UZASADNIENIE

Powodowie P. P. (1) i P. P. (2) wnieśli przeciwko pozwanemu K. T. pozew, domagając się uznania za bezskuteczną w stosunku do powodów umowy darowizny z dnia 25 listopada 2013 roku, na podstawie której dłużnik powodów R. T. darował swojemu małoletniemu synowi K. T. udział do (...) części w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w Gminie D., objętą księgą wieczystą nr (...) oraz lokal mieszkalny nr (...) położony w Dobrej przy ul. (...) wraz z udziałem we wspólnych częściach budynku mieszkalnego, budynku gospodarczego oraz w prawie własności gruntu, dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...) - dla ochrony wierzytelności przysługującej powodom w stosunku do R. T. w kwocie 6.633 złotych, stwierdzonej wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 15 grudnia 2014 roku sygn. akt III C 1215/15. Uzasadniając pozew wskazano, że prowadzona przeciwko dłużnikowi egzekucja jest bezskuteczna, a w wyniku dokonanej nieodpłatnej czynności prawnej stał się on bardziej niewypłacalny.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Strona pozwana podniosła, że powodowie nie wykazali przesłanek zasadności skargi pauliańskiej, przede wszystkim niewypłacalności dłużnika. Zdaniem strony pozwanej - dłużnik nie jest niewypłacalny, ponieważ posiada majątek uzyskany w spadku po ojcu zmarłym w dniu 21 kwietnia 2013 roku, obejmujący m.in. nieruchomości gruntowe położone w Dobrej.

Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w dniu 22 grudnia 2016 roku w S. wydał wyrok, w którym:

I. oddalił powództwo;

II. uchylił postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 30 października 2015 roku o udzieleniu powodom zabezpieczenia roszczenia;

III. odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu;

IV. przyznał radcy prawnemu S. N. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2.214 złotych (dwóch tysięcy dwustu czternastu złotych), w tym podatek VAT w stawce 23% wynoszący 414 złotych (czterysta czternaście złotych), tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu małoletniemu pozwanemu K. T..

Sąd Rejonowy powyższe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Małoletni pozwany K. T. jest jednym z trojga dzieci M. T. i R. T., rozwiedzionych małżonków, których małżeństwo ustało na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 23 października 2013 roku, w którym miejsce pobytu dzieci ustalono przy matce, a ojca małoletnich obciążono obowiązkiem alimentacyjnym w kwocie po 600 złotych miesięcznie na każde dziecko, poczynając od uprawomocnienia się wyroku, co nastąpiło z dniem 14 listopada 2013 roku

R. T. jest alkoholikiem. Gdy w przeszłości, w latach 2008 – 2014, prowadził działalność gospodarczą, wskutek choroby alkoholowej wpadł w problemy finansowe i w latach 2012/2013 popadł w długi, choć już chyba w 2010 roku nie był w stanie spłacać rat leasingowych. Kolejno powstawały długi wobec M., a także kontrahentów, m.in. wobec powodów z tytułu zakupu materiałów z ich hurtowni, za które nie zapłacił. Bał się, że przepije to, co ma, a ponieważ chciał, żeby wszystkie jego dzieci były zabezpieczone na przyszłość, postanowił przepisać najmłodszemu z nich K. T. (dwóch starszych synów zostało już zabezpieczonych) mieszkanie przy ul. (...) w Gminie D.. Miał już wtedy dług z niespłacanych rat leasingowych za samochód oraz zablokowane konto w M. z uwagi na debet. Był karany sądownie za kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości, ma do odbycia 10 miesięcy kary pozbawienia wolności, jest stolarzem, ale od 4 lat, z powodu choroby alkoholowej, nie osiąga stałych dochodów. Nie wywiązuje się od początku z ustalonego obowiązku alimentacyjnego. Alimenty wypłaca fundusz. Gdy coś zarobił, częściowo spłacał swoje długi a resztę przepijał. Miał samochód F. (...), użyczył go koledze, wobec którego też miał długi, po czym kolega wyjechał i samochód przepadł.

Ojciec R. Z. T. zmarł 21 kwietnia 2013 roku, przed śmiercią pozostawał w związku małżeńskim, miał z żoną na współwłasności małżeńskiej dwie działki rolne w Dobrej o numerach 301/39 o wartości 93456 złotych i 301/40 o wartości 108366 złotych, nie miał długów, a testamentu nie pozostawił. Spadkobiercami ustawowymi przypadającej po nim ½ części w prawie własności wyżej wymienionych działek są żona i dwoje dzieci zmarłego – R. T. oraz jego siostra G. Ł..

Wyrok zaoczny z dnia 15 grudnia 2014 roku wydany na skutek pozwu z dnia 10 marca 2014 roku przez tut. sąd w sprawie o sygn. akt III C 1215/14, zasądzający od pozwanego R. T. na rzecz powodów P. P. (2) i P. P. (1) solidarnie kwotę 5.100 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 27 października 2013 roku oraz kosztami procesu w kwocie 1.467 złotych, dotyczył zamówienia materiałów dokonanego przez R. T. w dniu 01 lutego 2013 roku i objętego fakturą VAT z dnia 13 października 2013 roku.

Postępowanie egzekucyjne Km 1005/15, wszczęte przeciwko R. T. na podstawie ww. wyroku zaocznego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 25 lutego 2015 roku, nie doprowadziło do wyegzekwowania należności. Komornik wezwał dłużnika do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym, zajął samochód dłużnika F. (...), którego miejsca postju nie zdołano jednak ustalić. Rozpytanie domownika pod adresem zamieszkania dłużnika pozwoliło na ustalenie, że dłużnik popadł w nałóg alkoholowy i nie wiadomo z czego się utrzymuje, jego samochód został zniszczony, a jeszcze nie jest spłacony. Komornik ustalił, że dłużnik nie jest nigdzie zatrudniony, nie pobiera świadczenia emerytalno - rentowego, nie ustalono składników jego majątku podlegających zajęciu, został on wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, a zajęcie wierzytelności w urzędzie skarbowym okazało się bezskuteczne z uwagi na brak nadpłaty podatku, jak również bezskutecznym było zajęcie rachunku bankowego. Pismem z dnia 15 września 2015 roku komornik pouczył wierzyciela o wystąpieniu z wnioskiem do sądu o wyjawienie majątku dłużnika, jak również poinformował o darowiźnie dokonanej przez dłużnika na rzecz K. T.. W dniu 16 września 2015 roku do komornika stawił się dłużnik i oświadczył, że utrzymuje się z prac dorywczych, nie jest właścicielem nieruchomości, jest dłużnikiem alimentacyjnym egzekwowanym przez innego komornika, samochód dłużnika znajduje się gdzieś w Norwegii lub Szwecji, nie posiada on żadnych składników majątkowych mogących być przedmiotem egzekucji, został skierowany na leczenie odwykowe i nie zadeklarował żadnych wpłat.

Umowa darowizny, na mocy której dłużnik R. T. podarował swojemu małoletniemu synowi K. T., bez żadnego obciążenia obdarowanego, udział do 6.915/147.910 części w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w Gminie D., objętą księgą wieczystą nr (...) oraz lokal mieszkalny nr (...) położony w Dobrej przy ul. (...) wraz z udziałem we wspólnych częściach budynku mieszkalnego, budynku gospodarczego oraz w prawie własności gruntu, dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...), została zawarta w dniu 25 listopada 2013 roku w S. przed notariuszem G. O., rep. A nr 7925/2013.

Sąd Rejonowy na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego uznał powództwo za bezzasadne. Sąd Rejonowy wskazał, że powodowie poszukiwali ochrony prawnej na podstawie art. 527 - 529 k.c., natomiast w ocenie sądu zaistniały przesłanki wskazane w art. 533 k.c., skutkujące zwolnieniem pozwanego, będącego osobą trzecią, od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela z uwagi na wskazanie mienia dłużnika wystarczającego do zaspokojenia wierzyciela.

Sąd Rejonowy wskazał, że wierzyciel ma prawo domagać się uznania czynności prawnej dokonanej przez dłużnika za bezskuteczną wobec siebie w razie kumulatywnego spełnienia się następujących przesłanek: istnienia wierzytelności względem dłużnika, dokonania czynności prawnej przez dłużnika z osobą trzecią, dokonania tej czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, uzyskania w jej następstwie korzyści majątkowej przez osobę trzecią, wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, chyba że stan tej wiedzy jest prawnie obojętny, jak w przypadku wskazanym w art. 528 k.c., gdy przysporzenie korzyści majątkowej na rzecz osoby trzeciej następuje nieodpłatnie. Dodatkowo, jeśli w chwili dokonania kwestionowanej czynności prawnej dłużnik był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w następstwie jej dokonania, ustawodawca przewiduje domniemanie z art. 529, działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W ocenie Sądu Rejonowego powodowie wykazali wszystkie okoliczności objęte wyżej przepisami, jednakże strona pozwana podjęła obronę procesową tamując możliwość skorzystania przez powodów z instytucji skargi pauliańskiej, gdyż wskazała, iż dłużnik otrzymał spadek.

Sąd Rejonowy wskazał, że przy odtwarzaniu ustaleń faktycznych sąd oparł się na dowodach z dokumentów, których prawdziwości i wiarygodności nie kwestionowała żadna ze stron, jak również z osobowych źródeł dowodowych w zakresie, w jakim te dowody korespondowały ze sobą i z pozostałym materiałem zgromadzonym w sprawie.

Sąd Rejonowy uznał za bezsporny fakt dokonania przez dłużnika powodów darowizny nieobciążonej na rzecz pozwanego, będącego małoletnim synem dłużnika, dotyczącej prawa własności lokalu wraz z prawami związanymi oraz udziału w prawie własności nieruchomości gruntowej. Sąd Rejonowy wskazał, że w dacie dokonania tej czynności dłużnik miał już problemy finansowe, gdyż w latach 2012/2013 popadł w długi będące konsekwencją jego choroby alkoholowej, a już od 2010 roku nie był w stanie spłacać rat leasingowych za samochód. Okoliczności te wynikają z zeznań świadka R. T. zawnioskowanego przez stronę pozwaną, a żadna ze stron nie odniosła się krytycznie do ich treści, w aspekcie wiarygodności tego świadka.

Sąd Rejonowy wskazał, że nie ma znaczenia okoliczność czy dłużnik, dokonując darowizny, miał zamiar zabezpieczyć swoje dziecko i czy zamierzał to uczynić dużo wcześniej, bo z punktu widzenia prawa liczy się faktyczna data dokonania tej czynności na tle sytuacji dłużnika w czasie jej dokonania i w jej następstwie. Podejmując decyzję o dokonaniu darowizny R. T. miał już problemy finansowe w postaci niespłacanych zobowiązań. Nie ma znaczenia, czy w dacie darowizny był już wydany przeciwko dłużnikowi wyrok w sprawie wytoczonej przez powodów o zapłatę za zamówione przez dłużnika materiały, gdyż świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli nie musi odnosić się do tego konkretnego wierzyciela, który dochodzi swoich praw w drodze skargi pauliańskiej, lecz do wierzycieli dłużnika w ogóle, a polega ona na tym, że dłużnik obejmuje swoją świadomością, że dokonana przez niego czynność prawna z osobą trzecią może uniemożliwić lub utrudnić, choćby poprzez odwleczenie w czasie, zaspokojenie jego wierzycieli. Nie budzi wątpliwości, że w dacie dokonania darowizny dłużnik miał świadomość swoich trudności finansowych, przekładających się na niepowodzenie jego działalności gospodarczej, a wynikających z choroby alkoholowej dłużnika. Sam zeznał, że gdy coś zarobił, spłacał część długów, a resztę pieniędzy przepijał. Okoliczność podana przez dłużnika, że bał się, że wszystko przepije, wobec czego chciał zabezpieczyć dziecko i dlatego darował mu mieszkanie, nie zmienia stanu świadomości dłużnika. Jeśli nawet celem ojca było zabezpieczenie interesu jego dziecka przed skutkami alkoholizmu swojego ojca, to nie zmienia to faktu, że w tym czasie darczyńca wiedział, że ma długi i problemy z ich spłatą.

Sąd Rejonowy wskazał, że powyższe rozważania mogą zostać uznane za zbędne, z uwagi na treść wprowadzonego przez ustawodawcę, na korzyść wierzyciela, domniemania z art. 529 k.c., jednak sąd poczynił je, by podkreślić, że pozwany nie tylko nie obalił tego domniemania, ale naprowadził dowody potwierdzające wnioski z niego płynące.

Zdaniem Sądu Rejonowego, nie może budzić wątpliwości, że art. 529 k.c. znajduje w niniejszej sprawie zastosowanie, a to dlatego, że powodowie nie byli w dacie darowizny jedynymi wierzycielami dłużnika. Byli i nadal nimi są małoletnie dzieci dłużnika oraz fundusz alimentacyjny, który w zastępstwie dłużnika wypłaca świadczenia alimentacyjne. Fakty te pozostają poza sporem – matka małoletniego pozwanego w istocie, od dłuższego czasu, pobiera rzeczone świadczenia właśnie z funduszu alimentacyjnego, a dzieci byłych małżonków generują bieżące koszty utrzymania aż do chwili, gdy osiągną zdolność do samodzielnego utrzymania się, co nie nastąpi w najbliższym czasie, choćby z uwagi na wiek wierzycieli alimentacyjnych. Gdy dłużnik darował pozwanemu majątek nieruchomy, wiedział, że spoczywające na nim zobowiązanie alimentacyjne wynosi 1.800 złotych miesięcznie, co również nie może budzić wątpliwości z uwagi na fakt, że wyrok rozwodowy uprawomocnił się w dniu 14 listopada 2013 roku, tj. przed datą dokonania darowizny. Dłużnik wiedział również o niespłacanych od 2010 roku ratach leasingowych oraz o zablokowanym koncie w M. z uwagi na debet. Wprawdzie nie jest możliwym, na gruncie zaoferowanego przez strony materiału dowodowego, ustalenie wysokości zadłużeń R. T. w dacie dokonania darowizny, tym niemniej, nie może budzić wątpliwości, że wyzbywając się wartościowych praw dotyczących nieruchomości naraził wierzycieli na brak zaspokojenia. W efekcie tej czynności wyzbył się majątku przynajmniej na kwotę 160.000 złotych – taką kwotę deklarował w umowie darowizny. Sąd Rejonowy wskazał, że z pewnością, gdyby tego nie uczynił, droga do zaspokojenia jego wierzycieli byłaby znacznie łatwiejsza. Niewypłacalność dłużnika nie musi istnieć w chwili darowizny. Wystarczy, że powstanie w jej następstwie, z czym mamy do czynienia w rozpatrywanej sprawie. W takim przypadku, wierzyciel korzysta z przewidzianego w art. 529 k.c. domniemania działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd Rejonowy, wobec nieobalenia go w żaden sposób przez stronę pozwaną uznał, że taką świadomość dłużnik posiadał. Dodał, że wierzytelność powodów powstała, zanim doszło do zawarcia kwestionowanego aktu notarialnego. Jak wynika bowiem z akt III C 1215/14, zamówienie złożone przez dłużnika pochodziło z lutego 2013 roku, a faktura do zapłaty za to zamówienie z października 2013 roku Dłużnik doskonale zatem wiedział, że kupił coś od powodów, za co nie zapłacił. Okoliczność, że w tym czasie nie zapadł jeszcze wyrok, pozostaje bez znaczenia, gdyż dłużnik nie kwestionował tej wierzytelności co do zasady ani co do wysokości, a co więcej, w toku niniejszej sprawy, zeznając w charakterze świadka, wskazał na istnienie tego długu wobec powodów. Sytuacja majątkowa dłużnika po dokonaniu darowizny, wykazana przed sądem w zakresie pasywów dłużnika tylko cząstkowo, pokazuje, że jego długi stale rosną i daleko przekraczają stan czynny spadku po ojcu dłużnika. Same alimenty należne za okres ostatnich trzech lat, które upłynęły już od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, to kwota 64.800 złotych (1.800 x 36 miesięcy). Zobowiązania wobec powodów to ponad 6.000 złotych. Już tylko te dwa tytuły stanowią łącznie ponad 70.000 złotych, a alimenty powiększają się o świadczenie bieżące, odsetki biegną od wierzytelności z obu wskazanych tytułów, a do tego dochodzą jeszcze koszty egzekucyjne. Natomiast udział spadkowy dłużnika, przy założeniu dziedziczenia ustawowego i braku innych dzieci zmarłego (1/3 z ½ prawa własności dwóch działek w Dobrej) to niespełna 35.000 złotych przy założeniu, że wartość udziałów w działkach drogowych i ciągach komunikacyjnych jest w tej kwocie wliczona, bo jeśli nie i podlega ona dodaniu, to wówczas udział spadkowy dłużnika wynosi około 39.500 złotych. Pokazuje to, że stan aktywów dłużnika jest znacznie niższy niż stan jego zobowiązań. Jest on zatem niewypłacalny, a przyczyną tego stanu rzeczy jest wyzbycie się wartościowego majątku nieruchomego wskutek czynności prawnej dokonanej z osobą trzecią (małoletnim pozwanym), która w wyniku tej czynności uzyskała znaczną korzyść majątkową. Nie ma przy tym znaczenia czy osoba trzecia wiedziała lub mogła się dowiedzieć o tym, jaka jest sytuacja dłużnika i że działa on ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, albowiem z uwagi na nieodpłatny charakter czynności, z jakim mamy do czynienia w niniejszej sprawie ustawodawca przyjął, że stan tej wiedzy jest prawnie irrelewantny (art. 528 k.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że powyższe prowadzi do wniosku, że dłużnik dokonał z osobą trzecią - pozwanym - nieodpłatnej czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli i ze świadomością tego pokrzywdzenia, w wyniku tej czynności stał się niewypłacalny, podczas gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową.

Jednakże Sąd Rejonowy uznał, że okoliczności naprowadzone przez pozwanego sprawiły, że zaktualizowała się przesłanka zwolnienia pozwanego od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, o której mowa w art. 533 k.c.

Sąd Rejonowy wskazał, że powodowie, przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie, zainicjowali i podejmowali czynności w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie wydanego im przeciwko dłużnikowi tytułu wykonawczego. W postępowaniu egzekucyjnym wierzyciele nie posiadali wiedzy o majątku spadkowym dłużnika. Z kolei w niniejszej sprawie nie wykazali, aby wystąpili z wnioskiem o wyjawienie majątku, co podpowiadał im komornik pismem z dnia 15 września 2015 roku Wiedzę o spadku przypadającym dłużnikowi powodowie pozyskali dopiero w rezultacie zrealizowania przez pozwanego w niniejszej sprawie prawa do obrony. Mienie, z którego powodowie mogą dochodzić zaspokojenia, zostało zindywidualizowane co do tożsamości oraz co do wartości, poprzez przedłożenie zarówno odpisu z księgi wieczystej, jak i opinii biegłego dokonującego wyceny wartości nieruchomości, w której ujęto również działki rodziców dłużnika. Strona powodowa nie zakwestionowała przedmiotowej opinii, wobec czego wniosek dowodowy pozwanego o zasięgnięcie opinii biegłych w niniejszej sprawie został cofnięty, jako bezprzedmiotowy. Wartość nieruchomości należących do rodziców dłużnika pozostaje zatem poza sporem. Sąd Rejonowy wskazał, że strona powodowa zakwestionowała natomiast ziszczenie się przesłanek z art. 533 k.c., jednak argumentacja powodów nie zasługuje na uwzględnienie. Zaznaczył, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 i 925 k.c.). Z kolei, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu (art. 926 k.c.). Strona pozwana naprowadziła dowody z zeznań świadka R. T. (k. 202) oraz zeznań strony pozwanej (k. 203), z których wynika, że spadkodawca nie sporządził testamentu. Jednocześnie został wskazany krąg spadkobierców ustawowych (żona zmarłego i dwoje dzieci, w tym dłużnik). Jeśli strona powodowa kwestionuje ustawowy sposób dziedziczenia i krąg spadkobierców, winna wykazać to przeciwdowodem, czego nie uczyniła, albowiem nie naprowadziła żadnego dowodu. Jednocześnie, pomimo posiadania, jako wierzyciel spadkobiercy, interesu prawnego w złożeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nie wykazała, aby podjęła taką czynność. Co za tym idzie, brak było podstaw do odmiennych ustaleń co do sposobu dziedziczenia, niż wynikający z treści zeznań przesłuchanych w sprawie osób. Sąd Rejonowy wskazał, że zadośćuczynienie przesłance wskazania wierzycielowi mienia wystarczającego do zaspokojenia wierzyciela nie wymaga, w przypadku mienia będącego majątkiem spadkowym, przedstawienia przez pozwanego (osobę trzecią) postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Postanowienie takie jest dowodem z dokumentu urzędowego, a zeznania dowodem ze źródeł osobowych. Każdy z tych dowodów jest dopuszczalny i podlega swobodnej ocenie sądu, której w rozpoznawanej sprawie sąd dokonał. Dodać trzeba, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma charakter deklaratoryjny, a nie prawnokształtujący, gdyż spadek przechodzi na spadkobierców przez sam fakt śmierci spadkodawcy, bez względu na to czy zapadło postanowienie stwierdzeniowe.

Kierując się powyższymi rozważaniami Sąd Rejonowy przyjął, iż pozwany wskazał wierzycielom mienie dłużnika, wystarczające do ich zaspokojenia. Wierzytelność przysługująca powodom, której ochrony poszukiwali w skardze pauliańskiej, jest bowiem znacznie niższa niż wartość udziału spadkowego dłużnika. W ocenie sądu, uczynienie zadość hipotezie art. 533 k.c., nie polega na tym, by wskazane przez osobę trzecią mienie dłużnika było wystarczające do zaspokojenia wszystkich wierzycieli dłużnika, albo by wartość tego mienia, z punktu widzenia kolejności zaspokojenia wszystkich wierzycieli danego dłużnika, była wystarczająca do urzeczywistnienia interesu powodów. Po pierwsze, takie rozumienie wskazanego przepisu pozostawałoby w sprzeczności z jego językowym brzmieniem. Ustawodawca zestawia tu bowiem mienie dłużnika z wierzytelnością konkretnego wierzyciela, tego, który wniósł skargę pauliańską. Po drugie, nie ma żadnych podstaw ku temu, by przełamywać rezultat wykładni językowej. Nie zachodzi tu bowiem sprzeczność z założeniem racjonalności prawodawcy. Postępowanie wywołane skargą pauliańską toczy się pomiędzy konkretnymi stronami, z uwagi na konkretny stosunek prawny pozwanego z dłużnikiem. Nie jest to postępowanie upadłościowe, w którym do masy zgłasza się wierzytelności. Inny jest cel obu tych postępowań i inny zakres ustaleń. Ponadto, nie sposób przesądzać, że z powodu istnienia wierzytelności innych podmiotów wobec dłużnika, ich wysokości i kolejności zaspokojenia w przypadku egzekucji, powodowie mają niewielką szansę na uzyskanie zaspokojenia. Po pierwsze, sytuacja dłużnika może ulec zmianie na korzyść i może on zacząć spłacać swoje długi alimentacyjne. Po drugie, nie jest powiedziane, że inni wierzyciele dłużnika skierują swoje żądania do nieruchomości będącej przedmiotem spadku. Całkowicie nieuprawnione byłoby przyjęcie, że przez sam fakt takiego zagrożenia nie ziściły się przesłanki zwolnienia osoby trzeciej z odpowiedzialności, o których mowa w art. 533 k.c. Postępowanie sądowe wymaga dowodzenia faktów, z których wywodzi się skutki prawne, a podejrzenia określonych zdarzeń i konsekwencji nie spełniają tego wymogu i nie mogą unicestwić skuteczności prawidłowo przeprowadzonej obrony pozwanego. Z powyższych względów, na podstawie art. 533 k.c. oddalono powództwo.

Konsekwencją uznania, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, było uchylenie zabezpieczenia, o czym sąd orzekł zgodnie z wnioskiem pozwanego po przeprowadzeniu rozprawy i dowodu ze źródeł osobowych. Skoro, w wyłuszczonej powyżej ocenie sądu, roszczenie nie zostało udowodnione, to tym bardziej nie spełnia ono wymogów uprawdopodobnienia, koniecznego dla zabezpieczenia. Mając zatem na względzie, że przyczyna zabezpieczenia odpadła, na podstawie art. 742 § 1 k.p.c. orzeczono, jak w punkcie drugim sentencji.

Sąd Rejonowy wskazał, że na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążania powodów kosztami procesu. Uznał, że zachodziły tu względy słuszności, albowiem powodowie, wytaczając powództwo, nie posiadali wiedzy o udziale spadkowym dłużnika, a sam dłużnik w postępowaniu egzekucyjnym nie deklarował żadnych wpłat. Wprawdzie powodowie nie wykazali, aby wystąpili z wnioskiem o wyjawienie majątku dłużnika, to jednak z uwagi na treść wyjaśnień dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, w których podał, że nie posiada żadnego majątku podlegającego zajęciu, trudno czynić powodom zarzut, że nie dokonali podpowiadanej przez komornika czynności. Nie mieli żadnych przesłanek ku temu, by poddawać w wątpliwość prawdziwość twierdzeń dłużnika składanych komornikowi, gdyż kwestia spadku wyjawiona została dopiero w obronie procesowej pozwanego, podjętej w sprawie niniejszej.

W punkcie IV orzeczono o wynagrodzeniu należnym pełnomocnikowi ustanowionemu dla pozwanego z urzędu. Z uwagi na nakład pracy pełnomocnika i jego przyczynienie się do wyjaśnienia kwestii faktycznych i prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy skorzystano z prawa przyznania mu wynagrodzenia obejmującego 150 % stawki minimalnej, powiększonej o podatek VAT, co uczyniono na podstawie § 2 ust. 1 i 3, § 6 pkt 4, § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie prawa materialnego, to jest art. 533 kodeksu cywilnego poprzez uznanie, że pozwany wskazał majątek dłużnika wystarczający do zaspokojenia wierzytelności powodów;

2. naruszenie prawa procesowego, to jest art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że wskazany przez pozwanego majątek dłużnika K. T. doprowadzi do zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodom pomimo ustalenia, że dłużnik posiada szereg innych niezaspokojonych zobowiązań, w tym zobowiązań wobec pozwanego oraz wypłacającego między innymi na jego rzecz funduszu alimentacyjnego na kwotę 70.000 złotych;

3. naruszenie prawa procesowego, to jest art. 742 § 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez uchylenie postanowienia z dnia 30 października 2015 roku o udzieleniu powodom zabezpieczenia roszczenia.

Na podstawie tak sformułowanych zarzutów powodowie wnieśli o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa w całości;

2/ uchylenie zawartego w wyroku postanowienia o uchyleniu postanowienia o udzieleniu powodom zabezpieczenia roszczenia;

3/ zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodów pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Środki odwoławcze wniesione przez powodów zasługiwały na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać trzeba, że sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, że w badanej sprawie ziściły się wszystkie przesłanki warunkujące udzielenie wierzycielowi ochrony w razie niewypłacalności dłużnika przewidziane w art. 527 i następnych kodeksu cywilnego. Wywody Sądu Rejonowego w tym zakresie znajdują oparcie w prawidłowo zgromadzonym i ocenionym materiale dowodowym, z którego sąd pierwszej instancji wyprowadził trafne ustalenia faktyczne. Z tego względu sąd odwoławczy przyjmuje za własne powyższe ustalenia faktyczne i poczynione na ich podstawie wywody prawne.

Słuszny okazał się natomiast zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 533 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem – osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.

W badanej sprawie sąd pierwszej instancji przyjął, że pozwany wskazał wystarczające do zaspokojenia powodów mienie dłużnika w postaci przypadającego mu w drodze dziedziczenia po zmarłym ojcu udział w 1/6 części w prawie własności nieruchomości rolnych położonych w Dobrej oznaczonych w ewidencji gruntów jako działki numer (...), które to prawo majątkowe ma wartość wyższą od wierzytelności powodów. Sąd Rejonowy jednocześnie uznał, że wykładnia art. 533 k.c. prowadzi do wniosku, że bez znaczenia dla zastosowania tego przepisu ma okoliczność, czy dłużnik ma innych wierzycieli, którzy mogliby się zaspokoić z tej samej nieruchomości, gdyż rozstrzyga spór pomiędzy konkretnymi podmiotami i tym samym decydujące znaczenie ma wysokość wierzytelności podlegającej ochronie w ramach skargi pauliańskiej. Sąd Okręgowy nie podziela powyższego poglądu sądu pierwszej instancji, albowiem nie uwzględnia on wszystkich reguł wykładni. Dyrektywy funkcjonalne i systemowe prowadzą bowiem do wniosku, że w art. 533 in fine kodeksu cywilnego chodzi o wskazanie jedynie takiego mienia dłużnika, co do którego można - z najwyższym stopniem prawdopodobieństwa graniczącym z pewnością - przyjąć, iż pozwoli na zaspokojenie wierzyciela. Nie chodzi więc o samą możliwość prowadzenia egzekucji z przysługujących dłużnikowi praw majątkowych, której rezultat może okazać się w praktyce wątpliwy, lecz o uzyskanie przez wierzyciela realnego zaspokojenia. Za taką oceną przemawia przede wszystkim wzgląd na określone alternatywnie przesłanki, których spełnienie prowadzi do zwolnienia osoby trzeciej od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela. Są nimi - zaspokojenie wierzyciela oraz wskazanie mienia wystarczającego do zaspokojenia. Skoro zatem samo wskazanie mienia dłużnika może, na równi z zaspokojeniem wierzyciela, prowadzić do zwolnienia osoby trzeciej od zadośćuczynienia jego roszczeniu, musi to być mienie realnie służące zaspokojeniu. Odmienne ujęcie rozważanego zagadnienia byłoby zresztą sprzeczne z celem skargi pauliańskiej, mającej służyć ochronie wierzyciela przed krzywdzącym go postępowaniem dłużnika. Powyższe stanowisko jest ugruntowane w judykaturze [vide np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2006 roku, III CSK 8/16, OSNC 2006/12/207; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2012 roku, III CSK 214/11, OSNC 2012/11/134] oraz nauce prawa.

Skoro zaś wskazane przez osobę trzecią mienie dłużnika powinno umożliwiać realne zaspokojenie roszczenia wierzyciela, to przy dokonywaniu oceny, czy doszło do skutecznego zwolnienia się pozwanego od obowiązku zadośćuczynienia powyższemu roszczeniu należy założyć, że do danego przedmiotu majątkowego zostanie wszczęta egzekucja, do której mogą przyłączyć się wszyscy znani w dacie orzekania wierzyciele dłużnika. Tymczasem zniekwestionowanych przez żadną ze stron ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji wynika, że R. T. posiada wymagalne zobowiązania w stosunku do wielu podmiotów, w tym także z tytułu alimentów, które korzystają z pierwszeństwa w egzekucji, przy czym ich łączna wysokość wynosi ponad 70.000 złotych i jest znacząco większa niż wartość wskazanego przez pozwanego mienia dłużnika. Biorąc pod uwagę, że w wyniku egzekucji uzyskuje się z reguły ceny niższe od rynkowych, a ponadto zachodzi konieczność pokrycia kosztów egzekucyjnych, za trafne uznać trzeba zarzut powodów, że nie zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, aby w wyniku egzekucji z przedmiotów majątkowych wskazanych przez powoda mogło dojść do zaspokojenia wierzytelności powodów. Tym samym – abstrahując od kwestii trudności związanych z ustaleniem prawa do spadku po zmarłym ojcu dłużnika i rozkładu ciężaru dowodu w tym zakresie – uznać trzeba nie doszło do skutecznego wskazania przez pozwanego w trybie art. 533 k.c. wystarczające do zaspokojenia roszczenia powodów mienie dłużnika.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości, co uzasadniało odpowiednią zmianę zaskarżonego wyroku co do istoty sprawy. Konsekwencją tego rozstrzygnięcia była także konieczność zmiany orzeczenia o kosztach procesu. Skoro powodowie wygrali sprawę w całości, przysługuje im na podstawie art. 98 k.p.c. zwrot całości kosztów procesu od pozwanego obejmujących opłatę od pozwu w kwocie 332 złotych i wynagrodzenie radcowskie w kwocie 1200 złotych ustalone na podstawie § 6 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2003 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu [Dz. U. Nr 163, poz. 1349], co łącznie daje kwotę 1532 złotych. Kwota ta przypada powodom w częściach równych na podstawie art. 105 § 1 k.p.c.

Kierując się powyższymi przesłankami na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie pierwszym sentencji.

Na uwzględnienie zasługiwało także zażalenie na zawarte w punkcie II zaskarżonego wyroku postanowienie w przedmiocie uchylenia postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Skoro bowiem roszczenie powodów okazało się zasadne, sąd pierwszej instancji nie miał podstaw do przyjęcia, że zaistniała przesłanka do zastosowania art. 742 § 1 k.p.c.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. orzeczono jak w punkcie drugim sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 105 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.. Stosownie do wyników postępowania apelacyjnego pozwany powinien zwrócić powodom w częściach równych całość kosztów postępowania apelacyjnego wnoszących 1232 złotych, w tym opłatę od apelacji w kwocie 332 złotych i wynagrodzenie radcowskie w kwocie 900 złotych ustalone na podstawie § 2 pkt 4 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu obowiązującym w dacie wszczęcia postępowania apelacyjnego.

Z tego względu orzeczono jak w punkcie trzecim sentencji.

Stosownie do wniosku ustanowionego z urzędu pełnomocnika pozwanego przyznano mu koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym obejmujące opłatę w kwocie 600 złotych i podatek od towarów i usług w kwocie 138 złotych. \

W tym stanie rzeczy rozstrzygnięto jak w punkcie czwartym sentencji.

SSO Marzenna Ernest SSO Tomasz Sobieraj SSO Tomasz Szaj

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE