Sygn. akt I C 408/16
Pozwem z dnia 22 stycznia 2016 r. M. K. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej A. Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 4.752,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 października 2015 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych.
W uzasadnieniu pozwu wskazała, że w dniu 09 marca 2012 r. strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, potwierdzoną polisą (...), która następnie uległa rozwiązaniu z dniem 03 września 2015 r. tj. w czwartym roku polisowym. Powódka wyjaśniła, że wpłaciła na rzecz pozwanej tytułem składek łącznie kwotę 17.472,00 zł. Wskazała, że od umorzonych środków w wysokości 12.099,38 zł pozwany pobrał opłatę likwidacyjną w wysokości 500 zł oraz opłatę warunkową w kwocie 4.752,00 zł, stanowiącą 99% składki wpłaconej przez powódkę w trakcie pierwszego roku trwania umowy.
Powódka zarzuciła, że zapisy umowne zawarte w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia umożliwiające pobranie ww. opłaty warunkowej spełniały przesłanki abuzywności zawarte w art. 385 1 k.c. Ponadto powódka podniosła, że postanowienia OWU oraz treść polisy regulujące prawo pozwanej do pobrania opłaty warunkowej i jej wysokość, nie były ustalane z nią indywidualnie. Według powódki, ww. klauzule kształtują prawa i obowiązki powódki, jako konsumenta, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz zasadami współżycia społecznego, rażąco naruszając jej interesy. Podniosła również, iż niemalże identyczne postanowienia jak te zastosowane przez pozwaną w umowie zawartej z powódką, zostały uznane za niedozwolone przez (...) i wpisane zostały do rejestru klauzul niedozwolonych.
Powódka podniosła, iż w jej ocenie opłaty pobrane przez pozwanej nie stanowią świadczenia głównego.
(pozew k. 1-22)
W odpowiedzi na pozew A. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów procesu według norm przepisanych.
Pozwana przyznała, że na podstawie wniosku z dnia 06 marca 2012 r. zawarła z powódką umowę na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi A. Indywidualny Plan (...) potwierdzoną polisą nr (...), do której zastosowanie miały ogólne warunki ubezpieczenia (...)OWU- (...) oraz załącznik EFW-ZAL-1211. Umowa ubezpieczenia na skutek wniosku „zlecenia wypłaty/wykupu” złożonego w dniu 01 września 2015 r. została rozwiązana. Pozwany przyznał, iż dokonał umorzenia środków zgromadzonych na rachunku powódki według wyceny jednostek uczestnictwa z dnia 03 września 2015 r. w wysokości 12.099,38 zł.
W pierwszej kolejności pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczenia w łącznej kwocie 3960 zł za okres 10 miesięcy liczony od marca 2012 roku i wskazała, że roszczenie powódki opiera się na umowie ubezpieczenia i przedawniło się w terminie 3 lat zgodnie z art. 819 § 1 k.c.
Pozwana zaprzeczyła ponadto, aby sporne postanowienia umowy można było uznać za abuzywne.
Wskazała, że funkcją opłaty warunkowej jest przede wszystkim pokrycie wysokich kosztów początkowych związanych z zawarciem umowy ubezpieczenia oraz kosztów jej likwidacji, w tym przede wszystkim kosztów prowizji pośredników ubezpieczeniowych. Wyjaśniła, że po upływie Pierwszego Okresu Inwestycji, kwota pobranej opłaty warunkowej wróciłaby na rachunek związany z umową ubezpieczenia w postaci premii.
Podniosła nadto, iż obowiązki nałożone na podmioty prowadzące działalność ubezpieczeniową określa art. 13 ust. 4 pkt 2 i 5 oraz art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej, z którego wynika, iż tego rodzaju działalność musi być prowadzona przez ubezpieczycieli w sposób rentowny, zapewniający pokrycie kosztów wykonywania tej działalności.
Powódka była informowana o warunkach umowy, przede wszystkim zaś o opłacie warunkowej i jej celu w sposób czytelny i zrozumiały, i nie zgłaszała w tym zakresie żadnych zastrzeżeń.
W związku z poniesionymi kosztami w wysokości 6004, 80 zł pozwana, z ostrożności procesowej, podniosła zarzut potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością powódki.
(odpowiedź na pozew k. 128-136)
Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:
W dniu 09 marca 2012 r. pomiędzy M. K. (konsumentem) oraz A. Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w W. (przedsiębiorcą), na wniosek M. K., została zawarta umowa ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym, którą potwierdzono polisą ubezpieczeniową (...) Indywidualny Plan (...) o numerze (...). Powyższa umowa ubezpieczenia została zawarta na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym A. Indywidualny Plan (...) o oznaczeniu (...)OWU- (...) (dalej „OWU”) oraz załącznika do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o oznaczeniu (...), będących integralną częścią tej umowy. W umowie strony określiły miesięczną częstotliwość opłacania składki, przy czym wysokość składki regularnej określał szczegółowo harmonogram opłacania składek regularnych należnych za pierwsze 10 lat polisowych, płatnych do 9 dnia każdego miesiąca kalendarzowego.
Według harmonogramu opłacania składek regularnych w pierwszych 10 latach polisowych, wysokość składki przedstawiała się następująco:
|
Rok P. |
Kwota należnej składki regularnej |
|
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. |
400 zł 412 zł 425 zł 438 zł 452 zł 466 zł 480 zł 495 zł 510 zł 526 zł |
(wniosek k. 28-30, polisa k. 26-27, OWU wraz z regulaminem (...) k. 54-74, załącznik do OWU k. 36-37; załącznik do regulaminu (...) k. 31-32)
Nadto określono wysokość pobieranych od powódki opłat, w tym: opłatę obsługową (2,05% od 1. do 12. roku polisowego i 1,75 % od 13 roku polisowego), opłatę (...) (0,35% rocznie od wartości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczenia od 1 do 12 roku polisowego i 0,25% rocznie od 13 roku polisowego), opłatę za ryzyko (w wysokości szczegółowo wskazanej w treści polisy), opłatę likwidacyjną (pobieraną od 2. roku polisowego do końca okresu inwestycji w wysokości 500 zł albo wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 500 zł), opłatę za dodatkową pisemną informację o rachunku ubezpieczenia (15 zł), opłatę za wznowienie umowy ubezpieczenia (200 zł) oraz opłatę administracyjną wynoszącą 10 zł w 2. roku polisowym, malejącą o 1 zł z każdym kolejnym rokiem polisowym do 0 zł.
W OWU przewidziano także przysługujące pozwanej uprawnienie do pobrania opłaty warunkowej, wynoszącej 99% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy. Wskazano przy tym, że po upływie (...) - tj. po 15 latach - na rzecz ubezpieczającego wypłacana jest premia określona w OWU w kwocie odpowiadającej pobranej opłacie warunkowej.
W myśl postanowień OWU, opłata warunkowa jest ustalana procentowo w stosunku do składki regularnej, naliczana i pobierana od każdej zapłaconej składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy przed przeliczeniem na jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (...) (§ 17 ust. 6 OWU). Ponadto, stosownie do § 19 OWU pozwana, w rocznicę polisy kończącą pierwszy okres inwestycji (tj. po 15 latach), z zastrzeżeniem ust. 2, wypłaca ubezpieczającemu premię, zapisując ją w formie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (...) na subkoncie składek regularnych, o ile zostały spełnione następujące warunki: składka regularna zapłacona za rok polisowy przypadający w pierwszym okresie inwestycji nie była niższa niż składka regularna należna w pierwszym roku polisowym, a także umowa ubezpieczenia nie wygasła i nie znajduje się w okresie prolongaty (§ 19 ust. 1 OWU).
Zgodnie z § 22 ust. 1 OWU umowa ubezpieczenia wygasała m.in. na skutek upływu okresu prolongaty - jeżeli w okresie prolongaty, pomimo upływu terminu na zapłatę składki regularnej, nie krótszego niż 14 dni i wskazanego w wezwaniu do zapłaty, ubezpieczający nie zapłacił składki regularnej, której termin zapłaty upłynął, a jednocześnie wartość subkonta składek dodatkowych nie wystarcza na pokrycie należnych i niezapłaconych składek regularnych zgodnie z § 14 ust. 14 (pkt 3); w dacie całkowitej wypłaty (pkt 4); upływu trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia każdej z umów ubezpieczenia (pkt 5). Całkowita wypłata dokonywana była na podstawie zlecenia ubezpieczającego, wypłacana w złotych całości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczenia.
Przedmiotem umowy było ubezpieczenie życia ubezpieczonego oraz długoterminowe gromadzenie środków finansowych formie Jednostek Uczestnictwa (...) (§ 3 OWU). Umowa była zawarta na czas określony, na okres do ukończenia przez ubezpieczonego stu lat (§ 7 ust. 1 OWU). Zakres ubezpieczenia, gdy A. ponosił odpowiedzialność, obejmował takie zdarzenia, jak śmierć ubezpieczanego oraz dożycie przez ubezpieczanego stu lat (§ 4 OWU). Okres inwestycji wyrażony był w pełnych latach polisowych i nie mógł być krótszy niż 15 lat polisowych i dłuższy niż 30 lat polisowych (§ 13 ust. 1 OWU). Dopiero po upływie pierwszego okresu inwestycji (tj. 15 lat), środki zgromadzone przez ubezpieczającego są inwestowane w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe (...), w których były ulokowane w dacie zakończenia pierwszego okresu inwestycji, ewentualnie zgodnie ze strategią inwestycyjną odpowiednią dla kolejnego okresu inwestycji, jeżeli ubezpieczający go wskazał (§ 13 ust. 2 OWU). Umowy ubezpieczenia zostały zawarte na okres ukończenia przez ubezpieczającego 100 lat (§ 7 ust. 1 OWU).
Wskazane wyżej postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z powódką. (polisa k. 26-27, OWU wraz z regulaminem (...) k. 54-74, załącznik do OWU k. 36-37, załącznik do regulaminu (...) k. 31-32)
W związku z rozwiązaniem ww. umowy ubezpieczenia w dniu 03 września 2015 r., pozwana dokonała całkowitej wypłaty z rachunku umowy ubezpieczenia potwierdzonej polisą o oznaczeniu (...). Wartość subkonta składek regularnych wynosiła 12.099,38 zł, z czego pobrana została opłata likwidacyjna w wysokości 500 zł i opłata warunkowa w kwocie 4.752,00 zł, stanowiącej 99% wartości składek uiszczonych przez powódkę w pierwszym roku trwania umowy. M. K. wypłacono kwotę 11.599,38 zł.
(bezsporne, potwierdzenie dokonania całkowitej wypłaty k. 38-39, potwierdzenie wartości rachunku ubezpieczenia k. 40-45)
Pismem z dnia 16 października 2015 r. M. K. wezwała pozwaną do wypłaty całości środków pieniężnych dotychczas zgromadzonych na rachunku polisy ubezpieczeniowej nr (...). Pozwana nie spełniła świadczenia.
( wezwanie do zapłaty k. 46-50)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a w ocenie Sądu nie było podstaw, by podawać w wątpliwość okoliczności faktyczne wynikające z ich treści. Z uwagi na powyższe Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy.
Na rozprawie w dniu 22 lipca 2016 roku Sąd oddalił wnioski dowodowe pełnomocnika powódki zawarte w pkt. 4, 5, 8 pozwu, a nadto wniosek o przeprowadzenie dowodu z postanowienia SO w Warszawie w sprawie III C 792/15 wraz z uzasadnieniem, z artykułów W. K. i specjalistów UOKiK, z oświadczenia Rzecznika Ubezpieczonych, z wyroku SO w Warszawie w sprawie V Ca 3013/12 wraz uzasadnieniem, a nadto wnioski dowodowe pozwanego o przeprowadzenie dowodu z oświadczenia E. K., z potwierdzeń przelewu i faktury VAT.
Uzasadniając powyższe należy wskazać, iż przedmiotowe wnioski nie dotyczyły okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 227 kpc.
W odniesieniu do wniosków dowodowych pozwanego, dodatkowo należy podnieść, iż były one o tyle bezprzedmiotowe, że powódka nie była w ogóle zobowiązana do poniesienia kosztów związanych z realizacją umowy, a kalkulacja ewentualnych kosztów winna być jej przedstawiona w chwili zawierania umowy, a nie być ustalana dopiero ex post – na etapie postępowania sądowego o zwrot pobranej opłaty. Teza dowodowa oddalonego wniosku dowodowego pozwanej dobitnie świadczy o tym, iż pozwana sama nie wie, jakie dokładnie koszty poniosła, a opłata warunkowa jest oderwana od rzeczywistych kosztów ubezpieczyciela.
Sąd Rejonowy zważył, co następuje:
Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.
W niniejszej sprawie pozostawało poza sporem, iż strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie potwierdzoną polisą o oznaczeniu (...), której podstawą było skuteczne zgłoszenie oferty zawarcia umowy w postaci wniosku powódki zamieszczonego na gotowym formularzu autorstwa pozwanej. Niesporny pozostawał także status stron - tj. powódka zawarła umowę jako konsument (art. 221 k.c.), zaś pozwany jako przedsiębiorca (art. 431 k.c.). Bezsporny był również fakt wygaśnięcia przedmiotowej umowy. Sporna natomiast była kwalifikacja postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia uprawniająca pozwaną do naliczenia opłaty warunkowej w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia na danym etapie wykonywania umowy.
Umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w nieobowiązującej już, ale aktualnej na datę zawarcia i rozwiązania umowy, ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej.
Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej - po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami tej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.
Umowa łącząca strony niniejszego procesu jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, tak więc dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści.
Wobec powyższego nie ulega wątpliwości, że ubezpieczyciel pozostaje zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania. Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia - swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela. Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów.
Sąd, oceniając zasadność obciążenia powódki opłatą warunkową miał na uwadze, że obowiązująca strony umowa ubezpieczenia na życie miała charakter umowy adhezyjnej, której gotowe warunki ubezpieczyciel przedstawił powódce, jako konsumentowi.
W myśl przepisu art. 385 1 § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron umowy, w tym cenę lub wynagrodzenie, o ile zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z § 2 art. 385 1 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Z kolei zgodnie z § 3 art. 385 1 k.c, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miała rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
Klauzulę generalną zawartą w art. 385 1§ 1 k.c. uzupełnia przykładowa lista niedozwolonych postanowień umownych, zamieszczona w art. 385 3 k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule, które uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami i zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Chodzi tu o takie klauzule, które stawiają konsumenta w gorszym położeniu. Zamieszczenie w umowie któregoś z postanowień objętych wyliczeniem znacząco ułatwia wykazanie, że wypełnia ono przesłanki uznania za niedozwolone. Ustanowione w art. 385 3 k.c., domniemanie, że dana klauzula jest niedozwolonym postanowieniem umownym działa w razie wątpliwości, tj. wówczas, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne jest posłużenie się określoną klauzulą w obrocie. Wątpliwości te należy przesądzić, na mocy art. 385 3 k.c., na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone. W innych przypadkach przedsiębiorca musi wykazać, że wprowadzona do umowy klauzula, chociaż o niedozwolonym brzmieniu, nie kształtuje praw ani obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny, strona, kwestionując klauzulę wzorca, nie musi jednocześnie przyporządkować jej do jednej z klauzul objętej wyliczeniem. W tym zakresie odpowiedniej kwalifikacji dokonuje Sąd.
Przechodząc do oceny analizowanych postanowień umownych, w pierwszej kolejności należy rozważyć czy zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny i czy dotyczą głównych świadczeń stron.
W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron” należy interpretować ściśle, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych ( essentialia negotii). W przedmiotowej sprawie, co do zasady, do głównych świadczeń stron należało spełnienie przez pozwanej ubezpieczyciela danego świadczenia w przypadku zajścia określonego w umowie wypadku, a ze strony powódki - opłacanie składki ubezpieczeniowej. Tylko postanowienia bezpośrednio regulujące wskazane kwestie można zatem zaliczyć do postanowień określających główne świadczenia stron. W niniejszym przypadku w oparciu o art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. w zw. z art. 829 § 1 pkt 1 k.c. oraz treść umowy ubezpieczenia na życie, świadczeniem głównym ze strony powódki jest zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś świadczeniem głównym pozwanej - wypłata określonych sum pieniężnych w przypadku wystąpienia określonych w umowie zdarzeń.
W ocenie Sądu, tylko postanowienia dotyczące powyższych kwestii określają główne świadczenia stron. Pozostałe postanowienia umowne, w tym określające skutki wykupu polisy przed upływem okresu inwestycji, według treści OWU - „pierwszego okresu inwestycji” - notabene trwającego aż 15 lat od daty zawarcia umowy - nie dotyczą świadczeń głównych w rozumieniu powołanych powyżej przepisów, a co za tym idzie - mogą być oceniane w kontekście art. 385 1 § 1 k.c.
W ocenie Sądu, opłata warunkowa nie stanowi głównego świadczenia powódki. Opłata warunkowa jest świadczeniem ubezpieczonego potrącanym przez pozwaną w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy wskutek wniosku o całkowitą wypłatę w rozumieniu § 22 ust. 1 pkt 4 OWU. W ocenie Sądu, konstrukcja opłaty warunkowej - w powiązaniu z równą jej wysokości „premią” przekazywaną ubezpieczającemu po 15 latach, poprzez zapisanie jej w formie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (...) na subkoncie składek regularnych - w sposób ewidentny jest próbą obejścia utrwalonego w orzecznictwie zakazu pobierania opłat za przedwczesne rozwiązanie umowy.
Konstrukcja opłaty warunkowej oznacza bowiem w praktyce, że środki wpłacone przez ubezpieczającego w pierwszym roku polisowym, przez kolejne 15 lat „nie pracują”, a ewentualnie zostają „odmrożone” (w swojej nominalnej wysokości, a zatem uwzględniając inflację - w rzeczywistości o niższej wartości) dopiero po 15 latach trwania umowy pod nazwą „premii” dla ubezpieczającego. Określenie „premia” jest przy tym w ocenie Sądu mylące dla konsumenta, gdyż stwarza wrażenie, że jest to jakieś świadczenie dodatkowe, podczas gdy w rzeczywistości są to środki wpłacone przez samego ubezpieczającego w pierwszym roku trwania umowy.
Mając na względzie powyższą specyfikę opłaty warunkowej, Sąd uznał, że nie sposób uznać jej za świadczenie główne ubezpieczającego. Opłata ta jest bowiem niczym innym, jak ukrytą opłatą likwidacyjną, co więcej pobieraną nie dopiero po rozwiązaniu umowy, tylko już na początku jej trwania (w pierwszym roku), gdyż już wówczas środki te wychodzą z majątku ubezpieczającego i albo już nigdy nie są mu zwracane (w przypadku rozwiązania umowy przed upływem 15 lat) albo są mu zwracane (jeśli po 15 latach umowa nadal trwa) pod nazwą „premii”. W ocenie Sądu nie sposób uznać tak skonstruowanej opłaty za świadczenie główne w łączącej strony umowie ubezpieczenia, gdyż celem tej opłaty jest wyłącznie zagwarantowanie ubezpieczycielowi uzyskania od ubezpieczającego opłaty za rozwiązanie umowy przed upływem 15 lat od jej zawarcia.
Jednocześnie Sąd nie ma wątpliwości co do tego, iż postanowienia konstytuujące opłatę warunkową nie zostały indywidualnie uzgodnione z powódką. Z indywidualnym uzgodnieniem nie może być utożsamiane udzielenie powódce informacji o zasadach pobierania opłaty warunkowej, do czego pozwana była oczywiście zobowiązana.
Do rozstrzygnięcia pozostała zatem ocena, czy kwestionowane przez powódkę postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powódki , jako konsumenta, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, gdyż jedynie w takim wypadku można mówić, iż dane postanowienie nie jest dla konsumenta wiążące. W ocenie Sądu, powyższą kwestię należy rozstrzygnąć pozytywnie.
Jak wynika ze stanowiska procesowego pozwanej, opłata warunkowa pobierana była w chwili wpłaty składek w pierwszym roku obowiązywania umowy i miała na celu pokrycie wydatków poczynionych przez ubezpieczyciela na pośrednictwo przy zawarciu tej umowy. Należy jednak podkreślić, że o powyższym celu opłaty warunkowej nie było informacji w OWU. Analiza treści OWU nakazuje łączyć dwa postanowienia umowne - zastrzegające świadczenie konsumenta w postaci procentowo określonej opłaty warunkowej pobieranej w razie zakończenia stosunku prawnego w pierwszym okresie ubezpieczenia oraz wypłaty ubezpieczonemu „premii” w wysokości odpowiadającej tej opłacie. Funkcją opłaty warunkowej jest więc skłonienie konsumenta do utrzymania stosunku ubezpieczenia dłużej, niż przez okres 15 lat. W razie niedotrzymania tego obowiązku, opłata warunkowa przybiera charakter bezzwrotnej. Taka funkcja opłaty pozwala ją kwalifikować jako świadczenie zbliżone do odstępnego, a wręcz swoistą sankcję za wcześniejsze zakończenie stosunku umownego.
Odnosząc się w tym miejscu do zarzutu pozwanej, jakoby Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie uznał za niedozwolone postanowień tożsamych z postanowieniami stosowanymi przez pozwaną, Sąd przyznał rację pozwanej, ale jednocześnie ustalił, że zarówno w klauzulach uznanych za niedozwolone, jak i w klauzulach będących przedmiotem rozpoznania w tej sprawie, chodziło o możliwość zatrzymania przez ubezpieczyciela kwoty opłaty określonej procentowo, przy jednoczesnym braku związku pobieranej opłaty z faktycznie poniesionymi przez ubezpieczyciela wydatkami. Zarówno w jednym, jak i drugim wypadku skutek jest niemalże ten sam, bowiem po stronie Towarzystwa (...) pozostają niemal w całości (99%) środki pieniężne wpłacone przez ubezpieczającego tytułem składek ubezpieczeniowych w pierwszym roku polisowym. OWU nakładają na konsumenta obowiązek zapłaty opłaty warunkowej nie przewidując żadnego świadczenia wzajemnego ze strony pozwanej, co niewątpliwie istotnie narusza interes konsumenta.
Wbrew stanowisku pozwanej, należy jednocześnie podkreślić, iż opłata warunkowa nie została w OWU w żaden sposób powiązana z kosztami, jakie ubezpieczyciel będzie zmuszony rzeczywiście ponieść w sytuacji wygaśnięcia umowy przed umówionym terminem. Przeciwnie, wysokość opłaty została procentowo powiązana jedynie z długotrwałością umowy, a takie powiązanie nie wyraża istoty opłaty, która według twierdzeń pozwanej miała pokrywać koszty wcześniejszego zakończenia umowy.
Pokreślić należy, że zawierając przedmiotową umowę z pozwaną powódka nie miała żadnego wpływu ani wiedzy na temat prowizji wypłacanej pośrednikom ubezpieczeniowym, jak również nie zobowiązywała się do zwrotu kosztów poniesionych z tego tytułu przez pozwaną. Koszty te zostały poniesione przez pozwaną we własnym interesie i celem uzyskania zysku, nie ma więc powodu, aby powódka zwracała profesjonalnemu przedsiębiorcy koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Trzeba również wskazać, że w umowie pozwana przewidziała pobranie od powódki wielu opłat, które powinny służyć pokrywaniu bieżących kosztów działalności zawodowej pozwanej. Znaczna liczba tych opłat prowadzi do wniosku, że powstały stosunek zobowiązaniowy został ukształtowany w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny dla konsumenta, zaś postanowienia przewidujące konieczność poniesienia opłaty warunkowej rażąco narusza interesy powódki, jako konsumenta.
Sąd podziela stanowisko prezentowane w judykaturze, iż w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Obie wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta ( vide: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r. I CK 832/04, Biul. SN 2005/11/13).
Kolejno wypada zaznaczyć, że pobranie opłaty warunkowej w wysokości 99% środków wpłaconych przez powódkę w pierwszym roku inwestycji, zostało przewidziane na wypadek skorzystania przez powódkę z przysługującego jej uprawnienia prawa do rozwiązania umowy. Takie uprawnienie do wcześniejszego zakończenia umowy ubezpieczenia przewiduje również treść art. 830 § 1 k.c. oraz art. 812 § 4 k.c. Nie można więc czynić powódce zarzutu, że z tego uprawnienia skorzystała i obciążać ją opłatą warunkową z tego tytułu.
Uwzględniając powyższe, Sąd uznał, że pobieranie tak wysokich, w żaden sposób nieuzasadnionych i nie pozostających w związku z zasadą ekwiwalentności opłat, narusza rażąco interesy konsumenta (w tym przede wszystkim interes ekonomiczny) i stanowi o abuzywnym charakterze kwestionowanego postanowienia wprowadzającego opłatę warunkową.
W konsekwencji powyższego Sąd uznał, że postanowienia zawarte w polisie i ogólnych warunkach ubezpieczenia odnoszące się do pobierania opłaty warunkowej stanowią niedozwolone klauzule umowne, które nie wiążą powódki jako konsumenta zgodnie z dyspozycją art. 385 (1) § 1 kc.
W tym miejscu należy wskazać, iż podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia Sąd ocenił jako chybiony.
Pozwana podnosiła, że podstawą dochodzonego roszczenia jest umowa ubezpieczenia, w związku z czym zastosowanie powinien znaleźć art. 819 § 1 k.c.
Odnosząc się do tej argumentacji należy wskazać, że bezpodstawnie pobrane świadczenie z tytułu opłaty warunkowej winno być zwrócone według konstrukcji zwrotu nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 kc, a odpowiedzialność pozwanego lokuje się w płaszczyźnie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. teza 5 wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13). Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela przy tym zapatrywanie prawne wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku, iż przewidziany w art. 411 pkt 1 k.c. wyjątek dotyczący świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej czynności prawnej obejmuje także świadczenia spełnione w wykonaniu niewiążącego konsumenta postanowienia umownego (art. 385 1 § 2 k.c.), gdyż w przeciwnym razie powstałaby luka w prawie.
Zatem jakkolwiek roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia w warunkach conditio sine causa lub condictio causa finita powstaje zawsze na tle stosunku umownego i jest z nim nieodzownie funkcjonalnie związane, nie jest jednak roszczeniem wynikającym z umowy, źródłem jego powstania nie jest bowiem wola stron ale przepis umowny, regulujący obowiązki występujące na skutek upadku umowy. Nie obejmuje go zatem termin przedawnienia stosowany do roszczeń z umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., IV CSK 596/12).
Zgodnie z art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi dziesięć lat. W konsekwencji, jeżeli przepisy tytułu V księgi trzeciej Kodeksu cywilnego (art. 405-414 k.c.) regulujące instytucję bezpodstawnego wzbogacenia nie zawierają postanowień przewidujących szczególne terminy przedawnienia, to do roszczeń z tego tytułu mają zastosowanie ogólne terminy przedawnienia. Należy więc stwierdzić, iż roszczenie majątkowe o zwrot nienależnego świadczenia przedawnia się z upływem lat dziesięciu, a zatem termin ten nie upłynął do dnia, w którym nastąpiło jego przerwanie przez wniesienie pozwu w niniejszej sprawie.
Z tych wszystkich względów zarzut przedawnienia nie zasługiwał na uwzględnienie.
Zdaniem Sądu, podstawę prawną wywiedzionego powództwa stanowi przepis art. 410 § 1 i § 2 kc w zw. z art. 405 k.c. Na podstawie poczynionych ustaleń faktycznych Sąd uznał kwotę pobraną przez pozwaną od powódki za świadczenie nienależne w rozumieniu art. 405 kc, który stanowi, iż kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Natomiast zgodnie z art. 410 § 1 k.c., powołany przepis stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
Definicję świadczenia nienależnego ustawodawca zawarł w treści § 2 przywołanego przepisu, zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Mając na względzie powyższe okoliczności i na podstawie powołanych przepisów Sąd uznał powództwo za zasadne i w punkcie 1. wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.752 zł tytułem zwrotu równowartości opłaty warunkowej.
Podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek stanowią przepisy art. 481 § 1 i § 2 k.c. Należy wskazać, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 k.c. do zwrotu wzbogacenia ( vide: uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 roku, sygn. I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 roku, sygn. I CSK 17/05).
Wprawdzie powódka skierowała do pozwanej wezwanie do zapłaty, ale nie skonkretyzowała w nim wysokości kwoty, której zapłaty żąda. W związku z tym, Sąd uznał, że pozwana została wezwana do zapłaty dopiero poprzez doręczenie jej odpisu pozwu, co miało miejsce niewątpliwie co najmniej w dniu 5 maja 2016 roku, gdyż taka data widnienie na odpowiedzi na pozew. a w pozostałej części powództwo o zapłatę odsetek oddalił jako bezzasdne.
O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o treść art. 100 zdanie drugie k.p.c., stanowiącym o obowiązku uiszczenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przez stronę przegrywającą spór niemalże w całości, co w niniejszym postępowaniu było równoznaczne z nałożeniem na pozwaną obowiązku zwrotu kosztów procesu powódce. Wysokość zasądzonych kosztów procesu opiewała na łączną kwotę 1.455,00 zł, na co złożyła się opłata od pozwu w kwocie 238,00 zł, opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, oraz koszty zastępstwa procesowego
w wysokości 1.200,00 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2015 poz. 1804 ).
Wobec powyższego, Sąd orzekł jak w wyroku.
Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi strony pozwanej (bez pouczenia)