UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 10 września 2013 r. Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu sprawy z powództwa K. K. (1), J. K., G. M. oraz T. K. przeciwko (...) SA w W. o zapłatę zasądził:

1. od pozwanego na rzecz powódki K. K. (1) kwotę 25.000,00 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami płatnymi w sposób następujący:

-: od kwoty 11.000,00 złotych od dnia 4 listopada 2012 r.,
-: od kwoty 14.000,00 złotych od dnia 1 sierpnia 2013 r.,

2. od pozwanego na rzecz powoda J. K. kwotę 25.000,00 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami płatnymi w sposób następujący:

-: od kwoty 11.000,00 złotych od dnia 4 listopada 2012 r.,
-: od kwoty 14.000,00 złotych od dnia 1 sierpnia 2013 r.,

3. od pozwanego na rzecz powódki G. M. kwotę 15.000,00 złotych, i tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami liczonymi w sposób następujący:

-: od kwoty 11.000,00 złotych od dnia 4 listopada 2012 r.,
-: od kwoty 4.000,00 złotych od dnia 1 sierpnia 2013 r.,

4. od pozwanego na rzecz powoda T. K. kwotę 15.000,00 złotych tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami płatnymi w sposób następujący:

-: od kwoty 11.000,00 złotych od dnia 4 listopada 2012 r.,
-: od kwoty 4.000,00 złotych od dnia 1 sierpnia 2013 r.,

5. od pozwanego na rzecz powodów: K. K. (1), J. K., G. M. i T. K. kwoty po 3.297,00 złotych tytułem kosztów procesu, w tym kwoty po 2.400,00 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego,

6. nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bełchatowie kwotę 1.800,00 złotych tytułem nieuiszczonej przez powodów K. J. K., G. M. i T. K. opłaty sądowej w rozszerzonej części powództwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

W dniu 25 września 2007 r. w miejscowości Z. gm. B. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w wyniku którego poniosła śmierć B. O.. Sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem, był ubezpieczony w (...) SA. W wyniku tego samego wypadku poważne obrażenia odniósł także syn B. O..

(...) SA w W. odmówił wypłaty zadośćuczynienia rodzicom B. K. K. i J. K. oraz jej rodzeństwu - G. M. i T. K. - z uwagi na brak podstaw prawnych.

K. K. (1) bardzo mocno przeżyła śmierć córki. O wypadku dowiedziała się od syna, wpadła w rozpacz, płakała w głos. Cały czas widziała twarz córki, wydawało jej się, że idzie do niej. Bardzo mało jadła, tęskniła za córką. W pierwszym okresie po wypadku brała N., ale odradzono jej jego przyjmowanie. Na każde pytanie o wypadek płakała. W stanie rozpaczy była przez rok. W 2009 r. była dwa razy hospitalizowana na oddziale kardiologii, raz miała zapaść w wyniku rozpaczy po śmierci córki. Dolegliwości sercowe pojawiły się dopiero po śmierci córki - wcześniej ich nie odczuwała. Do dziś tęskni za córką, odwiedza jej grób zawsze wtedy, gdy ma z kim pojechać na cmentarz. B. O. mieszkała blisko, widywały się codziennie, córka pomagała K. K. (1) nie tylko przy pracy w polu, ale także przy cięższych pracach domowych. J. K. także w wyniku rozpaczy po córce był dwukrotnie hospitalizowany. Jego stan zdrowia po śmierci córki zaczął się mocno pogarszać. Obecnie ma ograniczony kontakt z otoczeniem, nie zawsze wie, co się wokół niego dzieje. Brak pomocy B. O. spowodował, iż gospodarstwo rolne K. i J. małżonków K. zaczęło podupadać, obecnie część ziemi leży odłogiem, gdyż K. i J. małżonkowie K. nie mają siły uprawiać całości.

U K. K. (1) w związku ze śmiercią córki wystąpiła fizjologiczna reakcja żałoby charakteryzująca się nagromadzeniem licznych negatywnych emocji i uczuć - żalu, rozpaczy, tęsknoty, opłakiwaniem zmarłej, wystąpiły zaburzenia snu i apetytu. Objawy te nie przekraczały pod względem formy i treści granic normalnej reakcji żałoby, stanu przeżywanego w obliczu śmierci osób bliskich. Brak jest podstaw do stwierdzenia, że reakcja żałoby przeszła w stan chorobowy, K. K. (1) nie korzystała z opieki medycznej ani psychologicznej, nie miała zdiagnozowanej żadnej jednostki chorobowej z kręgu zaburzeń psychicznych.

Funkcjonowanie psychologiczne J. K. w następstwie śmierci córki nie przekraczało pod względem formy i treści charakteru reakcji żałoby. J. K. był w stanie fizjologicznej żałoby, tzn. reagował adekwatnie w obliczu doświadczenia nieodwracalnej straty: rozpaczą, żalem, opłakiwaniem utraconej bliskiej osoby, zaburzeniami snu i apetytu. Stosował ziołowe leki uspokajające. Reakcja żałoby nie jest stanem uważanym za rozstrój zdrowia rozumianym jako choroba psychiczna. Aktualny stan zdrowia J. K. wskazujący na proces otępienny nie pozostaje w związku przyczynowym ze śmiercią córki.

G. M. miała z siostrą bardzo bliskie relacje. Widywały się często, zostawiały sobie wzajemnie dzieci pod opieką. Rozmawiały o wszystkich problemach i radościach, nawet wymieniały się ubraniami. Razem spędzały wszystkie święta i uroczystości rodzinne. B. O. robiła plany na przyszłość - chciała otworzyć kwiaciarnię. Śmierć siostry była dla niej szokiem, do dzisiaj nie może pogodzić się z jej stratą. W wypadku, w którym zginęła jej siostra, został poważnie ranny syn siostry - leżał w szpitalu, pytał o matkę, a G. M. musiała udawać przed nim, że jego matka żyje. Wieczorami płacząc odreagowywała takie rozmowy. Często jeździ na grób siostry, wtedy płacze. Do dziś tęskni za siostrą. Nie korzystała z pomocy psychologa.

W związku ze śmiercią siostry u G. M. wystąpiła reakcja żałoby, na którą złożyły się negatywne emocje, uczucia takiej jak żal, rozpacz, smutek, bezsilność w obliczu nieodwracalnej straty. Pojawiły się dolegliwości somatyczne w postaci bólów głowy, zaburzeń snu. Doraźnie przyjmowała środki uspokajające dostępnych bez recepty. Funkcjonowanie G. M. w następstwie śmierci siostry było charakterystyczne pod względem formy i treści dla fizjologicznej reakcji żałoby. Przyjmuje się, iż taka reakcja nie jest uważana za rozstrój zdrowia rozumiany jako choroba psychiczna. W związku ze śmiercią siostry G. M. nie korzystała z opieki medycznej ani psychologicznej, nie miała przerwy w aktywności zawodowej. Oznacza to, iż nie ma danych wskazujących, iż po śmierci siostry nastąpiło u niej naruszenie mechanizmów obronnych osobowości i zdolności adaptacyjnych skutkujących długotrwałą lub trwałą dezorganizacją codziennego funkcjonowania w wymiarze psychospołecznym.

T. K. również miał z siostrą bliskie relacje. To on załatwił jej pracę, do której idąc zginęła w wypadku. Tego dnia B. O. spodziewała się podwyżki wynagrodzenia. Do dziś ma wyrzuty sumienia, że gdyby jej tej pracy nie załatwił, to siostra by żyła. O śmierci siostry dowiedział się w pracy, płakał, nic nie mógł robić, brał środki uspokajające. T. K. często spotykał się z siostrą u ich rodziców, razem pomagali rodzicom w pracy w gospodarstwie. Po jej śmierci miał kłopoty ze snem i jedzeniem, śniła mu się, nabawił się nadciśnienia. Wcześniej nie miał z tym problemów. Do dziś tęskni za siostrą, często odwiedza jej grób

U T. K. po śmierci siostry wystąpiły emocje, uczucia i objawy somatyczne charakterystyczne dla stanu żałoby przeżywanej przez człowieka doświadczającego straty bliskiej osoby: rozpacz, żal, niedowierzanie w zaistniały fakt, zaburzenia snu i łaknienia. T. K. przyjmował ziołowe środki uspokajające, lecz nie korzystał z opieki psychiatrycznej ani psychologicznej. Nie miał rozpoznanej żadnej jednostki chorobowej z kręgu zaburzeń psychicznych, nie wystąpiła przerwa w aktywności zawodowej. W powyższym rozumieniu funkcjonowanie T. K. w następstwie śmierci siostry nie przekraczało pod względem formy i treści normalnej, fizjologicznej reakcji żałoby, która nie jest uważana za rozstrój zdrowia rozumiany jako choroba psychiczna.

Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie również w postaci rozszerzonej w dniu 1 sierpnia 2013 r.

Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów z dokumentów akt szkody, zeznań powodów oraz niekwestionowanych przez strony opinii biegłego psychologa. Stan faktyczny w sprawie jest w istocie niesporny, spór dotyczył istnienia podstawy prawnej odpowiedzialności pozwanego.

Zgodnie z treścią art. 822 kc przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia.

Istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wynikająca z art. 822 kc sprowadza się więc do tego, że w sytuacji zaistnienia szkód określonych w § 2 tego przepisu, zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia odszkodowania osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za te szkody ponosi ubezpieczający albo osoba, na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia.

Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej została uregulowana w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych / Dz. U. Nr 124, poz. 1152 /.

Zgodnie z art. 34 cyt. ustawy z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

Zgodnie z art. 35 cyt. ustawy ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu. Art. 36 cyt. ustawy stanowi, że odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej, której przekroczenie w okolicznościach niniejszej sprawy nie wchodzi w grę.

Na podstawie art. 19 cyt. ustawy poszkodowany w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.

W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, iż do wyrządzenia szkody doszło w następstwie ruchu pojazdu mechanicznego. Zdaniem Sądu niewątpliwym jest także, iż zachodzą podstawy odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody.

Podstawą prawną powództwa jest art. 448 kc w zw. z art. 24 kc. Należy bowiem mieć na uwadze, że zdarzenie, z którego powodowie wywodzą roszczenie, miało miejsce w dniu 25 września 2007 r., a zatem przed dniem wejścia w życie art. 446 § 4 kc, który obowiązuje od dnia 3 sierpnia 2008 r. i wobec tego nie może być podstawą rekompensowania krzywdy doznanej przez bliskich zmarłej B. O.. Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Sądu Najwyższego Sąd może przyznać członkom rodziny zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę także wówczas, gdy śmierć bliskiego nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r. / p. uchwała SN z 22 października 2010 r., III CZP 76/10, Biuletyn Sądu Najwyższego 2010 / 10/ 11, uchwała SN z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32 / 11, Biuletyn Sądu Najwyższego 2011 / 7 / 9 /.

Sąd Najwyższy, mimo początkowo rozbieżnego orzecznictwa i sporów w doktrynie, przyjął zatem ostatecznie możliwość uzyskiwania tej szczególnej rekompensaty, także za szkody powstałe przed w/w datą, pod warunkiem że się nie przedawniły, a więc zanim takie świadczenie wprost wpisano do kodeksu cywilnego.

Wątpliwości na powyższym tle powstały z tego względu, iż nowela wprowadzająca przepis art. 446 § 4 kc nie zawierała przepisów przejściowych, co do zasady nie miał on zatem zastosowania do wcześniejszych zdarzeń. Obecnie jednak Sąd Najwyższy rozstrzygnął te wątpliwości w sposób wskazany wyżej. Ubocznie jedynie można wskazać, iż przedmiotowe zdarzenie miało miejsce krótko przed wprowadzeniem nowej regulacji.

Należy podnieść, iż śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym. Nie każdą więź rodzinną niejako automatycznie należy zaliczyć do kategorii dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból i cierpienie, rodzi poczucie krzywdy. Osoba dochodząca roszczenia na podstawie art. 448 kc powinna zatem wykazać istnienie tego rodzaju więzi, stanowiące jej dobro osobiste podlegające ochronie. Zgodnie jednakże ze stanowiskiem Sądu Najwyższego za zerwanie więzi osobistej, rodzinnej wskutek śmierci osoby bliskiej wywołanej przestępstwem członkom rodziny należy się zadośćuczynienie pieniężne. Sąd Najwyższy wskazał, iż najbliższemu członkowi rodziny przysługuje na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

Na podstawie wskazanego przepisu kompensacie podlega doznana krzywda, a więc w szczególności ból, cierpnie i poczucie osamotnienia po śmierci członka najbliższej rodziny. Śmierć osoby bliskiej stanowi zwykle wielki wstrząs dla rodziny, a cierpienia fizyczne, jakie się z tym wiążą, mogą przybierać ogromny wymiar - tym większy, im mocniejsza była więź emocjonalna łącząca zmarłego z najbliższymi.

Wysokość samego zadośćuczynienia powinna uwzględniać wszelkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy oraz kompensacyjny charakter zadośćuczynienia - jego wysokość winna przedstawiać odczuwalną wartość, także na tle ogólnych warunków ekonomicznych i poziomu zamożności społeczeństwa / por. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 1972 r., II CR 57 / 72, OSNCP 1972, z. 10 poz. 183, wyrok SN z dnia 24 czerwca 1965 r., I PR 203 / 65, OSPiKA 1966, poz. 92 /.

W ocenie Sąd w przypadku powodów wystąpiły przesłanki do przyznania zadośćuczynienia w zasądzonych kwotach. Zostało wykazane, że powodowie bardzo mocno przeżyli śmierć córki i siostry i następowe zerwanie więzi rodzinnych. Odczuwali wszystkie emocje i uczucia związane z żałobą po śmierci osoby bliskiej - żal, ból, smutek, przygnębienie, zaburzenia snu i łaknienia. Był to dla nich wielki wstrząs tym bardziej, że ich relacje ze zmarłą B. O. były szczególnie bliskie - była także ich wsparciem w życiowych problemach, miała być dla nich / zwłaszcza dla rodziców / także pomocą w przyszłości. Rodzice B. O. nie poradzili sobie zresztą ostatecznie bez jej pomocy - gospodarstwo leży częściowo odłogiem. Należy podkreślić, iż jej śmierć nastąpiła w chwili, gdy wreszcie dostała pracę, miała nadzieję na podwyżkę, robiła plany na przyszłość. Dla powodów zaistniała sytuacja była tym trudniejsza, iż w tym samym wypadku poważne obrażenia odniósł także syn B. O. - musieli udawać przed nim, iż jego matka żyje, żeby nie zaszkodzić dodatkowo jego zdrowiu. Powodowie do dziś nie mogą sobie poradzić z brakiem córki i siostry, brakuje im jej. Istniała pomiędzy nimi silna więź emocjonalna. W ocenie Sądu śmierć córki i siostry była dla powodów źródłem dużych cierpień psychicznych, mimo iż nie szukali pomocy profesjonalnego psychologa. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie dał pełne podstawy do przyjęcia, iż więź rodzinna łącząca powodów z córką i siostrą była tak silna, iż jej zerwanie stanowiło naruszenie dóbr osobistych powodów dających podstawę do zastosowania art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc.

Wysokość przyznanego powodom zadośćuczynienia uwzględnia powyższe okoliczności, w szczególności rozmiar ich cierpień po śmierci córki i siostry - na tle ogólnych warunków ekonomicznych i poziomu zamożności społeczeństwa. Zasądzone kwoty przedstawiają realną, odczuwalną wartość, jednakże nie są zawyżone. Odsetki zostały zasądzone na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc zgodnie z żądaniem pozwu - co do kwot wskazanych w pozwie oraz od daty rozszerzenia powództwa - dla kwot rozszerzonego powództwa.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc. Na koszty poniesione przez każdego z powodów składają się: 550,00 zł opłata sądowa od pozwu, 17,00 zł opłata skarbowa od pełnomocnictwa, 2.400,00 zł - tytułem kosztów zastępstwa procesowego, 330,00 zł - tytułem kosztów opinii biegłego, łącznie po 3.297,00 zł.

Sąd nakazał również pobranie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bełchatowie kwotę 1.800,00 zł tytułem opłaty sądowej od rozszerzonej części powództwa - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Niewykorzystane części zaliczek uiszczonych przez powodów zostaną im zwrócone z urzędu, nie zostały zatem ujęte w rozliczeniu kosztów procesu.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, rozważania oraz powołane w nich przepisy orzeczono jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik pozwanego, zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił mu naruszenie prawa materialnego:

1. przepisu art.448 k.c. w związku z art. 24 k.c. poprzez przyjęcie, że powodom przysługuje zadośćuczynienie tytułu naruszenia dóbr osobistych tj. więzi rodzinnych między członkami rodziny,

2. przepisu art.34 ust. l ustawy z dnia 22.05.2003 o ubezpieczeniach obowiązkowych., poprzez przyjęcie, że umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie dóbr osobistych innych niż życie i zdrowie.

Biorąc pod uwagę powyższe zarzuty skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie roszczeń powodów o zadośćuczynienie w całości, zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powodów wnosił o oddalenie apelacji pozwanego oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy nie podziela argumentów przedstawionych przez pełnomocnika pozwanego mających świadczyć o nieprawidłowym zastosowaniu przepisu art. 448 kc w związku z 24 kc. Powołane przepisy mają niewątpliwie zastosowanie w przedmiotowej sprawie.

Katalog dóbr osobistych, do którego odwołuje się art. 23 kc ma charakter otwarty. Oznacza to, że przepis ten wymienia dobra osobiste człowieka pozostające pod ochroną prawa cywilnego w sposób przykładowy, a ochrona w nim przewidziana dotyczy wszystkich dóbr osobistych rozumianych, jako wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego. Warunkiem przyznania omawianej ochrony jest doniosłość dobra w odczuciu społecznym. W polskiej tradycji społecznej ciągle istotną rolę przyznaje się możliwości życia w rodzinie. Rodzina rozumiana jako związek najbliższych osób, które łączy nie tylko więzi wynikające z pokrewieństwa lub zawarcia małżeństwa, ale także z faktu wspólnego zamieszkiwania podlega szczególnej ochronie prawnej o czym świadczy chociażby treść art. 71 Konstytucji RP. Wskazany przepis nakłada na państwo obowiązek uwzględniania w prowadzonej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny. Należy zatem przyjąć, że prawo do życia w rodzinie i utrzymania więzi rodzinnych stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega wskazanej na wstępie ochronie.

W przedmiotowej sprawie, na skutek śmierci córki i siostry, powodowie zostali pozbawieni możliwości funkcjonowania w pełnej rodzinie, kontaktu z osobą bliską. Jak wynika z niekwestionowanych ustaleń Sądu I instancji powodowie pozostawali w bliskich relacjach, łączył ich silny związek emocjonalny, często się widywali, spędzali ze sobą święta. Zmarła córka pomagła rodzicom w gospodarstwie, po jej śmierci nie są oni już w stanie zajmować się całością, część ziemi leży odłogiem. Zerwanie tych więzi musiało spowodować po ich stronie ból, cierpienie, poczucie krzywdy. Konsekwencją śmierci B. O. w wypadku było, więc naruszenie dóbr osobistych powodów.

Powyżej przedstawionego stanowiska nie mogą zmienić przywołane przez skarżącego w uzasadnieniu apelacji argumenty, iż przepisy wskazane w pozwie oraz w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji dotyczą innych sytuacji i w niniejszym przypadku nie mają zastosowania. Wprowadzenie w sierpniu 2008 r. nowej regulacji prawnej, jaką stanowi art. 446 § 4 kc nie wyklucza w ocenie Sądu Okręgowego możliwości przyznania zadośćuczynienia na postawie powołanych wyżej przepisów. Wprowadzenie do porządku prawnego przepisu art. 446 § 4 kc przewidującego wprost możliwość przyznania zadośćuczynienia za krzywdę wskutek śmierci osoby bliskiej spowodowało jedynie zawężenie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia. Wątpliwości, co do relacji przepisu art. 446 § 4 kc do przepisu art. 448 kc wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 października 2010 r. ( sygn. akt CZP 76/10; publ. Biuletyn SN 2010, nr 10 s. 11 ) uznając, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 kc zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

W uzupełnieniu powyższego poglądu podnieść należy, że w przypadku zdarzeń, które miały miejsce po wskazanej wyżej dacie, w zależności od okoliczności sprawy i woli pokrzywdzonego zadośćuczynienie może być dochodzone zarówno na podstawie przepisu art. 446 § 4 jak i art. 448 kc.

W wniesionej apelacji strona pozwana podniosła, iż w polskim systemie prawa cywilnego zasadą jest, że odszkodowanie z powodu czynu niedozwolonego przysługuje wyłącznie poszkodowanemu tj. osobie, przeciwko której ten czyn był skierowany, wskazując jednocześnie, że innym osobom (w tym najbliższym członkom rodziny zmarłego) pokrzywdzonym pośrednio świadczenia o charakterze odszkodowawczym nie przysługują. Z woli ustawodawcy taką regulację stanowią przepisy art. 446 § 1, 2 i 3 oraz § 4 kc.

Sąd Okręgowy nie podziela powyższego poglądu. Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Spowodowanie na skutek deliktu śmierci osoby dotyka w sposób bezpośredni również jej najbliższych, a źródłem ich krzywdy, polegającej na zerwaniu więzi rodzinnych, jest czyn niedozwolony.

Nie zasługuje również na uwzględnienie zawarty w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 34 ust 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

Powołany przepis nakłada na ubezpieczyciela obowiązek naprawienia szkody powstałej na skutek wypadku komunikacyjnego. W ocenie Sądu Okręgowego właściwe stosowanie powołanego przepisu nie może się ograniczyć tylko do zastosowania językowych reguł jego wykładni. Dla właściwego określenia katalogu zdarzeń objętych jego dyspozycją niezbędna jest wykładnia funkcjonalna i celowościowa.

Właściwa interpretacja powołanego wyżej przepisu wymaga odwołania się w pierwszej kolejności do treści art. 822 § 1 kc, zgodnie, z którym przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Powstanie obowiązku zapłaty przez zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciela) odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest, więc konsekwencją powstania odpowiedzialności ubezpieczonego, za szkody wyrządzone osobom trzecim. Zobowiązanie do zapłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ma więc ze swej istoty charakter akcesoryjny - gdy ubezpieczony stanie się zgodnie z przepisami prawa cywilnego odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, dochodzi do powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wobec tej osoby z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Podkreślić należy, że zakres odpowiedzialności ubezpieczonego wobec osoby trzeciej wyznacza co do zasady zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Przyjąć należy również, że w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel przejmuje na siebie pełną odpowiedzialność za następstwa zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową. Przedmiotem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) są zobowiązania pieniężne ubezpieczającego, które ubezpieczyciel zobowiązuje się za niego wykonać. Celem ubezpieczenia OC nie jest zwolnienie sprawcy szkody od odpowiedzialności, lecz zapewnienie poszkodowanym wynagrodzenia doznanych szkód w drodze przejęcia przez ubezpieczyciela zobowiązań odszkodowawczych ubezpieczającego albo ubezpieczonego. Należy zauważyć, że ochrona w ubezpieczeniu OC odnosi się nie do poszczególnych przedmiotów, lecz do globalnej sytuacji majątkowej ubezpieczającego, która mogłaby doznać uszczerbku z powodu powstania u niego obowiązku zapłaty odszkodowania.

Akcesoryjny, wynikający z art. 822 § 1 kc, charakter zobowiązania ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej potwierdzają w odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przepisy art. 23, 34, 35 i 36 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Z kolei zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela określa przepis art. 9 powołanej ustawy, w świetle którego umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym.

W świetle powyższych uwag, stanowisko pozwanego, który kwestionuje możliwość przypisania ubezpieczycielowi odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych członka rodziny zmarłej na skutek wypadku komunikacyjnego, nie może zostać uwzględnione. Również twierdzenie strony pozwanej, że odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje jedynie naprawienie szkód, których następstwem jest: uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia, wobec okoliczności, że dyspozycją przepisu art. 34 ust 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. objęto również następstwo zdarzenia objętego ochrona ubezpieczeniową w postaci śmierci uczestnika wypadku, nie zasługuje na akceptację. Powyższy pogląd, wyrażony w uzasadnieniu apelacji całkowicie pomija niekwestionowane dotychczas również w praktyce działalności instytucji ubezpieczeniowych stanowisko, iż akcesoryjna odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje zadośćuczynienie za krzywdę wobec poszkodowanego w wypadku. Omawiany przepis nie daje żadnych podstaw aby jego zastosowanie ograniczyć jedynie do zadośćuczynienia należnemu wyłącznie osobie będącej uczestnikiem wypadku.

Wnosząc apelację pozwany zakwestionował zasadę swojej odpowiedzialności. Nie kwestionował natomiast wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. Wobec powyższego rozważania w tym zakresie Sąd Okręgowy ogranicza do stwierdzenia, że zasądzone na rzecz powodów zadośćuczynienie, odpowiada rozmiarowi krzywdy, jakiej doznali w wyniku śmierci córki i siostry, nie prowadzi do ich nieuzasadnionego wzbogacenia a co za tym idzie nie narusza dyspozycji art. 448 kc.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 385 kpc apelację pozwanego oddalił, jako nieuzasadnianą. O kosztach procesu za instancje odwoławczą Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc.

Artykuł 98 § 1 kpc określa dwie podstawowe zasady rozstrzygania o kosztach procesu - zasadę odpowiedzialności za wynik procesu oraz zasadę kosztów niezbędnych i celowych. Stosownie do art. 98 § 3 kpc, do niezbędnych kosztów strony reprezentowanej przez adwokata (radcę prawnego) zalicza się wynagrodzenie, nie wyższe niż stawki określone w odrębnych przepisach. W dotychczasowym orzecznictwie przyjmowano domniemanie, że umówione wynagrodzenie pełnomocnika, mieszczące się w granicach stawek, stanowi koszt niezbędny do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2003 r., III CZP 40/00, OSNC 2001, nr 5, poz. 66).

Wynagrodzenie radcy prawnego jest ustalane w umowie pomiędzy nim a klientem (art. 22⁵ ustawy o radcach prawnych), przy czym stosownie do § 3 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy ustalaniu w umowie opłaty bierze się pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany nakład pracy radcy prawnego. Zgodnie z § 4 rozporządzenia, stawki minimalne ustala się według kryterium wartości przedmiotu sprawy lub rodzaju sprawy, wynagrodzenie pełnomocnika jest więc w pierwszej kolejności powiązane z wartością przedmiotu sprawy (przy roszczeniu majątkowym) lub jej rodzajem. Sprawa jest jedna, bez względu na liczbę występujących w niej osób i strona też jest jedna, również wtedy gdy - przy współuczestnictwie procesowym - w jej charakterze występuje kilka podmiotów. Wielopodmiotowy charakter strony w danej sprawie nie stanowi wyodrębnionego kryterium ustalania kosztów związanych z zastępstwem procesowym. Rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz niezbędny (lub wymagany) nakład pracy radcy prawnego, a więc przesłanki ustalania wynagrodzenia umownego, stanowią dla sądu okoliczności mogące uzasadniać przyznanie w ramach zwrotu kosztów procesu opłat przewyższających stawki minimalne.

Przy tych regulacjach utrzymywało się - jako prawidłowe i zachowujące aktualność - stanowisko, że reprezentowanie przez jednego adwokata lub radcę prawnego kilku osób, występujących w sprawie w charakterze współuczestników, uzasadnia przyznanie tym współuczestnikom zwrotu kosztów zastępstwa w wysokości tylko jednego wynagrodzenia.

Sąd, kierujący się zasadą zwrotu kosztów koniecznych i celowych rzeczywiście przez stronę poniesionych i mieszczących się w granicach prawem określonych, wyznaczanych przez stawki minimalne, ustalone w zależności od wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju, bierze analizowaną okoliczność pod uwagę orzekając o kosztach procesu stosownie do art. 98 § 1 i 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. i odpowiednich przepisów rozporządzenia regulującego opłaty za czynności radców prawnych, w tych ramach uwzględnia jednak tylko wynagrodzenie jednego pełnomocnika.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE