UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 6 grudnia 2016 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu oddalił wniosek J. K. (1) i E. W.
o stwierdzenie, iż nabyły przez zasiedzenie działkę oznaczoną nr ew. 92 położoną we wsi T., gminie P., a także orzekł
o kosztach postępowania.

Sąd I instancji dokonał ustaleń stanu faktycznego, z których najistotniejsze przedstawiają się następująco:

Decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 5 listopada 1946 r. J. K. (2) otrzymał na własność nadział ziemi o obszarze 9,96 ha we wsi T., gminie C..

Nieruchomość składała się z działek nr ew. 167,168, 171, 172,186 i 188. W wypisie z rejestru gruntów wskazano, że pow. nieruchomości wynosi 10 ha 24 m ².

J. K. (2) mieszkał na przedmiotowej nieruchomości razem
z żoną A. K., synem K. K. (1) i synową J. K. (1). Wspólnie uprawiali gospodarstwo. W 1971 r. K. K. (1) wraz z żoną wyprowadził się do Z., ale nadal przyjeżdżał do ojca
i pomagał mu w gospodarstwie.

Decyzją nr (...) z dnia 28 grudnia 1976 r. Naczelnik Gminy
w P. przejął z urzędu na rzecz Skarbu Państwa w zamian za świadczenie rentowe gospodarstwo rolne bez zabudowań stanowiące byłą własność J. K. (2). J. K. (2) pozostawiono część nieruchomości wraz z zabudowaniami oznaczoną obecnie jako działka numer ew. 93 o pow. 0,14 ha oraz działkę zagrodową położoną naprzeciwko po drugiej stronie drogi oznaczoną nr ew. 168. Część nieruchomości przejęta przez Skarb Państwa stanowi obecnie działkę oznaczoną numerem (...)
i graniczy z obu stron z działką numer (...).

Decyzją z dnia 22 marca 1977 r. nr (...) Naczelnik Gminy
w P. przekazał na czas nieokreślony w trwały zarząd i użytkowanie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w C. nieruchomość rolną o pow. 9,69 ha położoną w T. składającą się z działek (...).

Pismem z dnia 20 sierpnia 1977 r. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna
w C. poinformowała J. K. (2), że podejmie uprawę wskazanych gruntów po zbiorze plonów, które stanowią własność J. K. (2). Zabroniła przy tym J. K. (2) dalszych upraw.
W 1977 r. Spółdzielnia zaczęła uprawiać przejętą część nieruchomości. Spółdzielnia obrabiała ziemię ma działce (...). Po upadku spółdzielni w 1990 r. ziemia ta leżała odłogiem. Po lewej stronie od frontu domu na działce nr (...) sąsiad S. wypasał zwierzęta. Po przejęciu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, J. K. (2) nie uprawiał ziemi przejętej przez spółdzielnię.

W 1999 r. J. K. (1) ogrodziła nieruchomość oznaczoną numerem 93 siatką. Ogrodzenie obejmuje również część działki numer (...). Położenie ogrodzenia z siatki nie odpowiada umiejscowieniu starego drewnianego płotu, które znajdowało się na działce nr (...).

J. K. (2) zmarł 14 lutego 1982 r. Spadek po nim nabyli żona A. K. w 5/20 części i synowie: K. K. (1), T. K., Z. K. (1), J. K. (3) i S. K. po 3/20 części spadku każdy z nich. Spadek po A. K. zmarłej 11 czerwca 1983 r. na podstawie testamentu nabył syn K. K. (1) w całości. Po śmierci A. K. K. K. (1) i J. K. (1) zajmowali się nieruchomością oznaczoną jako działka numer (...) i opłacali od niej podatki.

Decyzją nr (...) z dnia 12 listopada 1984 r. Naczelnik Gminy
w P. przekazał na cele rolnicze na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w C. na czas nieokreślony działkę nr (...) o pow. 0,44 ha.

W dniu 4 maja 1984 r. Naczelnik Gminy w P. zawarł
z K. K. (1) umowę dzierżawy działek gruntu 92 i 93 na okres 10 lat. W 1987 r. umowa dzierżawy została rozwiązana, gdyż działka nr (...) nie była uprawiana.

Aktem notarialnym z dnia 26 marca 1987 r. rep. A nr 660/1987 Naczelnik Gminy w P. sprzedał działkę nr (...) Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w C..

Decyzją z dnia 27 czerwca 1990 r. nr (...) Gmina P. przeniosła własność działki nr (...) na rzecz K. K. (1).

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w C. aktem notarialnym
z dnia 21 lutego 1996 r. rep. A nr 600/96 zbyła własność działki nr (...) położonej w T. na rzecz J. i M. małż. K.. Na podstawie wniosku z dnia 1 marca 1996 r. założono dla przedmiotowej nieruchomości księgę wieczystą, w której ujawniono J. i M. małż. K. jako właścicieli na prawach wspólności ustawowej.

Decyzje ustalające wysokość zobowiązania podatkowego na wskazaną działkę wystawiane były na J. i M. małżonków K..

Aktem notarialnym z dnia 24 marca 1999 r. rep. A nr 1544/99 K. K. (1) i J. K. (1) darowali na rzecz swojej córki E. G. nieruchomość położoną we wsi T. oznaczoną nr 93 o pow. 0,1405 ha.

Spadek po Z. K. (1) zmarłym 19 sierpnia 1993 r. nabyła żona D. K. i dzieci: J. K. (4) oraz I. L. po 1/3 części każde z nich. Spadek po D. K. na podstawie testamentu nabyła wnuczka N. L. w całości.

J. K. (3) zmarł 19 sierpnia 1999 r. Spadek po nim nabyli żona M. K. (1) oraz dzieci: R. Z. i W. K. po 1/3 części spadku każde z nich. K. K. (1) zmarł 11 lipca 2000 roku. Spadek po nim na podstawie testamentu nabyła w całości żona J. K. (1).

Decyzją z dnia 21 grudnia 1992 r. nr GG.II. (...)-3/2/92 Wojewoda (...) odmówił K. K. (1) wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Naczelnika Gminy w P. z 28 grudnia 1976 r. nr (...).

Decyzją z dnia 24 września 2003 r. nr GZ.rn.051/625-488/01 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi po rozpatrzeniu skargi J. K. (1)
w przedmiocie przejęcia z urzędu na rzecz państwa gospodarstwa rolnego
o pow. 10,24 ha położonego we wsi T., stwierdził, że decyzja Wojewody (...) nr GG.II. (...)-3/2/92 oraz decyzja Naczelnika Gminy
w P. z dnia 28 grudnia 1976 r. o przejęciu na rzecz państwa gospodarstwa rolnego zostały wydane z naruszeniem prawa oraz w związku
z zaistnieniem nieodwracalnych skutków prawnych, nie stwierdził nieważności ww. decyzji.

Decyzją z dnia 4 sierpnia 2004 r. nr GZ.rn.057-625-547-1/03 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi po rozpatrzeniu wniosku J. K. (1)
o odszkodowanie za przejęte na rzecz państwa gospodarstwo rolne o pow. 10,24 ha położone we wsi T. z naruszeniem prawa przyznał na rzecz J. K. (1) odszkodowanie w kwocie 82/110 zł; na rzecz S. K., T. K. kwoty po 8.797,50 zł odszkodowania; na rzecz J. K. (4), W. K., I. L., N. L., M. K. (1) i R. Z. kwoty po 2.932,50 zł.

Na skutek podziału przeprowadzonego w 2008 r. działka nr (...) została podzielona na działki (...) o pow. 0,2788 ha i 92/2 o pow. 0,1705 ha.

Aktem notarialnym z dnia 3 grudnia 2015 r. rep. A nr 4513/2015 M. K. (2) i J. K. (5) darowali działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) Gminie P. z przeznaczeniem na lokalizację elementów infrastruktury technicznej stosownie do aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego.

Powyższe rozstrzygnięcie było wynikiem przede wszystkim uznania, że nie zostały spełnione warunki z art. 172 k.c., gdyż charakter władztwa poprzednika prawnego skarżącej nad sporną nieruchomością nie spełniał warunków posiadania samoistnego. J. K. (2) od 1946 r. był właścicielem całej nieruchomości składającej się z działek obecnie oznaczonych numerami 92 i 93. W tym okresie nie biegł termin zasiedzenia, bowiem nie można zasiedzieć nieruchomości, do której przysługuje posiadaczowi tytuł własności. Decyzją nr (...) z dnia 28 grudnia 1976 r. Naczelnik Gminy w P. przejął z urzędu na rzecz Skarbu Państwa
w zamian za świadczenie rentowe gospodarstwo rolne bez zabudowań stanowiące byłą własność J. K. (2) stanowiące działkę numer (...). Zasiedzenie przeciwko Skarbowi Państwa nie było dopuszczalne. Termin zasiedzenia należałoby zatem liczyć od 1990 r., uwzględniając przy obliczaniu terminu zasiedzenia okres od 1976 r. do 1990 r. W 1977 r. J. K. (2) utracił jednakże posiadanie nieruchomości, gdyż przeszła ona we władanie spółdzielni produkcyjnej, która faktycznie zaczęła władać przejętą działką. J. K. (2) nie uprawiał działki numer (...). Następnie w dniu 4 maja 1984 r. K. K. (1) zawarł umowę dzierżawy tej działki, wobec czego stał się jej posiadaczem zależnym. Umowa ta została rozwiązana w 1987 r., gdyż nie uprawiał działki nr (...). Posiadanie zależne nie prowadzi do zasiedzenia. Zmiana statusu posiadania nastąpiła dopiero w 1999 roku, kiedy postawiono ogrodzenie działki nr (...), które częściowo obejmowało sąsiednią działkę. Jednak termin zasiedzenia, liczony od 1999 roku, jeszcze nie upłynął.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni J. K. (1), wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie wniosku
w zakresie żądania stwierdzenia zasiedzenia przez E. W. działek (...)
i 92/4 z dniem 29 grudnia 2006 roku, a także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c.
i rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c.

Skarżąca podniosła następujące zarzuty:

a) naruszenia art. 233 §2 k.p.c. skutkujące wadliwymi ustaleniami co do tego, że:

- po przejęcia gospodarstwa rolnego na rzecz Skarbu Państwa J. K. (2) pozostawiono działkę zagrodową po drugiej stronie drogi;

- stary płot drewniany znajdował się na działce (...);

- umowa dzierżawy działek (...) została rozwiązana w 1987 roku;

b) naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności twierdzeniom wnioskodawczyń;

c) naruszenia art. 172 § 1 i 2 k.c. przez błędne zastosowanie skutkujące błędnym ustaleniem, że zawarcie w 1984 r. przez J. K. (2) umowy dzierżawy działek (...) stanowiło przejaw zmiany charakteru posiadania
z samoistnego na zależne.

Uczestnicy M. i J. małżonkowie K. wnieśli o odrzucenie apelacji, względnie o jej oddalenie z zasądzeniem od skarżącej na ich rzecz kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania Gmina P. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest niezasadna.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy przyjmuje za własne. Rzeczywiście można mieć wątpliwości co do losów działki oznaczonej dawniej nr. 168. Działkę tę obejmowało gospodarstwo (...). Nie ma jej natomiast w wykazie działek przejmowanych przez spółdzielnię rolniczą (porównanie danych z k. 39 i z k. 38). W tej sytuacji trudno podważyć sporne ustalenie faktyczne Sądu Rejonowego. Okoliczność ta i tak nie ma większego znaczenia, gdyż działka ta nie była objęta żądaniem wniosku. Pozostałe zarzuty dotyczące granic władztwa poprzedników prawnych skarżącej i czasu trwania umowy dzierżawy z roku 1984 będą omówione w nawiązaniu do stosowanego prawa materialnego.

Dla oczyszczenia przedpola dla dalszych rozważań, wskazać trzeba, że chybiony jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. W tym miejscu zachodzi potrzeba wyjaśnienia, że zarzut naruszenia wskazanego przepisu może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia w stopniu uniemożliwiającym poddanie go ocenie instancyjnej. W niniejszej sprawie sytuacja taka jednakże nie zachodzi. Sąd Okręgowy nie dostrzegł bowiem uchybień w procedowaniu Sądu I instancji uzasadniających zarzut naruszenia powołanego przepisu. Wbrew twierdzeniom skarżącej, Sąd Rejonowy dokonując oceny twierdzeń wnioskodawczyni wyjaśnił z jakich powodów odmówił im waloru wiarygodności wskazując, że pozostają one
w sprzeczności z zeznaniami świadków nie zainteresowanych wynikiem sprawy, którzy ponadto z racji zamieszkiwania na spornej nieruchomości mieli pełniejszą wiedzę o stosunkach na niej panujących.

Nie wytrzymują krytyki także pozostałe zarzuty apelacji, w ramach których skarżąca usiłuje wykazać, że w okresie decydującym dla rozstrzygnięcia sprawy ona i jej poprzedniczy prawni władali nieruchomością objętą niniejszym wnioskiem w sposób prowadzący do jej zasiedzenia.

Zgodnie z art. 172 k.c. do zasiedzenia prowadzi wyłącznie posiadanie samoistne, które trwa nieprzerwanie przez okres wskazany w ustawie. Wymóg posiadania samoistnego oznacza, że własność rzeczy w trybie zasiedzenia może uzyskać tylko osoba, która nie jest jej właścicielem, jednak faktycznie włada rzeczą jak właściciel.

Wniosek w niniejszej sprawie zbudowany był na twierdzeniach, że K. K. (1) był posiadaczem spornej nieruchomości od końca roku 1976. Wątpliwy jest status władztwa nad rzeczą w roku 1976. Z art. 12 ustawy z dnia 19 maja 1974 roku o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Ne 21 poz. 118 ze zm.) wynika, że rolnik, który został pozbawiony własności, poza budynkami, może zachować działkę gruntu rolnego o powierzchni do 0,5 ha do bezpłatnego użytkowania. W tej sytuacji trudno uznać, że rolnik realizował posiadanie samoistne
w stosunku do gruntu pozostającego w jego władaniu. Jednak nawet przyjęcie, w okolicznościach tej sprawy całkowicie nieuprawnione, że od grudnia 1976 roku mieliśmy do czynienia z posiadaniem samoistnym części działki nr (...), to
i tak trzeba wykazać, że władztwo takie realizował lub mógł sobie przypisać K. K. (1). W okolicznościach tego przypadku trudno uznać, że tak było. K. K. (1) nie mieszkał wtedy na terenie tej nieruchomości, którą nadal zajmował się jego ojciec – J. K. (2). Zakładając, że to J. K. (2) wykonywał władztwo nad rzeczą, skarżąca udowodnić powinna, że doszło do przeniesienia posiadania lub do dziedziczenia posiadania wyłącznie przez K. K. (1). Ta druga ewentualność od razu odpada z uwagi na wielość spadkobierców (art. 176 § 2 k.c.). Dowodów na przeniesienie posiadania przez ojca na K. K. (1) (art. 176 § 1 k.c.) wyraźnie brakuje. Nie ma wątpliwości, że nieruchomością
w pewnym momencie zajął się K. K. (1), ale nie ma dowodu na to, że J. K. (2) wyzbył się władztwa na rzecz swojego syna. Chodziło raczej o objęcie nieruchomości dopiero po śmierci ojca. Już dwa lata później, w roku 1984, K. K. (1) zawarł umowę dzierżawy nieruchomości.
W ten sposób ewidentnie wystąpił w charakterze posiadacza zależnego
w rozumieniu art. 336 k.c. Trzeba podkreślić, że – niezależnie od intencji K. K. (1) – podpisanie umowy dzierżawy było przyznaniem innego charakteru władztwa nad rzeczą niż posiadanie samoistne. Także sama rezygnacja z dzierżawy nie zmieniła charakteru posiadania i to niezależnie od tego czy doszło do niej prawie od razu, czy w roku 1987. Zabrakło bowiem wyraźnej, jawnej dla otoczenia, zmiany charakteru władztwa. Tymczasem taka zmiana musi zostać w sposób jednoznaczny zamanifestowana. Samą intencję zmiany i świadomość posiadania samoistnego uznaje się za niewystarczające (tak, np. Sąd Najwyższy
w postanowieniu z 13 marca 1998 r., I CKN 538/97, L.
i w postanowieniu z 29 września 2004 r., II CK 550/03, L.). O takim zamanifestowaniu samoistnego posiadania można mówić dopiero w latach 90. W tym kontekście można rozpatrywać starania o odzyskanie nieruchomości od roku 1990, a już na pewno manifestacją taką było wybudowanie nowego ogrodzenia, które ewidentnie narusza granice nieruchomości sąsiedniej.

W świetle powyższych uwag Sąd Rejonowy trafnie uznał, że posiadanie przez poprzedników prawnych wnioskodawczyni działki nr (...) nie nosiło cech samoistności. Do wniosku takiego doprowadziła analiza materiału dowodowego, którą Sąd I instancji przeprowadził szeroko i wielowątkowo, wyciągając wnioski zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Najważniejsze w rozumowaniu Sądu Rejonowego było przyjęcie, że utrata przez J. K. (2) tytułu prawnego do opisanej nieruchomości
w związku z jej przejęciem przez Skarb Państwa na mocy decyzji z dnia 28 grudnia 1976 roku pociągnęła za sobą także utratę posiadania samoistnego. Jak wynika z zeznań uczestnika T. K. oraz świadków Z. K. (2), P. K., T. M., J. C., J. B. i M. W., po przejęciu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, poprzednicy prawni wnioskodawczyni nie uprawiali ziemi przekazanej następnie spółdzielni. Co więcej, w dniu (...) syn J. K. (6) K. zawarł z gminą umowę dzierżawy przedmiotowej działki na okres 10 lat, przyznał status posiadacza zależnego gruntu. Gdyby czuł się jej właścicielem już w tamtym okresie, do usiłuje wywodzić wnioskodawczyni, z całą pewnością nie występowałby
w stosunkach prawnych jako jej dzierżawca. Oceny tej nie zmienia akcentowana w apelacji okoliczność, że już po zawarciu wzmiankowanej umowy, tj, w dniu 12 listopada 1984 roku Naczelnik Gminy w P. przekazał Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w C. na czas nieokreślony sporną działkę, w czym skarżąca upatruje przesłanek rozwiązania dzierżawy. Zdaniem Sądu Okręgowego, omawiana czynność prawną skutkowała jedynie następstwem prawnym po stronie wydzierżawiającego, natomiast do rozwiązania umowy doszło dopiero w 1987 roku na skutek nieuprawiania działki przez poprzednika prawnego wnioskodawczyni. Reasumując, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, że władanie sporną nieruchomością przez wnioskodawczynię i jej poprzedników prawnych miało cechy posiadania samoistnego. W tej sytuacji mniejsze znaczenie mają granice tego władztwa. Dlatego inaczej należy spojrzeć na kwestię przebiegu starego ogrodzenia na terenie nieruchomości, którą w sposób szczególny skarżąca wyeksponowała w apelacji wskazać trzeba. Nie ma ona dla wyniku sprawy przesądzającego znaczenia, albowiem niezależnie od usytuowania ogrodzenia na terenie działki numer (...), wnioskodawczyni i jej poprzednicy prawni z przyczyn omówionych dotychczas nie władali nią w omawianym okresie jako posiadacze samoistni.

Nie było podstaw do odrzucenia apelacji. Wniosek o przywrócenie terminu do złożenia apelacji został nadany w urzędzie pocztowym 29 maja 2017 roku (k. 511), a więc przed upływem tygodnia od ustania choroby w dniu 22 maja 2017 roku. Co oznacza dotrzymanie terminu z art. 169 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Pełnomocnik skarżącej był wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniosku o przywrócenia terminu do złożenia apelacji zarządzeniem z dnia 8 czerwca 2016 roku (k. 500), które zostało doręczone 12 czerwca 2016 roku (k. 513). Termin upływał 19 czerwca 2016 roku i tego dnia nadano przesyłkę do Sądu (k. 524).

Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, iż apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów mogących podważyć stanowisko Sądu Rejonowego, a tym samym jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, iż interesy wszystkich uczestników postępowania były wspólne, gdyż zmierzały do uregulowania sytuacji prawnej nieruchomości.