UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2013 roku, sygn. akt
XIII Ko 8754/13, Sąd Rejonowy w Kielcach, na podstawie art. 75 § 1 kk, zarządził wobec skazanego K. J. wykonanie warunkowo zawieszonej na okres 3 lat próby kary łącznej 2 lat pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem tego Sądu z dnia 28 października 2010 roku, sygn. akt XII K 1440/10.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż K. J. w okresie
próby popełnił nowe podobne przestępstwo umyślne, za które prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 29 sierpnia 2013 roku
w sprawie XII K 711/13 skazany został na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary na okres 3 lat próby.

Postanowienie powyższe zaskarżył Prokurator Prokuratury Rejonowej Kielce – Wschód w Kielcach. Zarzucił obrazę przepisu prawa materialnego, tj. art. 75 § 1 kk poprzez jego zastosowanie i zarządzenie na tej podstawie wykonania kary łącznej pozbawienia wolności orzeczonej wobec K. J., podczas gdy na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca 2013 roku w sprawie SK 9/10 przepis ten w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od zarządzenia wykonania kary, w przypadku gdy wobec skazanego ponownie orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, został uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i nie zastosowanie art. 75 § 2 kk jako podstawy prawnej wydanego zarządzenia. W uzasadnieniu zażalenia powołał się nadto na stanowisko prawne Sądu Apelacyjnego
w Krakowie przedstawione w postanowieniu z dnia 05.11.2013r. w sprawie IIAKzw 1212/13, gdzie Sąd ten m.in. stwierdził, że „nie znajduje żadnych racjonalnych argumentów, które przemawiałyby za tym, by niekonstytucyjny przepis nadal zachowywał moc obowiązującą i mógł obecnie stanowić podstawę kształtowania sytuacji prawnej skazanego”..

W konkluzji wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez wyeliminowanie art. 75 § 1 kk oraz przyjęcie art. 75 § 2 kk jako podstawy prawnej zarządzenia wykonania kary.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Abstrahując od merytorycznej oceny zasadności zarzutu – o czym niżej – na wstępie stwierdzić należy, iż żądanie jest nieracjonalne.

Skoro skarżący wyraża pogląd, że w konkretnym stanie faktycznym podstawą zarządzenia wykonania kary winien być przepis
art. 75 § 2 kk, to nie może domagać się zmiany zaskarżonego postanowienia w tym zakresie przez Sąd odwoławczy. Istotą problemu nie jest bowiem przyjęta podstawa prawna, w oparciu o którą Sąd zarządził wykonanie kary, a zakres badania przesłanek, których analizy i oceny winien dokonać przed wydaniem rozstrzygnięcia.

W aktualnym stanie prawnym przepis art. 75 § 1 kk obliguje sąd do zarządzenia wykonania kary, jeżeli w okresie próby skazany popełni podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczona zostanie prawomocnie kara pozbawienia wolności. Sąd bada zatem w postępowaniu incydentalnym opartym na tym przepisie jedynie zaistnienie tych przesłanek. Nie bada – bo nie ma obecnie prawnego znaczenia - czy pomimo orzeczenia za popełnione w okresie próby przestępstwo kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania zachodzą okoliczności uzasadniające zarządzenie skazanemu wykonanie kary czy też odstąpienia od tej sankcji.

Z woli Trybunału Konstytucyjnego wyrażonej w wyroku z dnia
17 lipca 2013 roku w sprawie o sygn. akt SK 9/10 sąd wykonawczy winien
w przypadku gdy stwierdzi, że proces karny w kolejnej sprawie zakończył się skazaniem za podobne przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania dokonywać oceny, czy w konkretnym stanie faktycznym zasadnym jest zastosowanie sankcji w postaci zarządzenia wykonania kary, czy też odstąpienie od jej uruchomienia z uwagi na szczególne okoliczności występujące w sprawie „przy uwzględnieniu domniemania kar wolnościowych” wynikających
z art. 58 § 1 kk. Taką okolicznością w ocenie Trybunału jest przyjęcie
w kolejnej sprawie pomyślnej prognozy kryminologicznej, co czynić może osadzenie skazanego w zakładzie karnym nieuzasadnionym. W takich przypadkach zatem sąd wykonawczy winien mieć możliwość analizy
i oceny okoliczności sprawy pod kątem zasadności zarządzenia wykonania kary. Przepis art. 75 § 1 kk w swoim obecnym brzmieniu takiej możliwości nie stwarza.

Skoro zatem skarżący domaga się zmiany podstawy zarządzenia wykonania kary w zaskarżonym postanowieniu, to w konsekwencji winien również domagać się wdrożenia procedury w ramach, której Sąd dokona oceny przesłanek z art. 75 § 2 kk, w tym również w zakresie zasadności
i celowości uruchomienia sankcji w postaci zarządzenia wykonania kary. Zmiana podstawy prawnej zarządzenia wykonania kary nie czyni temu zadość.

Ubocznie też należy zwrócić uwagę, że przy prowadzeniu postępowania incydentalnego, którego przedmiotem są przesłanki
z art. 75 § 2 kk inny jest tryb postępowania Sądu także w zakresie udziału w posiedzeniu uczestników postępowania (art. 178 § 2 kkw w zw. z art. 22 § 1 kkw).

Oceniając merytoryczną zasadność zarzutu Prokuratora wyrażoną
w zażaleniu stwierdzić należy, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest prawno – ustrojową formą wyrażenia oceny o zgodności aktu normatywnego z Konstytucją przez powołany do tego organ. Organ ten
w wyroku z dnia 17 lipca 2013 roku w sprawie SK 9/10 stwierdził, że przepis art. 75§1 kk w zakresie w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez Sąd od zarządzenia wykonania kary, w sytuacji gdy wobec skazanego ponownie orzeczono karę pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania - jeżeli przemawiają za tym szczególne względy – jest niezgodny z konstytucją.

Z mocy art. 190 ust. 3 Konstytucji orzeczenia Trybunału wchodzą
w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny, nie przekraczający 18 miesięcy, termin utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu.

Oznacza to, że w obowiązującym w Polsce systemie prawnym z mocy ustawy zasadniczej „niekonstytucyjny” przepis traci swoją moc z chwilą ogłoszenia orzeczenia Trybunału w Dzienniku Ustaw, ale też w ramach tego samego konstytucyjnego porządku prawnego, organ ten może zaakceptować – ustalić dalsze jego obowiązywanie przez ściśle określony czas.

Konstytucja nie wprowadza względnego ani też warunkowego obowiązywania zakwestionowanego przepisu w przypadku odroczenia
w czasie końcowej daty utraty jego mocy. Nie dopuszcza też uznaniowości w jego przestrzeganiu. Skoro zatem w przedmiotowej sprawie Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 75 § 1 kk obowiązuje do 8 lutego 2015 r. (ustalenie daty własne), to oznacza to, iż rozstrzygnął również, że do tej daty w porządku prawnym wiążącym także Sąd przy rozpoznawaniu spraw
w przedmiocie zarządzenia wykonania kary obowiązuje przepis, który oceniony został jako niekonstytucyjny. Odmienna interpretacja orzeczenia oznaczałaby w istocie, że w obowiązującym z mocy Konstytucji porządku prawnym zapis o dacie utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu nie ma znaczenia, bowiem i tak z chwilą ogłoszenia wyroku Trybunału byłby on wyeliminowany z tego porządku.

Zauważyć należy, że w konkretnym stanie faktycznym zniesienie mocy obowiązywania przepisu art. 75 § 1 kk - w części zakwestionowanej przez Trybunał - z chwilą ogłoszenia orzeczenia - jak co do zasady stanowi art. 190 ust. 3 Konstytucji - nie tworzy luki w prawie. Brak byłoby bowiem przeszkód prawnych, aby po tej dacie przypadki ponownych skazań w okresie próby na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania rozpoznawać na płaszczyźnie art. 75 § 2 kk. Przepis ten przewiduje, przecież możliwość zarządzenia przez Sąd wykonania kary wobec sprawcy przestępstwa, „który w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnia inne przestępstwo niż określone w § 1”. Przestępstwo, za które orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem można by było przecież po tej dacie kwalifikować do kategorii przestępstw, o których mowa w art. 75 § 2 kk.

Pomimo takiego stanu rzeczy Trybunał Konstytucyjny nie wyraził jednak woli natychmiastowej utraty mocy przepisu art. 75 § 1 kk
w zakwestionowanym zakresie, a wyraził dopuszczalną przez Konstytucję wolę dalszego jego obowiązywania przez okres 18 miesięcy.

Brak jest prawno – ustrojowych podstaw do selektywnego respektowania poszczególnych rozstrzygnięć zawartych w wyroku Trybunału, tj. inaczej stanowiska o niekonstytucyjności przepisu,
a inaczej o dacie utraty jego mocy prawnej. Brak jest również podstaw, aby po dacie ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, a przed datą utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu Sąd powszechny uznał, że nie obowiązuje on lub może nie być przestrzegany. Deklaratoryjne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie czyni także przepisu bezwzględnie obowiązującego względnie obowiązującym w okresie dalszego jego obowiązywania.

Za takim postrzeganiem orzeczenia wskazuje ponadto wprost wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 lipca 2003 roku w sprawie K 25/01, w którym organ ten stwierdza m.in. że w razie skorzystania przez Trybunał Konstytucyjny z możliwości przewidzianych art. 190 ust. 3 Konstytucji
„do nadejścia wskazanego przez Trybunał terminu uznany za niezgodny
z Konstytucją przepis zachowuje moc obowiązującą, a zatem musi być przestrzegany i stosowany przez wszystkich jego adresatów. Zgodnie bowiem z art. 190 ust. 1 Konstytucji także to rozstrzygnięcie zamieszczone
w tekście orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest nie tylko ostateczne, ale i ma moc powszechnie obowiązującą”.

Koresponduje z tym poglądem również stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w uchwale z dnia 3 lipca 2003 roku
w sprawie III CZP 45/03. Sąd Najwyższy stwierdził, że określenie późniejszej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego nie może być tłumaczone inaczej, niż jak jego pozostawienie przez oznaczony czas
w porządku prawnym. To oznacza – według SN – że Trybunał mimo stwierdzenia niezgodności aktu z przepisami wyższego rzędu, działając
w granicach kompetencji, utrzymuje w mocy normę prawną.
W przeciwnym razie podważałoby to sens odroczenia, a więc i sens
art. 190 ust. 3 Konstytucji (vide także uchwala SN z dn. 23.01.2004
w sprawie III CZP 112/03).

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stanowią formę badania spójności i zgodności z prawem aktów normatywnych kształtujących porządek prawny wytyczony przez Konstytucję. Mają charakter bezwzględnie obowiązujący i są ostateczne. Jakkolwiek weryfikacja konstytucyjności przepisów ma charakter ocenny to orzeczenia mają w istocie walor legislacyjny. Ich legislacyjny skutek następuje w dacie ustalonej przez Trybunał. W analizowanym stanie faktycznym zniesienie sankcji zawartej w zakwestionowanym przepisie następuje w konkretnej dacie. Oznacza ona punkt graniczny, po którym określona kategoria sprawców przestępstw będzie oceniana z racji wejścia w życie orzeczenia według innego stanu prawnego. Według tych samych zasad sprawcy przestępstw stają się beneficjentami wejścia w życie np. przepisów o depenalizacji, amnestii czy też o kontrawencjonalizacji. Uznaniowe postrzeganie przepisu art. 190 ust. 3 Konstytucji oznaczałoby zatem dla organów wymiaru sprawiedliwości stosujących prawo, prawo do relatywizowania bądź dowolności w respektowaniu poszczególnych zapisów ustawowych w czasie.

Ponadto skoro stanowisko Trybunału w części dotyczącej odroczenia w czasie utraty mocy obowiązującej przepisu art. 75 § 1 kk nie miałoby znaczenia prawnego, to oznaczałoby to również, że w istniejącym porządku prawnym data, do której zakwestionowany przepis ma konstytucyjne umocowanie i stanowi podstawę kształtowania porządku prawnego, nie istnieje. Trudno bowiem byłoby obronić pogląd, że przepis ten utracił walor swej konstytucyjności z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Oceniany przepis nie zmienia w sensie negatywnym swojej konstytucyjnej jakości dopiero od daty ogłoszenia orzeczenia o tej ocenie przez Trybunał.

Konsekwencją takiego toku rozumowania byłaby również interpretacja o wstecznym skutku działania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, czyli w ostatecznym rezultacie, że zakwestionowanej normy nigdy w systemie prawnym nie było. Faktycznie zatem wszystkie postanowienia o zarządzeniu wykonania kary oparte na przepisie art. 75 § 1 kk, wydane po 1 września 1998 roku, nie miałyby umocowania prawnego, a więc byłyby bezprawne.

Weryfikacja orzeczeń opartych na przepisie art. 75 § 1 kk – z mocy których zarządzono wykonanie kary w związku popełnieniem przez skazanego podobnego przestępstwa umyślnego, za które wymierzono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania - byłaby prawnie niedopuszczalna, a to z uwagi na treść przepisu art. 75 § 4 kk. Nie miałaby przy tym znaczenia w konkretnym przypadku pozytywna ocena zasadności zarządzenia wykonania kary w nowo powstałych realiach prawnych akceptowanych przez Trybunał. Po upływie terminu,
o którym mowa w art.75 § 4 kk niedopuszczalne bowiem jest
w obowiązującym systemie prawa karnego wykonawczego wdrażanie procedury w ramach, której Sąd dokonywałby ponownie oceny zasadności zarządzenia wykonania kary na podstawie rozszerzonego po nowelizacji przepisu art. 75 § 2 kk. Gdyby więc zatem przyjąć, że zakwestionowany przepis art. 75 § 1 kk stał się prawnie nieskuteczny jeszcze przed datą ustaloną przez Trybunał, to w konsekwencji wszystkie sprawy, w których zapadły orzeczenia na nim oparte kwalifikowałyby się do wdrożenia procedury wznowienia postępowania (art. 540 par. 2 kpk) ze skutkiem,
o którym mowa w art. 15 § 1 kkw w zw. z art. 75 § 4 kk.

Ubocznie należy jedynie zauważyć, że przy zaprezentowanej przez skarżącego interpretacji przedmiotowego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dalszą jej konsekwencją byłby również skutek cywilno – prawny wynikający z unormowań zawartych w art. 555 § 2 kpk. Pamiętać przy tym należy, że zdecydowana większość kar zapadłych w tych sprawach została już wykonana.

Reasumując powyższe Sąd II instancji uznał, że nie ma konstytucyjnego przyzwolenia, aby z mocy art. 190 ust. 3 obowiązujący nadal, tj. również w dacie rozpoznawania zażalenia, przepis art. 75§1 kk uznać za nieistniejący bądź nieobowiązujący. W konsekwencji również Sąd uznał, iż wiążą go unormowania prawne określające przesłanki zarządzenia wykonania kary wobec sprawcy, który popełnił w okresie próby przestępstwo w nim wymienione.

W rezultacie też nadal obowiązują uregulowania prawno – procesowe dotyczące trybu procedowania przewidziane w przepisie art. 178§2 kk.

Z tych też względów zażalenie Prokuratora nie uwzględnił i zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.

Sędzia

Zarządzenie:

Odpis postanowienia doręczyć skazanemu i Prok. Pr. Rej.

Kielce, dn. 31.12.2013 r.

Sędzia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE