UZASADNIENIE

postanowienia z 18 stycznia 2018 r.

W. G. (2) zmarła 22 marca 2012 r. w N.. Postanowieniem z 13 stycznia 2016 r., sygn. (...), tutejszy sąd stwierdził, że spadek po niej odziedziczyły z mocy ustawy córki J. P. (1) i K. S. (k. 106 akt o sygn. (...)). Druga z córek, choć formalnie była uczestnikiem postępowania, faktycznie nie brała w nim udziału, nie odbierała bowiem korespondencji z sądu. Nie powiodła się nawet próba doręczenia jej przesyłki za pomocą komornika sądowego (k. 104 akt o sygn.(...)). Postanowienie z 13 stycznia 2016 r. nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się.

21 grudnia 2016 r. I. R. (2) (córka K. S.) złożyła wniosek o zmianę postanowienia z 13 stycznia 2016 r. i stwierdzenie, że to ona nabyła spadek po W. G. (2) – na podstawie testamentu notarialnego z 4 stycznia 2001 r. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. (...).

Uczestniczka J. P. (1) domagała się oddalenia wniosku (k. 62–64). Zarzuciła, że spadkodawczyni pozostawiła jeszcze jeden, późniejszy testament holograficzny, w którym do całości spadku powołała K. S.. W mowie końcowej pełnomocnik J. P. (1) zarzucił, że ów własnoręczny testament K. S. powinna była ujawnić w postępowaniu o sygn. (...). Zdaniem pełnomocnika niedopuszczalne byłoby stwierdzenie nabycia spadku na podstawie tego testamentu na skutek wniosku o zmianę postanowienia z 13 stycznia 2016 r., złożonego przez osobę trzecią (k. 107).

Wnioskodawczyni i uczestniczka ostatecznie domagały się stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu holograficznego (k. 106v.).

Sąd ustalił, że 4 stycznia 2001 r. W. G. (2) przed notariuszem J. L. w kancelarii w N. powołała do spadku wnuczkę I. R. (2). Oświadczenie sporządzone zostało w formie aktu notarialnego [dowód: akt notarialny rep. A (...), k. 7].

21 maja 2010 r. W. G. (2) sporządziła własnoręcznie pismo zatytułowane „Pismo dot. zamiany [pisownia oryginalna – przyp. sądu] mojego testamentu. To jest moje ostateczne postanowienie”. W piśmie tym W. G. (2) oświadczyła, że stanowiące jej własność mieszkanie przekazuje ostatecznie [podkreślenie oryginalne – przyp. sądu] córce K., a nie – jak w dokumencie testamentu – wnuczce I.. W dalszej części spadkodawczyni jeszcze raz podkreśliła, że to postanowienie było OSTATECZNE [wielkość liter i podkreślenie oryginalne – przyp. sądu]. Również w ostatnim akapicie W. G. (2) powtórzyła prośbę, by jej ostatnia wola została uszanowana przez wszystkich. Pod pismem podpisała się własnoręcznie spadkodawczyni oraz – jako świadek – J. J. (2) [dowód: pismo, k. 68–69, zeznania świadka J. J. (2), k. 106v.]

Mieszkanie, o którym mowa w piśmie z 21 maja 2010 r., wyczerpywało spadek po W. G. (2) [okoliczność bezsporna, k. 107].

Sąd rejonowy rozważył, co następuje.

Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku (art. 679 § 1 k.p.c.). Osoba, która nie była uczestnikiem pierwszego postępowania, nie doznaje tu żadnych ograniczeń. Natomiast ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

I. R. (2) nie była uczestnikiem postępowania o sygn. (...), zatem jej legitymacja do złożenia wniosku w trybie art. 679 § 1 k.p.c. nie budzi wątpliwości. Postępowanie dowodowe doprowadziło jednak do nietypowego rezultatu, ujawniono bowiem nie jeden, a dwa testamenty.

Co do tego, że akt notarialny z 4 stycznia 2001 r. jest testamentem, nie ma kwestii i nie wymaga to dalszego uzasadnienia (art. 950 k.c.).

Za testament sąd uznał również pismo z 21 maja 2010 r. Spadkodawczyni kilkakrotnie podkreślała, że pismo to zawiera jej ostatnią wolę. Co więcej, wyraźnie nawiązała do testamentu notarialnego, który niewątpliwie chciała zmienić. Był to zatem testament holograficzny, napisany w całości pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany (art. 949 § 1 k.c.).

Co prawda w testamencie z 21 maja 2010 r. W. G. (2) przeznaczyła K. S. określony przedmiot majątkowy, ale wyczerpywał on cały spadek. W takim wypadku K. S. uznać należało za spadkobiercę, a nie zapisobiercę, zgodnie z art. 961 k.c. Dodać wypada, że z testamentu własnoręcznego nie wynika, by wolą testatorki było uczynienie zapisu.

W testamencie z 21 maja 2010 r. W. G. (2) wyraźnie zmieniła też rozporządzenie ostatniej woli zawarte w testamencie notarialnym z 4 stycznia 2001 r. Treści wcześniejszego testamentu nie dałoby się pogodzić z treścią późniejszego, gdyż oba dotyczyły całego spadku. Testament z 4 stycznia 2001 r. należało zatem uznać za odwołany (art. 946–947 k.c.).

W związku z powyższym pozostało jedynie rozważyć, czy sąd mógł, w takiej sytuacji procesowej, jak w tej sprawie, stwierdzić nabycie spadku na podstawie testamentu z 21 maja 2010 r. K. S., jedyna beneficjariuszka tego testamentu, formalnie mogła powołać się na jego istnienie w poprzednim postępowaniu. W praktyce skorzystała natomiast z tego, że inna osoba, powołując się na inny testament, wszczęła postępowanie w trybie art. 679 § 1 k.p.c. Sąd doszedł do wniosku, że mimo takiej konfiguracji należało jednak uwzględnić wolę spadkodawczyni. Decydujące znaczenie miał tu przepis art. 679 § 3 k.p.c., zgodnie z którym sąd ma stwierdzić nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a nie tylko w granicach zakreślonych we wniosku. Ponadto art. 679 § 1 k.p.c. nakazuje w postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku stosować przepisy całego Rozdziału 8, czyli m.in. art. 677 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. Wreszcie nie można pominąć i tej okoliczności, że w tej sprawie również wnioskodawczyni ostatecznie przyłączyła się do stanowiska K. S..

Dlatego sąd orzekł, jak w sentencji postanowienia.

S..(...):

1. (...)

2. (...) J. P.

3. (...)

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE