UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do Sądu Rejonowego w Kutnie VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w Łęczycy przeciwko J. K. i D. K., E. i P. M. wnieśli o zasądzenie od J. K. kwoty 20.000zł tytułem zwrotu zaliczki oraz kosztów postępowania według norm przepisanych (k.2-4 – pozew).

W piśmie procesowym, uzupełniając braki formalne pozwu, powodowie wskazali, iż pozwanymi są J. K. oraz D. K. (k. 20 – pismo powodów uzupełniające braki formalne pozwu z dnia 21 lipca 2014r.).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sąd Rejonowy w Kutnie VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Łęczycy, nakazał pozwanym D. K. oraz J. K., aby zapłacili solidarnie na rzecz powodów E. M. i P. M. kwotę 20.000zł oraz koszty procesu w kwocie 250zł, w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty, albo wnieśli sprzeciw (k. 26 – nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Kutnie VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w Łęczycy z dnia 11 grudnia 2014r., sygn. akt VI Nc 731/14).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty, pozwani J. K. i D. K., zaskarżyli nakaz zapłaty w całości, wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych (k. 31-34 – sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym).

W piśmie procesowym powodowie zmodyfikowali powództwo i wnieśli o zasądzenie od pozwanych J. K. i D. K. na rzecz powodów E. i P. M. solidarnie kwoty 20.000zł tytułem zwrotu zaliczki wpłaconej na podstawie umowy przedwstępnej sprzedaży lokalu mieszkalnego z dnia 7 kwietnia 2014r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 20 czerwca 2014r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 90 – pismo procesowe pełnomocnika powodów z dnia 12 października 2015r.).

Pozwani J. K. i D. K. wnieśli o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedwczesności postępowania, braku legitymacji procesowej biernej oraz nieśli o zasądzenie od powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (e-protokół rozprawy z dnia 6 października 2017r. – 00:01:53).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Umową darowizny zawartą w dniu 29 kwietnia 2010r., D. K. darował córce M. K., lokal mieszkalny nr (...), o powierzchni użytkowej 50,00m², położony w budynku wielomieszkaniowym znajdującym się w Ł. przy ul. (...), składający się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki z wc, przedpokoju, dla którego w Sądzie Rejonowym w Łęczycy prowadzona jest księga wieczysta (...) oraz udział wynoszący (...) części w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz udział wynoszący (...) części w częściach budynku i urządzeniach, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokalu (d. k. 10-11 – kserokopia wypisu aktu notarialnego sporządzonego w dniu 29 kwietnia 2014r. w Kancelarii Notarialnej notariusz A. W. w K., wpisanego do Repertorium A nr (...)).

W stosunku do D. K., na dzień 9 kwietnia 2010r. prowadzone były przez komornika sądowego postępowania egzekucyjne:

- Kmp 19/10 – stan zadłużenia na dzień 10 kwietnia 2010r. wynosił 2.550zł, egzekucja skuteczna ze sprzedaży ruchomości oraz wpłat własnych dłużnika, ostania wpłata miała miejsce w marcu 2013r.,

- Km 263/10 – stan zadłużenia na dzień 10 kwietnia 2010r.- 23.795,49zł, egzekucja została zakończona wskutek zapłaty 10 maja 2011r.,

- Km 501/10 – stan zadłużenia na dzień 10 kwietnia 2010r. – 13.755,29zł, egzekucja zakończona wskutek zapłaty 10 maja 2011r.

(d. k. 111- pismo Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łęczycy A. R. z dnia 21 sierpnia 2016r.).

Sąd Rejonowy w Kutnie VIII Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z siedzibą w Łęczycy zezwolił J. K. i D. K. na dokonanie w imieniu małoletniej córki M. K., urodzonej (...), w Ł., czynności prawnej polegającej na dokonaniu sprzedaży lokalu mieszkalnego o powierzchni 50m^{(
2)}, położonego w Ł. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowiącej własność małoletniej, za kwotę nie mniejszą niż 130.000zł (d. k. 6 – kserokopia odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Kutnie VII Zamiejscowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich z siedzibą w Łęczycy z dnia 9 grudnia 2013r., sygn. akt VIII Nsm 327/13).

W dniu 7 kwietnia 2014r. J. K. zawarła z E. i P. małż. M. umowę przedwstępną sprzedaży lokalu mieszkalnego o powierzchni 50m², położonego w Ł. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...). W treści umowy J. K. zapewniła, iż jest właścicielem przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Strony umowy ustaliły, cenę nabycia na kwotę 130.000zł oraz ustaliły, iż umowa zostanie zawarta do dnia 30 maja 2014r. Tytułem zadatku powodowie zapłacili J. K. kwotę 20.000zł (d. k. 4-5 – umowa przedwstępna sprzedaży mieszkania).

Przed zawarciem umowy przedwstępnej, powodowie obejrzeli mieszkanie, zażądali okazania tytułu własności do lokalu mieszkalnego, zostało im okazane zezwolenie sądu rodzinnego na sprzedaż lokalu mieszkalnego w imieniu małoletniej M. K.. Małżonkowie M. przed zawarciem umowy przedwstępnej nie ustalali kwestii związanych z ewentualnym zadłużeniem D. K.. Do zawarcia umowy przyrzeczonej nie doszło ponieważ powodowie obawiali się „skargi pauliańskiej”, a D. K. nie przedstawił im kolejnego zaświadczenia o posiadanym zadłużeniu (d. e-protokół rozprawy z dnia 30 września 2016r.: 00:11:58 – 00:19:32 – zeznania powoda P. M.; 00:20:36 – 00:25:34 – zeznania powódki E. M.).

Pismem z dnia 3 czerwca 2014., które zostało doręczone w dniu 4 czerwca 2014r., E. M. wezwała J. K. i D. K. do zwrotu zaliczki w kwocie 20.000zł, w terminie 14 dni, licząc od dnia 5 czerwca 2014r. (d. k. 9 – wezwanie do zapłaty; k. 141 – kserokopia potwierdzenia odbioru).

Pismem z dnia 2 czerwca 2014r. J. K. i D. K. zawiadomili E. M. i P. M., iż w związku z rezygnacją przez powodów z kupna mieszkania będącego przedmiotem umowy przedwstępnej sprzedaży zawartej w dniu 7 kwietnia 2014r., Ł., przedmiotowe mieszkanie ponownie zostało wystawione na sprzedaż (d. k. 40 – kserokopia pisma J. K. i D. K. do E. i P. M. z dnia 2 czerwca 2014r.).

Pozwani J. K. i D. K. nie zwrócili E. M. i P. M. kwoty 20.000zł (okoliczność bezsporna).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanego powyżej w pełni wiarygodnego materiału dowodowego w postaci zeznań przesłuchanych w charakterze stron postępowania powodów E. M. i P. M., pozwanych J. K. i D. K. oraz dowodów z dokumentów.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka E. B. (e-protokół rozprawy z dnia 30 września 2016r. – 00:03:08-00:08:10) oraz przesłuchanym w charakterze stron postępowania powodom E. M. (e-protokół rozprawy z dnia 30 września 2016r. – 00:20:36-00:25:34) i P. M. (e-protokół rozprawy z dnia 30 września 2016r. – 00:11:58-00:19:32) oraz pozwanym J. K. (e-protokół rozprawy z dnia 30 czerwca 2016r. – 00:25:34-00:32:08) i D. K. (e-protokół rozprawy z dnia 30 września 2016r. – 00:32:08-00:40:36), albowiem złożone zeznania znajdowały swoje potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym oraz dotyczyły okoliczności bezspornych między stronami postępowania.,

Sąd uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zgromadzone w aktach sprawy, albowiem, w ocenie Sądu, w toku postępowania nie ujawniła się żadna okoliczność, która podważyłaby wiarygodność tych dowodów.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w stosunku do pozwanej J. K. oraz podlega oddaleniu w stosunku do pozwanego D. K..

Bezsporna między stronami postępowania jest okoliczność, iż małoletnia córka pozwanych, M. K., była właścicielem lokalu mieszkalnego nr (...), o powierzchni użytkowej 50m², położonego w Ł. przy ul. (...), dla którego w Sądzie Rejonowym w Łęczycy prowadzona jest księga wieczysta (...) oraz udziału wynoszącego (...) części w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz udziału wynoszącego (...) części w częściach budynku i urządzeniach, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokalu. Poza sporem jest również okoliczność, iż sąd rodzinny zezwolił rodzicom małoletniej M. K., J. K. i D. K. na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka przez sprzedaż przedmiotowego lokalu mieszkalnego za kwotę nie mniejszą niż 130.000zł.

W świetle powyższych bezspornych okoliczności, należy uznać, iż umowa przedwstępna sprzedaży mieszkania zawarta przez J. K. z E. M. i P. M. jest nieważna. Należy bowiem mieć na uwadze, że pozwana J. K. zobowiązała się zbyć powodom lokal mieszkalny, w sytuacji gdy, w dacie zawarcia umowy, nie była właścicielem przedmiotowego lokalu mieszkalnego, pomimo zapewniania zawartego w §1 pkt 1 umowy przedwstępnej. Pamiętać należy, iż stosownie do art. 58§1 k.c., obowiązuje generalny zakaz dokonywania czynności prawnych mających tworzyć obowiązki, których realizacja jest obiektywnie niemożliwa. W odniesieniu do umów zobowiązujących wyrażono go wprost w art. 387§1 k.c. Skoro J. K. w dacie zawierania umowy przedwstępnej, w której zobowiązała się do sprzedaży powodom przedmiotowego lokalu mieszkalnego do dnia 30 maja 2014r., nie była właścicielem lokalu mieszkalnego, zobowiązała się do umowy o świadczenie niemożliwe, a taka umowa jest nieważna z uwagi na dyspozycję art. 387§1 k.c.

Gdyby uznać, pomimo jednoznacznej treści umowy przedwstępnej, iż J. K. działała jako przedstawiciel ustawowy małoletniej córki M. K., która była właścicielem lokalu mieszkalnego, a stroną umowy była małoletnia córka pozwanych, to zawarta umowa przedwstępna jest także nieważna. Zawierając umowę w imieniu małoletniej córki, J. K. dokonała czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem w rozumieniu art. 101§3 k.r. i op., do dokonania której wymagana jest zgoda udzielona przez sąd. W dacie zawierania umowy przedwstępnej pozwana nie posiadała takiego zezwolenia udzielonego przez sąd rodzinny. Ugruntowany w orzecznictwie jest podgląd, iż czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego, wymaganego przez przepisy art. 101§3 k.r. i op. jest nieważna i nie może być konwalidowana (nadal aktualna Uchwała Sądu Najwyższego Całej Izby Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1961r., I CO 16/61, OSNCP 1963/9/187; Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 30 kwietnia 1977r., III CZP 73/76, OSNCP 1978/2/19). Brak możliwości konwalidacji czynności prawnej dokonanej bez wymaganego zezwolenia sądu opiekuńczego oznacza, że czynność taka jest dotknięta sankcją nieważności.

Mając na uwadze przedstawione powyżej okoliczności, zawartą w dniu 7 kwietnia 2014r., umowę przedwstępną sprzedaży mieszkania, należało uznać za nieważną na podstawie art. 58§1 k.c. Nieważna czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych określonych w jej treści, a w przypadku, gdy na jej podstawie strony spełniły świadczenia, to mają one charakter świadczeń nienależnych na podstawie art. 410§2 k.c., a tym samym strona, która świadczyła ma prawo żądać zwrotu tego co świadczyła na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410§1 k.c. w zw. z art. 405 i nast. k.c.), dlatego też roszczenie powodów E. M. i P. M. o zasądzenie od pozwanej J. K. kwoty 20.000zł tytułem zwrotu uiszczonej zaliczki, należało uznać za zasługujące na uwzględnienie (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 maja 2015r., I ACa 1010/13, LEX nr 1953153; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 września 2014r., I ACa 729/14, LEX nr 1563517).

W piśmie z dnia 3 czerwca 2014r., które zostało doręczone w dniu 4 czerwca 2014r. E. M. i P. M. wezwali J. K. do zwrotu zaliczki w wysokości 20.000zł, w terminie 14 dni, licząc od dnia 5 czerwca 2014r. W zakreślonym terminie pozwana J. K. nie spełnił świadczenia pieniężnego i dlatego też na podstawie art. 410§2 k.c. w zw. z art. 481§1 i §2 k.c., Sąd zasądził od J. K. solidarnie na rzecz E. M. i P. M. kwotę 20.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 2014r. do dnia 31 grudnia 2015r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty (punkt pierwszy wyroku).

Legitymacja procesowa to materialne uprawnienie do występowania w konkretnym procesie cywilnym w charakterze strony procesowej, szczególne uprawnienie wynikające z określonej sytuacji materialno-prawnej. Jest to uprawnienie do poszukiwania ochrony prawnej w konkretnej sprawie, to znaczy, że osoba fizyczna lub osoba prawna może występować w roli powoda lub pozwanego. Rozróżniana jest legitymacja procesowa czynna i bierna. Pierwsza dotyczy strony powodowej i oznacza uprawnienie do wszczęcia i prowadzenia procesu, druga dotyczy strony pozwanej i uzasadnia występowanie w procesie w charakterze pozwanego.

Wobec tego, że legitymacja procesowa stanowi przesłankę materialno-prawną, sąd dokonuje oceny w zakresie jej istnienia w chwili orzekania, co do istoty sprawy. Brak legitymacji procesowej zarówno czynnej, jak i biernej skutkuje oddaleniem powództwa.

W przedmiotowej sprawie stronami umowy przedwstępnej sprzedaży mieszkania zawartej w dniu 7 kwietnia 2014r. byli J. K. oraz E. M. i P. M.. Stroną powyżej umowy nie był pozwany D. K., co expressis verbis wynika z treści umowy (k. 4-5).

Dlatego też, w realiach rozpoznawanej sprawy, Sąd uznał, iż występuje brak legitymacji procesowej biernej i oddalił powództwo w stosunku do pozwanego D. K. (punkt drugi wyroku).

Sąd częściowo uwzględnił żądanie powodów (uwzględnił powództwo w stosunku do pozwanej J. K. i oddalił powództwo w stosunku do pozwanego D. K.) i dlatego też orzekając o kosztach postępowania, na podstawie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., Sąd zastosował zasadę wzajemnego zniesienia kosztów procesu (punkt trzeci wyroku).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE