestnika Gminy M. S., chociaż z okoliczności sprawy wynika, że Gmina M. S. powinna być uznana za zainteresowaną rozstrzygnięciem niniejszego postępowania, zwłaszcza wobec przyjęcia przez sąd pierwszej instancji, że dostęp do drogi publicznej dla działki nr (...) stanowiącej własność Skarbu Państwa powinien przebiegać przez działki stanowiące własność Gminy M. S.,

3) art. 278 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że:

a/ w niniejszej sprawie nie występują okoliczności wymagające wiadomości specjalnych, co miało istoty wpływ na wynik sprawy, choć sąd orzekający powziął wątpliwość co do funkcjonowania układu drogowego w przypadku dostępu do nieruchomości wnioskodawcy od ulicy (...) i utrudnień w korzystaniu z tej drogi z uwagi na jej nieutwardzanie, to jednak pominął dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego na okoliczność wystąpienia poważnych zagrożeń i pogorszenia płynności ruchu w przypadku ustanowienia służebności od ulicy (...), nie posiadając w tym zakresie żadnych wiadomości specjalnych, ograniczył się do wskazania, że „niewątpliwie korzystanie z tej drogi może być utrudnione”,

b/ nie zachodzą okoliczności uzasadniające przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomościami na okoliczność ustalenia wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności, pomimo, że uczestniczka zakwestionowała wysokość wynagrodzenia za jej ustanowienie zaproponowaną przez wnioskodawcę, a wnioskodawca już na etapie wniosku o ustanowienie służebności wniósł o przeprowadzenie wyżej wskazanego dowodu.

II. istotne naruszenie prawa materialnego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

1) art. 145 § 1 - 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że:

a/ decydujące znaczenie przy ustanawianiu służebności ma przeznaczenie nieruchomości jak i sposób korzystania z niej, choć zgodnie z przywołanym przepisem przesłanką ustanowienia służebności drogi koniecznej jest brak odpowiedniego dostępu nieruchomości do drogi publicznej,

b/ przeszkody w prawidłowym dostępie do drogi publicznej nie może stanowić ukształtowanie terenu i brak urządzonej drogi podczas gdy w świetle przywołanego przepisu dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni także wtedy, gdy nieruchomość przylega wprawdzie do drogi publicznej, jednakże przejazd tą drogą przez znaczną część roku jest utrudniony lub niemożliwy ze względu na jej zły stan techniczny, a wyjazd z nieruchomości przylegającej do drogi publicznej stwarza niebezpieczeństwo w ruchu drogowym;

2) art. 295 k.c. poprzez jego niewłaściwie zastosowanie i przyjęcie, że zakreślenie czasu, w jakim służebność miałaby obciążać nieruchomość w istocie pozbawia właściciela nieruchomości prawa do żądania zniesienia służebności w trybie określonym przez ten przepis.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, iż wbrew ustaleniom Sądu działka (...) stanowiąca własność Skarbu Państwa, nie posiada odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, w tym dostępu dla pojazdów mechanicznych. Co więcej działka o nr (...) będąca własnością Gminy M. S., przez którą w ocenie Sądu ma przebiegać dostęp do drogi publicznej, również takiego dostępu nie posiada.

Dalej podniesiono, iż przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że wjazd na nieruchomość wnioskodawcy od ulicy (...) nie jest tylko uciążliwy, ale też zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego. Powyższe potwierdziły również przeprowadzone oględziny nieruchomości, gdzie ze zdjęć znajdujących się w aktach sprawy wynika, że dojazd od ulicy (...), który zdaniem Sądu stanowi dostęp do drogi publicznej do nieruchomości wnioskodawcy, stanowi stroma i nieutwardzona skarpa, której nawierzchnię gruntową pokrywa wyłącznie ziemia i piasek.

Wskazano, iż sąd pierwszej instancji w swoich rozważaniach nie zwrócił natomiast uwagi na fakt, że nawet przy założeniu, gdyby istniał dostęp do nieruchomości wnioskodawcy od działek (...), to przygotowanie terenu do przeprowadzenia drogi przez te nieruchomości generowałoby znacznie wyższe koszty, niż ustanowienie służebności na działce nr (...). Nie pozostaje zatem bez znaczenia okoliczność, że droga prowadząca od ulicy (...) jest utwardzona i odbywa się na niej ciągły ruch pojazdów, które to okoliczności wynikają z pisma procesowego uczestnika i z dowodów przez nią zawnioskowanych.

Jak wynika z uzasadnienia sądu, decydujące znaczenie dla odmowy ustanowienia służebności dla działki (...) miał fakt, że działka ta aktualnie nie jest w żaden sposób użytkowana, stąd też związany z prawidłową eksploatacją działki dojazd do niej nie może powodować na tyle wzmożonego ruchu drogowego, który prowadziłby do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania ruchu drogowego. Tym samym gdyby podążać za logiką sądu, należałoby zdaniem apelującego również przyjąć, że brak wzmożonego ruchu drogowego do działki wnioskodawcy, nie powinien stanowić przeszkody w ustanowieniu służebności właśnie przez istniejący przy ul. (...) prześwit bramowy. Tym bardziej taka okoliczność przemawia za ustanowieniem służebności właśnie na działce (...), skoro przez prześwit odbywa się ruch innych pojazdów, tj. zarówno mieszkańców uczestniczki postępowania, jak i osób korzystających z usług firmy (...), to dodatkowy, niewielki - jak stwierdził Sąd - ruch do działki wnioskodawcy nie miałby znaczącego wpływu na stan techniczny prześwitu, tym bardziej, że chodzi o przejazd samochodów o niższej masie.

Odnosząc się zaś do przeznaczenia nieruchomości i sposobu korzystania z niej, które w ocenie Sądu miały decydujący wpływ na odmowę ustanowienia służebności, skarżący podał, że na nieruchomości przy ul. (...) został wygaszony trwały zarząd na rzecz Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Aktualnie rozważane jest nabycie tej nieruchomości przez Gminę M. S., w celu przekazania jej aportem na rzecz (...) sp. z o.o. i zagospodarowania nieruchomości. Wniesiono zatem o przeprowadzenie dowodu na okoliczność wykorzystywania nieruchomości stanowiącej działkę (...) położonej w S. przy ul. (...), istniejących planów jej wykorzystania, przeznaczenia i zagospodarowania oraz wyjaśniono, że okoliczność konieczności dojazdu pojazdów do nieruchomości wnioskodawcy nie była nigdy przez żadną ze stron postępowania kwestionowana, natomiast sąd pierwszej nstancji rozstrzygając sprawę doszedł do wniosku, że skoro nieruchomość nie jest wykorzystywana to nie wymaga dostępu dla pojazdów mechanicznych.

Skarżący uznał, iż o braku wszechstronnego rozważania zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego świadczy również okoliczność, że sąd w sposób wybiórczy dokonał oceny zeznań świadków: P. B. (1) i A. O.. W ocenie apelującego nie sposób zatem uznać, że okoliczności o których sygnalizował zarówno wnioskodawca jak i świadkowie, pozostawały bez wpływu na możliwość pozostawienia dostępu do drogi publicznej właśnie przez działkę od ulicy (...). Te okoliczności nie stanowiły natomiast rozważań Sądu, który przyjął, że świadkowie ci wskazali, że faktycznie wjazd od ulicy (...) jest możliwy. Droga ta nie jest bowiem zagrodzona, aby uniemożliwiała przejazd pojazdom mechanicznym. Nie można jednak zdaniem wnioskodawcy przyjąć, że przejazd tą drogą stwarza rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z drogi do nieruchomości i stanowi odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Zgodnie z tym, co wskazano wyżej, powinna być to droga prawidłowo funkcjonująca w systemie dróg publicznych i istnieć trwale, a nie tylko w pewnych okresach roku. Zwrócono uwagę na okoliczność, że droga prowadząca od ulicy (...) na całej długości pokryta jest piachem oraz ziemią, jest zatem wysoce prawdopodobne, że w okresach jesienno- zimowych z powodu błota czy zasp śnieżnych używanie tej drogi będzie niemożliwie.

Informacyjnie skarżąca podała, że w czasie oględzin przez skarpę na działce (...) nie przejechał żaden samochód, nie odbywał się w tym miejscu żaden ruch w kierunku chociażby znajdującej się na podwórzu firmy (...). Przejazd zatem od ulicy (...) wykorzystywany jest zatem wyjątkowo, wyłącznie kiedy prześwit bramowy przy ul. (...) jest uszkodzony lub niesprawny, co potwierdzają w pełni zeznania świadka M. P.. Ruch samochodów odbywał się wyłącznie przez istniejący przy ul. (...) prześwit bramowy. Nie można także pomijać okoliczności, że żądanie wnioskodawcy ogranicza się do pojazdów o masie do 3,5 t, czyli samochód nie będących pojazdami ciężarowymi, wobec czego ich ruch nie będzie uciążliwy dla mieszkańców nieruchomości obciążonej.

Jednocześnie wskazano, iż w okolicznościach niniejszej sprawy w pełni uzasadnione było, wezwanie w charakterze uczestnika Gminy M. S. zgodnie z normą wysłowioną w art. 510 § 2 k.p.c. Bezspornym wydaje się być zatem, że Gmina M. S. jako właściciel działek (...) była zainteresowana rozstrzygnięciem zapadłym w niniejszej sprawie, zwłaszcza wobec ustalenia przez Sąd meriti, że to właśnie przez działki należące do Gminy M. S. skarżący posiada dojazd do drogi publicznej.

Dalej podniesiono, iż w niniejszej sprawie zasadnym było powołanie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Okoliczność, na którą wskazywał wnioskodawca wymagała powołania biegłego sądowego dla ustalenia, czy w przypadku pozostawienia dostępu do drogi publicznej od ulicy (...) będą występowały poważne zagrożenia, niebezpieczeństwo, utrudnienia, pogorszenie płynności ruchu na całej długości zjazdu oraz w pobliżu skrzyżowania, generowanie dodatkowego ruchu, uniemożliwienie prawidłowego funkcjonowania układu drogowego, nie zaś oparcia tej kwestii wyłącznie na zeznaniach świadków i przeprowadzonych oględzinach nieruchomości, bez posiadania wymaganej specjalistycznej wiedzy w tym zakresie. Powinnością Sądu, przy ustaleniu odpowiedniego dostępu dla nieruchomości do drogi publicznej, powinno być zbadanie kwestii bezpieczeństwa ruchu drogowego. Nie bez znaczenia pozostają okoliczności, że ulica (...) w tym rejonie miasta jest ulicą główną, o zwiększonym natężeniu ruchu. Dlatego też skierowanie dojazdu do nieruchomości władnącej właśnie od ulicy (...) będzie stanowiło większe zagrożenie bezpieczeństwa niż skierowanie ruchu na mniej uczęszczaną ulicę (...).

W ocenie apelującego zatem prawidłowe rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymagało niewątpliwie powzięcia wiadomości specjalnych, co umożliwiłoby powołanie biegłych sądowych, o których wnioskowała skarżąca. Rozstrzygnięcie sądu o ustanowieniu drogi koniecznej z reguły powinno być poprzedzone opinią biegłego, pozwalającą na ocenę, czy przeprowadzenie tej drogi nastąpiło z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości władnącej, przy najmniejszym obciążeniu nieruchomości służebnej. Oparcie rozstrzygnięcia na innym materiale dowodowym, przede wszystkim takim jak zeznania świadków, z których żaden nie posiadał specjalistycznej wiedzy z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego czy szacowania nieruchomości spowodowało, że pomimo konieczności i możliwości skorzystania z wiedzy specjalistycznej Sąd tego nie uczynił, co stanowiło naruszenie art. 278 § 1 k.p.c.

Wskazano jeszcze, że działka (...), dla której ustanowienia służebności żądał wnioskodawca, nie ma nie tylko odpowiedniego, ale żadnego dostępu do drogi publicznej dla pojazdów mechanicznych. Niesłusznie zatem uznał Sąd orzekający, że powoływany przez wnioskodawcę fakt, że przeszkodę w prawidłowym dostępie do drogi publicznej stanowi ukształtowanie terenu i brak urządzonej drogi, nie może w okolicznościach faktycznych sprawy przesądzać o powstaniu wnioskodawcy roszczenia o obciążenie nieruchomości uczestniczki postępowania służebnością drogi koniecznej. Poczyniona przez Sąd wykładnia art. 145 k.c. zdaje się sprowadzać wyłącznie do ustalenia, jakie jest przeznaczenie nieruchomości władnącej i sposób korzystania z niej. Okoliczności te w ocenie Sądu mają decydujące znaczenie dla żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej. Powyższe niezgodne jest z przyjętą w orzecznictwie jak i literaturze przedmiotu wykładnią art. 145 k.c. Zdaniem skarżącego rozważania sądu pierwszej instancji powinny sprowadzać się przede wszystkim do ustalenia czy spełniła się podstawowa przesłanka wystarczająca do ustanowienia służebności drogi koniecznej - a więc brak odpowiedniego dostępu działki nr (...) do drogi publicznej. Przyznanie zaś przez Sąd prymatu okoliczności jaką jest sposób wykorzystania działki nr (...) wnioskodawcy i jej niezagospodarowania, doprowadziło w konsekwencji do naruszenia przez Sąd meriti art. 145 k.c. i przeprowadzenia jego błędnej wykładni.

W ocenie skarżącego nie bez znaczenia, dla rozstrzygnięcia zapadłego w niniejszej sprawie, było naruszenie przez Sąd art. 295 k.c., poprzez niewłaściwie jego zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że zakreślenie czasu, w jakim służebność miałaby obciążać nieruchomość w istocie pozbawia właściciela nieruchomości prawa do żądania zniesienia służebności w trybie określonym przez ten przepis. Nie można zdaniem apelującego uznać, że określenie czasu na jaki służebność miałaby zostać ustanowiona spowodowałoby ograniczenie uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej. Takie zastosowanie przywołanego przepisu powoduje jego rozszerzającą i nieuprawnioną interpretację, bowiem przesłanka utraty wszelkiego znaczenia służebności oznacza utratę celu, dla którego została ona ustanowiona. Zakreślenie ewentualnego czasu nie determinuje znaczenia gospodarczego służebności, a zatem nie ograniczyłoby to uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej do korzystania z nieruchomości, ani tym bardziej żądania zniesienia ustanowionej służebności. Takie ustalenie przez Sąd spowodowało w ocenie wnioskodawcy, że nie wyważył on wzajemnych interesów stron, a uwzględnił jedynie interes właściciela nieruchomości obciążonej.

W odpowiedzi na apelację uczestnik wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się o tyle zasadna, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego analiza uzasadnienia zaskarżonego wyroku w kontekście całokształtu twierdzeń i zarzutów stron prowadzi do wniosku, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c. mającego na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa [wniosku] i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu [wniosku] albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego [uczestnika postępowania]. Istotę sprawy ocenia się z jednej strony na podstawie analizy żądań pozwu [wniosku], a z drugiej strony - przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia. W doktrynie utrwalony jest pogląd, że treścią powództwa [wniosku] jest żądanie urzeczywistnienia w konkretnym przypadku określonej normy prawnej przez wydanie orzeczenia sądowego określonej treści. Nierozpoznanie więc istoty sprawy sprowadza się do pozostawienia poza oceną sądu okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca zażądał ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości położonej w S. przy ulicy (...). J. D. 23, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) z obrębu (...) Nad O., dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...) wskazując, że służebność ta ma obciążać prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w S. przy ulicy (...) stanowiącej działkę nr (...) z obrębu (...) Nad O. położonej w S. przy ulicy (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...) i polegać na prawie przechodu i przejazdu pojazdami o masie do 3,5 tony oraz pojazdami komunalnymi przez prześwit bramowy o powierzchni 24 metrów kwadratowych.

Jak trafnie wskazał Sąd Rejonowy - podstawę prawną powyższego wniosku stanowi art. 145 k.c. Zgodnie z dyspozycją powyższego przepisu – „jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właściciela gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej”. W myśl powyższego przepisu roszczenie o ustanowienie służebności drogi koniecznej przysługuje w przypadku braku odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarczych.

W niniejszej sprawie wnioskodawca żądanie wniosku opierał na twierdzeniu, iż stanowiąca jego własność nieruchomość nie posiada odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Na wstępie zauważyć należy, że stosownie do utrwalonego poglądu judykatury [vide orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1958 roku, 4 CR 1021/57, OSN 1959/II/51] i doktryny prawa cywilnego [vide S. R., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Wydawnictwo (...), s. 79], który podziela Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie – przez brak dostępu do drogi publicznej należy rozumieć takie położenie nieruchomości, w którym nie ma ona prawnie zapewnionego i nieskrępowanego wolą osób trzecich dostępu do drogi publicznej.

Droga konieczna powinna zapewnić odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych [tekst jednolity Dz.U z 2016 r., Nr 71, poz. 1440 ze zmianami]. Stosownie do dyspozycji art. 1 tejże ustawy – „drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych”. Zgodnie natomiast z treścią art. 2 ust. 1 powyższej ustawy „drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie:

1) drogi krajowe;

2) drogi wojewódzkie;

3) drogi powiatowe;

4) drogi gminne”.

Z kolei art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych precyzuje, że „ulice leżące w ciągu dróg wymienionych w ust. 1 należą do tej samej kategorii co te drogi”.

W rozpoznawanej sprawie z wyrysu z mamy ewidencyjnej wynika, że działka numer (...) przylega do ulicy (...). J. D., będącej drogą publiczną w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych. Nie budzi jednak wątpliwości, że działka nie ma odpowiedniego dostępu do powyższej drogi, albowiem posadowiony na tej nieruchomości budynek przylegający do ulicy zajmuje całą szerokość działki w taki sposób, że nie ma możliwości przejazdu na pozostały niezabudowany teren działki.

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że ocena czy dostęp do drogi publicznej jest odpowiedni i czy zachodzą podstawy do ustanowienia drogi koniecznej, musi uwzględniać między innymi przeznaczenie nieruchomości i sposób jej wykorzystywania, o ile jest on zgodny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości [vide np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2002 roku, V CKN 1002/00, L.]. Pojęcie odpowiedniego dostępu do drogi publicznej należy też ustalać z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości wymagającej takiej drogi. Potrzeby takie wynikają z charakteru nieruchomości, a więc sposobu jej użytkowania [vide np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 roku, II CKN 1256/00, L.]. Z tego względu przyjmuje się, że połączenie z drogą publiczną ma zapewniać wszelką niezbędną, ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia, łączność z tą drogą, umożliwiając normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości [vide np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 roku, IV CKN 895/00, L.]. W szczególności odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien obejmować także możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy [vide np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2014 roku, III CZP 14/14, L.]. To stanowisko uzasadnione jest faktem, że samochód – zarówno osobowy, jak i ciężarowy (dostawczy) – jest bowiem obecnie jednym z najważniejszych elementów systemu życia, współtworzącym współczesną cywilizację, opartą na technologii i mechanice (cywilizacja techniczna). Korzystanie z samochodu stało się standardem cywilizacyjnym i jego funkcja, zwłaszcza użytkowa, stale się umacnia. Jest oczywiste, że jakkolwiek działka numer (...) nie jest obecnie użytkowana, to z uwagi na umiejscowienie na niej budynku biurowego możliwe jest jej wykorzystywanie zgodnie z przeznaczeniem ustalonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, to jest dla celów wielofunkcyjnej śródmiejskiej zabudowy mieszkaniowej, mieszkaniowo - usługowej i usługowej. Dla realizacji tego celu konieczne jest zaś zapewnienie dostępu do tej nieruchomości także pojazdów mechanicznych, co obecnie prawnie nie jest możliwe. Z powyższych przyczyn w okolicznościach niniejszej sprawy przyjąć trzeba, że działka numer (...) z uwagi na brak możliwości dojazdu do niezabudowanej części nieruchomości nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że na rzecz powyższej nieruchomości została ustanowiona służebność drogi koniecznej polegająca na „nieodpłatnym i na czas nieokreślony prawie przechodu i przejazdu przez działkę nr (...)”. Wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji nie oznacza to jednak zapewnienia działce numer (...) dostępu do drogi publicznej. Skarżący trafnie podniósł bowiem, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił faktu, że sama działka numer (...) nie posiada dostępu do drogi publicznej. Wprawdzie sąd pierwszej instancji wskazał, że taki przejazd może odbywać się przez działkę numer (...), która przylega do ulicy (...), jednak pominął w procesie wnioskowania jeden istotny fakt. Mianowicie, z przedłożonych dokumentów wynika, że działka numer (...) nie stanowi drogi publicznej. Wprawdzie zgodnie z treścią uchwały nr XXXI/902/13 Rady Miasta S. z dnia 17 czerwca 2013 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „B. – N. 2" w S. obsługa komunikacyjna z ulic (...). J. D., J. N., (...). B. A. N. powinna odbywać się za pomocą projektowanej na działce nr (...) oraz częściowo na działce nr (...) obręb (...) drogi wspomagającej, jednak do chwili obecnej taka droga nie została wykonana, zaś działki numer (...) nie uzyskane przymiotu dróg publicznych.

Skarżący trafnie zwrócił uwagę, że dla samej oceny zasadności roszczenia o ustanowienie służebności drogi koniecznej nie ma istotnego znaczenia fakt, że przez te dwie ostatnie nieruchomości odbywa się faktycznie ruch samochodowy, co doprowadziło nawet do wyodrębnienia koleinami drogi gruntowej. Po pierwsze, w judykaturze trafnie wskazuje się, że czasowa możność dojazdu do drogi publicznej przez grunt sąsiadów nie wyłącza dochodzenia ustanowienia służebności drogi koniecznej [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1958 roku, 4 CR 1021/57, OSN 1959, Nr 2, poz. 51], nawet wówczas, gdy jest oparta na grzecznościowym zezwoleniu właściciela nieruchomości sąsiedniej lub tolerowaniu przez niego korzystania z jego nieruchomości. Jak wskazano bowiem - pojęcie odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, o którym mowa w analizowanym przepisie, należy pojmować w kategoriach gwarancji prawnej [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2000 roku, II CKN 257/00, L.]. Po drugie, w judykaturze wskazuje się, że nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej nawet wówczas, gdy przylega wprawdzie do drogi publicznej, jednak przejazd tą drogą przez znaczną część roku jest utrudniony lub niemożliwy ze względu na jej zły stan techniczny [vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 sierpnia 1985 roku, III CZP 44/85, OSN 1986, Nr 7–8, poz. 106]. W badanej sprawie z okoliczności sprawy wynika, że przejazd przez działki numer (...) odbywa się po „drodze” będącej w istocie nieutwardzonym pasem gruntu. Trudno uznać, że tak powstała droga zapewnia odpowiedni dojazd do nieruchomości o każdej porze roku. Wniosek wyprowadzony w tym zakresie przez sąd pierwszej instancji – z pominięciem zawnioskowanego przez wnioskodawcę dowodu z opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego - uznać trzeba co najmniej za przedwczesny.

Tym niemniej, skoro w ustalonym stanie faktycznym nie budzi wątpliwości, że nieruchomość stanowiąca własność wnioskodawcy nie ma prawnie zagwarantowanego odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, i tak uznać należało, że co do zasady wnioskodawcy przysługuje roszczenie o ustanowienie odpowiedniej służebności drogi koniecznej.

Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że sąd pierwszej instancji zajmując odmienne stanowisko i w konsekwencji oddalając wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej przyjął, że nie jest zasadne obciążanie służebnością drogi koniecznej prawa użytkowania wieczystego nieruchomości wskazanej we wniosku, to jest działki numer (...), gdyż przejazd i przejście do działki numer (...) może odbywać się przez inne nieruchomości, czyli wskazane wyżej działki numer (...). W tym miejscu zaznaczyć trzeba, że w postępowaniu nieprocesowym, zgodnie z art. 321 § 1 KPC stosowanym odpowiednio przez art. 13 § 2 KPC, sąd jest związany zakresem żądania wnioskodawcy co oznacza, że nie może orzec co do przedmiotu, który żądaniem nie jest objęty, ani udzielić ochrony prawnej na innej podstawie faktycznej, niż wskazana przez wnioskodawcę. Sformułowanie żądania należy do wnioskodawcy (art. 511 § 1 w zw. z art. 187 k.p.c.), a jak podkreślają przedstawiciele doktryny, sąd nie jest bezwzględnie związany brzmieniem gramatycznym lub stylistycznym, o ile nie wpływa to na jego istotę. Zasada ne eat iudex ultra petita partium nie ma tak bezwzględnego charakteru, jak w trybie procesowym, bo nie ma zastosowania wtedy, gdy granice orzekania zostały rozszerzone wskutek zgłoszenia żądań przez innych uczestników postępowania, którzy byliby uprawnieni do zgłoszenia wniosku w danym postępowaniu oraz w sprawach, w których sąd z urzędu ustala zakres podmiotowy. W ustawowym modelu służebności drogi koniecznej jej przedmiotem pozostaje grunt jako pojęcie związane z nieruchomością i prawem własności, natomiast w przypadku ustanowienia drogi na prawie wieczystego użytkowania przedmiotem służebności jest to prawo, a jej wykonywanie dotyczy gruntu, nie zaś nieruchomości w rozumieniu art. 46 § 1 k.c.. Treść służebności pozostaje w obu przypadkach taka sama, lecz odmienny jest przedmiot służebności i odmiennie może być ukształtowane podmiotowo prawo do wynagrodzenia. Wnioskodawca określa w żądaniu przedmiot służebności oraz jej treść i sąd jest tym żądaniem związany z tym wyjątkiem, że związanie nie dotyczy wskazanego przebiegu drogi koniecznej [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 roku, II CSK 94/11, L.]. Z tego względu ustawodawca w art. 626 § 1 k.p.c. przewidział, że we wniosku o ustanowienie drogi koniecznej należy wskazać właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby nieruchomość wnioskodawcy miała odpowiedni dostęp do drogi publicznej, albowiem – skoro sąd może ustanowić służebność drogi koniecznej także na innej nieruchomości niż wskazana we wnioskodawcę – uczestnikami postępowania powinni być wszyscy właściciele nieruchomości sąsiednich, przez które taka droga konieczna mogłaby zostać przeprowadzona.

W tym stanie rzeczy co do zasady sąd pierwszej instancji powinien rozważyć możliwość ustanowienia żądanej przez wnioskodawcę służebności drogi koniecznej także przez inne nieruchomości, zwłaszcza działkę numer (...) i w tym celu wezwać do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania właściciela tej ostatniej nieruchomości Gminę M. S.. Z uwagi na to, że sąd pierwszej instancji zaniechał takiego wezwania, słuszny okazał się zarzut naruszenia art. 520 § 1 k.p.c. Zaznaczyć jednak trzeba, że zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury niewezwanie do udziału w sprawie osoby zainteresowanej nie prowadzi do nieważności postępowania, a jedynie stanowi uchybienie przepisom postępowania, który w badanej sprawie nie miał istotnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, skoro Sąd Rejonowy oddalił wniosek w całości.

W rozpoznawanej sprawie podstawowe znaczenie miał jednak fakt, że w sytuacji, gdy nieruchomość wnioskodawcy nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, konieczne było co do zasady ustanowienie na rzecz właściciela tej nieruchomości odpowiedniej służebności, natomiast rolą sądu było ustalenie najbardziej odpowiedniego przebiegu drogi koniecznej uwzględniającej kryteria przewidziane w art. 145 § 1 i 2 k.p.c. Z mocy art. 145 § 2 KC, przeprowadzenie drogi koniecznej powinno nastąpić z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ta ma prowadzić. Przywołany przepis statuuje więc zasadę uwzględniania wzajemnych interesów stron [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 roku, III CKN 413/00, L.]. Kolejnym kryterium, które sąd powinien rozważyć przy ustaleniu przebiegu drogi koniecznej, jest interes społeczno – gospodarczy.

W badanej sprawie analiza uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wskazuje, że sąd pierwszej instancji ograniczył się wyłącznie do ustalenia okoliczności, które przemawiały za nieobciążeniem służebnością drogi koniecznej prawa użytkowanie wieczystego działki numer (...), przy czym zgodzić się należy z zarzutami apelacji, że wnioski, jakie wyprowadził w tym zakresie Sąd Rejonowy były co najmniej przedwczesne, albowiem oparte na niepełnym i wadliwie ocenionym materiale dowodowym.

Z tego względu zasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w powyższym przepisie sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału", a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1966 roku, II CR 423/66, OSNPG 1967/5-6/21; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 roku, I PKN 632/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 382; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 11 lipca 2002 roku, IV CKN 1218/00, Lex, nr 80266; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 roku, IV CKN 1256/00, Lex, nr 80267]. Jak ujmuje się w literaturze, moc dowodowa oznacza siłę przekonania uzyskaną przez sąd wskutek przeprowadzenia określonych środków dowodowych na potwierdzenie prawdziwości lub nieprawdziwości twierdzeń na temat okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zaś wiarygodność decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę. Przyjmuje się jednocześnie, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego [vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1980 roku, II URN 175/79, OSNC 1980/10/200; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000/17/655; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 roku, III CKN 1049/99, Lex nr 51627; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 roku, IV CKN 1097/00, Lex nr 52624; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 roku, V CKN 94/00, Lex nr 52589; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 roku, IV CKN 1383/00, Lex nr 52544; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2001 roku, II UKN 423/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 137; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 roku, IV CKN 859/00, Lex nr 53923; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 roku, IV CKN 1050/00, Lex nr 55499; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, II CKN 817/00, Lex nr 56906; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, IV CKN 1316/00, Lex nr 80273].

W badanej sprawie sąd pierwszej instancji przede wszystkim zaakcentował fakt, że ustanowienie służebności koniecznej na działce numer (...) stanowiłoby dla niej nadmierne obciążenie w przeciwieństwie do działek numer (...), które z jednej strony są przeznaczone w planie zagospodarowania przestrzennego na drogę wspomagającą układ komunikacyjny w tym rejonie, a z drugiej strony są faktycznie wykorzystywane w tym celu przez kierowców pojazdów mechanicznych dojeżdżających przez te działki do sąsiednich nieruchomości. Skarżący trafnie jednak podniósł, że powyższy tok myślenia obarczony jest istotnymi mankamentami.

Po pierwsze, Sąd Rejonowy ustalając, że wykonywanie przejazdu przez prześwit bramowy znajdujący się w budynku posadowionym na działce numer (...) stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa tego obiektu oparł się wyłącznie na dowodzie z przesłuchania przedstawicieli uczestników postępowania oraz przedłożonym przez nich dokumentacji zdjęciowej i zleceniu naprawy. Tymczasem ustalenie wpływu ruchu drogowego na stan techniczny budynku wymaga wiedzy specjalistycznej, która dysponuje wyłącznie biegły z zakresu budownictwa. Tymczasem taki dowód nie został przeprowadzony i w związku z tym brak podstaw do ustalenia, że wykonywanie przejazdu przez prześwit bramowy w zakresie wskazanym we wniosku w istocie wpływa negatywnie na substancję budynku przy ulicy (...) w S.. Co więcej, sąd pierwszej instancji całkowicie pominął fakt, który przyznał sam uczestnik postępowania, że w chwili obecnej przez powyższą nieruchomość odbywa się ruch samochodowy – także pojazdami ciężarowymi. Sąd Rejonowy w tej sytuacji powinien rozważyć, czy ustanowienie służebności drogi koniecznej objętej żądaniem wnioskodawcy w ogóle wpłynie na intensywność tego ruchu, a tym samym, czy będzie ona stanowiła rzeczywiste obciążenie dla działki numer (...), skoro i tak użytkownik wieczysty tej nieruchomości musi znosić niedogodności wynikające z ruchu pojazdów przez prześwit bramowy i nie ma możliwości faktycznego jego ograniczenia. Skarżący trafnie wskazał, że sąd pierwszej instancji nie jest w tej mierze konsekwentny, skoro w innej części swego uzasadnienia wskazuje, że prawidłowa eksploatacja działki numer (...) nie powinno powodować istotnego wzmożenia ruchu drogowego w tym rejonie. To by zaś oznaczało, że umożliwienie przejazdu przez prześwit bramowy znajdujący się w budynku przy ulicy (...) w S. do działki numer (...) nie powinno zwiększyć w znaczący sposób liczby pojazdów przemieszczających się ta drogą – w szczególności przy uwzględnieniu tonażu pojazdów mogących korzystać z prawa przejazdu. Zaznaczyć jednak trzeba, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala na czynienie w tej mierze żadnych jednoznacznych ustaleń. Sąd Rejonowy przyjmując założenie o niewielkim ruchu pojazdów do działki numer (...) zasugerował się przede wszystkim faktem, że powyższa nieruchomość nie jest obecnie faktycznie użytkowana, jednak zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury wytyczając drogę konieczną należy brać pod uwagę nie tylko dotychczasowy charakter nieruchomości, która jest pozbawiona dostępu do drogi publicznej, ale również uwzględnić jej przyszłe przeznaczenie [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2008 roku, V CSK 570/07, MoP 2008, Nr 11, s. 563]. Tej ostatniej okoliczności sąd pierwszej instancji natomiast w ogóle nie ustalił, co nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, jaki ruch pojazdów w przyszłości będzie musiała obsługiwać droga prowadząca do działki numer (...).

Po drugie, skarżący trafnie zarzucił, że sąd pierwszej instancji wadliwie założył, że ustanowienie służebności drogi koniecznej obciążającej działkę numer (...) jest zbędne, skoro ruch pojazdów do działki numer (...) odbywa się faktycznie drogą gruntową prowadzącą przez działki numer (...) do ulicy (...). Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę, że nawet z przesłuchania przedstawicieli uczestnika postępowania wynika, że powyższa droga ma jedynie charakter alternatywny w stosunku do drogi prowadzącej przez prześwit bramowy w budynku przy ulicy (...) i korzystano z niej z konieczności z uwagi na remont powyższego prześwitu bramowego. Z tego względu nie można wyprowadzać wniosku o tym, że komunikacja z działką numer (...) odbywa się faktycznie przez drogę gruntową znajdującą się na działkach numer (...).

Po trzecie, zgodzić się należy z wnioskodawcę, że bez przeprowadzenia zawnioskowanego przez niego dowodu z opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego sąd pierwszej instancji nie mógł stwierdzić, czy w obecnie funkcjonującym układzie komunikacyjnym możliwe jest bezpieczne i nieutrudnione korzystanie z przejazdu do ulicy (...) przez działki numer (...). Tego rodzaju okoliczności wymagają wiedzy specjalistycznej i w związku z tym skarżący trafnie zarzucił sądowi pierwszej instancji, że naruszył art. 278 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenie na tę okoliczność dowodu z opinii biegłego. W judykaturze wskazuje się, że rozstrzygnięcie sądu o ustanowieniu drogi koniecznej z reguły powinno być poprzedzone opinią biegłego pozwalającą na ocenę, czy przeprowadzenie tej drogi nastąpiło z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości władnącej, przy najmniejszym obciążeniu nieruchomości służebnej [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 1986 roku, III CRN 158/86, L.]. W okolicznościach niniejszej sprawy wydaje się celowe przeprowadzenie na tę okoliczność co najmniej dowodu z opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego, choć nie można wykluczyć także konieczności wypowiedzenia w tej materii także przez biegłych z zakresu budownictwa i z zakresu geodezji i zagospodarowania przestrzennego.

Po czwarte, przy ustaleniu przebiegu drogi koniecznej nie można abstrahować od aspektu ekonomicznego. Wprawdzie przyjmuje się w judykaturze, że najmniejsze obciążenie nieruchomości, przez którą ma prowadzić droga konieczna nie zawsze wymaga przeprowadzenia tej drogi po linii najkrótszej i przy zaangażowaniu najniższych kosztów [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2010 roku, IV CSK 264/09, L.], jednak powinno się dążyć do minimalizacji związanych z tym ciężarów finansowych. Tymczasem sąd pierwszej tej kwestii w ogóle nie rozważył, w szczególności nie zbadał, czy przeprowadzenie drogi przez działki numer (...) będzie wymagać jakichkolwiek nakładów i ewentualnie, w jakiej wysokości. Ma to o tyle istotne znaczenie, że z ustaleń sądu pierwszej instancji wynika, że szlak prowadzący przez te nieruchomości – w przeciwieństwie do drogi przechodzącej przez działkę numer (...) – jest nieutwardzony, co może prowadzić do utrudnień w korzystaniu z niej, zwłaszcza w przypadku niekorzystnych warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, sąd odwoławczy uznał, że sąd pierwszej instancji nie zbadał wszystkich okoliczności determinujących ocenę zasadności wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej, co doprowadziło go do nierozpoznania istoty sprawy. Jedynie na marginesie rozważań wskazać należy, że chybiony jest zarzut naruszenia art. 295 k.c. Wprawdzie skarżący ma rację, że dopuszczalne jest ustanowienie służebności drogi koniecznej na czas oznaczony i nie pozbawia to właściciela nieruchomości obciążonej możliwości żądanie zniesienie służebności przed upływem tego terminu w trybie art. 205 k.c., jednak w badanej sprawie wniosek został skonstruowany w ten sposób, że uzależniono wygaśnięcie służebności drogi koniecznej od zdarzenia przyszłego i niepewnego, co jest sprzeczne z istotą terminu. Nie można bowiem obecnie ustalić, czy w ogóle zostanie zapewniona obsługa komunikacyjna działki numer (...) z działki numer (...). Okoliczność ta nie ma jednak wpływu na samą możliwość ustanowienia służebności drogi koniecznej, która w przypadku zaistnienia przesłanek określonej w art. 145 k.c. powinna być ustanowiona na czas nieoznaczony.

Kierując się powyższymi przesłanki, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylono zaskarżone postanowienie i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, pozostawiając temu sądowi – na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. - rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

W ramach ponownego rozpoznania sprawy sąd pierwszej instancji powinien w pierwszej kolejności ustalić i wezwać do udziału w sprawie właścicieli wszystkich nieruchomości sąsiednich, przez które może przebiegać droga konieczna, zwłaszcza Gminę M. S. jako właściciela działek numer (...)//30 i 24/26. Następnie Sąd Rejonowy powinien przeprowadzić dowody z opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego i ewentualnie inne dowody zaoferowane przez uczestników postępowania celem ustalenia najbardziej odpowiedniego przebiegu drogi koniecznej prowadzącej do działki numer (...) – uwzględniającą kryteria przewidziane w art. 145 k.p.c. W dalszej kolejności w oparciu o dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości konieczne będzie ustalenie wysokości wynagrodzenia należnego w zamian za ustanowienie służebności drogi koniecznej.

Z tego względu orzeczono jak w sentencji.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Mariola Wojtkiewicz

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE