UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 24 marca 2017 r., wydanym w sprawie sygn. akt I C 691/16, Sąd Rejonowy w Łasku oddalił powództwo J. J. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez sądy powszechne, Wojewodę (...) i Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. oraz Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Wejherowie E. F. o zadośćuczynienie, zasądzając od powoda na rzecz pozwanych (...) po 7 200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Kilkadziesiąt sądów powszechnym wskazanych jako statio fisci pozwanego Skarbu Państwa, działających jako sądy pierwszej lub drugiej instancji w szeregu sprawach cywilnych wydawało postanowienia w przedmiocie ustanowienia dla występującego jako strona powodowa J. J. pełnomocnika z urzędu i zwolnienia go od kosztów sadowych, zwrotu pozwu oraz rozstrzygających o skardze powoda na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy sądowej bez nieuzasadnionej zwłoki.

Wyrokiem z 8 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu.Wyrokiem z 19 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Białogardzie.

Wyrokiem z 22 lipca 2016 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku.

Wyrokiem z 30 czerwca 2016 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie.

Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, powód wskazał w pozwie, że domaga się zadośćuczynienia za naruszenie jego dób osobistych, w szczególności zdrowia poprzez wydanie przez pozwane jednostki orzeczeń niezgodnych z przepisami prawa. Jednocześnie jako podstawę odpowiedzialności podał art. 417 k.c. i następne.

W ocenie Sądu Rejonowego, wydane w inicjowanych przez powoda procesach sądowych orzeczenia nie nosiły cechy bezprawności, a tylko w takim przypadku prawo cywilne dałoby ochronę zagrożonemu naruszeniem dobru osobistemu powoda. W art. 24 k.c. została wyrażona konstrukcja domniemania bezprawności, która przenosi ciężar dowodu braku bezprawności na podmiot naruszający sferę zakreśloną treścią osobistych praw podmiotowych. Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych zalicza się m.in. działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Pozwani podejmowali czynności w granicach przewidzianych prawem, a nadto ich decyzje podlegały kontroli w ramach postępowania odwoławczego. Skoro zatem do chwili obecnej nie zostały one w żaden sposób wzruszone, to należy stwierdzić, że zostało skutecznie obalone domniemanie ich bezprawności.

Odnośnie zaś art. 417 k.c. należy stwierdzić, że zgodnie z tym przepisem Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, a przepis art. 417¹ § 2 k.c. wskazuje na konieczność uzyskania prejudykatu, gdy szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.

W rozpoznawanej sprawie nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 417¹§ 2 k.c., gdyż co do prawomocnych orzeczeń nie zapadło żadne orzeczenie stwierdzające ich niezgodność z prawem, a nawet nie toczyło się dotychczas żadne postępowanie zmierzające do uzyskania takiego orzeczenia, w szczególności postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uregulowane w art. 424¹ k.p.c. i następnych.

Z uwagi na powyższe Sąd oddalił powództwo.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik.

Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść rozstrzygnięcia., tj.

- art. 233 § 1 k.p.c., przez dokonanie błędnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci orzeczeń wydanych przez pozwane jednostki, polegające na uznaniu a priori, że nie są bezprawne, co doprowadziło do wniosku, że zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność;

- art. 227 k.p.c., przez oddalenie wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych lekarzy, dokumentacji lekarskiej i zeznań powoda;

- art. 102 k.p.c., przez jego niezastosowanie i obciążenie powoda obowiązkiem zwrotu pozwanym kosztów zastępstwa procesowego.

W oparciu o przedstawione zarzuty skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda solidarnie kwoty 70 000 złotych oraz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w urzędu.

Pozwani wnosili o oddalenie apelacji na koszt powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszym rzędzie należy zauważyć, że wbrew podniesionym zarzutom, skarżący nie kwestionował dokonanych przez Sad pierwszej instancji ustaleń faktycznych, ale ich ocenę, mającą na celu określenie, czy działania sądów powszechnych wydających orzeczenia w sprawach sądowych inicjowanych przez powoda nosiły cechę bezprawności, stanowiącą niezbędną przesłankę odpowiedzialności z tytułu naruszenie dóbr osobistych (art. 24 k.c.) oraz odszkodowawczej (art. 417 i następne k.c.). W tym zaś zakresie należy w pełni podzielić argumentację Sąd Rejonowego, zauważając, że skarżący na żadne błędy w przedstawionym rozumowaniu się nie powołuje.

Analiza obecnych regulacji ustawowych wskazuje, iż ustawodawca uznaje za oczywiste, że zakres możliwości kontroli orzeczeń poza zwykłym tokiem instancji podlega ścisłej reglamentacji.

Zgodnie z art. 424¹ k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje generalnie od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Jedynie w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.

Od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje.

Przyjęcie tezy, iż w każdym procesie można powoływać się na nieprawidłowość orzeczenia i ją wykazywać, doprowadzić by mogło do nieprzerywalnego w zasadzie ciągu procesów sądowych i kwestionowania w każdym z nich orzeczeń wydanych wcześniej przez inny sąd.

W ocenie Sądu Okręgowego, w sprawie przedmiotowej mogłaby być mowa o istnieniu przesłanki bezprawności tylko gdyby powód wykazał, że wydanie przez wskazane sądu orzeczeń nastąpiło w warunkach przestępstwa lub gdyby doszło do oczywistego naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela. Powód żadnych takich zarzutów nie sformułował, używając jedynie enigmatycznego stwierdzenia, że orzeczenia wydane zostały niezgodnie z przepisami prawa.

Uznając roszczenie za nieusprawiedliwione co do zasady, Sad pierwszej instancji z oczywistych względów zobligowany był do oddalenia wniosków dowodowych na okoliczność zakresu krzywdy powoda, a zatem związanych z wysokością świadczenia, jako zbędnych dla rozstrzygnięcia, skoro powództwo podlegało oddaleniu.

Odnosząc się natomiast do zarzutu skierowanego do rozstrzygnięcia o kosztach procesu, wskazać należy, że w orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie utrwaliła się wykładnia, zgodnie z którą zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, w całokształcie okoliczności, które uzasadniają odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem postępowania, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich sytuację majątkową i życiową strony. Co najistotniejsze jednak, ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem w kontekście okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (por. postanowienia SN: z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZ 10/12, z dnia 23 maja 2012 r., III CZ 25/12, z dnia 20 kwietnia 2012 r., III CZ 17/12, z dnia 27 kwietnia 2012 r., V CZ 2/12). Niewątpliwie ogranicza to zakres rozpoznania środka zaskarżenia na postanowienie o kosztach procesu i w konsekwencji „uszczupla” możliwość modyfikowania orzeczenia opartego na art. 102 k.p.c., a sąd meritii uzyskuje dużą autonomię w kształtowaniu tego rozstrzygnięcia.

W oparciu o poczynione powyżej rozważania stwierdzić należy, że w niniejszej sprawie brak było podstaw do zakwestionowania decyzji o niezastosowaniu art. 102 k.p.c. Skarżący nie dostarczył zaś żadnych argumentów w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 385 k.p.c. - oddalił apelację powoda, jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od powoda na rzecz reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników przedstawicieli pozwanego Skarbu Państwa zwrot poniesionych z tego tytuł kosztów w kwotach po 2 700 złotych (§ 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 oraz radców prawnych, poz. 1804).

O kosztach pełnomocnika reprezentującego powoda z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie § 2, 4 i 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. poz. 1714).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE