UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 października 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpoznaniu wniosku Z. O. z dnia 18 września 2017 roku, odmówił ubezpieczonemu prawa do przyznania rekompensaty. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w postępowaniu przed organem rentowym wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Nie zaliczono mu do pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w (...) Laboratorium (...) w okresie od 5 września 1973 roku do 31 października 1976 roku, z uwagi na brak świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach

(decyzja k 29 akt ZUS)

Odwołanie od w/w decyzji, w dniu 8 listopada 2017 r., złożył Z. O. i wniósł o przyznanie mu rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu skarżący wskazał, że w okresie zatrudnienia w (...) Laboratorium (...) od 5 września 1973 roku do 31 października 1976 roku był zatrudniony w warunkach szczególnych z uwagi na to, iż miał bezpośredni kontakt z materiałami zawierającymi azbest. Nadto skarżący podniósł, że (...) Laboratorium (...) zostało przejęte przez Zakłady (...), a on przez cały okres pracy w Laboratorium i w (...) wykonywał te same czynności.

(odwołanie – k. 2)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, podnosząc te same argumenty co w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 8)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. O. urodził się w dniu (...)

(bezsporne)

W dniu 18 września 2017 r. skarżący złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury wraz z rekompensatą.

(wniosek – k. 1 – 4 akt ZUS)

Decyzją z dnia 23 października 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 1 października 2017 r. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Emerytura wnioskodawcy od 1 grudnia 2017 r. wynosi 2744,58 zł brutto.

(decyzja – k. 27 akt ZUS)

Z. O. w okresie od 5 września 1973 roku do 31 października 1976 roku był zatrudniony w (...) Laboratorium (...) w pełnym wymiarze czasu pracy ostatnio na stanowisku starszego laboranta. Za ten okres pracodawca nie wystawił skarżącemu świadectwo pracy w warunkach szczególnych.

(bezsporne; świadectwo pracy w warunkach szczególnych k. 15 akt ZUS)

We wskazanym okresie zatrudnienia skarżący zajmował następujące stanowiska pracy w Zakładzie (...), Szczeliw i Tektury Azbestowej - od dnia 5 września 1973 roku – laborant stażysta na okres 3 miesięcy ( od dnia 25 października 1973 roku do 14 października 1975 roku został powołany do zasadniczej służby wojskowej), od dnia 21 października 1975 roku – asystent, a następnie starszy laborant.

(umowy, angaże – akta osobowe k 22)

Wnioskodawca jak został zatrudniony na stanowisku stażysty był skierowany do laboratorium artykułów ciernych i tektury azbestowej. Przez cały okres zatrudnienia wykonywał tę samą pracę, niezależnie od wpisanego stanowiska. Stanowiska zmieniały się formalnie, ale był to taki awans stażowy, który się wiązał z wynagrodzeniem.

Jeśli chodzi o tekturę azbestową skarżący zajmował się produkcją małych arkuszy tektury z różnego rodzaju azbestu, które to służyły do wycinania krążków. Te krążki osadzało się na stalowych wałkach i na tych wałkach przeprowadzało się badania przydatności danego materiału w hutach szkła. Wnioskodawca robił mieszanki, gdzie głównym składnikiem był różnego rodzaju azbest, z tego robił tekturę. Robiło się wypalania takiej tektury, ważyło się, sprawdzało się ubytki. Po ściśnięciu wyciętych krążków wypalało się taki wałek i sprawdzało jakie są szczeliny. Im mniejsze szczeliny tym była większa przydatność w hutach szkła. W hutach szkła całe tafle szklane wędrowały przez azbestowe krążki. W tym laboratorium, w którym pracował skarżący były trzy komórki: tektura azbestowa i materiały cierne, w następnej komórce była przędza azbestowa, w trzeciej były uszczelki azbestowe. Azbest był również stosowany do materiałów ciernych tj. tarcze sprzęgłowe, klocki hamulcowe, szczęki hamulcowe, czyli wszystko co się wiązało z zatrzymywaniem urządzeń. W przypadku materiałów ciernych skarżący robił to samo co z tekturą azbestową, tyle że był inny skład. Czyli robił mieszanki, później prasował kształtki, które sprawdzał na hamowniach badając zużycie. Wszystkie te materiały zawierały azbest. We wszystkich tych pomieszczeniach, gdzie pracował odwołujący znajdował się azbest - w beczkach, workach.

Wnioskodawca posiadał odrębny pokój, w którym znajdowały się biurka, wagi analityczne. Siedziały tam trzy osoby. Nie było takiej możliwości w rzeczywistości, żeby azbestu nie było w tych pokojach, bo jak pracownicy przemieszczali się z laboratorium do pokoju, to unosił się pył azbestowy i zawsze on był przenoszony praktycznie do wszystkich pomieszczeń. Określając procentowo to praca w laboratorium zajmowała około 50%, a pozostała to była praca przy biurku. Jeżeli chodzi o pracę przy biurku to było to ważenie tektury azbestowej w tygielkach, ważenie próbek materiałów ciernych. Praca przy biurku nie oznaczała pracy papierkowej - to była cały czas praca przy azbeście. Wnioskodawca przy biurku miał wagę, na której ważył próbki z azbestem. Tam było nawet bardziej niebezpiecznie, bo po przerobieniu, w pokoju z biurkami, już był pył azbestowy.

Azbest był on w formie włókien. Trzeba było zmieszać go z innymi substancjami, czasami trzeba było to podgrzewać, czasami mrozić i sprawdzało się przydatność takiej mieszanki. Wnioskodawca i inni laboranci musieli sami przywozić azbest w workach i przesypywać do beczek. Azbest był rozdrobniony, w zależności od rodzaju azbestu włókna były krótsze albo dłuższe. Wnioskodawca do wszystkiego używał azbestu. Wkładało się rękę w azbest, który kładło się na wadze, potem się przygotowywało mieszaniny. Wszelkie produkty były z azbestem.

W komórce, w której pracował odwołujący było 6 osób w tym kierownik i zastępca. Pokój z biurkami to był realnie pokój biurowo-techniczny, bo tam oprócz biurek i wagi, były również kwasy, wodorotlenki, zasady, cała chemia.

Jako dodatki, w (...), skarżący otrzymywał mleko codziennie, masło raz na trzy - pięć dni, jak również miał wydłużony urlop o około 10 dni i skrócony czas pracy do 7 godzin. Takie same dodatki miał po przejściu do P..

Natężenie azbestu we wszystkich tych pomieszczeniach było takie samo. Drzwi do pomieszczeń były otwarte, laboranci nie siedzieli przy biurkach tylko się przemieszczali. Jak były badania materiałów to laboranci robili z tego notatki, ale jeżeli chodzi o kwestie opracowania nowych technologii to opisywała to już zwierzchnik odwołującego. Laboranci wykonywali część techniczną, praca papierkowa zajmowała bardzo mało czasu. Przechodząc z pomieszczeń z urządzeniami do pomieszczeń z biurkami przenosiło się pył na ubraniu, na fartuchach, we włosach. Nawet do domu czasami ten pył docierał na ubraniach.

Później laboratorium zostało przejęte przez P., odwołujący został również przejęty, jako pracownik i dalej pracował w tym samym laboratorium.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół (...):02:40 – 00:25:20 k 30 i k 25-26; zeznania świadka L. C. e-protokół (...):30:03 – 00:44:00 k 30 i k 27-28; zeznania świadka W. M. e-protokół (...):46:18 – 00:57:30 k 30 i k 28)

(...) Laboratorium (...) w Ł. zostało przejęte przez Zakłady (...) Sp. z o.o. w Ł.

(bezsporne; dokumentacja k 3)

Z. O. w okresie od 1 listopada 1976 roku do 31 października 1988 roku był zatrudniony w Zakładach (...) Sp. z o.o. w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku samodzielnego technologa. Za ten okres pracodawca wystawił skarżącemu świadectwo pracy w warunkach szczególnych, zaś organ rentowy uznał ten okres do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

(bezsporne; świadectwo pracy w warunkach szczególnych k. 19 akt ZUS; świadectwo pracy k 5)

Ubezpieczony w sposób bezsporny wykazał staż pracy w szczególnych warunkach wynoszący 12 lat.

/bezsporne/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy w tym w aktach ZUS, w szczególności na podstawie dokumentacji osobowej zatrudnienia ubezpieczonego, zeznań ubezpieczonego oraz zeznań świadków, którzy w spornym okresie pracowali razem ze skarżącym, zaś L. C. była jego zwierzchnikiem, i mają w związku z tym wiedzę na temat charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego.

Zgromadzone dokumenty, zeznania ubezpieczonego oraz zeznania świadków nie budzą wątpliwości, co do ich wiarygodności, znajdują potwierdzenie w załączonej dokumentacji osobowej, uzupełniają się wzajemnie i stanowią tym samym wiarygodne źródło dowodowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie, czy wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2017 r., poz. 664) ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Ust. 2 art. 21 stanowi, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 w/w ustawy może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 ustawy zgodnie, z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 listopada 2010 r. (K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy tez art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., lex nr 1979477).

Art. 23 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie jest, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

ZUS zakwestionował jedynie, że praca wykonywana przez ubezpieczonego w (...) Laboratorium (...) w Ł. (przejętym przez Zakłady (...) Sp. z o.o. w Ł.) w okresie od 5 września 1973 r. do 31 października 1976 r. była pracą w warunkach szczególnych. Pozostałe przesłanki nabycia prawa do rekompensaty nie były kwestionowane przez organ rentowy.

W rozpoznawanej sprawie nie było wątpliwości, że wnioskodawca w spornym okresie był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku laboranta (początkowo przez 3 miesiące stażysty, a następnie asystenta) w (...) Laboratorium (...) w Ł. w Zakładzie (...), Szczeliw i Tektury Azbestowej.

Jak stanowi art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) ( vide art. 32 ust. 4).

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r. II UKN 417/97 – (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r. II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...) ).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Regulacja § 2 Rozporządzenia, statuująca ograniczenia dowodowe i obowiązująca w postępowaniu przed organem rentowym, nie ma zastosowania w postępowaniu odwoławczym przed Sądem. W konsekwencji okoliczność i okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach Sąd uprawniony jest ustalać także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy, w tym zeznaniami świadków ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r. sygn. III UZP 5/85 – LEX 14635, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r. III UZP 6/84 – LEX 14625).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na okoliczność pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w szczególnych warunkach dopuścił dowód z zeznań świadków, zeznań wnioskodawcy oraz przeprowadził dowód z dokumentacji zatrudnienia wnioskodawcy.

Pamiętać należy, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy , w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011 r. I UK 393/10).

Pracę laboranta zaliczyć należy do prac w warunkach szczególnych.

Analiza treści wykazu B do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazuje, że prace wykonywane bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu wymienione w wykazie w dziale IV poz. 1 są pracami w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Również w wykazie A wymienionego Rozporządzenia w Dziale VII w punkcie 9 wskazano prace wykonywane w zakładach przetwarzających azbest.

Pomocnicze znaczenie w tym zakresie ma wykaz zawarty w załączniku nr 2 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, gdzie w Dziale VII pkt 9 wskazano prace wykonywane w zakładach przetwarzających azbest A. wszystkie stanowiska pracy znajdujące się na terenie zabudowy przemysłowej zakładów pracy Zakłady (...) w Ł.. Warto zauważyć, iż Zarządzenie zostało wydane w 1987 roku, zaś sporne Laboratorium było przejęte przez P. w 1976 roku, a wnioskodawca wykonywał cały czas tę samą pracę, w tym samym miejscu.

Poza tym w Wykazie B Dziale IV pkt 1 wskazanego Zarządzenia wymieniono prace wykonywane bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu w Zakładach (...) w Ł., zaś w punkcie 1.16. wskazano: „laboranci, asystenci i inni pracownicy zatrudnieni stale przy badaniach azbestu i wyrobów azbestowych oraz przy badaniach środowiska pracy na wydziałach przetwórstwa azbestu”.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał, że skarżący nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uznał wnioskodawcy jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w (...) Laboratorium (...) w Ł. w okresie od 5 września 1973 r. do 31 października 1976 r. W ocenie Sądu wnioskodawca wykazał, iż w spornym okresie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach na stanowisku laboranta, asystenta zatrudnionego stale przy badaniach azbestu i wyrobów azbestowych.

Z zeznań wnioskodawcy, świadków oraz dokumentacji osobowej skarżącego jednoznacznie wynika, że ubezpieczony podczas tego okresu zatrudnienia pracował w Zakładzie (...), Szczeliw i Tektury Azbestowej. Przez cały okres zatrudnienia wykonywał tę samą pracę, niezależnie od wpisanego stanowiska. Stanowiska zmieniały się formalnie, ale był to taki awans stażowy, który się wiązał z wynagrodzeniem.

Azbest był on w formie włókien. Trzeba było zmieszać go z innymi substancjami, czasami trzeba było to podgrzewać czasami mrozić i sprawdzało się przydatność takiej mieszanki. Wnioskodawca i inni laboranci musieli sobie przywozić azbest w workach i przesypywać do beczek. Azbest był rozdrobniony, w zależności od rodzaju azbestu włókna były krótsze albo dłuższe. Wnioskodawca do wszystkiego używał azbestu. Wkładało się rękę w azbest, który kładło się na wadze, potem się przygotowywało mieszaniny. Wszelkie produkty były z azbestem.

Mając na uwadze powyższe, Sąd nie ma żadnych wątpliwości, że praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie była pracą w warunkach szczególnych. Pośrednio o szkodliwości tego zatrudnienia może świadczyć fakt, że zwierzchniczka skarżącego, która miała znacznie mniejszy kontakt z azbestem niż odwołujący, w chwili obecnej choruje na azbestozę. Nadto warto podkreślić, że (...) Laboratorium (...) w Ł. zostało przejęte przez Zakłady (...) Sp. z o.o. w Ł., które to za okres zatrudnienia u nich wydały skarżącemu świadectwo pracy w warunkach szczególnych. Tego okresu organ rentowy nie kwestionował.

Jedynie na marginesie należy zauważyć, że w załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 sierpnia 1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia (Dz. U. Nr 105, poz. 671) azbest figuruje jako substancja o udowodnionym działaniu rakotwórczym i stanowiącym poważne zagrożenie dla zdrowia przy oddziaływaniu na drogi oddechowe. Azbest jest wszechobecny, z uwagi na jego powszechne występowanie w zewnętrznej warstwie skorupy ziemskiej oraz przy jego szerokim zastosowaniu. (...) azbestu i stosowanie wyrobów azbestowych jest niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ surowiec ten w stanie suchym łatwo ulega rozpyleniu, co jest spowodowane włóknistą budową, a po przedostaniu się do organizmu trwale utrzymuje się w płynach ustrojowych. Wyniki dotychczasowych badań świadczą o tym, że pył powstający podczas wydobycia i przerobu azbestu, a także podczas użytkowania wyrobów zawierających ten minerał, należy do jednego z najbardziej szkodliwego zanieczyszczenia powietrza.

Azbest jest groźny dla dróg oddechowych, przy czym stopień zagrożenia zależy od rodzaju pyłu, wielkości włókien, stopnia zapylenia i czasu oddziaływania. Wielkość i gęstość pyłów azbestowych decyduje bezpośrednio o szybkości osiadania pyłu zawieszonego w powietrzu, w pęcherzykach płucnych odkładają się głównie ziarna o wymiarach od 1-10mm, z czego aż 90% stanowią cząstki poniżej 5mm. Cząsteczki poniżej 1mm są wydychane (ich retencja w płucach jest nieznaczna), zaś większe od 10 m osiadają na śluzówkach i kolejnych dalszych partiach układu oddechowego, nie docierając do pęcherzyków płucnych. Istnieje wiele prac medycznych udowadniających, że podstawione w strukturach krystalograficznych azbestów metale ciężkie i pierścienie węglowe mogą być szczególnym zagrożeniem dla organizmu człowieka w przypadku nakłucia pęcherzyka płucnego przez mikrowłókna azbestu.

W efekcie oddziaływania pyłów azbestowych stwierdzono możliwość występowania następujących chorób: pylica azbestowa, azbestoza, rak płuc, międzybłoniaki opłucnej.

Emisja pyłu azbestowego może wystąpić podczas:

1) prac wyburzeniowych, rozbiórkowych lub reperacji obiektów o lekkich ścianach osłonowych; płyty stosowane w takich ścianach często są niewidoczne (przykryte od zewnętrznej i wewnętrznej strony);

2) rozbiórki ścian działowych lub stropów ocieplonych zawierających płyty azbestowe;

3) usuwania dachów i elewacji wykonanych z płyt azbestowych;

4) wyburzania obiektów o konstrukcji nośnej stalowej i żelbetowej z izolacją przeciwogniową wykonaną w formie natrysku lub okładzin z miękkich płyt azbestowych;

5) czyszczenia i renowacji pokryć dachowych, sieci cieplnej (zewnętrznej i wewnętrznej), węzłów cieplnych,

6) czyszczenia, renowacji, remontów, usuwania wyposażenia laboratoriów chemicznych, magazynów przemysłowych, hal produkcyjnych z zastosowaną ochroną przeciwpożarową elementów budowlanych;

7) wykonywania wszelkich czynności, które łączą się z przekuwaniem lub wierceniem otworów w ścianach działowych, stropach budynków o lekkiej konstrukcji nośnej z lekkimi ścianami osłonowymi i zastosowanym zabezpieczeniem ppoż;

8) naprawy urządzeń przemysłowych izolowanych termicznie azbestem;

9) usuwania lub demontażu sufitów podwieszonych;

10) adaptacji i modernizacji różnych pomieszczeń;

11) napraw, konserwacji konstrukcji stalowej budynków, w szczególności osłon ognioochronnych;

12) modernizacji pomieszczeń dźwigów, napraw przewodów wentylacyjnych.

(por. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska: ODPADY zagrożeniem dla środowiska; mgr Maria Suchy: Odpady niebezpieczne-azbest, W-wa 1998).

Sąd okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny we Wrocławie w wyroku z dnia 19 kwietnia 2012 r., III AUa 226/12, LEX nr 1164109, który wskazał, że pojęcie "pracy bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu" należy rozumieć w sposób ścisły i wąski. Należy bowiem podkreślić, że jest to kwalifikowany wyjątek w stosunku do wykazu A, które z kolei jest odstępstwem od ogólnej zasady powszechnego wieku emerytalnego. W związku z tym pojęcie to znajduje zastosowanie wyłącznie do pracowników, którzy stale i w pełnym wymiarze czasowym pracowali przy przetwarzaniu azbestu, czyli w sposób bezpośredni wykonywali produkty, czy też urządzenia, przy wykorzystaniu surowca, jakim jest azbest, jak miało to miejsce w spornym Laboratorium, gdzie azbestu wnioskodawca używał praktycznie do wszystkiego.

Ponadto Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 sierpnia 2013 r., III UK 122/12, OSNP 2014/5/75 wyjaśnił, (...) że chodzi o przetwarzanie azbestu, stale i w pełnym wymiarze na stanowisku pracy (§ 2 rozporządzenia z 1983 r.); semantyczne znaczenie spotęgowane jest przy tym zwrotem o pracy wykonywanej "bezpośrednio" przy przetwórstwie azbestu. Wyraźnie określony został zatem rodzaj prac i granica różniąca te prace od prac, w których pracownik może mieć kontakt z azbestem, jednak jego praca nie polega na zatrudnieniu przy przetwórstwie azbestu. (...) Zwrot "bezpośrednio przy" nie został zatem użyty przypadkowo, oznacza więc pracę przy przetwórstwie azbestu i zastrzeżenie to eliminuje inne prace, które nie polegają na przetwórstwie azbestu oraz wyłącza związek przestrzenny (miejscowy) tych innych prac, tzn. inne prace w tym samym zakładzie, które nie polegają na przetwórstwie azbestu nie są zaliczane do prac w szczególnych warunkach w rozumieniu wykazu B do rozporządzenia z 1983 r., dział IV, poz. 1.

Jak sama nazwa wskazuje prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu to prace, które są wykonywane przez pracowników przy jego obróbce czy rozbiórce. (...) to ogół procesów technologicznych mających na celu zmianę wszelkich właściwości fizycznych oraz chemicznych. Takie prace niewątpliwie wykonywał ubezpieczony. Opisane wyżej prace wnioskodawcy należało uznać jako prace przy przetwórstwie azbestu i zakwalifikować jako ujęte w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, pod poz. 32 oraz w wykazie B, dział IV, poz. 1 załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego brak było przeszkód by zaliczyć ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach, okresu zatrudnienia w (...) Laboratorium (...) w Ł. na stanowiskach laboranta – stażysty, asystenta, starszego laboranta, gdyż niewątpliwie była to praca wymieniona w Wykazie B Dziale IV pkt 1.16 wskazanego Zarządzenia tj. „laboranci, asystenci i inni pracownicy zatrudnieni stale przy badaniach azbestu i wyrobów azbestowych oraz przy badaniach środowiska pracy na wydziałach przetwórstwa azbestu”.

Mając na uwadze powyższe nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat oraz że spełnione zostały wszystkie pozostałe przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty przewidzianej w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

Organ rentowy uznał wnioskodawcy staż pracy w szczególnych warunkach wynoszący 12 lat, zaś w ocenie Sąd Okręgowego do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć wnioskodawcy także sporny okres od 5 września 1973 r. do 31 października 1976 r. (3 lata 1 miesiąc i 21 dni), czyli okres ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy uwzględnił ubezpieczonemu do okresu pracy w szczególnych warunkach również okres od dnia 25 października 1973 roku do dnia 14 października 1975 roku, kiedy to odwołujący odbywał służbę wojskową.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego, że okres zasadniczej służby wojskowej, odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2015 roku, poz. 748 ze zm.), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r., sygn. akt III UK 5/06, OSNP 2007/7 – 8/ M.P.Pr. (...) ).

Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że przerwę w wykonywaniu zatrudnienia w ramach stosunku pracy wywołaną odbywaniem zasadniczej służby wojskowej uznaje się za zawieszenie realizacji nadal trwającego stosunku pracy z tego względu, że w okresie odbywania tej służby nie są wykonywane zobowiązania stron stosunku pracy, ponieważ pracownik doznaje przeszkód w świadczeniu pracy z powodu odbywania zasadniczej służby wojskowej, co prowadzi do zawieszenia świadczeń pracodawcy, które na ogół są ekwiwalentami za pracę wykonaną.

Równocześnie trzeba podkreślić, że jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy powołanym wyroku, obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Ponadto konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji), wymuszają na gruncie Konstytucji, będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), ustanawianie takich regulacji ustawowych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wykluczają jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. W konsekwencji na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach
i rentach), bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek dalszych warunków, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym kreującym tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że okres czynnej służby wojskowej jest składkowym okresem ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego, który odbył taką służbę.

Zgodnie z art. 124 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy z dnia 30 stycznia 1959 roku
o powszechnym obowiązku wojskowym ( Dz. U. z 1963 r. Nr 20, poz. 108), zakład pracy, który zatrudniał pracownika w chwili powołania do czynnej służby wojskowej, obowiązany był go zatrudnić na poprzednio zajmowanym stanowisku lub stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz nie niżej opłacanym, jeżeli pracownik najpóźniej w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z zasadniczej służby wojskowej zgłosił swój powrót do pracy. Dopiero niezachowanie tego terminu powodowało rozwiązanie stosunku pracy z mocy prawa, chyba że nastąpiło z przyczyn od pracownika niezależnych (ust. 2).

Zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 125 tej ustawy, pracownikowi, który zgłosił się do pracy w terminie określonym w art. 124 ust. 1 zalicza się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy albo od ciągłości pracy w danym zawodzie lub służbie, bądź w szczególnych warunkach, od których zależy nabycie tych uprawnień.

W oparciu o powyższe należy stwierdzić, że okres odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojskowej przez pracownika zatrudnionego poprzednio w szczególnych warunkach pracy, który po zakończeniu tej służby zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia, traktuje się tak samo jak wykonywanie takiej pracy. Skoro zaś okres ten podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy
w szczególnych warunkach, to uwzględnia się go także do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym ( art. 124 i 125 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 roku o powszechnym obowiązku wojskowym, w zw. z art. 32 ustawy
o emeryturach i rentach). Jak wskazał Sąd Najwyższy taką wykładnię językową zdecydowanie wzmacniają powołane dyrektywy (zasady) konstytucyjne, uzasadniające i usprawiedliwiające traktowanie okresu zasadniczej służby wojskowej przypadającego
w okresie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia jako składkowego okresu pracy w szczególnych warunkach dla celów emerytalnych.

Ponadto, zdaniem Sądu Najwyższego, za przyjętą wykładnią przemawiają także regulacje szczególne dotyczące przesłanek nabycia prawa do szczególnych rodzajów emerytur: górniczej (art. 34, 35 i 38 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) lub emerytury kolejowej (art. 40, 41 i 45 tej ustawy) przez pracowników urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku, zważywszy że powołane unormowanie expressis verbis okresy służby wojskowej uznają za okresy zaliczane do okresów rodzajów zatrudnienia wykonywanego w szczególnych warunkach (pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei), wymaganych do nabycia emerytury w niższym od powszechnego wieku emerytalnym.

Wnioskodawca odbywał służbę wojskową w okresie obowiązywania ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ( Dz. U. z 1967 roku, nr 44, poz. 220).

Zgodnie z art. 108 ust. 1 powołanej ustawy okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy.

Przepis art. 106 ust. 1 tej ustawy wskazywał, na obowiązek pracodawcy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej służby wojskowej, do zatrudnienia go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia.

W świetle powyższego nie ma w ocenie Sądu wątpliwości, że okres odbytej zasadniczej służby wojskowej przez pracownika zatrudnionego poprzednio w szczególnych warunkach, który po zakończeniu służby zgłosi w ustawowym terminie swój powrót do tego zatrudnienia, traktuje się tak samo, jak wykonywanie takiej pracy. Skoro zatem okres ten podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w szczególnych warunkach, to uwzględnia się go także do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.

Stanowisko takie znalazło potwierdzenie również w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 roku w sprawie II UZP 6/13, zgodnie z którą czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ( Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 roku) zalicza się na warunkach wynikających z tego przepisu – do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Biul. SN 2013/10/24, M.P.Pr. (...)-101, zob. też. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2013 roku, II UK 217/13, LEX nr 1408683)/

Podkreślić należy, że w ocenie Sądu nie ma znaczenia okoliczność, że Sąd Najwyższy w powołanej uchwale odnosił się do stanu prawnego obowiązującego do dnia 31 grudnia 1974 roku, tj. do dnia wejścia w życie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ regulacje mające znaczenie dla oceny zasadności zaliczania okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia, w zakresie związanych z nim uprawnień, uległy zmianie dopiero od chwili wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 1979 roku w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia ( Dz. U nr 13, poz. 86 ze zm.) tj. od dnia 1 stycznia 1980 roku.

Jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy w ww. uchwale nie można mieć wątpliwości, że zarówno ustawa z dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym i ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulowały zasadniczą służbę wojskową, a jej przepisy gwarancyjne (odpowiednio art. 125 tej pierwszej oraz art. 108 ust. 1 tej drugiej) miały znaczenie dla uprawnień pracowniczych, zaliczając okres służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy albo od ciągłości pracy w danym zawodzie lub służbie bądź w szczególnych warunkach, od których zależy nabycie tych uprawnień (art. 125 ustawy z 1959 r.) oraz w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby (art. 108 ustawy z 1967 r.), niemniej jednak nie może budzić wątpliwości, że znajdą one zastosowanie także w zakresie kwalifikowania takiej służby do okresów ubezpieczenia społecznego.

Podkreślić należy, że wnioskodawca został powołany do zasadniczej służby wojskowej w czasie trwania spornego zatrudnienia i od 25 października 1973 roku i do 14 października 1975 roku odbywał służbę wojskową. Po jej zakończeniu w dniu 21 października 1975 roku podjął pracę w tym samym zakładzie, również świadcząc pracę w warunkach szczególnych. Zachowany został zatem wymagany 30 - dniowy termin zgłoszenia powrotu do pracy po odbyciu służby wojskowej.

Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Jak stanowi art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Wnioskodawca w dniu 18 września 2017 r. złożył wniosek o rekompensatę, a zatem Sąd Okręgowy w Łodzi, na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną i przyznał J. W. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Oczywistym jest, że prawo do rekompensaty przysługuje odwołującemu od dnia 1 października 2017 r. tj. od dnia wejścia w życie przepisów (art. 16 pkt 2 zmieniony przez art. 13 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Dz.U.2017.38, zmieniającej ustawę o emeryturach pomostowych z dniem 1 października 2017 r.)

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE