UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 marca 2012 r Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił W. B. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.). ZUS wskazał, że wnioskodawca nie udowodnił piętnastu lat pracy wykonywanej warunkach szczególnych. W ocenie Zakładu, wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 r udowodnił okres ubezpieczenia 27 lat, w tym 3 lata 11 miesięcy 28 dni wykonywania pracy w szczególnych warunkach (13 listopada 1970 r - 9 sierpnia 1972 r, 18 maja 1989 r - 30 czerwca 1991 r, 14 października 1991 r - 20 grudnia 1991 r). Nie zaliczono wnioskodawcy do tego okresu zatrudnienia od 1 marca 1977 r do 18 maja 1989 r i od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r w Wytwórni (...) SA w R. kolejno na stanowiskach betoniarza i formierza, bowiem charakter wykonywanych prac nie został określony według wykazu, działu, pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nadto nie wskazano zarządzenia resortowego.

W odwołaniu od decyzji wnioskodawca podniósł, że pracował w warunkach szczególnych w Wytwórni (...) w R. od 1 marca 1977 r do 18 maja 1989 r i od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Radomiu wyrokiem z dnia 28 września 2012 r zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 20 lutego 2012 r. Sąd oparł rozstrzygniecie na następujących ustaleniach.

W. B. był zatrudniony w Zarządzie (...) w S. od 13 listopada 1970 r do 9 sierpnia 1972 r na podstawie umowy o pracę na stanowisku sztauera w pełnym wymiarze czasu pracy . Od 18 lutego 1971 r do 17 grudnia 1971 r odbył zasadniczą służbę wojskową. Po jej odbyciu, 8 stycznia 1971 r powrócił do pracy w Zarządzie (...) na stanowisko sztauera (świadectwo pracy w warunkach szczególnych, zeznania wnioskodawcy).

Z dniem 1 marca 1977 r został zatrudniony w Wytwórni (...) w R. na czas nieokreślony na stanowisku betoniarza - zbrojarza w dziale produkcji betonów w pełnym wymiarze czasu pracy. Do jego zakresu czynności należało zalewanie form betonem. Wnioskodawca ręcznie ładował łopatą beton do form umieszczonej na stole wibracyjnym. Najczęściej zalewał formy słupów telekomunikacyjnych, studzienek i rur kanalizacyjnych. W razie braku zbrojeń, wnioskodawca i inni betoniarze zajmowali się ich przygotowaniem. Beton był przygotowany w węźle betoniarskim. Na hali działu produkcji betonów był duży hałas i zapylenie (umowa o pracę, angaże, zeznania M. P., J. M., B. M. i wnioskodawcy).

Z dniem 2 stycznia 1985 r wnioskodawca został przeniesiony do działu transportu na stanowisko robotnika transportu - ładowacza. Do jego zakresu należało: rozładunek wyrobów betonowych wywiezionych z produkcji i załadunek na samochody. Wyroby betonowe o dużych gabarytach i ciężarze były przeładowywane suwnicą, a praca wnioskdoawcy polegała na zaczepianiu lin suwnicowych do transportowanego wyrobu. Lżejsze wyroby betonowe załadowywano na samochody ręcznie (angaże, zeznania W. D. i wnioskodawcy).

Od 17 lutego 1986 r pracował w Wytwórni (...) w R. na stanowisku formierza tworzyw sztucznych w wydziale tworzyw sztucznych P-3, zajmował się wykonywaniem szafek i skrzynek telekomunikacyjnych. Czynności formierza rozpoczynał od ręcznego rozrobienia zagęszczonej żywicy i krzemionki koloidalnej, tzw. żelkotu. Po zapastowaniu formy rozprowadzał po niej żelkot, dodając utwardzacze i przyspieszacz. Po zastygnięciu masy nakładał co najmniej trzy warstwy waty szklanej, którą nasączał żywicą i topował pędzlem, aby nie było pęcherzy. Jak włókno zastygło, odcinał watę nożem, wyjmował formę i sklejał szafkę z poszczególnych elementów. Na wydziale tworzyw sztucznych, na jednej zmianie, pracowało 12-20 formierzy - laminarzy, którzy używali do produkcji żywicy i innych produktów zawierających związki chemiczne. W trakcie procesu produkcyjnego wydobywały się opary odczynników chemicznych. Najbardziej przekroczone były normy stężenia styrenu, który działał paraliżująco na układ nerwowy oraz acetonu. W związku z warunkami pracy formierze otrzymywali dodatek za pracę w warunkach szczególnych (angaże, zeznania T. R., J. M., wnioskodawcy).

Wnioskodawca od 18 maja 1989 r do 31 lipca 1991 r korzystał w Wytwórni (...) z urlopu bezpłatnego z uwagi na skierowanie do pracy eksportowej w NRD . Został tam zatrudniony na podstawie umowy o pracę przez Przedsiębiorstwo (...) w K. od 18 maja 1989 r do 30 czerwca 1991 r i pracował w zakładzie betoniarskim koło M., gdzie zajmował się produkcją podkładów kolejowych (umowa, wnioski o urlop bezpłatny, zeznania wnioskodawcy).

Po zakończeniu kontraktu zagranicznego, od 31 lipca 1991 r ponownie podjął pracę w Wytwórni (...) na stanowisku betoniarza w dziale produkcji betonów i ponownie zajmował się zalewaniem form betonem. Rozwiązał umowę o pracę z tym pracodawcą z dniem 10 października 1991 r (angaże, zeznania M. P. i wnioskodawcy).

Wnioskodawca złożył 20 lutego 2012 r wniosek o emeryturę, której ZUS odmówił zaskarżoną decyzją.

Sąd wskazał, że w myśl art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Skutkiem odesłania przez art. 184 ust. 1 pkt 1 do przepisów dotychczasowych jest stosowanie wprost przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) w zakresie wymaganego wymiaru okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach koniecznego do przyznania emerytury w niższym wieku. Do wnioskodawcy ma zastosowanie § 4 ust. 1 rozporządzenia, w myśl którego pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 3) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd wskazał, że kwestią sporną jest, czy wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A przez co najmniej 15 lat do 1 stycznia 1999 r. Wnioskodawca złożył świadectwo pracy z Wytwórni (...) SA w R. z adnotacją o pracy w warunkach szczególnych od 1 marca 1977 r do 18 maja 1989 r na stanowisku betoniarza - wykaz A, dział V. poz. 4 pkt 3 i od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r na stanowisku formierza tworzyw - wykaz A, dział IV, poz. 17, pkt 1.

Sąd podniósł, że z dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy wynika, że w Wytwórni (...) od 1 maja 1977 r do 1 stycznia 1985 r pracował on na stanowisku betoniarza, od 2 stycznia 1985 r do 16 lutego 1986 r na stanowisku robotnika transportu - ładowacza, od 17 lutego 1986 r do 17 maja 1989 r na stanowisku formierza i od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r ponownie na stanowisku betoniarza.

Z zeznań wnioskodawcy i świadków M. P. - betoniarza, W. D. - ładowacza, J. M. - ślusarza remontowego oraz B. M. - mistrza i kierownika D. Produkcji Betonu wynika, że W. B. jako betoniarz zajmował się zalewaniem form betonem. Za pomocą łopaty ładował beton do formy, ustawionej na stołach wibracyjnych. Jeżeli były produkowane długie wyroby, to stoły były połączone. Najczęściej zalewał formy słupów telekomunikacyjnych, studzienek i studni, a także pozostałą galanterię betonową związaną z telekomunikacją. Beton był przygotowany w węźle betoniarskim. Natomiast do obowiązków ładowaczy należał rozładunek wyrobów betonowych wywiezionych z produkcji i załadunek na samochody. Wyroby betonowe o dużych gabarytach i ciężarze były przeładowywane suwnicą, a ładowacze zaczepiali liny suwnicowe do transportowanego wyrobu. Lżejsze wyroby betonowe były załadowywane na samochody ręcznie.

Rodzaj wykonywanych czynności i warunki pracy odnośnie do zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku formierza przedstawili świadkowie J. M. - ślusarz remontowy i T. R. - mistrz produkcji na dziale laminatów. Podali oni, że formierz czynności rozpoczynał od ręcznego rozrobienia zagęszczonej żywicy i krzemionki koloidalnej tzw. żelkotu. Po zapastowaniu formy rozprowadzał po niej żelkot, dodając utwardzacze i przyspieszacz. Po zastygnięciu masy nakładał co najmniej trzy warstwy waty szklanej, którą nasączał żywicą i topował pędzlem, aby nie było pęcherzy. Jak włókno zastygło, odcinał watę nożem, wyjmował formę i sklejał szafkę. Na tym wydziale na jednej zmianie pracowało 12 - 20 formierzy - laminarzy, którzy używali do produkcji żywicy i innych produktów zawierających związki chemiczne. W trakcie produkcyjnego wydobywały się opary odczynników chemicznych. Najbardziej przekroczone były normy stężenia styrenu, który działał paraliżującą na układ nerwowy oraz acetonu używanego do oczyszczania pędzli.

Sąd dał wiarę zgodnym i logicznym zeznaniom świadków i wnioskodawcy.

Sąd stwierdził, że materiał dowodowy wskazuje, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia w Wytwórni (...) w R. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w warunkach szczególnych na trzech różnych stanowiskach pracy. Będąc zatrudniony na stanowisku betoniarza od 1 marca 1977 r do 1 stycznia 1985 r i od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace zbrojarskie i betoniarskie, wymienione w Wykazie A dział V. poz. 4 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r, a także w wykazie A, dziale V. poz. 4 pkt 3 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 33 Ministra Łączności z 16 maja 1985 r w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu łączności” (Dz. Urz. MŁ Nr 3, poz. 32). Od 2 stycznia 1985 r do 16 lutego 1986 r, na stanowisku ładowacza, wykonywał ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe, pracę wymienioną w wykazie A dziale VIII. poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r, a także w wykazie A, dziale VIII. poz. 1 pkt 4 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 33 Ministra Łączności. Od 17 lutego 1986 r do 17 maja 1989 r, będąc zatrudnionym na stanowisku formierza wykonywał prace przy produkcji i przetwórstwie żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcji surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, wymienione w wykazie A dziale IV. poz. 17 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r, a także w wykazie A dziale IV. poz.17 pkt 2 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 33 Ministra Łączności. Według tej pozycji pracą w warunkach szczególnych jest praca formierza tworzyw sztucznych.

Sąd podniósł, że kwalifikacja pracy wnioskodawcy jako betoniarza, ładowacza, formierza wynika z występujących w trakcie jej wykonywania uciążliwości związanych z niekorzystnymi warunkami mikroklimatycznymi (hałas, opary związków chemicznych, temperatura na stanowisku pracy), znacznym zakresem ciężkich fizycznych prac ręcznych, zapyleniem z powodu pyłów pochodzenia organicznego, głównie betonu. Łączny okres pracy w warunkach szczególnych wnioskodawcy w czasie zatrudnienia w Wytwórni (...) w R. wynosi 12 lat 4 miesiące 28 dni (od 1 marca 1977 r do 17 maja 1989 r, od 31 lipca 1991 r do 10 października 1991 r).

Sąd wywiódł, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku, jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił powrót do tego zatrudnienia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lutego 2010 r, II UK 219/09, Lex nr 590248). Do pracy w warunkach szczególnych Sąd na podstawie art. 108 ustawy z 21 listopada 1967 r o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej (Dz. U. z 2004 r Nr 241, poz. 2416, ze zm.) i § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz.318) zaliczył wnioskodawcy okres służby wojskowej od 18 lutego 1971 r do 17 grudnia 1971 r (9 miesięcy 29 dni). Wnioskodawca przed odbyciem służby wojskowej i po powrocie z niej pracował w Zarządzie (...) w warunkach szczególnych jako sztauer, a przerwy w zatrudnieniu nie przekraczały 30 dni.

W ocenie Sądu, wnioskodawca udowodnił wraz z zaliczonym przez ZUS okresem (3 lata 11 miesięcy 28 dni) łącznie 17 lat 2 miesiące 25 dni pracy w warunkach szczególnych.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w wyroku.

Apelację od tego wyroku wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj: art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. Dz. U z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.) poprzez przyznanie prawa do emerytury osobie, która nie udowodniła piętnastu lat pracy w warunkach szczególnych. Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że niedopuszczalne jest zaliczenie do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu od 17 lutego 1986 r do 17 maja 1989 r na stanowisku formierza, zakwalifikowanego przez Sąd jako „prace przy produkcji i przetwórstwie żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcja surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, produkcja wosków i woskoli”. Prace te są wskazane w dziale IV. poz. 17 wykazu A, dotyczącym chemii, natomiast wnioskodawca był zatrudniony w branży łączności.

Apelujący powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r, II UK 21/10 (Lex nr 619638), gdzie stwierdzono, że specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można swobodnie, czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w wykazie A rozporządzenia. Skarżący powołał się na takie samo stanowisko Sądu Apelacyjnego w Lublinie w sprawie. III AUa 135/12. Tak więc dla oceny rodzaju wykonywanej pracy decydująca jest możliwość zakwalifikowania jej do prac wymienionych w załączniku dla konkretnego resortu.

Zdaniem skarżącego, skoro stanowisko pracy „formierz tworzyw sztucznych” nie występuje w wykazie prac w szczególnych warunkach w branży, w której wnioskodawca był zatrudniony, to nie można zaliczyć go do piętnastoletniego okresu pracy w warunkach szczególnych, uprawniającego do wcześniejszej emerytury.

Apelujący wywodził, że z uzasadnienia wyroku wynika opis czynności jakie wykonywał wnioskodawca, będąc zatrudnionym na stanowiska formierza, jednak zaliczenie tej pracy jako produkcje i przetwórstwo żywic i tworzyw sztucznych jest daleko idące. Organ rentowy zwrócił uwagę, iż w aktach osobowych pracodawca (pisma kierowane do wnioskodawcy) jako jednostkę nadrzędną wskazał Ministerstwo Łączności, jednak i ten resort (wykaz A dział VIII.) nie zawiera stanowiska - formierz tworzyw sztucznych.

Ponadto apelujący nie zgodził się z uwzględnieniem do okresów pracy w szczególnych warunkach okresu służby wojskowej od 18 lutego 1971 r do 17 grudnia 1971 r, gdyż w tym okresie wnioskodawca nie miał statusu pracownika. Służba wojskowa nie jest okresem zatrudnienia i ustawa z 21 listopada 1967 r o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r Nr 241, poz. 2416 ze zm.) tego okresu nie zrównuje z zatrudnieniem. Nakazuje jedynie doliczyć go do stażu, do uprawnień pracowniczych, które należy odróżnić od uprawnień wymienionych w ustawie emerytalnej. Apelujący powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 7 grudnia 2010 r, I UK 203/10.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik Zakładu wyjaśnił, że nie kwestionuje, iż wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych będąc zatrudnionym w Wytwórni (...) na stanowiskach betoniarza i pracownika transportu - ładowacza.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie są trafne zarzuty apelacji dotyczące naruszenia prawa materialnego.

Słusznie Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawca ma prawo do emerytury na podstawie przepisu art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.), bowiem spełnił wszystkie przesłanki do nabycia prawa do tego świadczenia, w tym również przesłankę piętnastu lat pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Do pracy w warunkach szczególnych należy przede wszystkim zaliczyć okresy takiej pracy, które ostatecznie nie były kwestionowane przez organ rentowy. Są to następujące okresy:

- okres zatrudnienia od 13 listopada 1970 r do 17 lutego 1971 r w (...) na stanowisku sztauera - wykaz B rozporządzenia z 7 lutego 1998 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (3 miesiące 5 dni),

- okres zatrudnienia od 8 stycznia 1972 r do 9 sierpnia 1972 r w (...) na stanowisku sztauera po okresie odbywania służby wojskowej (7 miesięcy 2 dni),

- okres zatrudnienia od 1 marca 1977 r do 31 grudnia 1984 r w Wytwórni (...) dla (...) na stanowisku betoniarza (7 lat 10 miesięcy),

- zatrudnienie od 2 stycznia 1985 r do 16 lutego 1986 r w Wytwórni (...) dla (...) na stanowisku pracownika transportu - ładowacza (1 rok 1 miesiąc 15 dni),

- zatrudnienie od 18 maja 1989 r do 30 czerwca 1991 r w ramach budownictwa eksportowego realizowanego przez E. na terenie NRD, w charakterze betoniarza (2 lata 1 miesiąc 14 dni),

- zatrudnienie od 1 sierpnia 1991 r do 13 października 1991 r w Wytwórni (...) dla (...) na stanowisku betoniarza (2 miesiące 13 dni),

- zatrudnienie od 14 października 1991 r do 20 grudnia 1991 r w ramach budownictwa eksportowego realizowanego przez E. na terenie NRD w charakterze betoniarza (2 miesiące 7 dni).

Przy czym praca na stanowisku sztauera, wymieniona w wykazie B rozporządzeni z 7 lutego 1983 r podlega doliczeniu do okresów pracy w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A na podstawie § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Przepis ten mówi, że do okresów zatrudnienia, o których mowa w ust. 1 (okresów wykonywania prac w warunkach szczególnych wymienionych w wykazie A) zalicza się m.in. okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5 – 10. W § 6 mowa jest o pracach pracowników portów morskich handlowych, wymienione w dziale II. wykazu B.

Do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach podlega wliczeniu również okres służby wojskowej wnioskodawcy od 18 lutego 1971 r do 17 grudnia 1971 r (10 miesięcy). Wnioskodawca bezpośrednio przed powołaniem do tej służby, jak i bezpośrednio po jej odbyciu, i powrocie do pracy przed upływem 30 dni, wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku sztauera w porcie morskim.

Organ rentowy niesłusznie powołuje treść art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podnosząc, iż okres służby wojskowej jest okresem składkowym i nie ma podstaw do zaliczenia go do okresu pracy w warunkach szczególnych. W zakresie uprawnień osób odbywających służbę woskową należy odwołać się do odrębnej regulacji prawnej. W tym zakresie mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 21 listopada 1967 r o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220). Zgodnie z treścią art. 108 ust. 1 i 3 ustawy, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby pod warunkiem zachowanie terminów, o których mowa m.in. w art. 106 ust. 1 ustawy, tj. zgłoszenia powrotu do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia najpóźniej w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia ze służby. Wnioskodawca zgłosił swój powrót do pracy we wskazanym wyżej terminie, gdyż już 8 stycznia 1972 r podjął zatrudnienie. Wszelkie uprawnienia związane z zatrudnieniem, o jakich stanowi art. 108 ust. 1 cytowanej ustawy to m.in. prawo zaliczenia okresu służby do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych. Szczegółowo uprawnienia żołnierzy zostały uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318). W świetle § 5 ust. 1 rozporządzenia żołnierzowi, który podjął zatrudnienie z zachowaniem terminu, o jakim stanowi art. 106 ust. 1 ustawy, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Tym samym okres zasadniczej służby wojskowej jest wliczany do okresu zatrudnienia na takich samych warunkach, jak okres przed powołaniem do odbycia służby. Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 25 lutego 2010 r, w świetle którego okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia (II UK 219/09, Lex nr 590248).

Łączny okres pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w warunkach szczególnych, po dodaniu wymienionych wyżej niekwestionowanych ostateczne przez organ rentowy okresów, wraz z okresem zasadniczej służby wojskowej to okres 13 lat 1 miesiąc i 26 dni.

Do okresu pracy w warunkach szczególnych wymaganej do nabycia emerytury słusznie Sąd Okręgowy doliczył okres zatrudnienia wnioskodawcy w Wytwórni (...) dla (...) w charakterze formierza tworzyw sztucznych od 17 lutego 1986 r do 17 maja 1989 r (3 lata 3 miesiące 1 dzień). Po doliczeniu tego okresu do powyższego okresu pracy wykonywanej warunkach szczególnych i okresu służby wojskowej wnioskodawca posiada 16 lat 4 miesiące 27 dni pracy w warunkach szczególnych, niezbędnej do nabycia prawa do emerytury.

Charakter pracy wnioskodawcy opisany został przez niego i świadków i nie budzi wątpliwości. Wnioskodawca jako formierz swoje czynności rozpoczynał od ręcznego rozrobienia zagęszczonej żywicy i krzemionki koloidalnej tzw. żelkotu. Po zapastowaniu formy rozprowadzał po niej żelkot, dodając utwardzacze i przyspieszacz. Po zastygnięciu masy nakładał co najmniej trzy warstwy maty szklanej, którą nasączał żywicą i topował pędzlem, aby nie było pęcherzy. Jak włókno zastygło odcinał watę nożem, wyjmował formę i sklejał szafkę.

Rzeczywiście, jak zauważył apelujący, Wytwórnia (...) dla (...) podlegała Ministerstwu Łączności. Minister Łączności wydał 16 maja 1985 r zarządzenia nr 33 w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu łączności (Dz. Urz. MŁ Nr 3, poz. 32), gdzie w wykazie A dziale IV. pod poz. 17 pkt 2 załącznika nr 1 wymieniona jest jako praca w warunkach szczególnych - praca na stanowisku formierza .

Zarządzenia resortowe nie należą do kategorii źródeł powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 Konstytucji RP, mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Znaczy to tyle, że zarządzenie Ministra Łączności stanowi jedynie wykaz prac uznanych w tym resorcie za prace wykonywane w warunkach szczególnych. Natomiast skutki prawne wykonywania takiej pracy określone są w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach oraz przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 r w zakresie określonym w tej ustawie (por. wyroki Sadu Najwyższego z dnia 9 marca 2010 r, I UK 324/09, Lex nr 100122287, z dnia 16 grudnia 2004 r, II UK 79/04, OSNP 2005/14/214 i z dnia 20 października 2005 r, I UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306).

Wykazy branżowe musiały być dostosowane do treści załączników do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i co do zasady stanowiły jedynie konkretyzację zakresu prac objętych tym rozporządzeniem w poszczególnych resortach i należących do nich zakładach.

Wykazy resortowe mają zatem charakter informacyjny, techniczno – porządkujący, uściślający. Taki wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach – w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego czy centralny związek spółdzielczy w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, ze dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywna przesłankę dowodową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r, II UK 218/09, Lex nr 590247; z dnia 16 listopada 2010 r, I UK 124/10, Lex nr 707404).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro w przepisach resortowych Ministra Łączności dotyczących wykazu prac wykonywanych w tym resorcie jako praca w szczególnych warunkach jest wymieniona praca przy przetwórstwie tworzyw sztucznych - praca formierza, to w kontekście wykonywanych przez wnioskodawcę czynności i treści zarządzenia Ministra Łączności należy uznać, że była to praca wykonywana w szczególnych warunkach, uprawniająca do emerytury. Nie ma istotnego znaczenia, że praca ta w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1998 r wymieniona jest w dziale „W chemii”.

Z przepisów resortowych Ministra Łączności wynika, że w branży łączności wykonywane były różne prace wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r jako prace wykonywane w szczególnych warunkach. Wymienione są w tym zarządzeniu Nr 33 z dnia 16 maja 1983 r różne rodzaje prac, podzielone na działy, analogicznie jak w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r

Ministerstwu Łączności podlegały nie tylko zakłady pracy zajmujące się sensu stricte łącznością, czyli przekazywaniem i przetwarzaniem informacji, ale również zakłady produkujące urządzenia i infrastrukturę mającą służyć łączności, a wiec mające istotne znaczenie dla funkcjonowania tego resortu.

Dlatego w zakładzie, w którym pracował wnioskodawca wytwarzane były studzienki, słupy betonowe, mające zastosowanie przy budowie urządzeń służących systemowi łączności, przede wszystkim telefonicznej. Zatem w zakładzie tym zatrudnieni byli betoniarze, wykonujący pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dziale V. produkujący elementy betonowe (słupy, studzienki) niezbędne w resorcie łączności.

Tego rodzaju pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przez wnioskodawcę apelujący nie kwestionuje, mimo tego, że prace betoniarza nie są wymienione w wykazie A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r w dziale VIII. „W transporcie i łączności”, tylko w dziale V. „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”. Jak stwierdził pełnomocnik ZUS na rozprawie apelacyjnej, powodem niekwestionowania pracy wnioskodawcy na stanowisku betoniarza było to, ze zakład nosił nazwę Wytwórni (...) dla (...). W nazwie jest zatem związek zakładu pracy z działem rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r dotyczącym budownictwa.

W ocenie Sadu Apelacyjnego, nie ma również podstaw do zakwestionowania jako pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w warunkach szczególnych - pracy formierza tworzyw sztucznych. Wnioskodawca na tym stanowisku produkował szafki i skrzynki niezbędne do montowania urządzeń służących telekomunikacji, a wiec również wykonywał prefabrykaty budownictwa, tyle że dla telekomunikacji.

W załączniku nr 1 do zarządzenia nr 33 z dnia 16 maja 1983 r Ministra Łączności w wykazie A w dziale IV. „W chemii” wymieniona jest produkcja i przetwórstwo żywić i tworzyw sztucznych oaz produkcja surowców , półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, produkcja wosków i woskoli. W podpunkcie 2 tego punktu wymieniony jest formierz tworzyw sztucznych, czyli stanowisko, na którym pracował wnioskodawca. Jest to skonkretyzowanie prac określonych ogólnie jako produkcja i przetwórstwo tworzyw sztucznych.

Prace takie wymienione są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w dziale IV. „W chemii” w punkcie 17.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można pominąć pracy wykonywanej w szczególnych warunkach na stanowisku wymienionym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w dziale IV. „W chemii”, jeżeli stanowisko to wymienione jest też w zarządzeniu resortowym Ministra Łączności, któremu podlegał pracodawca wnioskodawcy, i jeżeli wnioskodawca faktycznie pracował na takim stanowisku. Przy czym nie była to praca uboczna, bowiem w zakładzie tym był dział zajmujący się przetwórstwem tworzyw sztucznych, tzw. Dział laminatów, gdzie pracowało około 20 ludzi i były typowe dla przetwórstwa tworzyw sztucznych warunki pracy w postaci szkodliwych wyziewów chemicznych. Jak zeznali przesłuchani w sprawie świadkowie, w trakcie procesu produkcyjnego szafek wydobywały się opary odczynników chemicznych. Najbardziej przekroczone były normy stężenia styrenu, który działał paraliżująco na układ nerwowy oraz acetonu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nieuznanie pracy wnioskodawcy na stanowisku formierza tworzyw sztucznych jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych byłoby nieuzasadnionym rozróżnieniem pracowników wykonujących takie same prace w takich samych szkodliwych warunkach, ale podlegających organizacyjnie innemu ministrowi. Prowadziłoby do nierównego traktowania pracowników.

Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie nie jest związany poglądami wyrażonymi w wyrokach Sądu Najwyższego i Sądu Apelacyjnego w Lublinie wydanych w innych sprawach o emeryturę, dotyczących innych stanów faktycznych.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uznając ją za bezzasadną.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE