UZASADNIENIE

Powód R. G. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej Spółki (...) Spółki Akcyjnej w B. kwoty 47 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2015 roku do dnia zapłaty, stanowiącej odszkodowanie na zakup nowego samochodu i jego przystosowania dla osoby niepełnosprawnej.

Na uzasadnienie podano, że pozwana ponosi odpowiedzialność za skutki wypadku przy pracy z dnia 23 października 1973 roku. Powód pozostaje pod stałą opieką medyczną i ponosi koszty rehabilitacji. Stan zdrowia, będący następstwem wypadku przy pracy ulega pogorszeniu. Samochód ma na celu ułatwienie wykonywania czynności życiowych i kompensowania kalectwa powoda. Powód w związku z niepełnosprawnością nie może pokonywać znacznych odległości, w tym podróżować do rodziny zamieszkałej w S.. Powód dodał, że pośrednim następstwem wypadku przy pracy są schorzenia jego żony, która także pozostaje pod stałą opieką medyczną.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Na uzasadnienie podano, że pozwana nie kwestionuje uprawnienia powoda do dochodzenia naprawienia szkody, będącej następstwem wypadku przy pracy. Powód, który pracuje zarobkowo, nie wykazał, aby zakup nowego samochodu był celowy i konieczny.

Wyrokiem z dnia 25 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy w T. G. oddalił powództwo o odszkodowanie i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1 800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W pisemnym uzasadnieniu Sąd I instancji podał, że powód na rozprawie dnia 25 lutego 2015 roku sprecyzował ostatecznie roszczenie, domagając się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej kwoty 47 000 zł tytułem jednorazowego odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2015 roku do dnia zapłaty, stanowiącej skapitalizowaną rentę wyrównawczą na przyszłość, co umożliwi mu zakup nowego samochodu.

Sąd I instancji ustalił, że powód był zatrudniony w Kopalni (...) w P. i dnia 24 października 1975 roku uległ wypadkowi przy pracy, w następstwie którego doznał złamania w obrębie goleni lewej.

Powód był wielokrotnie hospitalizowany i leczony w związku z wypadkiem przy pracy przez okres kilku lat. Powód nabył prawo do renty z ubezpieczenia wypadkowego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jednorazowe odszkodowanie za 25% uszczerbku na zdrowiu, zadośćuczynienie pieniężne i rentę wyrównawczą od pracodawcy.

Sąd I instancji ustalił, że wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy w T. G. w sprawie (...) uchylił obowiązek wypłaty renty wyrównawczej przez pozwaną na rzecz powoda.

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2015 roku Sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych ortopedy i neurologa na okoliczność ustalenia czy schorzenia, na które skarży się powód, pozostają w związku przyczynowym z wypadkiem przy pracy; czy w następstwie wypadku przy pracy doszło pogorszenia stanu zdrowia i zwiększenia uszczerbku na zdrowiu.

Na podstawie opinii biegłych Sąd I instancji ustalił, że u powoda rozpoznano stan po urazie zmiażdżeniowym lewego stawu skokowego – leczonym operacyjnie, doleczanym poprzez usztywnienie, wygojonym z miernie nasilonymi zmianami zwyrodnieniowymi w sąsiednich stawach. Uraz ten był następstwem wypadku przy pracy. U powoda rozpoznano także rozpoczynającą się chorobę zwyrodnieniową lewego stawu kolanowego, bez udowodnienia związku przyczynowo skutkowego ze schorzeniem podstawowym. Nadto, rozpoznano u powoda skrócenie kończyny dolnej lewej o niewyjaśnionej etiologii. Sąd I instancji ustalił, że u powoda nie doszło do pogorszenia stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy, a tym samym ustalony uszczerbek na zdrowiu nie uległ zwiększeniu.

Sąd I instancji uznał, że roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie ani na podstawie art. 444 § 1 i § 2 k.c., ani na podstawie art. 447 k.c.

Sąd I instancji podał, że powód domagał się jednorazowego odszkodowania. Roszczenie to nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem ani nie doszło do zwiększenia uszczerbku na zdrowiu, ani nie powstała nowa szkoda u powoda.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację wywiódł powód, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powód zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie art. 45 Konstytucji oraz art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez naruszenie prawa do rzetelnego procesu;

2. naruszenia art. 444 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie oraz art. 447 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie;

3. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia, w którym brak rzetelnego wywodu, relacji z podjętych decyzji, ustosunkowania się do zastrzeżeń powoda co do opinii biegłych i skonfrontowania tej opinii z zawnioskowanymi, a pominiętymi dowodami;

4. naruszenia art. 227 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie faktów mających dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie;

5. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny materiału dowodowego i wyprowadzenia z jego analizy wniosków sprzecznych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego co doprowadziło do oddalenia powództwa.

Na uzasadnienie podano, że powód nie dochodził od strony pozwanej ani odszkodowania z art. 447 k.c., ani jednorazowego odszkodowania w związku ze zwiększeniem uszczerbku na zdrowiu. Powód podał, że w piśmie procesowym z dnia 17 czerwca 2015 roku podtrzymał żądanie zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej jednorazowego odszkodowania zamiast renty wyrównawczej w związku ze zwiększonymi potrzebami, tj. zakupem samochodu. Zatem powód nie mógł sprecyzować żądań na rozprawie dnia 25 lutego 2015 roku. Powód wskazał, że Sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych, sporządzając tezę dowodową nie mającą związku z niniejszą sprawą. Sąd I instancji pominął zawnioskowane dowody, a to dokumentację medyczną (poczynając od 1975 roku), ustalenia zawarte w wyroku Sądu Rejonowego w T. G. z dnia 12 listopada 2014 roku w sprawie (...) oraz opinie znajdujące się w aktach sprawy (...). Powód zarzucił, że Sąd I instancji pominął jego zastrzeżenia do opinii biegłych sądowych. Powód podał, że zapadł niesprawiedliwy wyrok po przeprowadzeniu nierzetelnego procesu. Powód zarzucił, że Sąd I instancji: przejął inicjatywę dowodową, nie dopuszczając zawnioskowanych dowodów; nierówno traktował strony, pozbawiając powoda środków prawnych w celu obrony jego interesów; nie był arbitrem w sporze, ale zastąpił stronę pozwaną. Powód zwrócił uwagę, że prawo do rzetelnego procesu sądowego jest gwarancją ochrony praw i wolności.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na swoją rzecz od powoda zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na uzasadnienie podano, że wyrok Sądu I instancji odpowiada prawu.

Wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2016 roku Sąd Okręgowy uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W pisemnym uzasadnieniu Sąd Okręgowy podniósł, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Powód domagał się odszkodowania na zakup nowego samochodu i jego przystosowania dla osoby niepełnosprawnej. Z uzasadnienia wyroku Sąd I instancji wynika, że powód domagał się od pozwanej odszkodowania stanowiącego skapitalizowaną rentę wyrównawczą (art. 447 k.c.); nadto jednorazowego odszkodowania w związku z pogorszeniem stanu zdrowia z tytułu wypadku przy pracy. Sąd I instancji błędnie przyjął, jakich roszczeń powód dochodzi od pozwanej. Powód podał podstawę faktyczną dochodzonego roszczenia, a rolą Sądu I instancji było rozstrzygnięcie sporu po przeprowadzeniu postępowania dowodowego z zastosowaniem między innymi art. 444 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Natomiast zgodnie z art. 444 § 2 k.c. jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Sąd Okręgowy zauważył, że roszczenia o odszkodowanie i o rentę z tytułu zwiększonych potrzeb są to dwa odmienne roszczenia, które co do zasady wzajemnie się nie wykluczają. Pierwsze z nich znajduje podstawę prawną w art. 444 § 1 k.c., natomiast drugie w art. 444 § 2 k.c. Roszczenie powoda o odszkodowanie na zakup nowego samochodu jest oparte na art. 444 § 1 k.c., art. 435 k.c. w związku z art. 300 k.p. Wbrew twierdzeniom powoda, zawartym w apelacji, w niniejszej sprawie nie ma zastosowanie art. 444 § 2 k.c., który dotyczy renty wyrównawczej.

Sąd Okręgowy podniósł, że celem odszkodowania w ramach art. 444 § 1 k.c. jest restytucja stanu istniejącego przed wypadkiem, a jeśli jego przywrócenie nie jest możliwe, zastąpienie stanu dawnego stanem, w którym poszkodowanemu zostaną zapewnione warunki życiowe zbliżone do tych, jakie miał przed wyrządzeniem mu uszczerbku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ogranicza się jednak rozmiary obowiązku pokrycia „wszelkich kosztów” wymaganiem, aby ich żądanie było konieczne i celowe. Osoba, która została niepełnosprawna na skutek wypadku, ma prawo domagać się w ramach naprawienia szkody, pokrycia wszystkich niezbędnych i celowych wydatków wynikających z tego zdarzenia. O uznaniu poszczególnych wydatków za spełniające te kryteria sąd decyduje w oparciu o stopień niepełnosprawności, jak również sytuację życiową poszkodowanego – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2014 roku, w sprawie V CSK 632/13, opublikowany w LEX Nr 1604656.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że odszkodowanie przewidziane w art. 444 § 1 k.c. obejmuje wszelkie wypadki pozostające w związku z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, jeżeli są konieczne i celowe. Przykładowo można wymienić koszty leczenia (pobytu w szpitalu, konsultacji u wybitnych specjalistów, dodatkowej pomocy pielęgniarskiej, koszty lekarstw itp.), specjalnego odżywiania się, nabycia protez i innych koniecznych aparatów (okularów, aparatu słuchowego, wózka inwalidzkiego itp., wydatki związane z przewozem chorego do szpitala i na zabiegi, z przejazdami osób bliskich w celu odwiedzin chorego w szpitalu, z koniecznością specjalnej opieki i pielęgnacji, koszty zabiegów rehabilitacyjnych, przygotowania do innego zawodu (np. opłaty za kursy, szkolenia, koszty podręczników i innych pomocy, dojazdów itp.), dostosowania mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej, wydatków związanych z różnymi rodzajami terapii, w tym terapii psychologicznej, wyjazdami sanatoryjnymi – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 roku, w sprawie II PK 65/09, opublikowany w LEX Nr 558304; wyrok Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 3 lipca 2014 roku, w sprawie VI ACa 251/14, opublikowany w LEX Nr 1587393; wyrok Sądu Apelacyjnego wŁ. z dnia 2 kwietnia 2014 roku, w sprawie I ACa 1306/13, opublikowany w LEX Nr 1458935; wyrok Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 11 czerwca 2015 roku, w sprawie I ACa 1821/14, opublikowany w LEX Nr 1771331. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że kompensowanie kalectwa, umożliwienie poszkodowanemu prowadzenia normalnego życia w społeczeństwie, może być w pewnych okolicznościach uznane za uzasadniające zasądzenie odszkodowania w wysokości zapewniającej nabycie samochodu. Posiadanie samochodu w dzisiejszych czasach nie jest luksusem, skoro dysponuje nim prawie każda rodzina. Nie znaczy to jednak, że zawsze, gdy uszkodzenie ciała prowadzi do niemożliwości samodzielnego poruszania się, koszt jego zakupu mieści się w ramach kosztów celowych i niezbędnych. Oceny sądu wymagają tu jednak różne okoliczności, jak np. to, czy i jaki zawód wykonywał pokrzywdzony przed wypadkiem, czy i jak często musi się poruszać, czy samochód posiadany przez poszkodowanego nadaje się do montażu odpowiednich urządzeń umożliwiających samodzielne poruszanie się nim, czy wreszcie istnieją inne możliwości poruszania się przez poszkodowanego, poza posiadaniem własnego samochodu. „Wszelkie koszty” zasądzane w ramach art. 444 § 1 k.c. spełniają funkcję kompensacyjną, choć oczywiście żadna kwota zdolności chodzenia nie przywróci. Nie ma jednolitej miary tych kosztów, a ich wysokość zależy, jak wspomniano, od okoliczności konkretnej sprawy – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 roku, w sprawie II CSK 425/07, opublikowany w LEX Nr 378025. Koszt zakupu samochodu, czy innego pojazdu inwalidzkiego należy do kosztów objętych art. 444 § 1 k.c., jeżeli jest on konieczny do kompensowania kalectwa osoby poszkodowanej, a w szczególności do kontynuowania pracy zarobkowej wykonywanej przed wypadkiem, do leczenia, umożliwienia prowadzenia normalnego życia w społeczeństwie – wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 stycznia 1981 roku, w sprawie I CR 455/80, opublikowany w OSNC z 1981 roku, nr 10, poz. 193; z dnia 14 maja 1997 roku, w sprawie II UKN 113/97, opublikowany w OSNP z 1998 roku, nr 5, poz. 163; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 stycznia 2015 roku, w sprawie I ACa 1000/14, opublikowany w LEX Nr 1661247.

Za zasadne uznano w orzecznictwie np. zasądzenie kosztów zakupu samochodu dla młodego człowieka, który po amputacji nogi podjął studia w celu zdobycia nowego zawodu, co wymagało dojazdów ze wsi, na której mieszkał, do miasta mieszczącego uczelnię (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2001 roku, w sprawie V CKN 253/00, niepublikowany), czy dla poszkodowanego, dla którego samochód stał się niezbędny w celu leczenia i kontynuowania działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 roku, w sprawie II CKN 101/00, niepublikowany). Sąd Najwyższy zaliczył do kosztów wymienionych w art. 444 § 1 k.c. także wydatki na nabycie nowego samochodu ze specjalistycznym wyposażeniem (wyrok z dnia 12 grudnia 2002 roku, w sprawie II CKN 1018/00, opublikowany w LEX Nr 75352).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że istotne jest ustalenie, czy w konkretnym wypadku koszt zakupu samochodu może być zaliczony do kosztów celowych i niezbędnych z punktu widzenia art. 444 § 1 k.c.

W orzecznictwie zwrócono uwagę na różnicę między odszkodowaniem dochodzonym na podstawie art. 444 § 1 k.c. a rentą wyrównawczą z art. 444 § 2 k.c. Otóż renta wyrównawcza choć ma charakter odszkodowawczy ustalana jest na przyszłość. Od żądania renty wyrównawczej należy odróżnić żądanie zwrotu wydatków, związanych ze zwiększonymi potrzebami poszkodowanego, które już poniesiono. Konsekwencją tego rozróżnienia są przesłanki przyznania obu świadczeń. W przypadku renty (art. 444 § 2 k.c.) nie jest wymagane wykazanie, że poszkodowany faktycznie zaspokaja swoje zwiększone potrzeby, to jest, że ponosi określone wydatki. Do jej przyznania wystarczy samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego. W przypadku roszczenia odszkodowawczego, warunkiem zasądzenia stosownej kwoty jest wykazanie faktu jej wcześniejszego poniesienia na zwiększone potrzeby. Odszkodowanie dochodzone w oparciu o art. 444 § 1 k.c. może dotyczyć kosztów wyłącznie poniesionych, czyli już wydatkowanych, które powodują powstanie w majątku poszkodowanego określonego uszczerbku. Ciężar dowodu w tym zakresie, zgodnie z regułą określoną w art. 6 k.c., spoczywa na powodzie. Jeżeli zatem poszkodowany dochodzi zwrotu kosztów zakupu samochodu (art. 444 § 1 k.c.), to wówczas spoczywa na nim obowiązek udowodnienia, że wydatek tego rodzaju i w oznaczonej wysokości został faktycznie poniesiony. Odszkodowanie obejmuje bowiem wszelkie koszty wynikłe z powstałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, z tym że obowiązek ich zwrotu dotyczy jedynie wydatków realnie poniesionych, nie zaś takich, których obiektywna potrzeba istniała, ale nie została zrealizowana (wyrok Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 5 marca 2014 roku, w sprawie I ACa 804/13, opublikowany w LEX Nr 1444716; wyrok Sądu Apelacyjnego wG. z dnia 26 września 2014 roku, w sprawie V ACa 480/14, opublikowany w LEX Nr 1551946; wyrok Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 8 lutego 2006 roku, w sprawie I ACa 1131/05, opublikowany w LEX Nr 194522; a także A. S., „Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie”, B. 1998, s. 144).

Sąd Okręgowy podniósł, że wyjątek od zasady, iż odszkodowanie obejmuje koszty poniesione stanowią koszty leczenia, przygotowania do zawodu, które mogą być przez obowiązanego do naprawienia szkody wyłożone z góry (wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 25 kwietnia 2013 roku, w sprawie I ACa 95/13, opublikowany w LEX Nr 1314675; wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 24 kwietnia 2013 roku, w sprawie I ACa 59/13, opublikowany w LEX Nr 1314793; wyrok Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 21 listopada 2007 roku, w sprawie I ACa 617/07, opublikowany w LEX Nr 795203).

Sąd Najwyższy wyjątkowo dopuścił pokrycie w ramach odszkodowania z art. 444 § 1 k.c., poniesionych już kosztów zakupu jednopokojowego lokalu sąsiedniego i uznał jednocześnie za zasadne żądanie pokrycia jeszcze nie poniesionych kosztów przystosowania tego lokalu do potrzeb niepełnosprawnej powódki. Sąd Najwyższy, odnosząc się do konkretnych okoliczności faktycznych sprawy wskazał między innymi, że niesprawność ruchowa powódki wywołała konieczność przeorganizowania dotychczasowego sposobu korzystania z małego i niezbyt wygodnego mieszkania jej rodziców, wymuszając wspólne zamieszkanie trojga pozostałych domowników, bo tylko w ten sposób można było zapewnić powódce pokój dostosowany dla niej (wyrok z dnia 13 września 2007 roku, w sprawie III CSK 109/07, opublikowany w LEX nr 328067).

Sąd Okręgowy wskazał, że Sąd I instancji nie poczynił jakichkolwiek ustaleń w zakresie dochodzonego przez powoda odszkodowania, a w szczególności: czy schorzenia powoda, będące następstwem wypadku przy pracy, ograniczają jego aktywność życiową, a jeżeli tak, to w jakim rozmiarze; czy powód zakupił nowy samochód; czy powód samodzielnie i z jaką częstotliwością prowadzi samochód; czy powód wymaga leczenia związanego ze stałymi dojazdami do placówek leczniczych i rehabilitacyjnych; czy istnieją inne możliwości poruszania się przez powoda, poza posiadaniem własnego samochodu. Sąd Okręgowy zauważył, że osoby poszkodowane nie mogą być pozbawione możliwości opuszczania mieszkania, wychodzenia z domu w celach rozrywkowych, na zakupy itp. Jeżeli jednak koszt zakupu samochodu nie jest celowy i niezbędny, to koszty związane z poruszaniem się samochodem mogą być skompensowane w inny sposób, np. przez zasądzenie renty na zwiększone potrzeby (art. 444 § 2 k.c.).

Sąd Okręgowy przypomniał, że pracownik występując z powództwem o odszkodowanie (art. 444 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.), o ustalenie odpowiedzialności pracodawcy za mogące wystąpić w przyszłości szkody (art. 189 k.p.c.), nie może w postępowaniu sądowym powołać się jedynie na fakt wypadku przy pracy, który został stwierdzony protokołem powypadkowym. Przeciwnie, pracownik obowiązany jest wykazać w postępowaniu sądowym wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej: 1. ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego (wina –art. 415 k.c., ryzyko – art. 435 k.c.), 2. poniesioną szkodę, 3. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody. Jeżeli w toku postępowania sądowego, zmierzającego do ustalenia wskazanych wyżej przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy wobec pracownika z tytułu wypadku przy pracy, pracownik nie wykaże szkody poniesionej w wyniku zdarzenia mającego znamiona prawne wypadku przy pracy, wówczas bezprzedmiotowe staje się badanie przez sąd w tym postępowaniu dalszych przesłanek prawnych tej odpowiedzialności, a w szczególności związku przyczynowego pomiędzy tym zdarzeniem a jego skutkami.

Sąd Okręgowy przypomniał, że przed Sądem Rejonowym toczyła się sprawa powoda przeciwko pozwanej o odszkodowania za zwrot poniesionych kosztów leczenia i rehabilitacji z art. 444 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. Sprawa toczyła się pod sygnaturą IV P 27/13 i została zakończona prawomocnym wyrokiem z dnia 12 listopada 2014 roku, w którym częściowo uwzględniono roszczenie, oddalając powództwo o odszkodowanie w pozostałym zakresie. Ze sprawy IV P 27/13 wynika, że pozwana ponosi odpowiedzialność za szkody powoda, oraz że roszczenie o odszkodowanie za zwrot poniesionych kosztów leczenia i rehabilitacji zostało rozstrzygnięte do dnia wyrokowania, tj. do dnia 12 listopada 2014 roku. Oznacza to, że powód nie musi w kolejnych postępowaniach wykazywać zasadę odpowiedzialność pozwanej, oraz że powód może dochodzić od pozwanej dalszego zwrotu kosztów leczenia i rehabilitacji, jakie poniósł po dniu 12 listopada 2014 roku. Należy zaakcentować, że wynik sprawy IV P 27/13 nie przesądza jeszcze roszczenia o odszkodowanie na zakup samochodu. Powód musi jeszcze wykazać nie tylko szkodę (poniesione koszty zakupu samochodu), związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem przy pracy a powstałą szkodą, ale także musi wykazać, że koszt zakupu samochodu jest kosztem celowym i niezbędnym z punktu widzenia art. 444 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji przeprowadzi postępowanie dowodowe przez pryzmat art. 444 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., mając na uwadze powyższe rozważania prawne oraz złożone przez powoda wnioski dowodowe. Należy pamiętać, że to na powodzie spoczywa ciężar dowodu wykazania szkody, jej rozmiaru, adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a wypadkiem przy pracy (art. 6 k.c.).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że pozwana nie domagała się zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w związku z odszkodowaniem na zakup nowego samochodu.

Sąd Okręgowy w Gliwicach na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w T. G., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Przed ponownym rozpoznaniem sprawy strony zajęły stanowiska.

Powód podał, że zakupił samochód w 1999 roku, aby móc rekompensować kalectwo, dojeżdżać na leczenie i rehabilitację, w tym żony, i w miarę normalnie żyć. Powód zaznaczył, że nie mając nowego samochodu, przerobionego dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, został pozbawiony możliwości: 1. dojazdu (wraz z żoną) na konieczne leczenie i rehabilitacje w miejscu zamieszkania oraz poza nim, 2. podróży w rodzinne strony do S., 3. zapewnienia synom, którzy mieszkają poza granicami kraju, transportu na lotnisko, 4. dojazdu do placówek kulturalnych na terenie (...), 5. pokazania wnukowi bliskich miejsc w kraju, 6. prowadzenia normalnego życia towarzyskiego, 7. załatwiania podstawowych czynności, np. w spółdzielni mieszkaniowej, w banku i w urzędach, robienie zakupów. Powód wskazał, że aktualna wartość jego samochodu (1 600 zł) czyni nieopłacalnym przystosowanie go dla osoby niepełnosprawnej. Powód dodał, że jego inwalidztwo uniemożliwia mu operowanie dźwignią sprzęgła (k. 244-246).

Pozwana podała, że ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa wypadku przy pracy powoda, a nie za jego schorzenia samoistne lub schorzenia żony. U powoda nie doszło do pogorszenia stanu zdrowia w związku z wypadkiem przy pracy z dnia 24 października 1975 roku. Powód nie wykazał, aby poniósł szkodę w postaci zakupu samochodu. Nadto, aby zakup był celowy i niezbędny w rozumieniu art. 444 § 1 k.c. Pozwana dodała, że powód pracuje zarobkowo (k. 279-282).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 13 lutego 2017 roku Sąd Rejonowy w T. G. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 4 500 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W pisemnym uzasadnieniu Sąd I instancji podał, że pozwana – przedsiębiorstwo górnicze – ponosi odpowiedzialność za skutki wypadku przy pracy z dnia 24 października 1975 roku, jakiemu uległ powód. W następstwie wypadku przy pracy powód doznał złamania lewego podudzia. Powód świadczył pracę w kopalni węgla kamiennego po wypadku do 1995 roku, a następnie nabył prawo do renty z ubezpieczenia wypadkowego ZUS. Na podstawie prawomocnych wyroków pozwana została zobowiązana do naprawienie szkód powoda w postaci: zadośćuczynienia pieniężnego (wyrok z dnia 14 lipca 1997 roku, w sprawie IV P 883/96); renty wyrównawczej, stanowiącej różnicę między potencjalną emeryturą górniczą a rentą z ubezpieczenia wypadkowego ZUS (wyrok z dnia 29 grudnia 1999 roku, w sprawie IV P 498/17, wyrok z dnia 3 lipca 2007 roku w sprawie IV P 37/06); odszkodowania w związku z poniesionymi kosztami leczenia i rehabilitacji (wyrok z dnia 12 listopada 2014, w sprawie IV P 27/13). Z uwagi na podjęcie pracy zarobkowej i braku szkody w dochodach, został uchylony obowiązek wypłaty renty wyrównawczej (wyrok z dnia 2 listopada 2005 roku, w sprawie IV P 382/05, wyrok z dnia 27 sierpnia 2013 roku, w sprawie IV P 448/12). Zakład pracy znajduje się na tej samej ulicy, przy której powód mieszka. W związku z tym powód nie dojeżdża do pracy. Aktualnie powód pracuje na stanowisku pracownika ochrony. Powód przebywa w pomieszczeniu, gdzie znajduje się monitoring i dokonuje obchodu terenu. Powód korzysta z samochodu, który nabył w 1999 roku. Samochód nie posiada automatycznej skrzyni biegów i nie jest przystosowany dla potrzeb osoby niepełnosprawnej. Małżonka powoda cierpi na szereg schorzeń. Powód jeździ samochodem w związku z leczeniem i rehabilitacją swoją oraz żony. (...) powoda przebywają poza granicami kraju i powód odbiera ich z lotniska lub odwozi ich na lotnisko. Korzystając z nowego samochodu, przystosowanego dla osoby niepełnosprawnej (np. automatyczna skrzynia biegów), powód chce nie tylko jeździć na leczenie lub rehabilitację, ale uczestniczyć w życiu towarzyskim, rodzinnym i kulturalnym. Powód chce odwiedzać rodzinę, znajomych.

Sąd I instancji na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego uznał, że roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie na podstawie art. 444 § 1 k.c. w związku z art. 435 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że powód nie wykazał, aby poniósł szkodę w postaci zakupu nowego samochodu (np. poprzez przedstawienie faktury). Sąd I instancji zaznaczył, że ewentualne odszkodowanie mogłoby obejmować co najwyżej koszty związane z przystosowaniem samochodu dla potrzeb powoda i z uwzględnieniem kalectwa, za które odpowiedzialność ponosi pozwana (np. koszt automatycznej skrzyni biegów).

Sąd I instancji wskazał, że w pewnych okolicznościach dopuszczalne jest pokrycie w ramach odszkodowania z art. 444 § 1 k.c. koniecznych i uzasadnionych wydatków, które zmuszony jest ponieść poszkodowany, a których na dzień wytoczenia powództwa jeszcze nie poniósł. Sąd Najwyższy wskazał, iż w ramach odszkodowania opartego na art. 444 § 1 k.c. poszkodowanemu należy się odszkodowanie, nawet jeśli jeszcze w jego majątku nie powstała szkoda, jednak wyłącznie w sytuacji, kiedy kalectwo czy niesprawność ruchowa poszkodowanego wymaga przeorganizowania dotychczasowego sposobu życia, czy też korzystania z pewnych rzeczy.

Sąd I instancji uznał, że brak podstaw do pokrycia przez pozwaną wydatku na zakup samochodu, którego jeszcze nie poniósł powód. Nadto, zakup samochodu nie mieści się w ramach kosztów celowych i koniecznych. Powód jest aktywny zawodowo (pomimo, że jest potencjalnym emerytem górniczych – wyrok o przyznaniu prawa do renty wyrównawczej), a miejsce jego pracy jest położone na tej samej ulicy, przy której mieszka. Powód nie korzysta z samochodu, aby dojeżdżać do pracy. Sąd I instancji podkreślił, że powód korzystał przez kilkanaście lat z samochodu osobowego, który nie został przystosowany do jego inwalidztwa i nie wskazywał wcześniej, aby miał jakiekolwiek problemy z poruszaniem się tym pojazdem. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że powód nie ma większych problemów z poruszaniem się. Powód nabył samochód po 20 latach od wypadku przy pracy. Przed nabyciem samochodu w 1999 roku, powód samodzielnie był w stanie korzystać z wszelkich usług medycznych i funkcjonować, nie używając w ogóle samochodu.

Sąd I instancji podniósł, że subiektywne przeświadczenie powoda, że brak samochodu uniemożliwia mu kontakt z rodziną, realizowanie potrzeb kulturalnych, czy spotkania ze znajomymi, nie może stanowić uzasadnienia, że koszt zakupu samochodu mieści się w ramach odszkodowania opartego na art. 444 § 1 k.c. Powód ma możliwość poruszania się w inny sposób, niż samochodem zwłaszcza, że miejsce jego pracy, czy też ośrodki zdrowia lub rehabilitacji nie są oddalone znacznie od miejsca zamieszkania. Powód ma możliwość korzystania ze środków komunikacji publicznej. Powód w swoich zeznaniach podał, że sam korzysta z rehabilitacji w piekarskiej urazówce, do której nie ma daleko i może podjechać również autobusem. W związku z tym brak samochodu pozbawia powoda aktywności życiowej, a jedynie nieznacznie ją ogranicza.

Sąd I instancji uznał, że sytuacja powoda wywołana wypadkiem przy pracy nie wymagała konieczności ani zakupu nowego samochodu, ani też przystosowania go do spełnienia wymagań dla osób niepełnosprawnych.

Sąd I instancji dodał, że powód jest osobą niewiarygodną, bowiem zataił przed biegłym do spraw rent wyrównawczych oraz przed Sądem, że pozostaje w zatrudnieniu, co miało wpływ na wysokość renty wyrównawczej.

O kosztach zastępstwa procesowego pozwanej za obie instancje Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., w związku z § 6 pkt 5 i § 11 pkt 2 oraz § 12 pkt 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację wniósł powód, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i odstąpienie od obciążania go kosztami postępowania.

Powód zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie zasad konstytucyjnych i prawa wspólnotowego, w tym:

a) art. 45 Konstytucji, art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka poprzez złamanie prawa do rzetelnego procesu sądowego,

b) art. 18, art. 45 Konstytucji w związku z art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka poprzez naruszenie dobra osobistego, jakim jest prawo do życia,

c) nakazu humanitarnego traktowania poprzez stosowanie reguł postępowania nie służących człowiekowi, a tym jest zamknięcie osoby niepełnosprawnej w czterech ścianach mieszkania;

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik procesu, w tym:

a) art. 217 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez niedopuszczenie zgłoszonych prawidłowo dowodów z dokumentacji medycznej oraz tych samych dowodów z części akt sądowych na okoliczność wykazania szkody, jej rozmiaru, adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a wypadkiem przy pracy,

b) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę opinii biegłego, tj. przyjęcie, że jest opinią rzetelną, sporządzoną po wnikliwej analizie dokumentacji medycznej i badaniu powoda, podczas gdy opinia została sporządzona, celem ustalenia uszczerbku na zdrowiu,

c) art. 233 § 1 k.p.c. polegającego na przekroczeniu granic swobodnej oceny wyznaczonych logiką, doświadczeniem, zasadami nauki,

d) art. 328 § 1 k.p.c. polegającego na nieprzeprowadzeniu postępowania dowodowego, a które jest niezbędne do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy,

3. naruszenie prawa materialnego, w tym:

a) art. 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w ustalaniu stanu faktycznego poprzez bezpodstawne przyjęcie, że w latach 2005-2006 powód naruszył zasady etycznego i uczciwego postępowania przez co Sąd I instancji uznał, że nie może korzystać z ochrony prawnej,

b) art. 444 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że odszkodowanie za szkodę majątkową na osobie nie obejmuje kosztów zakupu nowego samochodu z przystosowaniem go dla osoby niepełnosprawnej, podczas gdy w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, co w konsekwencji doprowadziło do nieuzasadnionej odmowy zasądzenia,

c) art. 23 k.c. poprzez działanie sprzeczne z normami prawnymi, porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na uzasadnienie podano, że wyrok Sądu I instancji jest prawidłowy i odpowiada prawu. Pozwana zwróciła uwagę, że obowiązek odszkodowawczy, wynikający z art. 444 § 1 k.c. został ograniczony do kosztów koniecznych i celowych. Pozwana dodała, że powód nie wykazał, że zostały spełnione przesłanki z art. 444 § 1 k.c., w tym, aby powód poniósł szkodę, czyli koszt zakupu samochodu. W ocenie pozwanej uwzględnienie powództwa oznaczałoby, że powód zostały niezasadnie wzbogacony. Pozwana dodała, że nie może ponosić odpowiedzialności za schorzenia niemające związku przyczynowego z wypadkiem przy pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja powoda nie zasługuje na uwzględnienie, za wyjątkiem rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa procesowego.

Inicjując rozważania prawne, należy wskazać, że Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy są związani oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 4 sierpnia 2016 roku w sprawie VIII Pa 19/16 (art. 386 § 6 k.p.c.).

Należy podnieść, że postępowanie apelacyjne jest merytorycznym sądzeniem sprawy, a więc wyrok Sądu Okręgowego musi opierać się na jego własnych i samoistnych ustaleniach – zarówno faktycznych, jak i prawnych, choćby przez odpowiednie jasne stwierdzenie, że Sąd Okręgowy instancji przyjmuje ustalenia Sądu Rejonowego za własne.

Przyjmując ustalenia Sądu Rejonowego za własne i podzielając jego rozważania prawne czynione na kanwie norm prawnych zawartych w art. 441 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. należało uznać apelację powoda za bezzasadną.

Powód zarzucił naruszenie między innymi art. 233 k.p.c., zgodnie z którym sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Zasada swobodnej oceny dowodów jest jedną z podstawowych reguł procesu cywilnego. Odnosi się ona zarówno do wyboru określonych środków dowodowych, jak i do sposobu ich przeprowadzenia. Ramy swobodnej oceny dowodów określone w art. 233 § 1 k.p.c. wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na podstawie rozważenia zebranego materiału. Dając lub odmawiając wiary zeznaniom dowodowym kieruje się wyłącznie własnym przekonaniem (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 czerwca 1999 roku, w sprawie II UKN 685/98, opublikowany w OSNP z 2000roku, Nr 17, poz. 655; z dnia 29 września 2000 roku, w sprawie V CKN 94/00, opublikowany w LEX 52589; z dnia 14 grudnia 2001 roku, w sprawie V CKN 561/00, opublikowany w LEX 52713).

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, samo przytoczenie w apelacji odmiennej własnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego nie może być uznane za wystarczające do podważenia dokonanych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych oraz ich oceny i znaczenia jako przesłanek rozstrzygnięcia sprawy i nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 września 1969 roku, w sprawie PR 228/69, nie publikowany; z dnia 7 stycznia 2005 roku, w sprawie IV CK 387/04, opublikowany w LEX nr 177263; z dnia 15 kwietnia 2004 roku, w sprawie IV CK 274/03, opublikowany w LEX nr 164852).

Oceniając materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem Rejonowym, należało uznać że Sąd ten poczynił prawidłowe ustalenia odnośnie stanu faktycznego, przeprowadził niezbędne postępowanie dowodowe (nie naruszając art. 217 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c.), a następnie dokonał prawidłowej oceny materiału dowodowego zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz wyciągnął właściwe wnioski, które legły u podstaw wydania zaskarżonego wyroku.

Sąd Rejonowy instancji wskazał, które dowody uznał za podstawę swoich ustaleń faktycznych, a którym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Sąd ten uzasadnił przyjęte przez siebie stanowisko i nie naruszył art. 328 § 2 k.p.c.

Roszczenie powoda o odszkodowanie na zakup nowego samochodu jest oparte na art. 444 § 1 k.c., art. 435 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Pozwana jako przedsiębiorstwo górnicze odpowiada za normalne następstwa wypadku przy pracy na zasadzie ryzyka (art. 435 k.c.).

Należy przypomnieć, że odszkodowanie dochodzone w oparciu o art. 444 § 1 k.c. może dotyczyć kosztów wyłącznie poniesionych, czyli już wydatkowanych, które powodują powstanie w majątku poszkodowanego określonego uszczerbku. Ciężar dowodu w tym zakresie, zgodnie z regułą określoną w art. 6 k.c., spoczywa na powodzie. Jeżeli zatem poszkodowany dochodzi zwrotu kosztów zakupu samochodu (art. 444 § 1 k.c.), to wówczas spoczywa na nim obowiązek udowodnienia, że wydatek tego rodzaju i w oznaczonej wysokości został faktycznie poniesiony. Odszkodowanie obejmuje bowiem wszelkie koszty wynikłe z powstałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, z tym że obowiązek ich zwrotu dotyczy jedynie wydatków realnie poniesionych, nie zaś takich, których obiektywna potrzeba istniała, ale nie została zrealizowana.

Bezsporna jest między stronami okoliczność, że powód nie poniósł kosztów zakupu samochodu i w związku z tym nie powstała u niego szkoda. Zatem już z tej przyczyny powództwo podlegało oddaleniu, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy. Należy przypomnieć, że poszkodowany – powód był obowiązany wykazać w postępowaniu sądowym wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej: 1. ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego (wina –art. 415 k.c., ryzyko – art. 435 k.c.), 2. poniesioną szkodę, 3. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody. Brak którejkolwiek z przesłanek jest podstawą oddalenia powództwa.

Należy przypomnieć, że w pewnych okolicznościach dopuszczalne jest pokrycie w ramach odszkodowania z art. 444 § 1 k.c. koniecznych i uzasadnionych wydatków, które zmuszony jest ponieść poszkodowany, a których na dzień wytoczenia powództwa jeszcze nie poniósł. Sąd Najwyższy wskazał, iż w ramach odszkodowania opartego na art. 444 § 1 k.c. poszkodowanemu należy się odszkodowanie, nawet jeśli jeszcze w jego majątku nie powstała szkoda, jednak wyłącznie w sytuacji, kiedy kalectwo czy niesprawność ruchowa poszkodowanego wymaga przeorganizowania dotychczasowego sposobu życia, czy też korzystania z pewnych rzeczy.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że powód posiada samochód zakupiony w 1999 roku. Powód ma utrudnienia w obsłudze dźwigni sprzęgła w związku ze schorzeniem stawu skokowego lewego. Powód mieszka na osiedlu, gdzie znajdują się sklepy, w których na co dzień robi zakupy. Na osiedlu znajduje się przystanek autobusowy, a powód może korzystać z komunikacji publicznej. Powód, korzystając z komunikacji publicznej, może uczęszczać do zakładów opieki zdrowotnej. Powód jest osobą aktywną zawodowo i pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika ochrony mienia. Powód w czasie pracy nie tylko przebywa w pomieszczeniu, ale także dokonuje obchodu terenu. Powód do pracy chodzi pieszo i w związku z tym pokonuje odległość około 150 metrów.

Sąd Okręgowy uzupełnił materiał dowodowy i dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu ortopedii na okoliczność ustalenia, jakie schorzenia układu narządu ruchu są następstwem wypadku przy pracy z dnia 24 października 1975 roku, a jakie schorzenia są schorzeniami samoistnymi niezwiązanymi z wypadkiem przy pracy; czy schorzenia będące następstwem wypadku przy pracy ograniczają aktywność zawodową i pozazawodową powoda, a jeżeli tak, to w jaki sposób; czy powód w związku z wypadkiem przy pracy ma ograniczenia w poruszaniu się, korzystaniu ze środków komunikacji publicznej; czy u powoda doszło bądź dochodzi do pogorszenia stanu zdrowia w związku z wypadkiem przy pracy, a jeżeli tak, to na czym to pogorszenie polega; czy schorzenia, będące następstwem wypadku przy pracy, powodują utrudnienia powoda w prowadzeniu pojazdu, a jeżeli tak, to na czym te utrudnienia polegają i w jaki sposób można usprawnić korzystanie z pojazdu (np. zakup odpowiedniego obuwia, konieczność korzystania z automatycznej skrzyni biegów lub zamontowania innych urządzeń w dotychczasowym aucie).

Opinię na piśmie sporządził biegły ortopeda i traumatolog dr M. P. na podstawie dokumentacji medycznej oraz po przeprowadzeniu dodatkowych badań. Biegły ustalił, że następstwem wypadku przy pracy z 1975 roku było początkowo złamanie trójskokowe podudzia lewego, w dalszym okresie zwyrodnienie stawu skokowego lewego i w konsekwencji usztywnienie stawu skokowego lewego. Schorzeniem samoistnym jest zespół bólowy stawu kolanowego lewego z objawami zwyrodnienia chrząstki rzepki oraz zmiany zwyrodnieniowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Biegły podał, że początkowo wypadek przy pracy nie zmienił zakresu aktywności zawodowej. W związku z pogorszeniem stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy powód nabył prawo do renty z ustawy wypadkowej z tytułu częściowej niezdolności do pracy, poczynając od 1994 roku. Biegły dodał, że stan kliniczny aktualny w porównaniu do stanu z 1996 roku jest utrwalony w zakresie stanu kończyny dolnej. Biegły uznał, że wypadek przy pracy ograniczył powodowi możliwość poruszania się, polegającą na skróceniu skoku, jego asymetrii, co powoduje mniejszą wydolność chodu zwłaszcza na dłuższym dystansie. Biegły stwierdził, że schorzenie, będące następstwem wypadku przy pracy nie powoduje ograniczenia z możliwości korzystania ze środków komunikacji publicznej. Sprawność ruchowa stawów biodrowego i kolanowego przy niewielkim ograniczeniu ruchomości kończyny jako całości jaką powoduje usztywnienie stawu skokowego nie uniemożliwia korzystania ze środków komunikacji publicznej. Biegły stwierdził, że jedynym utrudnieniem przy prowadzeniu samochodu, jakie jest następstwem wypadku przy pracy, może być utrudnienie wyciskanie pedału sprzęgła, co jednak jest zależne od indywidualnej konstrukcji dźwigni tego pedału. W wypadku pedału o krótkim skoku potrzebna jest dobra sprawność stawu skokowego, w wypadku pedału o skoku długim możliwe jest wyciśnięcie sprzęgła całą stopą. Natomiast powód nie ma żadnych ograniczeń w korzystaniu z samochodu z automatyczną skrzynią biegów.

Powód nie zgodził się z opinią biegłego w zakresie przyjęcia, że jego stan zdrowia, będący następstwem wypadku jest utrwalony i nie uległ pogorszeniu w porównaniu do stanu zdrowia z 1996 roku. Nadto, powód nie zgodził się, że schorzenia kręgosłupa i lewego kolana mają charakter samoistny. Powód wniósł o wydanie przez biegłego opinii uzupełniającej poprzez: a) poszerzenie diagnozy stawu skokowego w oparciu o nowe wynik badań, b) ustosunkowanie się do dodatkowych schorzeń i jednoznaczne wykluczenie etiologii tych schorzeń z wypadkiem przy pracy, c) wyszczególnienie dokumentacji medycznej, która została załączona do akt sprawy, d) udzielenie odpowiedzi na wszystkie pytania Sądu Okręgowego.

Pozwana zgodziła się z opinią biegłego. Pozwana podniosła, że powód nie ma konieczności użytkowania samochodu, a ma możliwość korzystania z komunikacji miejskiej bez uszczerbku na zdrowiu i bez problemów zdrowotnych. Z dokumentacji medycznej wynika, że u powoda nie stwierdzono niemożności samodzielnej egzystencji a podstawowym zaleceniem jest systematyczne wykonywanie ćwiczeń w warunkach domowych. Pozwana z ostrożności wniosła o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu motoryzacji na okoliczność ustalenia kosztów dostosowania samochodu do potrzeb powoda. Nadto, pozwana podniosła zarzut przedawnienia. Na uzasadnienie tego zarzutu podano, że wyrokiem z dnia 14 lipca 1997 roku, w sprawie IV P 883/16 Sąd Rejonowy oddalił powództwo o jednorazowe odszkodowanie. Skoro u powoda nie doszło do zmiany uszczerbku na zdrowiu, to brak podstaw do orzekania o odszkodowaniu.

Opinia biegłego dr. M. P. została sporządzona prawidłowo na podstawie dokumentacji medycznej, dodatkowych badań powoda oraz doświadczenia zawodowego. Biegły wyjaśnił, że schorzenie stawu skokowego lewego, będące następstwem wypadku przy pracy, może powodować utrudnienie w obsłudze dźwigni sprzęgła, co jest uzależnione od marki samochodu (budową dźwigni sprzęgła). Opinia biegłego zasługuje na uwzględnienie. Wniosek dowodowy o wydanie opinii uzupełniającej należało oddalić, bowiem pytania powoda do biegłego nie mają wpływu na wynik postępowania.

Wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu motoryzacji należało oddalić. W niniejszej sprawie przedmiotem postępowania było odszkodowanie na zakup samochodu przystosowanego dla potrzeb osoby niepełnosprawnej, a nie kosztów przystosowania samochodu dla potrzeb osoby niepełnosprawnej. Dodatkowo, powód nie poniósł szkody, bowiem nie wykazał, że zakupił samochód przystosowany dla potrzeb osoby niepełnosprawnej. Zarzut pozwanej w zakresie przedawnienia nie zasługuje na aprobatę, bowiem termin przedawnienia należy liczyć od daty wystąpienia szkody (art. 442¹k.c.), a nie od daty orzeczenia o jednorazowym odszkodowaniu z tytułu wypadku przy pracy. Uwadze pozwanej umknęła okoliczność, że ewentualny bieg terminu przedawnienia został przerwany wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 12 listopada 2014 roku, w sprawie IV P 27/13, w którym Sąd orzekł o odszkodowaniu na mocy art. 444 § 1 k.c. w zakresie kosztów leczenia i rehabilitacji.

Należy przypomnieć, że nie zawsze, gdy uszkodzenie ciała prowadzi do niemożliwości samodzielnego poruszania się, koszt jego zakupu mieści się w ramach kosztów celowych i niezbędnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 roku, w sprawie II CSK 425/07 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 września 2017 roku, w sprawie III ACa 228/17).

Sąd Rejonowy słusznie przyjął, że zakup samochodu nie jest koniecznym i uzasadnionym wydatkiem, który powód jest zmuszony ponieść, a którego na dzień wytoczenia powództwa jeszcze nie poniósł. Sąd Rejonowy słusznie przyjął, że pozwana ponosi odpowiedzialność za szkody, jakie poniósł poszkodowany – powód, a nie jego małżonka. Należy zauważyć, że roszczenia odszkodowawcze zostają przyznane jedynie osobom bezpośrednio poszkodowanym, w szczególności przeciwko którym był skierowany czyn niedozwolony. Wyjątek od tej zasady został unormowany tylko w art. 446 k.c. W związku z tym argumentacja o konieczności dojazdu małżonki powoda na leczenie lub rehabilitacje dla potrzeb odszkodowania nie znajduje uzasadnienia. Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że przeświadczenie powoda, że brak samochodu uniemożliwia mu kontakt z rodziną, realizowanie potrzeb kulturalnych, czy spotkania ze znajomymi, nie może stanowić uzasadnienia, że koszt zakupu samochodu mieści się w ramach odszkodowania opartego na art. 444 § 1 k.c. Powód ma możliwość korzystania ze środków komunikacji publicznej. Wbrew twierdzeniom powoda brak samochodu przystosowanego dla osoby niepełnosprawnej (np. wyposażonego w automatyczną skrzynię biegu) nie pozbawia go aktywności życiowej.

Przeprowadzone przez Sąd Rejonowy postępowanie nie daje podstaw do twierdzenia, że powód został pozbawiony prawa do sądu, w tym do rzetelnego procesu (art. 45 Konstytucji, art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka). Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie zgodnie z wytycznym Sądu Okręgowego, mając na uwadze art. 6 k.c.

Konkludując, Sąd Okręgowy nie podzielając zarzutów i wniosków apelacji powoda w zakresie odszkodowania, na mocy art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu, jako bezzasadnej.

Na uwzględnienie zasługuje apelacja w zakresie kosztów zastępstwa procesowego.

W niniejszej sprawie mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (jednolity tekst Dz.U. z 2018 roku, poz. 265) - § 21.

Koszty zastępstwa procesowego przed Sądem I instancji wynoszą 1 800 zł - § 2, § 9 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia; natomiast koszty zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji wynoszą 900 zł - § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. O kosztach zastępstwa procesowego orzeka się raz za I i II instancję, niezależnie od tego ile razy sprawa była rozpoznawana przez Sądy I i II instancji. W związku z tym orzeczone przez Sąd Rejonowy koszty zastępstwa procesowego na poziomie 4500 zł nie mają uzasadnienia w rozporządzeniu.

Skoro pozwana nie domagała się kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem I instancji, to należało zaskarżony wyrok uchylić w punkcie 2 ponad kwotę 1 800 zł i w tym zakresie postępowanie umorzyć – art. 397 § 1 k.p.c. w związku z art. 386 § 4 k.p.c. i w związku z art. 355 k.p.c. W pozostałej części (tj. co do kwoty 2 700 zł) należało zmienić zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że odstąpiono od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego – art. 102 k.p.c.

Należy zauważyć, że zasada rozstrzygnięcia o kosztach procesu została zawarta w art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia prawa i celowej obrony. Ustawodawca przewidział możliwość odstąpienia od tej zasady w art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Należy podnieść, że skorzystanie z instytucji przewidzianej w art. 102 k.p.c. należy do decyzji sądu orzekającego w danej sprawie, jeżeli uzna on, że zachodzą ku temu przesłanki. W niniejszej sprawie z taką sytuacją nie mamy do czynienia. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 roku, w sprawie I PK 13/13, wskazał, że skorzystanie z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i to do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady (art. 98 § 1 k.p.c.) obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ingerencja w to uprawnienie sądu, w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia od rozstrzygnięcia o kosztach procesu, następuje jedynie w sytuacji stwierdzenia, że dokonana ocena jest dowolna, oczywiście pozbawiona uzasadnionych podstaw.

Powód, wytaczając samodzielnie powództwo, był subiektywnie przekonany o zasadności swojego roszczenia. Powód oraz jego żona utrzymują się z emerytur. W związku z wysokimi kosztami utrzymania, w tym kosztami leczenia i rehabilitacji, powód podjął dodatkowe zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zatem obciążenie powoda kosztami zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem II instancji byłoby niesprawiedliwe i naruszałoby zasady współżycia społecznego.

(-) SSO Teresa Kalinka (-) SSO Grzegorz Tyrka (spr.) (-) SSR del. Anna Capik-Pater

Sędzia Przewodniczący Sędzia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE