UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 13 marca 2017 r. powód E. P. wniósł o uznanie, że oświadczenie pozwanej D. P. o obciążeniu hipoteką nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. jest urządzona księga wieczysta (...) na rzecz (...) Bank S.A. w W. z tytułu zabezpieczenia roszczeń banaku z umowy kredytu nr DK/KR- (...) z dnia 27 stycznia 2012 r. było nieważne.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że nieruchomość położona w T. przy ul. (...) została zakupiona w trakcie trwania związku małżeńskiego z pozwaną, pozwana nabywając ją wskazała, że nabywa ją ze środków pochodzących z majątku osobistego, co nie odpowiadało rzeczywistości. Pozwana nie konsultowała z powodem obciążenia nieruchomości hipoteką, a hipoteka została ustanowiona w celu zabezpieczenia zobowiązania osoby trzeciej – M. T. wobec Idea Bank, a w następstwie nie wywiązania się z obowiązku spłaty kredytu została wszczęta egzekucja z przedmiotowej nieruchomości, co zagraża majątkowi wspólnemu stron.

Na rozprawie w dniu 20 października 2017 r. zawodowy pełnomocnik powoda jako podstawę prawną powództwa wskazał przepis art. 189 k.p.c., a jako interes prawny w jego wytoczeniu - fakt prowadzenia postępowania egzekucyjnego skierowanego do nieruchomości, która jest obciążona hipoteką oraz obawę zlicytowania nieruchomości, co spowoduje utratę przymiotu współwłaściciela nieruchomości przez powoda, nadto kwestionował ważność obciążenia nieruchomości hipoteką, na którą wyrazić zgodę powinni wszyscy współwłaściciele, a której to zgody nie wyraził powód (k. 86).

W piśmie procesowym z dnia 2 listopada 2017 r. pełnomocnik powoda uzasadniał interes prawny powoda w wytoczeniu powództwa okolicznością, że ze stosunku prawnego pomiędzy D. P. a Idea Bank mogą wyniknąć w przyszłości dalej idące skutki, których dochodzenie obecnie nie jest możliwe bądź jeszcze nie aktualne, stąd tylko powództwo o ustalenie może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację powoda (k. 91-92).

Z kolei w piśmie procesowym z dnia 1 marca 2018 r. (k. 136-141) pełnomocnik powoda podtrzymując wskazaną podstawę prawną powództwa tj. art. 189 k.p.c. powoływał się na bezwzględną nieważność jednostronnego oświadczenia pozwanej D. P. o poddaniu się egzekucji skutkującego jednocześnie ustanowieniem hipoteki z naruszeniem art. 37 § 1 pkt 1, 2 k.r.o., co skutkuje bezwzględną nieważnością oświadczenia – art. 37 § 4 k.r.o.). Wywodził, że powód ma interes prawny w wytoczeniu powództwa bowiem „wskutek jednostronnego dotkniętego bezwzględną nieważnością oświadczenia woli jego małżonki, jego prawa jako współwłaściciela i współużytkownika wieczystego zostały co najmniej zagrożone wobec wszczęcia postępowania egzekucyjnego wobec nieruchomości”.

Pozwana D. P. uznała powództwo.

Postanowieniem z dnia 10 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. na podstawie art. 195 § 2 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej (...) Bank Spółkę Akcyjną w W. (k. 94).

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej Idea Bank kosztów procesu. Wskazał, że powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa. Niezależnie od tego powołał się na ochronę wynikającą z przepisu o rękojmi publicznej ksiąg wieczystych.

Na rozprawie w dniu 2 marca 2018 r. pełnomocnik powoda cofnął powództwo, jako przyczynę cofnięcia powództwa wskazał wytoczenie przez powoda powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie hipoteki.

Pozwana D. P. wyraziła zgodę na cofnięcie powództwa.

(...) Bank S.A. nie wyraził zgody na cofnięcie powództwa (k. 147).

Pełnomocnik powoda wobec braku zgody na cofnięcie powództwa cofnął swe oświadczenie o cofnięciu powództwa i popierał powodztwo.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód E. P. i pozwana D. P. pozostają od dnia 19 czerwca 1982 r. w związku małżeńskim.

(bezsporne – kopia aktu małżeństwa – k. 78)

Aktem notarialnym z dnia 22 kwietnia 2010 r. rep. A nr 2941/2010 pozwana D. P. nabyła prawo użytkowania wieczystego działki gruntu o numerze 162/51 o powierzchni 0,0741 ha położonej w T. oraz prawo własności budynku oznaczonego nr (...) o powierzchni 405,50 m ²stanowiącego odrębną od gruntu nieruchomość i urządzeń znajdujących się na działce nr (...) uregulowanej w księdze wieczystej (...). D. P. oświadczyła, że nabycia prawa dokonuje do majątku osobistego za fundusze pochodzące z majątku osobistego na cele prowadzonej działalności gospodarczej pod nazwą D. D. (...).

(dowód: kopia aktu notarialnego – k. 34-36 akt sprawy I C 2045/16)

Nieruchomość ta została obciążona hipoteka umowną do kwoty 844.650,54 zł na rzecz (...) Bank S.A w celu zabezpieczenia spłaty kredytu udzielonego na podstawie umowy z dnia 27 stycznia 2012 r. nr DK/KR- (...) zawartej pomiędzy (...) Bank S.A. w W. a M. T.. Hipoteka została wpisana w dziale IV księgi wieczystej (...). Podstawą wpisu hipoteki było oświadczenie (...) Bank S.A. wydane na podstawie art. 95 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz oświadczenie złożone przez D. P. w dniu 2 lutego 2012 r., mocą którego w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z umowy kredytu z dnia 27 stycznia 2012 r. ustanowiła ona hipotekę na rzecz (...) Bank S.A. w W. do kwoty 844.650,54 zł tytułem zabezpieczenia spłaty kapitału kredytu, odsetek oraz innych roszczeń o świadczenia uboczne, wskazując, że hipoteka zostanie wpisana do księgi wieczystej (...). Wyraziła jednocześnie zgodę na wpis hipoteki do księgi wieczystej zgodnie z oświadczeniem Banku.

(dowód: wydruk księgi wieczystej – k. 7-26, oświadczenie uprawnionego do nieruchomości i oświadczenie uprawnionego do nieruchomości – k. 29 i 30 akt i dokumentów księgi wieczystej Kw. nr (...))

W związku z zaprzestaniem spłaty kredytu przez (...) Bank S.A. wystawił przeciwko D. P. bankowy tytuł egzekucyjny nr 173/G/ (...)/2012 r., któremu Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. postanowieniem z dnia 2 listopada 2012 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Co 2230/12 nadał klauzulę wykonalności.

(dowód: kopia postanowienia – k. 57-58)

Pozwany Bank skierował w 2013 r. egzekucję do spornej nieruchomości.

(okoliczność bezsporna – wpis w dziale III księgi wieczystej - k. 20)

Pozwem z dnia 14 listopada 2016 r. E. P. wystąpił o uzgodnienie treści księgi wieczystej o numerze (...) poprzez wpisanie w dziale II powoda jako właściciela na prawach wspólności majątkowej.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 4 lipca 2017 r. wydanym w sprawie I C 2045/16 Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. uzgodnił treść księgi wieczystej o numerze (...) w ten sposób, że w dziale II tej księgi nakazał wpisanie jako użytkowników wieczystych gruntu oraz właścicieli budynku oraz urządzeń znajdujących się na działce D. P. i E. P. na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej – w miejsce wpisu D. P..

(dowód: pozew i wyrok – koperta k.79)

Powód w dniu 1 marca 2018 r. złożył do Sądu Rejonowego w Tomaszowie Maz. pozew o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie hipoteki.

(bezsporne)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zostało oparte o art. 189 k.p.c.

Niezbędnym warunkiem dopuszczalności uwzględnienia powództwa o ustalenie jest wykazanie interesu prawnego. Interes ten jest przesłanką materialno – prawną tego powództwa, a zatem w razie braku tego interesu powództwo jako bezzasadne podlega oddaleniu. Interes ten jest rozumiany jako obiektywna, w świetle obowiązujących przepisów prawnych, wywołana rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzeba ochrony prawnej, to jest potrzeba uzyskania określonej treści wyroku (por. Tadeusz Rowiński, „Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym”, Wydawnictwo Prawnicze 1971, s. 26). Obiektywna potrzeba ochrony uzasadniająca interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. występuje z reguły wówczas, gdy istnieje niepewność prawa lub stosunku prawnego.

Niepewność ta może wynikać z wielu przyczyn – może być wynikiem spodziewanego kwestionowania praw – na przykład co do istnienia własności nieruchomości, gdy zaginęły dokumenty stwierdzające nabycie lub kwestionowanie istnienia stosunku prawnego.

Jednocześnie w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że interes prawny nie występuje w tych sytuacjach, w których występuje równocześnie – obok- także inna forma ochrony prawnej powoda – stąd możliwość wytoczenia powództwa o zasądzenie wyklucza po stronie powoda istnienie interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie naruszonego prawa lub stosunku prawnego (por. następujące orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 19.01.1993 r., I CR 2/93, nie publ., z dnia 13.04.1965 r. II CR 266/64, OSP 1966, z. 7-8, poz. 166, z dnia 8.02.1973 r., III CZP 12/72, OSN 1974, z. 4, poz. 60, z dnia 11.01.1972 r., I CR 388/71, (...)).

W takiej sytuacji wytoczenie powództwa opartego na podstawie art. 189 k.p.c. byłoby niecelowe wobec możliwości skorzystania z właściwej i skuteczniejszej formy ochrony prawnej w postaci innego powództwa – albo wręcz zbędne – ustalenie to bowiem byłoby obojętne dla ochrony sfery prawnej powoda (por. Tadeusz Rowiński, „Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym”, Wydawnictwo Prawnicze 1971, s. 74 i 106).

W sprawie, w której interes prawny stanowi przesłankę powództwa, na podmiocie podejmującym daną czynność spoczywa ciężar wykazania interesu prawnego, jest on obowiązany przytoczyć fakty uzasadniające ten interes a na sądzie obowiązek zbadania, czy podejmujący daną czynność ma interes prawny.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy przypomnieć należy, że powód jako interes prawny w wytoczeniu powództwa wskazał, że ze stosunku prawnego pomiędzy pozwaną D. P. i pozwanym Idea Bankiem mogą wyniknąć w przyszłości dalej idące skutki, których dochodzenie obecnie nie jest możliwe bądź jeszcze nieaktualne.

Nie budzi żadnych wątpliwości, że wyrok ustalający wiążąc z mocy art. 365 k.p.c. sąd, który go wydał, inne sądy, organy państwowe i strony w sensie takim że żaden z tych podmiotów ustalonego w wyroku istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego nie może uznać za sporny lub budzący wątpliwości. Nie oznacza to jednak, że inne niż wymienione podmioty są nim związane - dla nich wyrok taki stanowi tylko dokument publiczny, wyposażony, jak każdy inny tego rodzaju dokument, w domniemanie autentyczności i prawdziwości (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17.12.1993 r., III CZP 171/93, OSNCP z 1994 r., nr 7-8, poz. 149).

Skoro zatem udzielona wyrokiem ustalającym ochrona wyczerpuje się w powadze rzeczy osądzonej, a krąg podmiotów związanych jego treścią jest ograniczony, to i ochrona sfery prawnej uzyskana w wyniku zapadnięcia wyroku ustalającego ma granice, poza którymi wspomniany wyrok, celu, któremu ma służyć, nie spełnia.

Ponadto przyjmuje się, iż postępowanie sądowe o ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowodów potrzebnych w innym postępowaniu (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28.09.2005 r., I PZP 2/05, OSNP 2006, nr 5-6, poz. 71). Zatem ewentualny wyrok w tej sprawie nie może mieć żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia innego powództwa.

Jednocześnie powód zdecydował się zainicjować proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem poprzez wykreślenie hipoteki, z tego względu cofnął powództwo, na co nie wyraziła zgody strona pozwana, w związku z tym w świetle regulacji przewidzianej w art. 203 § 1 k.p.c. wobec tego, że cofnięcie powództwa nastąpiło po rozpoczęciu rozprawy brak było podstaw do umorzenia postępowania. Brak zgody pozwanego Idea Banku na cofnięcie powództwa skłoniło powoda do cofnięcia swego oświadczenia o cofnięciu powództwa.

Nie ulega żadnej wątpliwości, że kwestia ważności obciążenia nieruchomości hipoteką (na co pełnomocnik powoda powoływał się w swym piśmie procesowym z dnia 1 marca 2017 r.) winna być w pierwszej kolejności wykazywana w postępowaniu toczonym w oparciu o art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity – Dz.U. z 2017 r., poz. 1007) który stanowi, że w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Kwestie wzajemnych relacji żądania ustalenia nieważności umowy do powództwa z art. 10 u.k.w.h. były przedmiotem rozważań doktryny jak i orzecznictwa. Wskazano, że powód żądając rozstrzygnięcia opartego na art. 10 u.k.w.h. może domagać się skuteczniejszej ochrony praw, co wyklucza zastosowanie art. 189 k.p.c., a zatem samoistne dochodzenie ustalenia nieważności umowy w sytuacji dysponowania roszczeniem właśnie z art. 10 u.k.w.h. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04, nie publ.; z dnia 21 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, nie publ.; z dnia 10 października 1985 r., II CR 281/85, OSNC 1986/7-8/125). W wyroku z dnia 19 lutego 2003 r. (sygn. akt V CKN 1614/00, nie publ.) Sąd Najwyższy przyjął, że powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenia, ale powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia typu rzeczowego ( actio in rem), przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, lecz także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2007 r., II CSK 361/07, nie publ.; z dnia 11 grudnia 2007 r., II CSK 361/07, nie publ.; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006/10/160).

W świetle powołanego orzecznictwa wykreślenie hipoteki może nastąpić jedynie w drodze powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Albowiem jeżeli w rzeczywistości doszło do wpisania hipoteki pomimo braku ku temu podstaw (nieważność czynności prawnej ze skutkiem wstecznym ex tunc), to nie jest wystarczające orzeczenie stwierdzające nieważność takiej czynności. Byłoby ono wystarczające na etapie pierwotnego wpisu hipoteki np. na skutek apelacji czy też skargi na orzeczenie referendarza uwzględniające wpisanie hipoteki. Jednakże po prawomocnym wpisie hipoteki, dokumentem stanowiącym podstawę do wykreślenia bezpodstawnie wpisanej hipoteki jest orzeczenie uzgadniające rzeczywisty stan prawny księgi wieczystej, uzyskane w trybie art. 10 u.k.w.h.

Nie jest także uzasadnione upatrywanie interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa w fakcie, że prawa powoda jako obecnego właściciela na prawach wspólności majątkowej nieruchomości są zagrożone wszczęciem wobec nieruchomości postępowania egzekucyjnego. Powód nie wykazał w szczególności w jaki sposób ewentualny wyrok ustalający wpłynąłby na tok postępowania egzekucyjnego. Środki ochrony przez prowadzeniem egzekucji określone są w art. 840 i 841 k.p.c. Pełnomocnik powoda przy tym sam wskazał, że w sytuacji, gdy tytułowi wykonawczemu wydanemu wobec pozwanej D. P. zostanie nadana klauzula wykonalności przeciwko powodowi, będzie on uprawniony do wystąpienia z powództwem przeciwegzekucyjnym. Zatem z uwagi na ten potencjalny środek ochrony, wskazaną wcześniej ograniczoną moc wyroku ustalającego oraz fakt, że postępowanie sądowe o ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowdów potrzebnych w innym postępowaniu wskazany przez powoda stan zagrożenia wywołany wszczęciem w stosunku do nieruchomości egzekucji nie może być traktowany jako interes prawny w wytoczeniu powództwa.

Wobec nie wykazania interesu prawnego w wytoczeniu powództwa sąd nie mógł przystąpić do badania czy obciążenie nieruchomości hipoteką było ważne w świetle powołanych przez powoda przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a kwestia ta może być przedmiotem zainicjowanego przez powoda przed Sądem Rejonowym w Tomaszowie Maz. powództwa o ustalenie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wskazać należy, że powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Powyższe względy spowodowały, że powództwo zostało oddalone.

Z uwagi na brak interesu prawnego po stronie powoda oddaleniu podlegały zgłoszone przez powoda wnioski dowodowe z zeznań świadków A. N. i A. B. oraz dowód z przesłuchania stron. Skoro bowiem brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa skutkuje oddaleniem powództwa, to zbędne jest prowadzenie postępowania dowodowego (argumentacja a contrario z art. 227 k.p.c.).

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu był przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. przewidujący zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Skoro powód przegrał sprawę należało zasądzić od niego na rzecz pozwanego Banku poniesione przez niego koszty zastępstwa procesowego ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. poz. 1804 ze zm.) na kwotę 10.800 zł oraz wydatek poniesiony przez radcę prawnego na opłatę skarbową od pełnomocnictwa.

Przewodnicząca	Sędzia SO Ewa Tomczyk
Protokolant	sekretarz Dorota Książczyk

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE