UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni E. W. wystąpiła z wnioskiem o dział spadku po mężu W. W., dokonanie podziału majątku wspólnego jej i zmarłego męża, a także zniesienie współwłasności nieruchomości stanowiącej współwłasność ich obojga oraz uczestników postępowania. Wskazała, iż w skład spadku wchodzi udział co do ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (...) akcji Przedsiębiorstwa (...) S.A. o wartości nominalnej 100 zł każda, udział co do ½ części w prawie własności samochodu osobowego f. (...) nr rej. (...), oraz udział co do ¼ części we współwłasności nieruchomości położonej w W. Gmina R. o powierzchni 0,8100 ha. Ogółem wartość tego majątku wnioskodawczyni określiła na kwotę 120.500 zł i żądała, aby przyznać na jej rzecz lokal mieszkalny, samochód osobowy oraz akcje, natomiast uczestnikom postępowania nieruchomość w W..

Uczestniczka postępowania R. W. nie domagała się przyznania na swoją rzecz spłat ani żadnych składników majątkowych. W toku postępowania przekazała swój udział w nieruchomości położonej w W. córce – uczestniczce postępowania E. U..

Uczestnik postępowania M. W. wnosił o zasądzenie na jego rzecz spłat stosownie do jego udziałów w spadku i we współwłasności, a także dwóch akcji Przedsiębiorstwa (...) S.A.

Uczestniczka postępowania E. U. wniosła, aby przyznać na jej wyłączną własność nieruchomość położoną w W., dwie akcje wyżej wskazane oraz domagała się spłaty.

Wnioskodawczyni domagała się również rozliczenia jej nakładów na lokal mieszkalny oraz samochód osobowy, natomiast uczestniczka postępowania E. U. – rozliczenia jej nakładów na nieruchomość w W.. Obie sprecyzowały swoje ostateczne stanowiska na rozprawie 20 lutego 2018 r. i doszły do porozumienia co do nakładów oraz sposobu podziału.

Postanowieniem z dnia 5 marca 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: I. Ns. 383/14 Sąd Rejonowy w Ełku dokonał podziału majątku wspólnego W. W. i E. W., w skład którego wchodzą: 1) lokal mieszkalny położony w E. przy ul. (...) o powierzchni łącznej wraz z piwnicą o powierzchni 53,7800 m² opisany w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez V Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Ełku o wartości 121.000,00 zł; 2) samochód osobowy marki F. (...) nr rejestracyjny (...) rok produkcji 2003 o wartości 1.500,00 zł; 3) 20 akcji serii A Przedsiębiorstwa (...) S.A. o wartości nominalnej 100,00 zł każda, tj. łącznie o wartości 2.000,00 zł; 4) udział wynoszący 16/128 części w nieruchomości położonej w miejscowości W. Gmina R. o powierzchni 0,0810 ha opisany w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grajewie, która to nieruchomość stanowi też współwłasność E. U. w 75/128 części i M. W. w 37/128 części i ma łączną wartość 67.000,00 zł oraz działu spadku po W. W., którego udział w opisanym wyżej majątku wspólnym wynosi połowę, a także zniesienia współwłasności opisanej wyżej w pkt 4 nieruchomości, który to majątek ogółem wart jest 191.500,00 zł w ten sposób, że składniki majątku opisane wyżej w pkt 1 i 2 oraz 15 akcji opisanych wyżej w pkt 3 o wartości łącznej 124.000,00 zł przyznał wnioskodawczyni E. W., 5 akcji opisanych wyżej w pkt 3 oraz nieruchomość opisaną wyżej w pkt 4 o wartości łącznej 67.500,00 zł przyznał uczestniczce postępowania E. U. (pkt I); zasądził od wnioskodawczyni E. W. na rzecz uczestniczki postępowania E. U. tytułem spłaty kwotę 15.139,60 zł oraz na rzecz uczestnika postępowania M. W. tytułem spłaty kwotę 13.376,47 zł płatne w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienia w przypadku zwłoki w płatności tych kwot (pkt II); zasądził od uczestniczki postępowania E. U. na rzecz uczestnika postępowania M. W. tytułem spłaty kwotę 7.097,96 zł płatną w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienia w przypadku zwłoki w płatności tej kwoty (pkt III); wartość przedmiotu podziału ustalił na kwotę 191.500,00 zł (pkt IV); opłatę ostateczną ustalił na kwotę 1.000,00 zł i uznał za uiszczoną w całości przez wnioskodawczynię E. W. (pkt V); nie obciążał stron brakującymi kosztami sądowymi (pkt VI); ustalił, że pozostałe koszty postępowania ponoszą zainteresowani stosownie do swego udziału w sprawie (pkt VII).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W. W. zmarł dnia 4 sierpnia 2008 r. Spadek po nim nabyli: żona E. W. w 1/2 części, matka R. W. w 3/16 części, siostra E. U. w 5/32 części, brat M. W. w 5/32 części. B. W. – ojciec W. W., E. U. i M. W. zmarł dnia 10 lutego 1994 r., a spadek po nim nabyli: żona R. W., syn W. W., syn M. W. i córka E. U. – każde z nich w 1/4 części.

Nieruchomość lokalowa położona w E. przy ul. (...) o powierzchni łącznej wraz z piwnicą 53,7800 m² opisana w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez V Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Ełku, samochód osobowy marki F. (...) nr rejestracyjny (...) rok produkcji 2003 i 20 akcji serii A Przedsiębiorstwa (...) S.A. o wartości nominalnej 100,00 zł każda stanowią wspólny majątek E. W. i W. W., który podlega podziałowi w postępowaniu o dział spadku po W. W.. Udział wynoszący 16/128 części w nieruchomości położonej w miejscowości W. Gmina R. o powierzchni 0,0810 ha opisanej w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grajewie wchodzi w skład spadku po W. W., która to nieruchomość stanowi też współwłasność E. U. w 75/128 części i M. W. w 37/128 części, a udziały te wynikają z umowy darowizny dokonanej przez R. W. na rzecz E. U. dnia 20 marca 2013 r.

W oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości Sąd Rejonowy ustalił wartość nieruchomości lokalowej na kwotę 121.000 zł, zaś wartość nieruchomości położonej w W. na kwotę 67.000 zł. Natomiast w oparciu o zgodne stanowiska zainteresowanych w sprawie wartość samochodu osobowego Sąd Rejonowy ustalił na kwotę 1.500 zł, z kolei wartość akcji nie była przez żadną ze stron kwestionowana.

Wnioskodawczyni, E. U., M. W. i R. W. zgodnie ustalili, aby lokal mieszkalny oraz samochód osobowy przyznać E. W., zaś nieruchomość w W. przyznać E. U.. Ustalono też, że E. U. otrzyma 5 akcji imiennych Przedsiębiorstwa (...) S.A. M. W. również domagał się przyznania mu dwóch akcji, jednak w ocenie Sądu taki podział akcji byłby niecelowy i niezgodny z ich przeznaczeniem. Ponadto dywidenda należna stronom została podzielona już postanowieniem częściowym z dnia 6 października 2017 r. Ogółem majątek podlegający podziałowi przedstawia wartość 191.500 zł. Wnioskodawczyni otrzymała majątek o wartości 124.000 zł, natomiast E. U. o wartości 67.500 zł. W związku z tym wnioskodawczyni winna otrzymać z tytułu podziału majątku wspólnego, działu spadku i zniesienia współwłasności kwotę 70.625 zł (62.250 zł – majątek wspólny i dział spadku bez nieruchomości w W. + 8.375 zł z tytułu udziału w nieruchomości w W.). Uczestniczka postępowania E. U. winna otrzymać z tytułu działu spadku i zniesienia współwłasności kwotę 48.984,37 zł (9.726,56 zł - bez nieruchomości w W. i 39.257,81 zł – z nieruchomością w W.). Uczestnik postępowania M. W. kwotę 29.093,74 zł (19.367,18 zł + 9.726,56 zł – bez nieruchomości w W.).

Na rozprawie w dniu 20 lutego 2018 r. wnioskodawczyni zgodziła się, aby poniesione przez siebie nakłady z tytułu opłat za lokal mieszkalny w stosunku do E. U. obniżyć o połowę i rozliczyć nakłady z tytułu kosztów utrzymania samochodu w stosunku do niej tylko z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC, natomiast nakłady z tych samych tytułów w stosunku do M. W., aby rozliczyć w całości. W związku z powyższym Sąd Rejonowy uznał, że nakłady do rozliczenia w stosunku do E. U. wyniosły 1.540,09 zł, natomiast w stosunku do M. W. – 3.303,22 zł. Nakłady zaś E. U. w stosunku do M. W. z tytułu rozliczenia nieruchomości w W. wyniosły 8.609,15 zł.

Ostatecznie, po dokonaniu wyliczeń, Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawczyni winna dokonać spłaty na rzecz E. U. w wysokości 15.139,60 zł, natomiast na rzecz M. W. w wysokości 13.376,47 zł. Z kolei E. U. winna dokonać spłaty M. W. w wysokości 7.097,96 zł.

Sąd Rejonowy określił terminy spłat na miesiąc od uprawomocnienia się orzeczenia mając na uwadze, iż strony winny przygotować się do dokonania spłaty przez czas trwania postępowania. Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o art. 680 k.p.c., odnośnie zaś rozliczenia nakładów o art. 618 k.p.c. w zw. z art. 567 k.p.c. Natomiast orzeczenie w przedmiocie rozłożenia spłaty na raty zapadło na podstawie art. 212 k.c.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia w zakresie pkt I ppkt 4 oraz w zakresie pkt II (co do wysokości zasądzonej od wnioskodawczyni na rzecz uczestników postępowania spłat) wniosła wnioskodawczyni E. W.. Orzeczeniu temu zarzuciła:

1) naruszenie przepisów postępowania mający wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegające na błędach rachunkowych: w ustaleniu udziału zmarłego W. W. w nieruchomości położonej w miejscowości W. Gmina R. oraz obliczeniu spłaty należnej uczestnikom postępowania E. U. i M. W. od wnioskodawczym w pkt II sentencji zaskarżonego postanowienia i w konsekwencji zasądzenie na rzecz tych uczestników postępowania od wnioskodawczyni spłat w zawyżonej wysokości, na jej niekorzyść;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 43 § 1 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i w zw. z art. 212 § 1 k.c. przez ich niezastosowani i zasądzeniu od wnioskodawczyni na rzecz uczestników postępowania zawyżonych spłat nieodpowiadających wartości udziałów tych stron w majątku podlegającym podziałowi, w szczególności nieuwzględnienia, że wnioskodawczyni w majątku wspólnym jej i zmarłego męża posiadała udział wynoszący ½, zaś w masie spadkowej po zmarłym również posiadała udział ½ oraz że zmarły spadkodawca posiadał w nieruchomości w W. udział wynoszący 32/128, a nie jak ustalił Sąd Rejonowy 16/128.

W oparciu o powyższe wnioskodawczyni wniosła o zmianę pkt I pkt 4 zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie że w skład masy spadkowej po zmarłym W. W. wchodzi udział 32/128 części w zabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości W. Gmina R. o powierzchni 0,0810 ha, opisany w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grajewie, o łącznej wartości 67.000 zł, zaś w pkt II ustalenie, że spłata zasądzona od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki postępowania E. U. wynosi 5.647,41 zł, a spłata zasądzona od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania M. W. wynosi 3.884,28 zł, płatne w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w sprawie z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności tych kwot oraz zasądzenie od uczestników postępowania E. U. oraz M. W. na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według złożonego spisu kosztów ewentualnie według norm przepisanych.

Uczestniczka postępowania E. U. przychyliła się do apelacji i wniosła o wzajemne zniesienie kosztów.

Pozostali uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska co do zarzutów i wniosków apelacji.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni co do zasady była usprawiedliwiona i skutkowała zmianą zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Przede wszystkim słusznie podnosi skarżąca, że Sąd Rejonowy wadliwie ustalił skład majątku wspólnego wnioskodawczyni i zmarłego W. W. przyjmując, że do majątku wspólnego zalicza się udział co do 16/128 części w nieruchomości położonej w miejscowości W., gmina R., o powierzchni 0,0810 ha objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grajewie, podczas gdy taki to udział przysługiwał już samej wnioskodawczyni na skutek dziedziczenia po zmarłym mężu jego majątku osobistego. Powyższe ustalenie wymagało korekty w postępowaniu apelacyjnym na podstawie zebranego przed Sądem I instancji materiału dowodowego. Ustalenia faktyczne w tym zakresie bowiem nie odpowiadają treści zgromadzonych w sprawie dowodów w postaci orzeczeń w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku i odpisu z ww. księgi wieczystej, a także treści zgodnych stanowisk zainteresowanych co do składu spadku i majątku wspólnego. Tym samym wnioski Sądu Rejonowego w tej części naruszają treść przepisów prawa materialnego art. 31 i 33 pkt 2 k.r.o., a w konsekwencji co do spłat i dopłat – naruszają treść powołanych w apelacji przepisów art. 43 § 1 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i w zw. z art. 212 § 1 k.c.

Bezspornym w sprawie było, iż powyższa nieruchomość pochodziła ze spadku po ojcu zmarłego męża wnioskodawczyni W. B. W.. Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Grajewie z dnia 10 lutego 1994 r. sygn. akt I Ns 12/95 spadek po nim nabyli: żona R. W., syn W. W., syn M. W. i córka E. U. po ¼ części każde z nich. Udział zmarłego W. W. w tej nieruchomości w takiej to właśnie wysokości (¼ części) na podstawie art. 33 pkt 2 k.r.o. stanowił jego majątek osobisty.

Wnioskodawczyni jest spadkobierczynią zmarłego męża i na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 10 lutego 2009 r. sygn. akt I Ns 498/08 dziedziczy ona ½ części spadku. Przypada jej więc udział co do 1/8 części w ww. nieruchomości (½ x ¼), co jest równe ujawnionemu w księdze wieczystej nr (...) udziałowi w wysokości 16/128 części. Udziały pozostałych uczestników postępowania wynoszą co do E. U. - 75/128 części i M. W. - 37/128 części. Wysokość tych udziałów jest skutkiem dziedziczenia przez uczestników postępowania E. U. i M. W. zarówno spadku po B. W., jak i spadku po W. W., a także skutkiem umowy darowizny z dnia 20 marca 2013 r., mocą której uczestniczka postępowania R. W. (matka męża wnioskodawczyni) darowała przysługujące jej udziały po obu ww. spadkodawcach uczestniczce E. U..

Majątek wspólnym wnioskodawczyni i zmarłego W. W. stanowiły więc jedynie wskazane przez wnioskodawczynię następujące szczegółowo wyżej opisane składniki w postaci lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (...) o wartości 121.000,- zł, samochodu osobowego marki f. (...) o wartości 1.500,- zł i 20 sztuk akcji spółki akcyjnej o wartości 2.000,- zł. Udział zmarłego w wysokości ½ części w majątku wspólnym oraz udział w nieruchomości położonej w miejscowości W. w wysokości ¼ części stanowiły przedmiot spadku po ww. oraz i przedmiot zniesienia współwłasności nieruchomości położnej w W. wynikającej z prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po B. W. i po W. W. i z umowy darowizny z dnia 20 marca 2013 r.

Nieuwzględnienie powyższego przez Sąd Rejonowy w zakresie składu majątku wspólnego i składu spadku w konsekwencji doprowadziło do nieprawidłowego rozliczenia spłat i dopłat przysługujących zainteresowanym. Korygując rozstrzygnięcia w tym zakresie Sąd Okręgowy miał na uwadze ustaloną przez Sąd Rejonowy i niesporną na obecnym etapie postępowania wartość poszczególnych składników majątkowych, a także niezakwestionowaną w apelacji wysokość roszczeń wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania E. U. z tytułu zwrotu nakładów poniesionych na obie nieruchomości (lokal mieszkalny i nieruchomość gruntową zabudową).

Wartość majątku wspólnego wnioskodawczyni i zmarłego W. W. wynosi 124.500,- zł (w tym wartość lokalu mieszkalnego 121.000,- zł, wartość samochodu 1.500,- zł i wartość akcji 2.000,- zł). Wnioskodawczyni przypada udział co do ½ części tego majątku wspólnego, a wartość tego udziału wynosi 62.250,- zł. Pozostała ½ część tego majątku stanowi przedmiot spadku podlegającego dziedziczeniu przez wnioskodawczynię w 1/2 części, matkę spadkodawcy – uczestniczkę postępowania R. W. w 3/16 części oraz rodzeństwo uczestników postępowania E. U. i M. W. po 5/32 części. Wskutek powyższego wartość udziałów zainteresowanych w spadku to kwoty: 11.671,87 zł na rzecz R. W. (62.250,- zł x 3/16), 9.726,56 zł na rzecz E. U. (62.250,- zł x 5/32), 9.726,56 zł na rzecz M. W. (62.250,- zł x 5/32) oraz 31.125,- zł na rzecz wnioskodawczyni (62.250,- zł x ½). Z tytułu podziału majątku i działu spadku w zakresie ww. składników majątkowych wnioskodawczyni przypaść zatem winna kwota 93.375,- zł (62.250,- zł + 31.125,- zł).

Wartość stanowiącej współwłasność zainteresowanych nieruchomości położnej w miejscowości W. wynosi 67.000,- zł. Wnioskodawczyni z tytułu dziedziczenia po mężu w tej nieruchomości przypada udział co do 1/8 części o wartości 8.375,- zł (67.000,- zł x1/8). Uczestnikowi postępowania M. W. z tytułu dziedziczenia po B. W. i dziedziczenia po W. W. przypada udział co do 37/128 części o wartości 19.367,18 zł (67.000,- zł x 37/128), natomiast uczestniczce E. U. – udział co do 75/128 części o wartości 39.257,81 zł (67.000,- zł x 75/128), w tym 37/128 części z tytułu dziedziczenia po B. W. i dziedziczenia po W. W. oraz udział R. W. co do 38/128 części nabyty na mocy umowy darowizny.

Wnioskodawczyni w wyniku podziału majątku i działu spadku nabyła przedmioty majątkowe o wartości 124.000,- zł, podczas gdy wartość jej udziału w przedmiocie postępowania to łącznie 101.750,- zł (93.375,- zł + 8.375,- zł). Winna więc spłacić pozostałych zainteresowanych kwotą 22.250,- zł (124.000,- zł – 101.750,- zł). Uczestniczka postępowania R. W. zrezygnowała jednak z przysługującej jej spłaty odpowiadającej wartości jej udziałów w majątku wspólnym w kwocie 11.671,87 zł. Ostatecznie więc wnioskodawczyni winna spłacić kwotę 10.578,12 zł (22.250,- zł – 11.671,87 zł)

Udziały uczestniczki postępowania E. U. łącznie miały wartość 48.984,37 zł (9.726,56 zł + 39.257,81 zł). W wyniku niniejszego postępowania otrzymała ona majątek przenoszący tę wartość w kwocie 67.500,- zł, tj. nieruchomość położną w W. o wartości 67.000,- zł i 5 akcji o wartości 500,- zł. Uczestniczki postępowania E. U. winna więc spłacić nadwyżkę w kwocie 18.515,63 zł (67.500,- zł – 48.984,37 zł).

Uczestnik postępowania M. W. nie otrzymał żadnego ze składników majątku w naturze, dlatego też tytułem spłaty na jego rzecz zasądzeniu podlegać winna kwota 29.093,74 zł odpowiadająca sumie wartości jego udziałów (9.726,56 zł + 19.367,18 zł), tj. kwotę 10.578,12 zł od wnioskodawczyni i kwotę 18.515,63 zł od uczestniczki postępowania E. U.. Należne mu spłaty pomniejszyć jednak należy o wyliczone przez Sąd Rejonowy i niezakwestionowane roszczenia w stosunku do niego z tytułu zwrotu nakładów wnioskodawczyni na lokal mieszkalny i na samochód (tj. o kwotę 3.303,22 zł) i o roszczenia uczestniczki postępowania E. U. z tytułu nakładów na nieruchomość położona w W. (tj. o kwotę 8.609,15 zł). Dlatego też Sąd Okręgowy zmieniając zaskarżone postanowienie zasądził na rzecz uczestnika postępowania M. W. od wnioskodawczyni kwotę 7.274,90 zł (10.578,12 zł – 3.303,22 zł) i od uczestniczki postępowania E. U. kwotę 9.906,48 zł (18.515,63 zł – 8.609,15 zł).

Dokonane przez Sąd Okręgowy wyliczenie spłaty przysługującej uczestnikowi postępowania M. W. oraz przeprowadzone rozliczenia pomiędzy wnioskodawczynią uczestniczką postępowania E. U. różnią się od wyliczeń pełnomocnika wnioskodawczyni przywołanych w uzasadnieniu apelacji, która tej części podlegała oddaleniu. Nie sposób ich podzielić, gdyż o ich nieprawidłowości świadczy chociażby to, iż uczestniczka postępowania E. U., której przysługują udziały w przedmiotach niniejszego postępowania o wartości 48.984,37 zł i która otrzymała majątek w kwocie 67.500,- zł, miałaby według autora apelacji dodatkowo otrzymać dopłatę.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 520 § 1 k.p.c.

SSO Małgorzata Szostak-Szydłowska SSO Elżbieta Iwona Cembrowicz SSO Cezary Olszewski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE