Decyzją z dnia 17 marca 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał P. C. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 czerwca 2016 r. do 30 września 2016 r. w kwocie 6 984,96 zł oraz dodatku dla sieroty zupełnej w kwocie 1 568,80 zł oraz odsetek za okres od 18 czerwca 2016 r. do 17 marca 2017 r. tj. do dnia wydania decyzji w kwocie 362,54 zł. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż P. C. pobrał nienależne świadczenie za okres od 1 czerwca 2016 r. do 30 września 2016 r. w łącznej kwocie 8 916,30 zł. /decyzja k.248 – 248 odwrót akt ZUS/
W dniu 19 kwietnia 2017 r. P. C. odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej uchylenie. W treści odwołania skarżący wskazał, że uczęszczał do szkoły i jedynie w ostatnim miesiącu I semestru nie był obecny na zajęciach. /odwołanie k.2/
Odpowiadając na odwołanie pismem z dnia 10 maja 2017 roku organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu wskazał, że na podstawie zaświadczenia wystawionego przez Publiczną Zaoczną Policealną Szkołę (...) w Ł. ustalono, że P. C. był słuchaczem tej placówki w okresie od 5 marca 2016 r. do 31 sierpnia 2016 r. i ponownie od 2 września 2016r., a z dniem 31 stycznia 2017 r. został skreślony z listy słuchaczy. Jednocześnie wskazano, że był na zajęciach jedynie w maju 2016r.(22 godz. z 36). Organ rentowy wskazał ,że w kolejno wydawanych decyzjach dotyczących P. C. zawarte były pouczenia, iż w razie zaistnienia okoliczności powodujących utratę prawa do renty, zobowiązany jest on do poinformowania o tym fakcie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. /odpowiedź na odwołanie k.3 – 3 odwrót/
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
P. C. urodził się (...) /okoliczność bezsporna/
Decyzją z dnia 31 marca 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., przyznał P. C. od dnia 17 marca 2003 r. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu L. C.. W treści decyzji wskazano, że prawo do renty rodzinnej przysługuje mu do 31 stycznia 2010 r. Mocą tej decyzji wnioskodawcy przyznano także dodatek dla sieroty zupełnej. /decyzja k.16 akt ZUS/
Decyzją z dnia 15 lutego 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. prawo do renty rodzinnej oraz dodatku dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2010 r. /decyzja k.113 - 114 akt ZUS/
Decyzją z dnia 21 września 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. prawo do renty rodzinnej oraz dodatku dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2013 r. W treści decyzji podkreślono ,że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.125 - 126 akt ZUS/
Decyzją z dnia 19 września 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. prawo do renty rodzinnej oraz dodatku dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2015 r. W treści decyzji podkreślono ,że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.157 - 158 akt ZUS/
Decyzją z dnia 19 grudnia 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. od dnia 1 stycznia 2015 r. wstrzymał P. C. wypłatę renty rodzinnej. /decyzja k.173 – 173 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 27 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. od dnia 1 marca 2015 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2015 r. W treści decyzji podkreślono ,że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.176 – 176 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 15 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wstrzymał P. C. od dnia 1 września 2015 r. wypłatę renty rodzinnej. /decyzja k.178 – 178 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 29 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., przyznał P. C. od dnia 1 września 2015 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 stycznia 2016 r. W treści decyzji podkreślono ,że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.183 – 183 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 15 lutego 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. od dnia 1 lutego 2016 r. wstrzymał P. C. wypłatę renty rodzinnej. /decyzja k.193 – 193 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 15 marca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. od dnia 1 lutego 2016 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 stycznia 2018 r. W treści decyzji podkreślono ,że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.197 – 198 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 12 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. od dnia 1 kwietnia 2016 r. wstrzymał P. C. wypłatę renty rodzinnej. /decyzja k.201 – 202 odwrót akt ZUS/
Prawomocną decyzją z dnia 28 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał P. C. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 marca 2016 r. do 31 marca 2016 r. /decyzja k.208 – 208 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 10 czerwca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. od dnia 1 maja 2016 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2016 r. W treści decyzji podkreślono, że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.221 – 222 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 13 września 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. od dnia 1 września 2016 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 sierpnia 2018 r. W treści decyzji podkreślono, że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.227 – 228 odwrót akt ZUS/
Decyzją z dnia 21 lutego 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał P. C. od dnia 1 lutego 2017 r. prawo do renty rodzinnej oraz dodatek dla sieroty zupełnej do 31 stycznia 2019 r. W treści decyzji podkreślono, że renta przysługuje pod warunkiem nauki. /decyzja k.242 – 243 odwrót akt ZUS/
Każda z decyzji przyznającej wnioskodawcy prawo do renty rodzinnej oraz do dodatku dla sieroty zupełnej zawierała pouczenie o tym, iż prawo do renty ustaje gdy ustanie którykolwiek z warunków do uzyskania prawa (punkt III.1 pouczenia) oraz iż świadczenia nienależne – wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa – podlegają zwrotowi (punkt IV pouczenia). /okoliczność bezsporna/
W roku szkolnym 2015/2016 - w okresie od dnia 5 marca do dnia 31 sierpnia 2016 r. P. C. był słuchaczem Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) na kierunku technik informatyk. Zajęcia w semestrze wiosennym odbywały się w lutym, marcu, kwietniu, maju oraz czerwcu. W okresie tym P. C. uczestniczył w zajęciach jedynie w maju (był obecny na 22 godzinach z 36 realizowanych). Został skreślony z listy słuchaczy w dniu 31 sierpnia 2016 r. Wnioskodawca ponownie zapisał się na zajęcia w dniu 2 września 2016 r. , ale we wrześniu 2016 r. nie uczestniczył w zajęciach (0 godzin obecności na 30 realizowanych godzin). P. C. był obecny na zajęciach w październiku, listopadzie oraz grudniu 2016 roku. W dniu 31 stycznia 2017 r. został skreślony z listy słuchaczy. /zaświadczenie k.244 akt ZUS , zaświadczenie k.22/
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dowodów z powołanych dokumentów, które nie były kwestionowane w toku postępowania.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art.138 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2017 roku, poz. 1383) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ustawy uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. (art.138 ust.2 punkt 1 ww. ustawy).
Stosownie do treści art.130 ust.1 cytowanej ustawy świadczenia wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczenia.
Zgodnie z art.65 ust.1 ww. ustawy renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Do renty rodzinnej uprawnieni są m. in. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione (art.67 ust.1 punkt 1). Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat;
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w punkcie 1 lub 2 (art.68 ust.1ww ustawy).
Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (art.68 ust. 2 ww. ustawy).
Stosownie zaś do treści art. 76 ust.1 ww. ustawy jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych.
Podstawowe znaczenie w przedmiocie zachowania prawa do renty ma ustalenie czy uczeń (student) w rzeczywistości kontynuuje naukę, czyli czy nauka jest rzeczywiści pobierana, gdyż funkcją renty rodzinnej jest zapewnienie dziecku ochrony ubezpieczeniowej przez wypłatę określonego świadczenia w okresie gdy nadal się uczy. Pojecie „nauki w szkole” nie może być rozumiane dowolnie. Nie jest pobieraniem nauki w szkole samo uzyskanie statusu ucznia, konieczne jest realne wypełnianie tej roli (uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów, zaliczeń, przedkładanie wymaganych prac).
Z zebranego w spawie materiału dowodowego wynika, iż od dnia 17 marca 2003 r. P. C. był uprawniony do renty rodzinnej po zmarłym ojcu , a w związku z faktem ,że jest on sierotą zupełną , przysługiwał mu jednocześnie dodatek w postaci dodatku dla sierot zupełnych.
Z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie wynika także, że w dniu 26 stycznia 2010 r. wnioskodawca ukończył 16 lat, zatem aby otrzymywać rentę rodzinną, musiał wykazywać, że kontynuuje naukę.
Zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje także, że od dnia 5 marca 2016 r. P. C. był słuchaczem Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) , ale co w zajęciach szkolnych uczestniczył faktycznie jedynie w maju 2016 r., kiedy to był obecny na 22 godzinach lekcyjnych z 36 realizowanych przez szkołę.
Jak wynika natomiast z zaświadczenia pochodzącego z wyżej wskazanej placówki szkolnej od czerwca 2016 roku P. C. nie uczestniczył już w zajęciach, a w dniu 31 sierpnia 2016 r. został skreślony z listy słuchaczy. Wprawdzie w dniu 2 września 2016 r. wnioskodawca ponownie zapisał się na zajęcia realizowane przez ww. szkołę , ale również we wrześniu 2016 r. w nich nie uczestniczył (0 godzin obecności na 30 realizowanych godzin).
Należy także wskazać, iż pobieranie nauki nie może mieć charakteru pozornego, a taka sytuacja zachodzi gdy student (uczeń) nie podejmuje żadnych czynności składających się na realizację obowiązku wynikającego z programu nauczania w danej szkole. Od sytuacji zaprzestania nauki należy odróżnić jej kontynuowanie, choć z brakiem pozytywnych rezultatów czy też powtarzaniem roku, czyli sytuację gdy uczeń chce się kształcić, ale nauka nie daje efektów lub brak w niej postępów.
Przez określenie zawarte w art.68 ust.1 punkt 2 cytowanej ustawy, iż renta rodzinna przysługuje dziecku po ukończeniu 16 roku życia do ukończenia nauki w szkole należy rozumieć jako nie tyle formalny status ucznia (studenta), ale realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu studiów – uczestniczenie w zajęciach, podchodzenie do egzaminów. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (studenta), które polega na zapisywaniu się do kolejnych szkół, bez uczestnictwa w całości lub części zajęć, niepodchodzenie do egzaminów. Takie zachowanie ucznia nie realizuje celu renty rodzinnej jakim jest umożliwienie mu zdobycia odpowiedniego wykształcenia i nabycia kwalifikacji a w konsekwencji uzyskani zdolności do samodzielnego utrzymania.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2012 roku, (I UK 471/12, Legalis nr 720051) wyjaśnił, iż „samo formalne legitymowanie się statusem ucznia jest niewystarczające do uznania, że taka osoba kontynuuje naukę jeżeli nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania”. Stanowisko takie zostało również wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 5 lipca 2012 roku (I UK 65/12) i z dnia 3 sierpnia 2012 roku (I UK 96/12).
Wprawdzie wnioskodawca w spornym okresie formalnie legitymował się statusem ucznia, to jednak nie był obecny na zajęciach. W toku postępowania wnioskodawca nie wykazał, aby w tym okresie pobierał jakąkolwiek naukę, pobierał natomiast rentę rodzinną.
Wnioskodawca był pouczony o okolicznościach powodujących brak prawa do świadczeń i miał tym samym świadomość, że renta rodzinna przysługuje mu pod warunkiem kontynuowania nauki. Wskazuje na to nie tylko treść wydawanych w stosunku do niego decyzji, ale także samo jego zachowanie w latach poprzednich.
Wnioskodawca po podjęciu decyzji o zaprzestaniu nauki powinien zatem powiadomić o tym fakcie Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czego nie uczynił.
Reasumując - w okresie od 1 czerwca 2016 r. do 30 września 2016 r. wnioskodawca pobrał rentę rodzinną wraz z dodatkiem dla sieroty zupełnej jako świadczenie nienależne (art.138 ust.2 punkt 1 ww. ustawy).
Zgodnie z treścią art.138 ust.1 ww. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
Wobec zatem uznania, że za okres 1 czerwca 2016 r. do 30 września 2016 r. wnioskodawca pobrał świadczenie w sposób nienależny, postępowanie w dalszej części sprowadziło się do rozstrzygnięcia czy organ rentowy ma prawo do odsetek za okres od 18 czerwca 2016 r. do 17 marca 2017 r.
Zgodnie z treścią art.84 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2017 roku, poz.1381) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.
Istotną kwestią jest zatem ustalenie daty wymagalności nienależnie pobranych świadczeń. Organ rentowy naliczył je aż do dnia wydania zaskarżonej decyzji, a zatem niejako uznał, że miał prawo żądać ich zwrotu już w dacie wypłaty.
Z poglądem takim nie sposób się zgodzić. Trzeba bowiem przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły.
Świadczenia, w myśl art.84 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i art.138 ww. ustawy o emeryturach i rentach uważane za nienależne podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2010 roku w sprawie I UK 210/09 (Lex nr 585713).
Odesłanie do prawa cywilnego w kwestii naliczania i ustalania odsetek oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien naliczać odsetki ustawowe (art.359§2 k.c.) od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Decyzję organu rentowego w zakresie odsetek liczonych od dnia 18 czerwca 2016 roku do dnia 17 marca 2017 roku uznać należało zatem za nieprawidłową.
Mając na względzie powyższe, Sąd w punkcie 1 wyroku na postawie art.477 14§2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził brak po stronie P. C. obowiązku zwrotu odsetek za okres od 18 czerwca 2016 r. do 17 marca 2017 r. , a w punkcie 2 wyroku ,stosownie do treści art.477 14§1 k.p.c., oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.
S.B.