UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Gryfinie postanowieniem z dnia 6 maja 2013 roku stwierdził, że służebność gruntową polegającą na nieodpłatnym korzystaniu (eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej oraz na prawie wstępu na obciążony grunt w celu wykonywania przedmiotowych prac) z nieruchomości stanowiącej działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 2,33 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym P. Gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie prowadzi księgę wieczystą (...), w części na której posadowiona jest linia napowietrzna WN 110 kV nr (...) i słup energetyczny nr 16, obejmującej pas gruntu o łącznej powierzchni 0, (...) hektara o przebiegu określonym w opinii biegłego geodety P. I. z 12 grudnia 2012 r. znajdującej się na kartach 608 - 610 akt sprawy, która stanowi integralną część postanowienia, nabyła przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2002 r. (...) S.A. z siedzibą w S..

Postanowienie zapadło w sprawie, w której wnioskodawca (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. żądała ustalenia, że wnioskodawca oraz każdoczesny właściciel bądź użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej stanowiącej działkę gruntu nr (...) o powierzchni 11.700 m², usytuowanej w obrębie ewidencyjnym W. II Gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), nabyła przez zasiedzenie ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności gruntowej polegającej na nieodpłatnym korzystaniu (eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej oraz na prawie wstępu na obciążony grunt w celu wykonywania przedmiotowych prac) z 672 m² nieruchomości uczestników C. D. oraz A. D. stanowiącej działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 2,33 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym P. Gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), w części na której posadowiona jest linia napowietrzna WN 110kV nr (...) i słup nr 16 – pas gruntu o długości 130 metrów bieżących i szerokości 5 metrów – powierzchnia gruntu pod słupem 22 m².

(...) spółka akcyjna w P. wniosła o stwierdzenie zasiedzenia zgodnie z wnioskiem.

Uczestnicy postępowania A. D. i C. D. wnieśli o oddalenie wniosku twierdząc, że nie upłynął 30-letni okres posiadania służebności, gdyż wnioskodawca jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości określonej powyżej jako władnąca. Stwierdzili, że brak jest dokumentacji, z której wynikałoby, na jakiej podstawie wnioskodawca uzyskał w 1971 r. władanie nieruchomością, czy uzyskał zgodę na posadowienie urządzeń przesyłowych, okres posiadania służebności gruntowej przez ówczesne przedsiębiorstwo rozpoczął się w dniu 1 lutego 1989 r., kiedy to przestała obowiązywać zasada jednolitej władzy państwowej.

Sąd Rejonowy ustalił, że przez nieruchomość stanowiącą działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 2,33 ha, położoną w obrębie ewidencyjnym P., Gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie prowadzi księgę wieczystą nr (...), przebiega obecnie linia napowietrzna WN 110 kV nr (...). Jest ona oparta na słupie energetycznym nr 16 posadowionym na styku działek nr (...). Właścicielami nieruchomości są C. D. i A. D. na zasadzie wspólności majątkowej ustawowej małżeńskiej. Prawo własności nabyli na podstawie umowy darowizny z 5 września 2000 r. od rodziców A. S. i I. D., którzy byli jej właścicielami od lat 50-tych dwudziestego wieku. Linia została wybudowana w 1971 r. (rozpoczęcie użytkowania linii nastąpiło w dniu 31 grudnia 1971 r.) i od tego czasu eksploatacją linii zajmował się Zakład (...) poprzez jednostkę terenową Rejon W. Napięć w S.. Od chwili powstania linii biegnącej na trasie G. - (...) miejsce jej przebiegu przez nieruchomość uczestników jak również miejsce posadowienia słupa nie były zmieniane. W początkowym okresie po wybudowaniu linii napowietrznej 110 kV (...) przez nieruchomość uczestników przebiegała także druga linia energetyczna 110 kV na trasie (...). Wykonano ją na podstawie projektu technicznego z lutego 1973 r. i w okresie pracy miała służyć za połączenie linii 220 kV K. - G. z rozdzielnią 110 kV (...). Na początku lat 80-tych nastąpiła likwidacja tej linii energetycznej, zostało zdjęte okablowanie, na nieruchomości uczestników pozostał zaś jedynie niewykorzystywany słup energetyczny nr 9, który stoi tam do dzisiaj. W okresie od momentu wybudowania linii napowietrznej WN 110 kV nr (...) i słupa energetycznego nr 16 wykonywane były przez pracowników technicznych Rejonu W. Napięć w S. prace eksploatacyjne dotyczące tej linii, oględziny polegające na przejściu całej trasy linii przez pracownika, pomiary rezystancji uziemień ochronnych, usuwanie usterek stwierdzonych w trakcie wykonanych poprzednio oględzin. Sąd I instancji ustalił, w skład jakiego przedsiębiorstwa oraz jakich jego następców prawnych wchodziła własność linii energetycznej.

W 2002 r. na wniosek (...) Rada Miejska w G. podjęła kroki zmierzające do uchwalenia zmiany w planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta G. na obszarze przebiegu dwutorowej linii napowietrznej 110 kV od elektrowni (...) do Chlebowa. Celem planowanej inwestycji miało być usprawnienie systemu przesyłu energii elektrycznej w regionie przy wykorzystaniu m.in. wcześniej istniejącej na nieruchomości uczestników infrastruktury, odtworzenie przebiegu starej linii energetycznej po jej wcześniejszym śladzie. Po otrzymaniu zawiadomienia o projekcie zmiany w planie zagospodarowania przestrzennego C. i A. D. wnieśli zarzut, który uchwałą Rady Miejskiej w G. nr XLVIII/610/02 z 12 września 2002 r. został odrzucony, przy stwierdzeniu, iż ominięcie nieruchomości należącej do C. i A. D. (działki nr (...)) było niemożliwe. Od powyższej decyzji C. i A. D. wywiedli skargę z 30 września 2002 r. do NSA Oddziału (...) w S., która została rozpoznana w sprawie o sygn. akt SA/Sz 2253/02. Sprawę tę zakończono wyrokiem z 12 lutego 2003 r., w którym stwierdzono nieważność zaskarżonej uchwały. W uchwale nr IX/143/03 z 26 czerwca 2003 r. Rada Miejska w G. ponownie odrzuciła zarzut C. i A. D. do ww. projektu zmiany w planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego. Uczestniczy wywiedli skargę na tę uchwałę, którą Naczelny Sąd Administracyjny Oddział (...) w S. oddalił w wyroku z 5 listopada 2003 r. w sprawie o sygn. akt SA/Sz 1523/03.

W chwili obecnej właścicielem nieruchomości wskazanej we wniosku jako władnąca, objętej księgą wieczystą nr (...), jest Skarb Państwa, a (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. jest jej użytkownikiem wieczystym. Prawo użytkowania wieczystego do nieruchomości wcześniej było wpisane na rzecz Zakładu (...) w S., zaś wpis prawa użytkowania wieczystego na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. w miejsce tego podmiotu został dokonany na podstawie wyżej opisanej umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 30 czerwca 2007 r. sporządzonej w formie aktu notarialnego rep. A nr (...).

Pas gruntu niezbędny do korzystania z nieruchomości będącej własnością uczestników C. D. i A. D. objętej księgą wieczystą (...) na działce nr (...) wynosi 0,0591 ha a na działce nr (...) ha. Łączna powierzchnia nieruchomości niezbędna do korzystania z opisanej we wniosku służebności gruntowej wynosi 0,0743 ha.

Sąd uznał wniosek za uzasadniony. Odwołując się do art. 610 § 1 k.p.c. w związku z art. 670 § 1 i 677 § 1 k.p.c. stwierdzono zasiedzenie na rzecz podmiotu niewskazanego we wniosku, a istniejącego w dacie zasiedzenia, poprzednika prawnego wnioskodawcy. Za początkową datę korzystania z linii przyjęto 1 stycznia 1972 roku, co stanowiło posiadanie służebności gruntowej o treści określonej we wniosku. Linia energetyczna nr (...) jak również słup nr 16 posadowiony na nieruchomości uczestników stanowią trwałe i widoczne urządzenia, o których mowa w art. 292 k.c.

Sąd I instancji przyjął, że czynności związane z eksploatacją linii 110 kV na trasie (...) jak również słupa nr 9 nie mogły sposób wpłynąć na ocenę zasiedzenia służebności gruntowej, której dotyczy sprawa. Brak podstaw, by przyjąć, że zaprzestanie korzystania z linii na trasie (...), jak również dokonanie czynności zmierzających do odtworzenia linii na trasie (...), w jakikolwiek sposób wpłynęły na korzystanie z linii G. - (...).

Sąd uznał, iż skoro poprzednik prawny wnioskodawczyni wybudował na gruncie poprzedników prawnych uczestników napowietrzną linię energetyczną i posadowił słup bez uprzedniego wywłaszczenia lub zawarcia z właścicielami gruntu umowy dotyczącej korzystania z nieruchomości, należy go uznać za posiadacza w złej wierze. Termin zasiedzenia służebności gruntowej wynosił 30 lat, posiadanie tej służebności należało liczyć od 1 stycznia 1972 r., za datę miarodajną dla stwierdzenia zasiedzenia służebności Sąd przyjął dzień 1 stycznia 2002 r. w dniu tym właścicielem infrastruktury energetycznej obejmującej linię 110 kV na trasie G. - (...) i słup nr 16 posadowiony na nieruchomości uczestników była (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S. i na jej rzecz stwierdzono zasiedzenie.

Uznano, że skoro została wykazana sukcesja praw własności do infrastruktury elektroenergetycznej, z którą wiąże się służebność gruntowa opisana we wniosku, udowodniona została również sukcesja posiadania tej służebności, jako że posiadanie służebności wiązało się z korzystaniem z nabywanej przez kolejne podmioty infrastruktury energetycznej.

Sąd Rejonowy przyjął, że nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11, LEX nr 1130302 i orzecznictwo tam przywołane).

Sąd nie dysponował żadnym dowodem pozwalającym stwierdzić, że zasiedzenie służebności opisanej we wniosku nastąpiło na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości objętej księgą wieczystą (...). Stwierdzono, że dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa.

Zakres służebności gruntowej nabytej przez zasiedzenie Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego geodety P. I. z 12 grudnia 2012 r. Sąd miał na uwadze, iż w myśl art. 287 k.c. zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych. Brak przepisów, które pozwoliłyby określić, jaką szerokość powinien mieć pas gruntu przeznaczony do wykonywania służebności tego rodzaju. Biegły zatem określił zakres służebności uwzględniając treść żądania wnioskodawczyni oraz faktyczne wymiary przestrzeni zajmowanej przez słup nr 16 i linię energetyczną nr (...) na nieruchomości uczestników – tak, aby nieruchomość tę obciążyć w jak najmniejszym stopniu.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 roku Sąd I instancji oddalił wniosek wnioskodawczyni o uzupełnienie postanowienia merytorycznego tego sądu z dnia 6 maja 2013 roku przez wskazanie nieruchomości władnącej stanowiącej działkę gruntu nr (...) o powierzchni 11.700 m2 usytuowanej w obrębie ewidencyjnym W. II gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) zgodnie z żądaniem wniosku z 30 lipca 2011 roku. Wyrażono pogląd, że w sprawach z zakresu postępowania nieprocesowego dotyczących stwierdzenia nabycia spadku jak również stwierdzenia zasiedzenia Sąd nie wydaje odrębnego negatywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku w sytuacji, w której dochodzi do przekonania, iż stwierdzenie nabycia spadku albo zasiedzenia powinno nastąpić na rzecz innego podmiotu niż wymieniony przez wnioskodawcę, lecz stwierdza nabycie spadku albo zasiedzenie na rzecz tego podmiotu, co stanowi już wypowiedzenie się przez Sąd w zakresie całego wniosku.

Postanowienie merytoryczne Sądu zostało zaskarżone apelacją przez wnioskodawczynię (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w P. w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I oraz II.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:

1. art. 305⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że poprzednik prawny wnioskodawczyni nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową, podczas gdy powinno zostać stwierdzone nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu;

2. art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez ich niezastosowanie, tj. nie uwzględnienie stanu prawnego obowiązującego w chwili wyrokowania w niniejszej sprawie, a mianowicie regulacji dotyczących instytucji służebności przesyłu;

3. art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w sprzeczności uzasadnienia przedmiotowego postanowienia z treścią jego sentencji i stwierdzeniu, iż poprzednik prawny wnioskodawczyni nabył przez zasiedzenie służebność gruntową, podczas gdy na karcie 15 uzasadnienia Sąd I instancji wskazuje na argumentację prowadząca do wniosku, iż na gruncie niniejszej sprawy zostały spełnione przesłanki do stwierdzenia nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu.

W przypadku nieuwzględnienia powyższych zarzutów wnioskodawczyni zarzuciła ewentualne naruszenie art. 285 § 1 i 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegająca na niewskazaniu w zaskarżonym postanowieniu nieruchomości władnącej, podczas gdy służebność gruntowa jest prawem podmiotowym związanym z prawem własności nieruchomości władnącej, albowiem obciąża nieruchomość na rzecz oznaczonej osoby fizycznej lub osoby prawnej będącej właścicielem innej nieruchomości.

Wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie, że z dniem 1 stycznia 2002 r. (...) S.A. z siedzibą w S. nabyła przez zasiedzenie służebność gruntową w treści odpowiadającą służebności przesyłu, polegającą na nieodpłatnym korzystaniu (eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej oraz na prawie wstępu na obciążony grunt w celu wykonywania przedmiotowych prac) z nieruchomości stanowiących działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 2,33 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym P. Gmina G., dla której Sąd Rejonowy w Gryfinie prowadzi księgę wieczystą (...), w części, na której posadowiona jest linia napowietrzna WN 110 kV nr (...) i słup energetyczny nr 16, obejmującej pas gruntu o łącznej powierzchni 0, (...) hektara o przebiegu określonym w opinii biegłego geodety P. I. z dnia 12 grudnia 2012 roku.

Postanowienie merytoryczne Sądu I instancji zostało zaskarżone apelacją przez uczestniczkę postępowania (...) spółkę akcyjną w P. o treści analogicznej, jak apelacja wnioskodawczyni, (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P..

Postanowienie merytoryczne Sądu Rejonowego zostało także zaskarżone apelacją przez uczestników postępowania A. D. i C. D. w zakresie punktu I. i punktu II. w zakresie, w jakim oddalono wniosek uczestników A. i C. D. o zasądzenie kosztów postępowania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na niedokonaniu wszechstronnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie i skutkujące:

1. dowolnym przyjęciem, że od lat 80. ubiegłego wieku dochodziło do korzystania z nieruchomości uczestników w związku eksploatacją linii energetycznej, w sposób, który uzasadniałby przyjęcie, iż służebność ta była wykonywana, podczas gdy z materiału dowodowego zebranego w spawie wynika, iż takich czynności nie dokonywano, tj. nie wykonywano czynności, które byłyby widoczne dla właściciela gruntu;

2. zignorowaniem faktu, iż ewentualna służebność będąca przedmiotem niniejszego postępowania nie była wykonywana przez okres ponad 10 lat,

3. przyjęciem, iż upłynął 30 letni okres posiadania służebności przez wnioskodawczynię i jej poprzedników prawnych a także, że w okresie obowiązywania art. 128 k.c. w brzmieniu przed dniem 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe było posiadaczem samoistnym służebności gruntowej na nieruchomości uczestników, podczas gdy niedopuszczalne jest zaliczenie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed dniem 1 lutego 1989 r. do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa a także niedopuszczalne jest doliczenie posiadania właściciela do posiadania użytkownika wieczystego;

W razie nieuwzględnienia powyższych zarzutów uczestnicy podnieśli naruszenie:

1. art. 285 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż nieruchomość gruntowa może zostać ustanowiona na rzecz podmiotu (przedsiębiorstwa) niebędącego jednocześnie ani właścicielem ani użytkownikiem wieczystym nieruchomości władnącej;

2. art. 285 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż ustanowienie służebności gruntowej może mieć inny cel, niż zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Wskazując na powyższe domagali się zmiany punktu I. zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku i punktu II. przez zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestników A. i C. D. kosztów postępowania.

Postanowienie Sądu I instancji oddalające wniosek o uzupełnienie postanowienia merytorycznego zostało zaskarżone zażaleniem przez wnioskodawczynię, która zarzuciła nierozpoznanie istoty sprawy przez nieodniesienie się do żądania wniosku w przedmiocie uzupełnienia postanowienia i naruszenie art. 285 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu braku nieruchomości władnącej. Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie żądania uzupełnienie postanowienia albo uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawczyni i uczestniczka postępowania (...) spółka akcyjnej w P. wnieśli o oddalenie apelacji uczestników A. D. i C. D..

Uczestnicy A. D. i C. D. domagali się oddalenia apelacji wnioskodawczyni, uczestniczki postępowania (...) spółka akcyjnej w P. oraz zażalenia wnioskodawczyni.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacje są bezzasadne.

1. Sąd Odwoławczy przyjmuje ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny za własne ustalenia, bez konieczności ponownego jego przytaczania. Ponowne rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym, wyrażające się w ponownym ustaleniu stanu faktycznego sprawy i ponownej subsumcji prawnej prowadzi do wniosków analogicznych, jak przedstawione przez Sąd I instancji.

2. W orzecznictwie Sądu Najwyższego powszechnie przyjęto, że przed dniem 3 sierpnia 2008 roku możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, uregulowanej po tym dniu w art. 305¹ -305⁴ k.c. (przykładowo uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 roku, III CZP 18/13). Ugruntowano także pogląd, że jeżeli termin zasiedzenia upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 roku, a więc w okresie, gdy możliwe było nabycie przez zasiedzenie wyłącznie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, to prawo to miało charakter służebności gruntowej. Zarzut apelacji uczestników A. D. i C. D. naruszenia art. 285 k.c. jest bezpodstawny w rozważanym zakresie.

3. Stosownie do art. 292 k.c., służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1967 roku, III CZP 2/67, OSNC 1967, z. 12, poz. 212). Termin „korzystanie” należy interpretować zgodnie z art. 140 k.c., jest to czynienie użytku z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem gospodarczym. Przeznaczeniem gospodarczym linii elektrycznej jest przesył energii elektrycznej, zatem korzystanie powinno być łączone z przesyłem energii. Należy mieć na uwadze, że koniecznej przesłanki posiadania nie stanowi efektywne w sensie gospodarczym korzystanie z rzeczy, wystarczające jest, aby dany podmiot znajdował się w takiej sytuacji, która potencjalnie pozwala mu na takie korzystanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 roku, IV CSK 529/07). Faktyczne władztwo nad rzeczą wykonuje się nie tylko przez efektywne korzystanie z niej, ale także przez samą tylko możliwość takiego korzystania, choćby władający rzeczą, nie czynił z niej użytku. Potencjalna możliwość korzystania z linii energetycznej zgodnie z jej przeznaczeniem ma miejsce wtedy, kiedy istnieje możliwość przesyłu energii elektrycznej. Posiadanie prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej obecnie treścią służebności przesyłu należy łączyć z zaistnieniem możliwości przesyłu energii elektrycznej. Datą tą jest data odbioru linii energetycznej 31 grudnia 1971 roku. Nieistotne zatem staje się ustalenie, jakie czynności eksploatacyjne były wykonywane przez poprzedników prawnych wnioskodawczyni i wnioskodawczynię, istotna jest możliwość przesyłu energii elektrycznej, stąd zarzut apelacji uczestników A. D. i C. D. naruszenia art. 233 § 2 k.p.c. skutkujący przyjęciem, że służebność była wykonywana w sposób niewidoczny dla właścicieli gruntu jest bezzasadny. Norma art. 292 k.c. wprowadza przesłankę korzystania z widocznego urządzenia, a nie korzystania w sposób widoczny z widocznego urządzenia.

4. Powyższe decyduje o bezzasadności zarzutu apelacji A. D. i C. D. zignorowania przez Sąd faktu, że ewentualna służebność nie była wykonywana przez okres ponad 10 lat. Bezsporny fakt przesyłania energii elektrycznej od czasu wybudowania linii stanowi o tym, że służebność była wykonywana w sposób nieprzerwany.

5. Do 31 stycznia 1989 roku obowiązywał przepis art. 128 k.c. ustanawiający zasadę jednolitej własności państwowej; państwowe osoby prawne nie miały żadnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby przeciwstawiać państwu. Przyjęto, że opisany stan stanowił dzierżenie w rozumieniu art. 338 k.c. Ustawa z 31 stycznia 1989 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11 z 1989 roku) zniosła wskazaną zasadę nowelizując art. 128 k.c. przez nadanie jemu brzmienia, według którego własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Przed jej wejściem w życie 1 lutego 1989 roku, przedsiębiorstwa państwowe wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, jako jedynego dysponenta własności państwowej. Skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym przez przedsiębiorstwo państwowe mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. Zdolność nabywania praw we własnym imieniu powstała z chwilą wskazanej nowelizacji i z tą datą należy łączyć także nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe zdolności do posiadania rzeczy we własnym imieniu. Według przeważającego w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiska, przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do 1 lutego 1989 roku za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej (przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 roku, II CSK 103/09).

6. Osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku, mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 roku doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Skarb Państwa należało uznać za posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, podczas gdy przedsiębiorstwo państwowe było tylko dzierżycielem. Zgodnie zatem z art. 176 § 1 k.c. przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione wskazane w tym przepisie przesłanki. (przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 roku, IV CSK 672/12 oraz szeroko cytowane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego). Z tych przyczyn Sąd I instancji prawidłowo doliczył do okresu posiadania przez poprzedników prawnych wnioskodawczyni okres posiadania służebności przez Skarb Państwa przed 1 lutego 1989 roku, przy bezspornym przyjęciu, że przeniesienie posiadania służebności następowało przez przeniesienie posiadania własności linii energetycznej.

7. Powszechnie przyjęto, że dla oceny dobrej albo złej wiary posiadacza wykonującego władztwo prowadzące do zasiedzenia nieruchomości istotny jest stan świadomości na chwilę objęcia rzeczy w posiadanie. Późniejsze zmiany świadomości posiadacza pozostają bez wpływu na tę ocenę, a w konsekwencji na długość okresu zasiedzenia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 roku, III CZP 35/03). Wynika to z gramatycznej wykładni art. 172 § 1 k.c., w którym mowa jest o „uzyskaniu posiadania”, więc o badaniu dobrej albo złej wiary w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie. Początek biegu terminu zasiedzenia należy liczyć od 1 stycznia 1972 roku, wobec niekwestionowanego przez strony postępowania objęcia w posiadanie służebności w złej wierze termin ten zakończył bieg 1 stycznia 2002 roku (art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c.).

8. Zgodnie z przyjętymi zasadami stosowania prawa intertemporalnego, do oceny zdarzeń prawnych stosuje się prawo materialne obowiązuję w dniu tego zdarzenia, mimo że w chwili wydania orzeczenia prawo to już nie obowiązuje. W dniu 3 sierpnia 2008 roku weszła w życie ustawa z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) wprowadzająca do porządku prawnego instytucję zasiedzenia służebności przesyłu (art. 305¹ - art. 305⁴ k.c.). Nowe normy prawne były usankcjonowaniem przyjętej interpretacji przepisów o służebności gruntowej, dopuszczającej istnienie służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z urządzeń przesyłu przez przedsiębiorcę. N. służebność przesyłu odpowiada treścią istniejącej - wskutek interpretacji - służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z cudzego gruntu w zakresie pozwalającym na eksploatację urządzeń energetycznych. Przed wejściem w życie art. 305¹ - art. 305⁴ k.c. istnienie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu i możliwość jej zasiedzenia przyjęto w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Uprzednio istniejąca służebność gruntowa pozwalająca na korzystanie przez przedsiębiorcę z urządzeń przesyłowych znajdujących się na cudzym gruncie została obecnie normatywnie wypełniona art. 305¹ - art. 305⁴ k.c. Nowe przepisy stanowią usankcjonowanie praktyki aprobowanej przez Sąd Najwyższy oraz w pewnym zakresie doprecyzowanie treści istniejących już służebności. Nie zmienia to jednak stanu prawnego - do daty 3 sierpnia 2008 roku nie istniała w prawie cywilnym służebność przesyłu w sensie normatywnym; nie istniał przepis prawa posługujący się tym terminem. Do tej daty istniała przyjęta w orzecznictwie służebność gruntowa; nie możliwe jest doprecyzowanie jej treści przez przyjęcie określeń nieistniejących w prawie przed 3 sierpnia 2008 roku, więc przez dodatek „odpowiadająca służebności przesyłu”. Uwzględnienie wniosku w tym zakresie skutkowałoby zastosowaniem prawa materialnego niemającego zastosowania w dacie zdarzenia prawnego. Z tych przyczyn zarzut apelacji wnioskodawczyni naruszenia art. 305⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c. jest bezpodstawny. Podobnie błędny jest zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w odniesieniu do prawa materialnego. Norma ta jest wyrazem konieczności uwzględnienia zmian stanu faktycznego, także prawnego jednak z uwzględnieniem przyjętych zasad prawa intertemporalnego w odniesieniu do prawa materialnego oraz procesowego. Sformułowanie o istnieniu służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu nie uzyskało wyrazu normatywnego i z tej przyczyny nie może uzyskać odzwierciedlenia w sentencji orzeczenia sądu. Teza o służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu istniejącej do 3 sierpnia 2008 roku jest obecnie poprawna (pojawia się wielokrotnie w nomenklaturze Sądu Najwyższego), ponieważ system prawa obecnie przewiduje służebność przesyłu i tym terminem można się posługiwać w języku prawniczym. Przed datą 3 sierpnia 2008 roku nie istniała normatywnie służebność przesyłu, stąd twierdzenie o służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu nie miało podstaw w obowiązującym ówcześnie prawie, a mającym zastosowanie w sprawie. Zarzut apelacji wnioskodawczyni naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest z tych przyczyn nieadekwatny do stanu sprawy.

9. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za ugruntowany należy uznać pogląd, że dla ustanowienia na rzecz przedsiębiorcy lub nabycia przez przedsiębiorcę w drodze zasiedzenia służebności przesyłu oraz dla ustanowienia na rzecz przedsiębiorstwa lub nabycia przez przedsiębiorstwo w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, bezprzedmiotowe jest oznaczenie „nieruchomości władnącej”. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2014 roku (V CSK 190/13 oraz szeroko prezentowane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego potwierdzające wskazany nurt interpretacyjny) stwierdzono, że wykonywanie służebności odpowiadającej służebności przesyłu służy zaspokajaniu zmiennych potrzeb gospodarczych. Z tych względów, przy odwołaniu do wykładni celowościowej art. 285 k.c. uznać należy, że w treści orzeczenia stwierdzającego nabycie przez zasiedzenie takiej służebności wystarczające jest ogólne odwołanie do statusu przedsiębiorstwa przesyłowego, jako podmiotu praw rzeczowych, oraz zbędne jest identyfikowanie oraz wprowadzanie do treści postanowienia zapisu dotyczącego nieruchomości władnącej, której jest ono właścicielem. Zarzut apelacji wnioskodawczyni naruszenia art. 285 k.c. jest z tych przyczyn bezpodstawny. Podobnie bezpodstawny jest zarzut apelacji uczestników A. D. i C. D. naruszenia art. 285 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż ustanowienie służebności gruntowej może mieć inny cel, niż zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Bezprzedmiotowy staje się także zarzut apelacji tych uczestników doliczenia posiadania właściciela do posiadania użytkownika wieczystego.

10. Argumenty przemawiające za oddaleniem apelacji wnioskodawczyni zachowują aktualność w odniesieniu do oddalenia apelacji uczestniczki (...) spółki akcyjnej w P..

11. Z tych przyczyn wszystkie apelacje podlegały oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

12. Zażalenie jest bezzasadne. Sąd I instancji przedstawił trafną argumentację prawną, którą Sąd II instancji w pełni podziela. Uzupełnienie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie jest uzasadnione, kiedy rozstrzygnięciem nie objęto całego żądania strony albo Sąd zaniechał zamieszczenia w tym orzeczeniu rozstrzygnięcia, jakie powinien wydać z urzędu.

13. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2011 roku (II CSK 215/11) wyrażono pogląd, że stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie - zgodnie z art. 610 § 1 w związku z art. 670 § 1 i 677 § 1 k.p.c. - może nastąpić na rzecz innego podmiotu niż wskazany we wniosku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wskazywano na brak związania wnioskiem co do osoby, na rzecz której nabycie prawa przez zasiedzenie nastąpiło (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1986 roku, III CZP 28/86, OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 74) oraz co do daty upływu terminu zasiedzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1968 roku, III CRN 257/68, OSPiKA 1968, Nr 1, poz. 5, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2005 roku, IV CK 133/05, nie publ.). Dotyczy to także postępowania o stwierdzenia nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku silnie eksponowany jest element inkwizycyjny w odniesieniu do spadkobierców oraz sposobu dziedziczenia. Sąd orzeka wydając kończące orzeczenie merytoryczne nieodnosząc się do żądania wniosku co do osób oraz sposobu dziedziczenia, lecz wydaje orzeczenie, które jest jedynie emanacją zastosowanego prawa materialnego. Element odniesienia się do żądania wniosku nie istnieje w orzeczeniu sądu spadkowego. Analogiczne reguły obowiązują w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia – sposób zasiedzenia rozumiany jako data nabycia prawa oraz wskazanie albo niewskazanie nieruchomości władnącej jest jedynie odzwierciedleniem stosowania prawa materialnego przez Sąd, bez odniesienia się do żądania. Sąd w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia nie oddala zatem częściowo wniosku, kiedy stwierdzi, że prawo zasiedział inny podmiot, niż wskazany we wniosku, w innej dacie albo w inny sposób, co obejmuje wskazanie albo niewskazanie nieruchomości władnącej. Z tych przyczyn Sąd I instancji niezamieszczając w orzeczeniu merytorycznym rozstrzygnięcia w przedmiocie nieruchomości władnącej rozstrzygnął o całości zgłoszonego żądania (żądania stwierdzenia zasiedzenia), stąd wniosek o uzupełnienie tego postanowienia jest bezzasadny. Kwestia wskazania w postanowieniu kończącym postępowanie nieruchomości władnącej ma charakter merytoryczny, przeznaczony dla środka odwoławczego. Zażalenie podlegało oddaleniu na art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

14. Według art. 520 § 1 k.p.c. zasadą jest, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. W rozpoznanej sprawie interesy uczestników były sprzeczne, jednak wynik postępowania apelacyjnego i zażaleniowego nie daje podstaw do stosunkowego rozdzielenia zwrotu kosztów lub włożenia obowiązku ich zwrotu na jednego z uczestników w całości (art. 520 § 2 k.p.c.).

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE