UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 listopada 2012 r. Sąd Rejonowy w Radomiu ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w R. przy ulicy (...) oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), o powierzchni 2.300 m. kw., dla której wydany został przez Prezydenta Miasta R. w dniu 25 sierpnia 1981 r. akt własności ziemi numer (...) (...), służebność drogi koniecznej o szerokości 4 metrów biegnącej od ulicy (...) przez działki o numerach:

(...) zawartą pomiędzy punktami (...) o powierzchni 30 m. kw. oznaczoną numerem (...), dla której urządzona jest księga wieczysta numer (...),

(...) całą działką o powierzchni 129 m. kw. między punktami (...), dla której urządzona jest księga wieczysta numer (...),

(...) zawartą pomiędzy punktami (...) o powierzchni 198 m. kw. oznaczoną numerem (...), dla której urządzona jest księga wieczysta numer (...),

(...) zawartą pomiędzy punktami (...) o powierzchni 78 m. kw. oznaczoną numerem (...), dla której urządzona jest księga wieczysta (...)- wszystkie działki przedstawione na mapie sporządzonej w sprawie niniejszej przez biegłego geodetę uprawnionego B. G. w dniu 22 listopada 2010 r. i zasądził od wnioskodawczyni B. C. na rzecz: G. B. (2) i R. B. (2) solidarnie 493 zł., D. M. 1.874 zł., A. G. (3), M. F., H. M. solidarnie 3.082 zł., M. K. 19.688 zł. tytułem wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej płatne w terminie uprawomocnienia się orzeczenia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminu płatności; orzekł, że co do zasady wnioskodawczyni i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, szczegółowe rozstrzygnięcie pozostawiając referendarzowi sądowemu.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne:

Wnioskodawczyni B. C. stała się z mocy samego prawa właścicielem nieruchomości o powierzchni 2300 m. kw. położonej w R. oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) i na jej rzecz wydany został w dniu 25 sierpnia 1981r. przez Prezydenta Miasta R. akt własności ziemi nr (...) (...). Nieruchomość ta sąsiaduje z : niezabudowaną działką nr (...) położoną przy ul. (...), której współwłaścicielami są E. B. i R. B. (2) /księga wieczysta nr (...), działką nr (...) położoną przy ul. (...), której właścicielem jest D. M. /księga wieczystą nr (...)/, niezabudowaną działką nr (...) położoną przy ul. (...), której współwłaścicielami A. G. (3), M. F., H. M., J. F., T. B. i Z. J. /księga wieczysta nr (...), niezabudowaną działką nr (...) położoną przy ul. (...), której właścicielem jest M. K. /księga wieczysta nr (...), niezabudowanymi działkami nr (...) położonymi przy ul. (...), których współwłaścicielami są I. B. i J. B. /księga wieczysta nr (...), niezabudowaną działką nr (...) położoną przy ul. (...) w R., której właścicielem jest M. J. (2) /księga wieczysta nr (...)/. Działka wnioskodawczyni nr (...) jest niezabudowana i nieogrodzona, nie jest również zagospodarowana. Nie ma dostępu do drogi publicznej, co było poza sporem. Wnioskodawczyni w celu dojścia lub dojazdu do swego gruntu korzystała dotychczas z działek sąsiednich. Zaistniały przesłanki do ustanowienia służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela przedmiotowej nieruchomości, zważywszy, iż wnioskodawczyni nabyła własność działki (...) w drodze uwłaszczenia, a więc w sposób pierwotny/art. 145§1k. c./. W tym stanie rzeczy nie ma znaczenia czy działka ta powstała wskutek podziału większej nieruchomości tj. działki (...), przy której to czynności należało zapewnić dojazd do wszystkich powstających działek. Zdaniem Sądu Rejonowego należało podzielić opinie biegłych geodety i rzeczoznawcy majątkowego, bowiem zostały one sporządzone w sposób rzetelny i dokładny. Najbardziej odpowiednim terenem na ustalenie przebiegu drogi koniecznej dla działki (...) jest szlak drogowy przebiegający przez działki (...) jak to miało miejsce dotychczas, co nie było kwestionowane przez uczestników. Dlatego należało ustanowić przedmiotową służebność pasem gruntu o szerokości czterech metrów, znajdującym się przy południowych granicach tych działek, według wariantu II, za wynagrodzeniem za ustanowienie służebności płatnym jednorazowo na rzecz właścicieli poszczególnych nieruchomości, kierując się opinia biegłego M. J. (3). Orzeczenie o kosztach postępowania oparte zostało na art. 520§1 k. p. c.

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wniosła wnioskodawczyni B. C. ze wskazaniem, że zaskarża je w części co do punktu II w zakresie zasądzenia wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej na rzecz M. K. w kwocie 19.688 zł. zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art.233 k. p. c. i dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego:

1.przez przyjęcie i ocenę dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego M. J. (3) jako w pełni wiarygodną i jednocześnie zaniechanie orzeczenia o obowiązku i nakazaniu uczestniczce M. K. zdemontowania ogrodzenia betonowego i zamontowania bramy oraz usunięcia pryzmy kamieni i odtworzenia nasadzeń roślinnych w terminie uprawomocnienia się orzeczenia,

2.przez bezkrytyczne danie wiary dowodowi z opinii biegłego rzeczoznawcy w zakresie określenia wysokości wynagrodzenia należnego uczestniczce M. K. pomimo wątpliwości wyrażonych w jej pismach związanych z wliczeniem do kwoty wynagrodzenia: zdemontowania ogrodzenia betonowego i zamontowania bramy oraz usunięcia pryzmy kamieni i odtworzenia nasadzeń roślinnych o wartości łącznie 3.400 zł. oraz brakiem odniesienia się do tych zarzutów w treści uzasadnienia.

Wniosła w przypadku uwzględnienia zarzutu 1 o zmianę zaskarżonego postanowienia przez dopisanie po kwocie 19.688 zł. zasądzonej na rzecz M. K. zobowiązania i nakazania jej zdemontowania ogrodzenia betonowego i zamontowania bramy oraz usunięcia pryzmy kamieni i odtworzenia nasadzeń roślinnych w terminie uprawomocnienia się orzeczenia, a w przypadku uwzględnienia zarzutu 2 zmianę zaskarżonego postanowienia przez zmianę kwoty wynagrodzenia i zasądzenie na rzecz M. K. kwoty 16.288 zł.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Jakkolwiek wnioskodawczyni wywodząc apelację wskazała, że zaskarża orzeczenie w zakresie ustalonego wynagrodzenia, to stwierdzić należy, iż postanowienie sądu polegające na ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności drogi koniecznej za wynagrodzeniem jest orzeczeniem konstytutywnym, tworzącym stosunek prawny. Podstawą wydania takiego orzeczenia jest przepis ustawy- art.145§1 k.c., który stanowi wprost o wynagrodzeniu jako świadczeniu ekwiwalentnym właściciela nieruchomości władnącej na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej. Zasada odpłatnego ustanawiania służebności drogi koniecznej oznacza, że określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia jest elementem koniecznym orzeczenia kształtującego, a ustanowienie służebności i obciążenie obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia musi nastąpić jednocześnie. Z zasady integralności postanowienia wynika niedopuszczalność zaskarżenia orzeczenia w części. Zatem, pomimo braku zarzutów w apelacji odnoszących się do zakresu obciążenia nieruchomości oraz jego oznaczenia, wywiedziony środek zaskarżenia dotyczy orzeczenia o ustanowieniu drogi koniecznej.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do zaistnienia przesłanek ustanowienia służebności drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości oznaczonej jako działka o numerze ewidencyjnym (...), a stanowiącej obecnie własność wnioskodawczyni. Okolicznością niesporną było, że nieruchomość ta nie ma dostępu do drogi publicznej. Nie budzi także zastrzeżeń ustanowienie przebiegu służebności drogi koniecznej przez sąsiednie działki w sposób szczegółowo wskazany, w tym działkę nr (...) stanowiącą własność uczestniczki M. K..

Stwierdzić natomiast należy, iż sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji związany jest zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa procesowego, może natomiast brać z urzędu pod rozwagę naruszenie prawa materialnego, usuwając w postępowaniu apelacyjnym braki wynikające z błędów popełnionych przez Sąd I instancji. Stanowisko to zawarte zostało w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 /OSNC 2008, nr 6, poz.55/. W sprawie niniejszej Sąd Rejonowy z naruszeniem art.145§1k.c. zasądził wynagrodzenie za ustanowioną służebność na działce nr (...) - na części o powierzchni 198 m. kw., oznaczoną na sporządzonej na potrzeby sprawy mapie jako pas gruntu o nr (...) jedynie na rzecz trzech współwłaścicieli działki, w tym na rzecz nieżyjącego A. G. (3). Ze złożonego przed Sądem Okręgowym odpisu skróconego aktu zgonu A. G. (3) wynika, że zmarł on 7 lutego 1989 r. /k.647/. Okoliczność zgonu A. G. (3) na wiele lat przed wszczęciem niniejszego postępowania była podniesiona już przed Sądem Rejonowym /k.172 odw./, pomimo to Sąd Rejonowy zasądził wynagrodzenie również na jego rzecz. Sąd Okręgowy był zatem władny zmienić zaskarżone postanowienie w tym zakresie przez zasądzenie kwoty 3082 zł. na rzecz M. F., H. M., J. F., T. B., Z. J. –następców prawnych A. G. (3).

Odnosząc się zaś do zarzutów apelacji podnieść należy, że wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej powinno stanowić świadczenie ekwiwalentne, pełni ono funkcję ceny, a obowiązek jego uiszczenia wynika ze stosunku prawnorzeczowego, jakim jest ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. Wynagrodzenie to, co powołał już Sąd Rejonowy, należy się za samo ustanowienie służebności drogowej, ma zrekompensować stratę wynikająca dla właściciela nieruchomości z jej obciążenia, czego konsekwencją jest ograniczenie w sposobie korzystania z niej i jest niezależne od szkody właściciela nieruchomości obciążonej, a ponadto ma pokryć koszty urządzenia i utrzymania drogi, jeśli będą one spoczywać na nim. O wynagrodzeniu orzeka sąd z urzędu, chyba że właściciel nieruchomości obciążonej zrzeknie się go. Nie ma ustawowych wskazówek, jak należy określić jego podstawę. W piśmiennictwie wysuwane są różne propozycje, jako kryteria pomocnicze wchodzą w rachubę: szczególne zwiększenie wartości nieruchomości władnącej, obniżenie wartości nieruchomości obciążonej, straty poniesione przez właściciela nieruchomości obciążonej, np. w postaci utraty pożytków, utraconych plonów, wielokrotność czynszu dzierżawnego za zajęty pas gruntu. Jego wysokość zależna jest od okoliczności sprawy, ale nie może przekraczać wartości zajętego gruntu. /postanowienie SN z 17 stycznia 1969 r. III CRN 379/68 OSNCP 1969/12, poz. 223, uchwała z 1 grudnia 1970 r. III CZP 68/70 OSNCP 1971/5 poz.81/.W niniejszej sprawie wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej na działce nr (...) została ustalona w postaci wartości zajętego pasa gruntu tej działki o powierzchni 78 m. kw. pomiędzy punktami(...) oznaczonego jako (...) /78 x 178 zł z 1 m. kw./ a także kosztów urządzenia drogi. Stwierdzić należy zatem, że strata właścicielki działki nr (...) M. K. wyraża się w tym, że wyznaczenie drogi oznacza konieczność zajęcia pasa gruntu pod drogę o szerokości 4 m, który nie będzie mógł być wykorzystany w żaden inny sposób, co de facto zmniejsza wartości całej działki na skutek obniżenia użyteczności a nadto powoduje konieczność poniesienia dodatkowych kosztów niezbędnych do urządzenia drogi koniecznej przez usunięcie ogrodzenia na szerokości pasa oznaczonego nr (...), wstawienia w tym miejscu bramy, usunięcia nasadzeń, dwóch pryzm kamieni. Sąd Okręgowy podziela dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego M. J. (3). W okolicznościach niniejszej sprawy sposób ustalenia przez tego biegłego wynagrodzenia za ustanowioną na działce nr (...) służebność drogi koniecznej nie narusza art.233§1 k. p. c. Wynagrodzenie, co już wyżej zostało powołane, ma zrekompensować stratę wynikającą dla uczestniczki z obciążenia stanowiącej jej własność działki, a ponadto ma pokryć koszty urządzenia drogi. Dodatkowe koszty niezbędne do urządzenia i przebiegu drogi koniecznej powinni ponieść zainteresowani jej ustanowieniem właściciele nieruchomości władnącej, a nie uczestnik, który sprzeciwia się przebiegowi drogi. Takie stanowisko wyrażone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego, między innymi w: postanowieniu z 7 lutego 2002 r., I CKN 573/2000, LexPolonica nr 381966 i uzasadnieniu postanowienia z 17 marca 2011 IV CSK 313/2010 LexPolonica nr 5806229 i Sąd Okręgowy je podziela. Z ustanowionej drogi będzie korzystać tylko wnioskodawczyni i nie ma podstaw aby kosztami jej urządzenia została obciążona uczestniczka będącą właścicielką działki nr (...). Zauważyć należy także, że to uczestniczka wzniosła ogrodzenie i dokonała nasadzeń, które należy usunąć, aby umożliwić przejazd, stanowią więc jej własność. Zarzuty apelacji kwestionujące sposób i wysokość ustalonego przez Sąd Rejonowy wynagrodzenia za ustanowioną służebność drogi koniecznej były zatem zasadne, o tyle, iż zasądzając wynagrodzenie, które pokrywa koszty urządzenia tej drogi Sąd Rejonowy obowiązany był nakazać uczestniczce wykonania w tym celu odpowiednich prac. Dlatego też Sąd Okręgowy na mocy art.386§1 w związku z art.13§2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nakazał uczestniczce M. K. zdemontowanie ogrodzenia usytuowanego na pasie gruntu należącym do działki nr (...) oznaczonym nr (...) i działką nr (...) na szerokości tego pasa i usunięcie rosnących na tym pasie nasadzeń i dwóch pryzm kamieni oraz zamontowania w terminie 1 miesiąca bramy w miejscu usuniętego ogrodzenia. Odnośnie odtworzenia nasadzeń, to ich usunięcie stanowiło stratę dla uczestniczki jako ograniczenie w sposobie korzystania z działki stanowiącej jej własność i ich wartość powinna być wliczona do wysokości należnego jej wynagrodzenia. Odtworzenie nasadzeń nie jest natomiast niezbędne do urządzenia drogi i korzystania z niej przez właścicielkę nieruchomości władnącej.

W pozostałej części Sąd Okręgowy, na mocy art.385w związku z art.13§2 k. p. c., oddalił apelację jako bezzasadną.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE